۲-۶- مدل‌های تصمیم گیری

۲-۶-۱- مدل عقلایی تصمیم گیری

در تئوری کلاسیک تصمیم گیری ، فرض است که تصمیم گیرنده از عقل کامل برخوردار است و این امر موجب می شود که او همیشه و همواره ، آن راهی را استنتاج و عمل کند که مطلوب ترین راه بوده و حداکثر کارآئی در جهت تامین خواسته هایش را دارا می‌باشد . عقلایی کامل همچنین ‌به این معنی است تصمیم گیرنده از توانایی ذهنی نامحدود و حافظه بسیار قوی برخوردار می‌باشد که به موجب آن قادر است اطلاعات زیادی را به خاطر بسپارد و با توانایی که در ترکیب پردازش و عمل آوری این اطلاعات دارد می‌تواند راه حلهای گوناگون را سنجیده و با ارزیابی صحیحی که به عمل می آورد به درستی تشخیص دهد که کدام یک از آن ها مطلوب ترین و بهترین راه حل است ^[۷] .

۲-۶-۲- روش ها و تکنیک های تصمیم گیری عقلایی

در فرایند عقلایی تصمیم گیری تکنیک‌های و مدل های گوناگونی مورد استفاده قرار می گیرند که هر یک به نحوی می کوشند تا بهترین و منطقی ترین راه حل را ارائه دهند از آنجا که در این تحقیق امکان و هیجان بررسی تکنیک‌های مذکور نمی باشد به برخی از آن ها به طور اجمال اشاره می شود . در این قسمت ابتدا تکنیک‌های تصمیم گیری در شرایط اطمینان کامل شرایط مخاطره آمیز و عدم اطمینان مورد بررسی قرار می گیرند و سپس درخت اخذ تصمیم به عنوان تکنیکی که قادر است چندین مرحله را در خط مشی گذاری مورد توجه قرار دهد مطالعه می‌گردد ^[۸] .

۲-۶-۳- تصمیم گیری در شرایط اطمینان کامل

زمانی که خط مشی گذار با اطمینان کامل و ‌بر اساس اطلاعات موجود می‌داند که نتایج حاصل از هر شق ممکن چیست و در چه شرایطی از اطمینان کامل قرار دارد .

۲-۶-۴- تصمیم گیری در شرایط مخاطره آمیز

تصمیم گیرنده اطمینان کامل از نتایج حاصل از هر خط مشی ندارد ولی وقوع (شانس نسبی وقوع نتایج) آن ها را می‌داند و تحت شرایط ریسک و یا مخاطره به تعیین خط مشی می پردازد .

۲-۶-۵- تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان

بسیار اتفاق می افتد که تصمیم گیرنده هیچ یک از شرایط قبل را ندارد و اصطلاحاً در شرایط عدم اطمینان مجبور به تعیین خط مشی می شود .تصمیم گیرنده در شرایط عدم اطمینان می‌تواند از سه شیوه استفاده کند .

شیوه انتخاب حداکثر حداکثرها : در این شیوه بهترین نتیجه از بین بهترین نتایج شقوق ممکن در شرایط محیطی مورد نظر انتخاب می شود . در این شیوه خط مشی گذار خوش بینانه برای هر شق ممکن بهترین نتیجه قابل تحقق را فرض می‌کند و آنگاه بهترین آن ها را به عنوان خط مشی بر می گزیند .

شیوه انتخاب حداکثر حداقل ها : در این شیوه با بدبینی این طور فرض می شود که برای راه حل های ممکن بدترین نتیجه در شرایط محیطی مورد نظر حاصل خواهد شد ، آنگاه بهترین را از میان بدترین ها انتخاب می نمایند .

شیوه انتخاب با فرض احتمال یکسان : در این شیوه با فرض اینکه هیچگونه احتمالی برای وقوع نتایج در شرایط محیطی مورد نظر در دست نباشد احتمال برای شرایط مختلف یکسان فرض می شود و ‌بر اساس ارزش مورد انتظار خط مشی تعیین می‌گردد .

۲-۷- درخت اخذ تصمیم

تکنیکی یک مرحله‌ای و مقطعی می‌باشد که مسئله و موضوع مورد نظر و ‌راه‌حل‌ها و نتایج حاصل از آن ها طی مراحل متوالی، تجزیه و تحلیل می‌شود و نتیجه مطلوب حاصل می‌گردد. ابتدا می‌باید شقوق ممکن برای حل مشکل مشخص شود، سپس نتایج حاصل از هر یک از شقوق و در مرحله بعدی احتمال وقوع هر یک از نتایج و سپس ارزش مورد انتظار مشخص می‌گردد و در انتها مطلوبترین گزینه تعیین می‌گردد.

