۳-۲-۳-۱- سوء نیت عام

بر مبنای این تعریف در تحقق عنصر معنوی جرم موضوع بند الف ماده ۳ ق. ج. ر سوء نیت عام کافی است ولی در تحقق عنصر معنوی جرم جاسوسی رایانه‌ای مذکور در سایر بندهای ماده ۳، علاوه بر سوء نیت عام، سوء نیت خاص (آگاهی از فاقد صلاحیت بودن و یا بیگانه بودن طرف جرم) لازم است.

از آنچه گفته شد معلوم می‌شود برخی از مصادیق جرم جاسوسی رایانه ای، از جرایم عمدی موضوع ماده ۳ قانون جرایم رایانه‌ای است ولی ماده ۵ این قانون از جرایم غیر عمدی است که بایستی رابطه علیت میان واقعه (دسترسی افراد فاقد صلاحیت به داده های سری در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی) و خطای مرتکب (بی احتیاطی، بی مبالاتی و عدم رعایت تدابیر امنیتی) احراز شود.^[۷۵]

۳-۲-۴- عنصر معنوی جاسوسی رایانه‌ای

قبل از بررسی عنصر روانی رفتار مجرمانه جاسوسی رایانه ای، لازم به ذکر است که قانون‌گذار در فصل جرایم رایانه‌ای عنصر روانی جاسوسی را به صورت دقیق بیان نکرده است. یعنی اینکه قانون‌گذار قصد و هدف مرتک جرم را در دستیابی به داده های محرمانه مورد توجه قرار نداده و قصد مرتکب جرم را در تعیین مجازات مسکوت گذاشته است و به صورت مطلق دسترسی غیرمجاز یا شنود غیرمجاز یا تحصیل غیرمجاز داده های محرمانه یا افشا آن ها را جرم و قابل مجازات دانسته و هدف مرتک را از انجام اینگونه اقدامات به اینکه قصد جاسوسی به نفع دشمن داشته یا جهت ارضاء حس کنجکاوی را در تعیین میزان مجازات او مؤثر ندانسته است.

علاوه بر این میزان آگاهی مرتکب جرم ‌در مورد موضوع جرم مورد توجه قرار داده نشده است. مثلاً ممکن است شخصی به تصور اینکه اطلاعات رایانه‌ای جزو داده های محرمانه نبوده و جزو داده های معمولی است بخواهد به آن ها دسترسی یابد یا آن ها را تحصیل کند اما بعد از دستگیری شخص معلوم شود که داده هایی که او به دست آورده جزء داده های محرمانه مرتبط با منافع ملی و امنیت کشور بوده است. اینجا قانون‌گذار مشخص نکرده است که تکلیف قضات رسیدگی کننده ‌به این پرونده چه خواهد بود. آیا باز مشمول مجازات‌های مقرر در ماده ۷۳۱ خواهد بود چون به هر حال به داده های محرمانه دسترسی غیرمجاز پیدا ‌کرده‌است؛ یا اینکه مشمول مجازات‌های ماده ۷۳۱ نخواهد بود زیرا متهم از ابتدا قصد دسترسی به داده های غیرمحرمانه را نداشته و اتفاقا به داده های محرمانه دست یافته است. علاوه بر این اصل تفسیر مضیق و به نفع نتهم قوانین جزایی هم ایجاب می‌کند که در موارد شک در تعیین مجازات و نوع جرم نفع متهم را مدنظر قرار دهیم. ^[۷۶]

گفتار سوم: بررسی مواد مرتبط با جاسوسی در فضای سایبر

در این گفتار به بررسی برخی مواد مرتبط با جاسوسی رایانه‌ای اشاره خواهد شد.

