مقدمه
در این فصل به بررسی وضعیت عدالت اجتماعی در مناطق سه گانه شهر یزد پرداخته شده است و از روش ها و مدل های آماری از جمله جمع واحدهای خدماتی، استاندارد سازی داده های مختلف الجنس، تاکسونومی عددی، ضریب ویژگی، تاپسیس و آنتروپی شانون استفاده شده است. همچنین به بررسی قیمت اراضی در مناطق سه گانه شهر یزد و چگونگی پراکنش جمعیت در شهر یزد پرداخته شده است.
۴-۱ منطقه بندی
واژه منطقه بندی عمدتاً در دو جنبه اختصاص زمین برای اهداف ویژه و کنترل کاربرد ارتفاع و ساختمان سازی مفهوم می یابد.جنبه بعدی به نظم در تراکم جمعیت معطوف می گردد. بنابر این منطقه بندی به عنوان نظم با قانون در جهت استفاده زمین و ساخت و ساز و ارتفاع و تراکم ساختمان ها در نواحی ویژه برای اهداف هماهنگ امنیتی، سلامت، بهداشت، رفاه عمومی اجتماع است(Rangwata,1998:50). روشن است که مفهوم منطقه بندی در ایجاد بخش های مسکونی، تجاری، صنعتی، شهری، تشکیلاتی و هدایت این بخش ها زیر نظر قانون اتلاف می گردد(زیاری،۱۳۸۴: ۸۱). در واقع منطقه بندی نقش مهمی در برنامه ریزی شهری دارد . در منطقه بندی نواحی مختلف شهر جهت اهداف خاصی از یکدیگر جدا می شوند. تدوین مقررات منطقه بندی بایستی با توجه به ویژگی های بناهای مورد احداث در هر منطقه و ارزش زمین و نوع استفاده آن صورت گیرد. بنابراین بناها در بهترین نقاط ممکن و برای بهترین منظور از نقطه نظر بهره برداری و جهت حفظ ایمنی، سلامت و رفاه مردم احداث می گردند(همان:۸۲).

۴-۱-۱ اهداف منطقه بندی
مهمترین اهداف منطقه بندی عبارتند از:
۱- برنامه ریزان فرصت وسیعی برای طراحی رشد آینده و توسعه شهر به دست می آورند. منطقه بندی به عنوان ابزار عمده برای برنامه ریزان شهری جهت رسیدن به هدفشان فراهم می آورد.
۲-کوشش های منطقه بندی هماهنگ کردن انواع تسهیلات حمل و نقل، تهیه آب، زهکشی، برق و غیره است.
۳- منطقه بندی به مثابه ابزاری مؤثر در دست برنامه ریزان شهری برای انجام هر طرح برنامه ریزی شهری کارا و موفق تلقی می شود.
۴- نیل به ارتقاء بیشتر سلامتی و رفاه عمومی.
۵- جلوگیری از تمرکز بیشتر جمعیت(همان:۸۴).
۴-۱-۲ امتیازات منطقه بندی
۱- در منطقه بندی خطر احتمال آتش سوزی به حداقل می رسد.
۲- با اجرای منطقه بندی توسعه آتی شهر کنترل شده و رفاه اجتماعی فراهم می گردد.
۳- منطقه بندی برای مطبوعیت عمومی عنصری از قبیل پارک ها، زمین بازی، سینماها، مراکز خرید، مدارس و غیره را آماده می نماید. این امر موجب تلف شدن زمان، پول و فضا می گردد.
۴- در منطقه بندی بهبود سلامتی جامعه به عنوان یک اصل کلی مورد توجه است. روشن است بهره گیری صحیح از زمین انجام می شود و محیطی آرام با فضای باز و سالم را به وجود می آورد.
۵- منطقه بندی استفاده اقتصادی متنوع از خدمات بهینه (آب، دفع فاضلاب، تلفن و غیره) را مجاز می شمارد(همان :۸۶)

1. 1. منطقه بندی تراکم جمعیت را نظم می بخشد و همواره تمرکز جمعیت در هر بخشی از شهر ایجاد نخواهد شد(Bandyopadhyay,2000:68).