در مدل رفتاری تصمیم گیری نیز حرف این است که انسان ، ولو بر اساس درک و فهم محدود خود در هر حال سعی می‌کند منطقی و سنجیده عمل نماید و با در نظر گرفتن واقعیات ، تصمیمی عاقلانه بگیرد و رفتاری معقول داشته باشد . در مدل رفتاری تصمیم گیری نیز تصمیم گیرنده می کوشد راهی را برگزیند که از نظر فکر و شعور او (حتی فکر و شعور محدود او) ، راه بهتری باشد .

۲-۸- مدل باز تصمیم گیری

در این مدل رابطه ای دو طرفه و یک اثر گذاری و اثر پذیری متقابل میان سیستم تصمیم گیری در سازمان و محیط پیش‌بینی شده است به عبارت دیگر در این مدل محیط و تمامی عوامل محیطی موجود در ان سیستم تصمیم گیری را تحت تاثیر قرار می‌دهد و تصمیم گیری به نوبه محیط خود را تحت تاثیر قرار می‌دهد بر خلاف مدل بسته در مدل باز فرض نیست که تصمیم گیرنده همیشه مسئله را درست تشخیص می‌دهد همیشه هدف درست را تعیین می‌کند و همیشه می‌تواند بهترین راه حل های ممکن را بیابد و برگزیند .

۲-۹- مدل لیند بلوم

لیندبلوم^[۹] مدل تصمیم گیری رویشی را پیشنهاد می‌کند که شباهت زیادی به مدل تصمیم گیری مقطعی و مرحله ای دارد . وی متعقد است که عقلانیت یعنی ظرفیت و قوه ذهنی و فکری انسان حد و مرز مشخص و محدودی دارد . بعلاوه گذشته از اینکه اطلاعاتی که مدیر بر اساس آن تصمیم می‌گیرد و عمل می‌کند غالبا ناقص و جزئی از کل اطلاعاتی است که می بایست در اختیار داشته باشد . اغلب حتی وقت کافی برای تجزیه و تحلیل دقیق و پردازش کامل همین اطلاعات محدود نیز وجود ندارد . ‌بنابرین‏ انسان نمی تواند که در تصمیم گیری‌های خود عمیق باشد و نمی تواند تصمیماتی جامع و کافی اتخاذ نماید . لیندبلوم پیشنهاد می‌کند که راه رسیدن به یک جامعیت ، تصمیم گیری گام به گام و اکتشافی کارساز است . یعنی در هر مرحله ، تصمیم گرفته می شود که اگر چه بهترین (یعنی کامل ترین و جامع ترین ) تصمیم ممکن نیست ولی تصمیمی است که می‌تواند فعلاً جوابگوی مسئله باشد با ادامه این کار ، و با راه و چاه یافتن ، می توان ‌به‌تدریج‌ به تصمیمی جامع دست یافت .

۲-۱۰- روش های تصمیم گیری

روش هایی که از طریق تحقیق و تجربه به دست آمده اند در مراحل مختلف فرایند تصمیم گیری مورد استفاده قرار گیرند ^[۱۰] و این روش‌ها عبارتند از :

۱-تفکر خلاق: داشتن فکر خلاق از موثرترین ویژگی های یک مدیر خوب است که در فرایند تصمیم گیری او بسیار مؤثر است . هر چند تفکر خلاق با روش علمی تحقیق شباهت دارد و از این نظر که بر قدرت خلاقیت نوآوری و راهگشایی تأکید دارد استفاده از تفکر خلاق بستگی به توانایی فرد دارد . فکرهای خلاق از فزاینی سرچشمه می گیرند که به طور عمده شامل دانش و تجربیات گذشته فرد است از دوران کودکی تا بزرگسالی به دست آمده است .

۲- تحقیق در عملیات : در این روش کاربرد فنون ریاضی پیشرفته در مسائل مدیریتی در موارد بسیاری باعث تغییر در دیدگاه فرد می شود . تحقیق در عملیات به جای آنکه مسئله را منحصر به یک واحد بداند در بهتر کردن نتایج کلی سازمان تاثیر فراوان دارد .

۲-۱۱- مراتب تصمیم گیری

تصمیم گیری در سطوح مختلف سازمان متغیر است تصمیم گیری درباره اهداف سازمان ، ابزار و پرسنل و روش های انجام کار به ترتیب از رأس هرم سازمان شروع می شود و تا پایین ترین سطوح آن ادامه دارد . (شکل ذیل ) با توجه به مراتب تصمیم گیری :