جدول ۱-۲ : مقایسه سیستم یک و چهار لیکرت ( منبع : کاظمی ، ۱۳۷۸ ، ص ۱۲۴ ).

فراگرد

سیستم یک

سیستم چهار

رهبری

غیر حمایتی

حمایتی

انگیزش

پایین

بالا

ارتباط

ضعیف از بالا به پایین

قوی در همه جهات

تعامل

سرد ، خشک و غیر دوستانه

گرم ، دوستانه و نزدیک

تصمیم گیری

متمرکز

مشارکتی و مشورتی

تعیین اهداف

متمرکز

مشارکتی و مشورتی

نظارت

بیرونی و مستقیم

درونی و خودکنترلی

تحقق اهداف

متوسط

بالا

مقیاس وایزبورد و همکاران

وایزبورد جهت اندازه گیری جوسازمانی، شش ویژگی اهداف، ساختار، ارتباطات، پاداش ها، رهبری و روش های کمکی را مطرح می‌کند .

با توجه به مقیاس وایزبورد هرچه قدر ساختار سازمان انعطاف پذیر، شبکه های ارتباطی باز، پاداش های متناسب با استحقاق افراد ، شیوه رهبری به صورت دموکراتیک و روش های کمکی مناسب تر باشد ، جوسازمانی بازتر خواهد بود .

شکل ۶-۲: مدل شش بعدی وایزبورد ( جمشیدیان ، ۱۳۷۶ ، ص ۵۵ ).

ساختار

اهداف

ارتباطات

پاداش ها

رهبری

روش های کمکی

بررسی پویایی های سازمان سالم تا غیر سالم

ماتیومایلز^[۳۳] یک سازمان سالم را به عنوان سازمانی تعریف می‌کند که نه تنها در محیط خود دوام می آورد، بلکه دریک برهه زمانی طولانی نیز به طور کافی سازش کرده و توانایی بقاء و سازش خود را به طور مداوم توسعه داده و گسترش می‌دهد .سازمان سالم با نیروهای مانع بیرونی به طور موفقیت آمیزی برخورد کرده، نیروی آن ها را به طور اثربخشی در جهت اهداف و مقاصد اصلی سازمان هدایت می‌کند. سلامت سازمانی مدرسه چارچوب دیگری برای مفهوم جوسازمانی مدرسه است، مفهوم سلامت مثبت در یک سازمان، توجه را به شرایطی جلب می‌کند که رشد و توسعه سازمان را تسهیل کرده و یا مانع پویایی های سلامت سازمانی می‌باشد . این چارچوب متعلق به پارسونز برای مفهوم سازی و اندازه گیری سلامت سازمانی یک مدرسه طرح یگان های ارائه می‌کند . به طور اخص، سازمان سالم، سازمانی است که در کلیه سطوح ( فنی، اداری، نهادی ) به طور هماهنگ عمل می‌کند ، سازمان نیازهای کارکنان را برآورده می‌سازد و با نیروهای خارجی به طور موفقیت آمیزی برخورد کرده و نیروی آن ها را در جهت اهداف اصلی سازمان هدایت می‌کند (هوی و میسکل ، ۱۳۸۳ ، ص ۳۶ ).

انواع جوسازمانی

الف ) هالپین و کرافت^[۳۴] در مطالعه ای گسترده از مدارس ابتدایی آمریکا شش نوع جو سازمانی را بر روی یک پیوستار مشخص کردند :

شکل ۲ – ۷ انواع جو مدرسه ( منبع : علاقه بند ، ۱۳۷۷، ص ۷ ).

closed

paternalistic

familiar

controlled

Autonomous

open

بسته

پدرانه

آشنا

کنترل شده

خودمختار

باز

ویژگی های جو باز وبسته در دو انتهای پیوستار به شرح جدول ۲-۳ است :

جدول ۳- ۲ : ویژگی های جوباز و بسته ( منبع : علاقه بند ، ۱۳۷۷، ص ۷ ).

مؤلفه‌

ویژگی های باز

ویژگی های بسته

روحیه گروهی

بالا

پایین

مزاحمت

پایین

بالا

بی علاقگی

پایین

بالا

صمیمیت

بالا

متوسط

ملاحظه گری

بالا

پایین

فاصله گیری

پایین

بالا

نفوذ ‌و پویایی

بالا

پایین

تأکید بر تولید

پایین

بالا

جدول ۴-۲ خصوصیات انواع جوسازمانی ( منبع : شیرازی ، ۱۳۷۳ ، ص ۱۷۰).

ابعاد جو

باز

خودگردان

کنترل شده

آشنا

پدرانه

بسته

بی علاقگی

کم

کم

کم

زیاد

زیاد

زیاد

مزاحمت

کم

کم

زیاد

کم

کم

زیاد

روحیه

زیاد

زیاد

زیاد

متوسط

کم

کم

صمیمیت

زیاد

زیاد

کم

زیاد

کم

متوسط

فاصله گیری

کم

زیاد

زیاد

کم

کم

زیاد

تاکیدبرتولید

کم

کم

زیاد

کم

زیاد

زیاد

نفوذ ‌و پویایی

زیاد

متوسط

متوسط

متوسط

متوسط

کم

ملاحظه گری

زیاد

متوسط

کم

زیاد

زیاد

کم

ویژگی های جو سازمانی

متغیرهای مؤثر بر جو سازمانی ، عوامل داخلی و خارجی بسیاری را شامل می‌شوند، گرچه ارائه فهرست جامعی از آن ها مشکل است ، اما عوامل زیر تاثیر زیادی بر جوسازمانی دارند :

1. 1. سبک رهبری سازمان : رهبرانی که به مرئوسان خود اطمینان دارند و از آنان می خواهند که در تصمیمات سازمانی مشارکت کنند ، در مقایسه با مدیرانی که اصرار بر تصمیمات متمرکز دارند و کنترل و نظارت شدید را اعمال می‌کنند جو متفاوتی را ایجاد می‌کنند .

1. ارزش های مدیریتی : ارزش های مدیران تاثیر زیادی بر جو دارند ، چون این ارزش ها به فعالیت هایی منجر می‌شوند که بر تصمیمات مؤثر هستند .

این ارزش‌ها یا درک کارکنان از این ارزش‌ها ، تاثیر بسزایی بر اینکه سازمان رسمی و یا غیررسمی ، مومی یا غیرعمومی و تعاونی یا غیرتعاونی باشد دارد .

1. 1. شرایط اقتصادی : اگر اقتصاد در حال رشد بوده و وضع سازمانی مساعد باشد ، مدیران ریسک پذیری بالایی دارند، اما در درون رکود اقتصادی ، بودجه و منابع مالی محدود می شود و مدیران مجبور می‌شوند تصمیمات نامطلوبی اتخاذ کنند ، برنامه های جدید را پیشنهاد نکنند و از ایده های نو ، مبتکرانه و خلاق چشم پوشی نمایند .

1. 1. ساختار سازمانی : چندین ویژگی ساختار سازمانی برجوسازمانی تاثیر می‌گذارد ، به عنوان مثال ، سازمان با توسل به گزارشات ، قوانین و رویه های جدی و ثابت به ایجاد جو بوروکراتیک تمایل دارد ، گرچه ممکن است به ظاهر مطلوب نباشد ، ولی خیلی کارا به نظر می‌رسد .

1. 1. خصوصیات اعضا : شخصیت اعضای سازمان ، برجوسازمانی اثر می‌گذارد، سازمانی که از نیروی انسانی مسن وبا تحصیلات کم برخوردار است با سازمانی که کارکنان آن بیشتر جوان بوده و از تحصیلات بالایی برخوردارند ، جو کاملاً متفاوتی دارند . سازمان هایی که اعضای آن ها در خارج از سازمان ، بخشی از فعالیت‌های خود رابه مسائل و امور اجتماعی می گذراند ، جو دوستانه تری دارند .