۳-۳-۱- ارتکاب اعمال مجرمانه نسبت به داده های سری یا حامل‌های داده

ماده۳ قانون جرایم ‌رایانه‌ای مقرر می‌دارد: «هرکس به طور غیرمجاز نسبت به داده های سری در حال انتقال یا ذخیره شده در سامانه‌های ‌رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده مرتکب اعمال زیر شود، به مجازات‌های مقرر محکوم خواهد شد:

الف) دسترسی به داده های مذکور یا تحصیل آن ها یا شنود محتوای سری در حال انتقال به حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (۰۰۰/۰۰۰/۲۰)ریال تا شصت میلیون (۰۰۰/۰۰۰/۶۰ ریال یا هر دو مجازات.

ب) در دسترس قرار دادن داده های مذکور برای اشخاص فاقد صلاحیت به حبس از دو تا ده سال.


ج) افشاءیا در دسترس قرار دادن داده های مذکور برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آن ها، به حبس از پنج تا پانزده سال.

عنصر مادی این جرم به طور کلی عبارت است از ارتکاب برخی اعمال غیرمجاز یه شرح بندهای الف و ب و ج نسبت به داده های سری در حال انتقال یا ذخیره شده ‌در سامانه‌های ‌رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده. ^[۷۷]

در مقدمه ماده اصطلاحاتی وجود داردکه در خود قانون تعریفی از آن ها به عمل نیامده است. اصطلاحاتی مانند داده، سامانه‌های ‌رایانه‌ای ‌و مخابراتی که جای آن بود با توجه به ورود این مفاهیم برای نخستین بار به ادبیات حقوق کیفری، تعریف جامع و مانعی از آن ها ارائه می‌شد. البته در لایحه تقدیمی ‌دولت برخی از این اصطلاحات تعریف شده بود، اما به دلایل نامعلومی ‌در مجلس حذف شد. برای مثال در متن اولیه لایحه، سیستم‌های ‌رایانه‌ای و مخابراتی اینطور تعریف شده بود:

سیستم ‌رایانه‌ای: هر نوع دستگاه یا مجموعه‌ای از دستگاه‌های متصل سخت‌افزاری نرم‌افزاری است که از طریق اجرای برنامه های پردازش خودکار داده عمل می‌کند.

سیستم مخابراتی: هرنوع دستگاه یا مجموعه‌ای از دستگاه‌ها برای انتقال الکترونیکی اطلاعات میان یک منبع (فرستند، منبع نوری) و یک گیرنده یا آشکارساز نوری از طریق یک یا چند مسیر ارتباطی به وسیله قراردادهایی ‌که برای گیرنده قابل فهم و تفسیر باشد.

همچنین داده ‌رایانه‌ای و محتوا نیز چنین تعریف شده بودند:

داده ‌رایانه‌ای: هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم به شکلی مطلوب برای پردازش در یک سیستم ‌رایانه‌ای یا مخابراتی است که باعث می‌شود سیستم‌های ذکر شده کارکرد خود را به مرحله اجرا بگذارد.

داده محتوا: هر نمادی از موضوع‌ها، مفهوم‌ها یا دستور العمل‌ها نظیر متن، صورت یا تصویر چه به صورت در جریان یا ذخیره شده که به منظور برقراری ارتباط میان سیستم‌های ‌رایانه‌ای یا پردازش توسط شخص، یا سیستم ‌رایانه‌ای به کار گرفته شده و به وسیله سیستم ‌رایانه‌ای ایجاد شود.

در تعریفی ساده‌تر می‌توان گفت: “داده عبارت است از مجموعه‌ای از حروف، ارقام و نشانه ها که به وسیله رایانه مورد پردازش قرار می‌گیرند. داده که در اصطلاح تخصصی علوم ‌رایانه‌ای Data گفته می‌شود پس از پردازش در رایانه اطلاعات^[۷۸] نامیده می‌شود. “

ممکن است داده ها در وهله اول اساساً برای انسان قابل فهم نباشند، اما پس از پردازش به وسیله رایانه، به انحای گوناگون از قبیل صوت، فیلم، متن و … در آمده و بدین وسیله برای انسان مفهوم می‌شوند.