فرانسیس و دیگران^[۶۵] (۲۰۰۴) با بررسی نحوه قیمت‌گذاری کیفیت اقلام تعهدی به عنوان یک اطلاعات مربوط به سودنشان دادند که هر چه کیفیت اقلام تعهدی (که انحراف معیار خطای رگرسیونی مربوط به اقلام تعهدی جاری و جریان‌های نقدی تعریف می شود) پایین تر باشد هزینه بدهی و سرمایه آن شرکت‌ها بالا می رود. این موضوع به نوعی نشان‌دهنده تاثیر کیفیت اقلام تعهدی در تصمیم‌گیری افراد است (همان منبع ).

دیچو ولندسمن (۲۰۰۲ ) نقش اقلام تعهدی ‌را درجهت اندازه‌گیری بهتر عملکرد شرکت‌ها در یک سری زمانی بررسی کردند به دلیل آنکه اقلام تعهدی نیازمند مفروضات و پیش‌بینی‌های جریانات نقدی آتی است؛ ‌بنابرین‏ کیفیت اقلام تعهدی و سود با افزایش در خطای پیش‌بینی مقدار اقلام تعهدی کاهش می‌یابد. آن ها درنهایت چنین نتیجه‌گیری کردند که ویژگی‌های هر شرکت همانند قدر مطلق میزان اقلام تعهدی و سود و اندازه شرکت را می‌توان به عنوان ابزاری برای ارزیابی کیفیت سود به کار گرفت (همان منبع ).

۲-۴-۵ اقلام تعهدی اختیاری :

اقلام تعهدی اختیاری، اقلامی هستند که به رویدادهای درون شرکت مرتبط بوده و به عوامل بیرون از آن ارتباطی ندارد (جونز، ۱۹۹۱ ). هیلی (۱۹۸۵) نیز، اقلام تعهدی اختیاری را تعدیلات جریان وجه نقد انتخاب‌شده به وسیله مدیریت در جهت تأثیر گذاشتن بر روی سودهای گزارش‌شده فرانسیس و همکاران (۲۰۰۵) اقلام تعهدی اختیاری را اقلامی می‌دانند که در نتیجه انتخاب روش‌های حسابداری، تخصیص‌های اختیاری، تصمیم‌های مدیریتی و قضاوت‌ها و برآوردها ایجاد می‌شود (مهدوی، ۱۳۹۰). به عبارت دیگر، این اقلام از هر شرکت به شرکت دیگر می‌تواند متفاوت باشد چون تحت تأثیر رویه و خط مشی‌های انتخابی شرکت قرار دارد و هر چقدر مدیر یک شرکت آزادی عمل بیشتری برای به وجود آوردن آن ها داشته باشد، احتمال بیشتری دارد که از این اقلام برای تأثیرگذاری روی سود استفاده کند که این عمل به پدیده مدیریت سود معروف است. (عارف منش، ۱۳۸۵ ).

۲-۴-۶ اقلام تعهدی غیر اختیاری :

اقلام تعهدی غیر اختیاری، اقلامی هستند که به واسطه مقررات و دیگر عوامل برون‌سازمانی ایجادشده و مدیریت نمی‌تواند آن را تغییر داده و یا دخالتی در ایجاد آن داشته باشد. (جونز، ۱۹۹۱) فرانسیس و همکاران (۲۰۰۵) اقلامی را که در مدل تجاری شرکت‌ها و محیط عملیاتی آن ها، به وجود می‌آید و مدیریت واحد تجاری در پیدایش آن ها دخالتی نداشته و در حین انجام فعالیت‌های تجاری شرکت ایجادشده است را اقلام تعهدی غیر اختیاری می‌نامند (مهدوی، ۱۳۹۰، ص۶۲ ) همچنین، هاچبرگ^[۶۶](۲۰۰۳ ) اقلام تعهدی غیر اختیاری را بیانگر آن قسمت از اقلام تعهدی می‌داند که در روند عادی فعالیت یک مؤسسه‌ ایجاد می‌شوند و پیش‌بینی می‌شود که مدیریت هیچ گونه دخالتی در ایجاد آن نداشته باشد و یا به عبارت دیگر در اثر انجام مبادلات به طور طبیعی ایجادشده باشند. (عارفمنش، ۱۳۸۵).

۲-۴-۷- پیش‌بینی اجزای اختیاری اقلام تعهدی به کمک متغیرهای حسابداری:

در این روش بر اساس اصول حسابداری، اقلام تعهدی غیرعادی برآورد می‌گردد. مدلی که جونز در سال ۱۹۹۱ برای کشف مدیریت سود ارائه نمود، یکی از اولین مدل‌های ارائه شده بر اساس این روش می‌باشد. در این مدل، جونز مفهوم اقلام تعهدی غیرعادی ( اختیاری^[۶۷]) را به عنوان عامل تعیین‌کننده کیفیت سود، معرفی نمود. جونز اقلام تعهدی را به دو جزء عادی (غیر اختیاری^[۶۸]) و غیرعادی (اختیاری) تفکیک نمود. در حالی که اقلام تعهدی غیر اختیاری به واسطه مقررات، سازمان‌ها و دیگر عوامل خارجی محدود هستند، اقلام تعهدی اختیاری، قابل‌اعمال نظر توسط مدیریت می‌باشد.