۴-۱-۳ منطقه بندی و عدالت اجتماعی
مشخص است در کلیه بندهای اهداف و امتیازات منطقه بندی حرکت به سوی عدالت فضایی است که منجر به عدالت اجتماعی می شود. جایی که واژه هایی چون رفاه عمومی، متوازن و متعادل ساختن داخلی، پراکندگی متعادل جمعیت، تأمین نیازهای کلیه جامعه شهری نه قشر خاصی و دسترسی کلیه آن ها و استفاده کلیه مردم از خدمات عمومی به طور یکسان، تضمین سلامتی تمامی مردم و برقراری تعادل و توازن خاص در فعالیت های تمامی شهر است نشان از حرکت به سوی عدالت فضایی و عدالت اجتماعی می شود.
معمولاً محله های پرجمعیت شهرها به علت کمبود امکانات اجتماعی و اقتصادی، انحرافات اجتماعی بیشتری دارند (دهقان منشادی، ۱۳۸۵: ۲۴). در محله های قدیمی که تجدید حیات صورت نگرفته است کسانی باقی می مانند که توانایی جابجایی به جاهای دیگر را ندارند. زمانی شهرهای بزرگ به محلاتی تقسیم می شوند که در بعضی از آنها فقر متداول است و در برخی دیگر شرایط آسایش و راحتی وجود دارد بنابراین به طور اجتناب ناپذیری مسائل و مشکلات اجتماعی در مناطق فقیرنشین متمرکز خواهد شد. به همین ترتیب وقتی که مشکلات شدت پیدا کند و امکان برخورد با آنها به تدریج کاهش یابد مهاجرت از محلات فقیرنشین اجتناب ناپذیر می شود (همان:۱۱۱).
۴-۲ منطقه بندی شهر یزد
شهر یزد به لحاظ ویژگی های اجتماعی و اقتصادی به ۳ منطقه تقسیم شده است.
منطقه ۱: این منطقه در شمال شهر یزد قرار دارد که از ۲ ناحیه و ۱۰ محله تشکیل شده است. ویژگی های این منطقه عبارتند از:
۱- این منطقه از ترکیب بافت قدیم و جدید تشکیل شده است . که در ناحیه یک این منطقه بافت قدیم و روستاهای پیوسته به شهر یزد از جمله امیرآباد، کشتارگاه، کسنویه، کوی نواب و غیره قرار دارد که این محلات بدون طراحی قبلی و به صورت نامنظم و اغلب با مصالح خشت و گل ساخته شده اند.
۲- کمبود شدید فضاهای سبز، آموزشی، تفریحی، و فرهنگی در این منطقه.
۳-اسکان اکثر مهاجران افغانی و مهاجران روستایی با درآمدهای کم در این منطقه.
منطقه۲: این منطقه در قلب شهر واقع گردیده است و بافت قدیم شهر را در بر می گیرد. منطقه دو شامل ۴ ناحیه و ۲۱ محله می باشد. ویژگی های این منطقه عبارتند از:
۱- در ناحیه یک این منطقه محلات قدیمی و بافت قدیم شهر یزد واقع شده اند که وجود کوچه های تنگ و باریک و منازل مسکونی مخروبه، عدم وجود فضاهای مناسب سبز، تفریحی وخدماتی از مشخصه های این ناحیه می باشد.
۲- در ناحیه های این منطقه ، مرکز شهر قرار دارد که انبوه تراکم جمعیت ، آلودگی های محیطی و انباشتگی مسکونی در آن کاملاً مشهود است.
۳-در بعضی از قسمتهای این منطقه، برخی از محلات که زرتشتیان اقلیت های مذهبی ساکن هستند از لحاظ برخورداری بعضی شاخص ها در وضعیت مناسبی قرار دارند(آتشکده، مسکن و شهرسازی).
۴-در این منطقه هر چقدر به طرف هسته جدید شهر یعنی منطقه سه نزدیک می شویم از شدت پایداری محلات افزوده می شود و هر چقدر به طرف بافت قدیم پیش رویم به شدت از پایداری کاسته می شود.
۵- منطقه گذار شهر در این منطقه واقع شده است که اکثر کارگران غیر ماهر با دستمزدهای پایین در این محدوده سکونت دارند.
۶- وجود مساکن تخریبی و کمبود امکانات و تسهیلات بهداشتی و آموزشی
۷- شکل گیری جایگزینی اکولوژیکی که با ترک نیروهای جوان و تحصیل کرده از این منطقه ، مهاجران روستایی، افغانی و عراقی جایگزین آنها در این منطقه شده اند که در این خانوارها بعد خانوار بالا و سطح تحصیلات پایین می باشد و برخی از منازل به علت فرسودگی بیش از حد خالی از سکنه شده اند.
منطقه سه: این منطقه بخش های وسیعی از جنوب و غرب شهر را در بر می گیرد که از ۲ ناحیه و ۹ محله تشکیل شده است. ویژگی های این منطقه عبارتند از:
۱- محلات واقع در این منطقه اکثر نوساز ، با طراحی شهری قبلی و با سبک جدید و با نظارت شهرداری و مهندسین ناظر معماری و شهرسازی ساخته شده اند. مصالح به کار رفته آجر، آهن، سیمان می باشد و منازل نوساز هستند( مثل صفائیه، کوی دانشگاه، کوی استادان، سیلو).
۲- در طراحی این محلات فضاهای مورد نیاز از جمله فضاهای سبز، آموزشی، خدماتی، فرهنگی و تفریحی در نظر گرفته شده است.
۳-وجود مراکز آموزش عالی ( دانشگاه یزد، آزاد، آموزشکده امام علی، موسسه علمی کاربردی جهاد و غیره)
۴-وجود مراکز بهداشتی و درمانی با امکانات مناسب ( بیمارستان شهید صدوقی، بیمارستان شاه ولی، درمانگاه اکبری و کوثر)
۵- اکثر ساکنان این منطقه کارمندان دولت، دانشجویان، اساتید دانشگاه و تجار و کارفرمایان می باشند.
۶- محیط و فضاهای این منطقه از لحاظ بهداشتی، جمع آوری و دفع زباله در وضعیت مناسبی قرار دارد. این ویژگی سبب گردیده کیفیت زندگی در این منطقه بسیار مناسب باشد.

1. 1. مشارکت زنان در انجام فعالیت های فنی، تخصصی و مشارکت در عرصه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.

شکل (۴-۱): نقشه تقسیمات کالبدی شهر یزد
۴-۳ بررسی امکانات و خدمات شهری مورد مطالعه
شناخت بهتر و دقیق تر از وضعیت مکان های جغرافیایی مشروط به در دسترس داشتن اطلاعات کامل و پردازش شده از مکان های مورد نظر است. برای نیل به این مهم، از یک سری شاخص های ترکیبی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، بهداشتی و غیره استفاده می شود. این شاخص های ترکیبی می توانند سطحی از رشد، توسعه و تفاوت های منطقه ای را بر اساس معیارهای انتخاب شده نشان دهد. در توسعه منطقه ای تعیین شاخص ها مهمترین قدم و بیان آماری پدیده های موجود در ناحیه است (حکمت نیا، ۱۳۸۵: ۲۱۰).