‌بنابرین‏ جزء اختیاری اقلام تعهدی به عنوان شاخصی در جهت کشف مدیریت سود در واحدهای تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور مشخص، مدل جونز تحت تاثیر مدل دی آنجلیو است. در مدل دی آنجلیو فرض شده است که اقلام تعهدی غیر اختیاری از دوره ای به دوره دیگر ثابت است. مدل جونز سطح کلی اقلام تعهدی را به تغییرات فروش و اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات (اقلام حسابداری) مربوط ساخته و به عبارت دیگر تغییرات در اقلام تعهدی غیر اختیاری که در نتیجه تغییر در شرایط اقتصادی ایجاد می‌شوند را نیز وارد مدل نموده است. در نتیجه مدل سعی در کنترل تاثیر تغییرات شرایط اقتصادی واحد تجاری بر روی اقلام تعهدی غیر اختیاری دارد.

در مدل جونز مجموع اقلام تعهدی به یکی از دو روش زیر‌(با توجه به اطلاعات موجود) محاسبه می شود:

(۱)

(۲

TA : تغییرات کل اقلام تعهدی شرکت iام در سال t، E : سود عملیاتی، CFO: وجوه نقد حاصل از عملیات، CA: دارایی‌های جاری، CL: بدهی‌های جاری، DEPN: هزینه استهلاک، STD: حصه جاری تسهیلات دریافتی و CASH : وجه نقد)” (مشایخی و همکاران، ۱۳۸۴).

گروه کثیری از محققین مجموع اقلام تعهدی را به عنوان تغییر در سرمایه درگردش غیر نقدی منهای استهلاک تعریف نموده اند. تغییر در سرمایه در گردش غیر نقدی برابراست با تغییر در حساب‌های دریافتنی بعلاوه تغییر در موجودی‌ها بعلاوه تغییر در سایر دارایی‌های جاری منهای تغییر در بدهی‌های جاری (سرمایه در گردش غیر نقدی را سرمایه عملیاتی خالص^[۶۹] نیز می‌نامند (مشایخی، ۱۳۸۴).

۲-۴-۸ارتباط اقلام تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی

نتیجه انکارناپذیر کیفیت پایین سود، افزایش عدم تقارن اطلاعاتی می‌باشد. علت کیفیت پایین سود در ماهیت اقلام تعهدی نهفته است، چرا که در شناسایی این اقلام ناگزیر از برآورد و تخصیص‌های ذهنی هستیم. لذا کیفیت سود (اقلام تعهدی ) می‌تواند بر عدم اطمینان نسبت به وقوع، زمان‌بندی و توزیع وجوه نقد آتی شرکت اثر گذاشته و لذا بر تصمیمات مربوط به تأمین مالی و سرمایه‌گذاری‌های شرکت مؤثر باشد (باتاچاریا و همکاران، ۲۰۰۷)^[۷۰].

بدین صورت که کیفیت بالای اقلام تعهدی، عدم تقارن اطلاعاتی را کاهش داده که این خود باعث می‌شود سرمایه‌گذاران آگاهانه‌تر سرمایه‌گذاری مورد نظر خود را انتخاب کرده و عامل ریسک غیرقابل‌حذف مرتبط با عدم تقارن اطلاعات را در تصمیم خود حداقل کرده و لذا با نرخ بهره‌ پایین تری در شرکت سرمایه‌گذاری کنند. توانایی شرکت در جذب سرمایه‌گذاری با نرخ کمتر مدیریت نقدینگی را بهبود می‌بخشد وبدین ترتیب نیاز به نگهداری مقادیر زیادی وجه نقد (جهت مقابله با تحمل هزینه تأمین مالی بالا) کاهش می‌یابد (گارسیا و همکاران، ۲۰۰۸)^[۷۱]

در بازار سرمایه ایران افزایش میزان اقلام تعهدی غیرعادی، منجر به تشدید پدیده ی عدم تقارن اطلاعاتی بین سرمایه‌گذاران می شود. این در حالی است که رابطه معنا داری میان قدر مطلق کل اقلام تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی مشاهده نمی شود. بنا براین به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاران به طور میانگین، در درک محتوای اطلاعاتی اقلام تعهدی غیرعادی کند عمل کرده‌اند و ارزش درستی را از این اقلام در سال جاری ندارند. نتایج پژوهش‌های خدارحمی (۱۳۸۹) نشان داد که یک رابطه منفی و معنی‌دار میان نقد شوندگی سهام، اندازه شرکت و نسبت مالکیت نهادی با عدم تقارن اطلاعاتی و یک رابطه مثبت و معنی‌دار میان عدم تقارن اطلاعاتی و تغییرپذیری بازده سهام شرکت وجود دارد.

۲-۵ خطای پیش‌بینی سود:

۲-۵-۱تاریخچه پیش‌بینی سود: