این تعریف مبتنی بر نظریه ای است که طبق آن جامعه کل به دولت محدود نشده و مقصود جامعه بزرگ جهانی است. در این تعریف از جامعه^[۱۵۴] به به معنای جامعه بزرگ جهانی نام برده شده که مفهوم دولت یکی از گروه های اجتماعی آن محسوب می شود. از نظرجامعه شناسانی چون “مارکس”، “دورکهایم” و دیگران جامعه از دولت گسترده تر است و شامل عرصه ای مستقل و شبکه ای فراگیر از روابط خاص و ساختارهای درونی آن است.^[۱۵۵]
به بیان دیگر، در هر مورد که بتوان برای گروهی از مردم وجه جامع و جهت وحدتی اعتبار کرد اطلاق لفظ جامعه برآن گروه رواست چه گروه مردان متأهل یک ده چه گروه انسان هایی که تاکنون به وجود آمده و از میان رفته اند.^[۱۵۶]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تعریف دیگر از جامعه همان معنای دولت^[۱۵۷] است که به جنبه وحدت مکانی در تشکیل اجتماع اشاره دارد. بنابر تعریف دولت به تجمع افراد در یک جامعه، مهم ترین پیوند و مبنای این گروه و معنی اساسی این ارتباط، جمع بودن آنها در یک مکان است.^[۱۵۸]
تعریف جامعه و عنوان کلی دولت به ارسطو نسبت داده شده است و گروهی از جامعه شناسان چون مونتسکیو طرفدار این نظریه اند. بر این اساس جامعه یعنی گروه سیاسی خاص که دارای دستگاهی سازمان یافته است و در رأس آن یک نظام سیاسی هدایت گروه را به عهده دارد.^[۱۵۹]
جامعه به معنای دولت، یکی از انواع اجتماع است. به عبارتی اجتماع به زندگی گروهی مردم اشاره دارد صرف نظر از وحدت سیاسی حاکم برآنان. وجه مشترک تمام معانی ارائه شده از جامعه این است که هیچ جامعه ای بدون افکار و عقاید مشترک تحقق نمی یابد و اخلاق اجتماعی، پیوندی مشترک و ضروری در جامعه ایجاد می کند و دولت، تنها مظهری از تسلط و اقتدار یک گروه یا طبقه بر اقشار دیگر جامعه است.^[۱۶۰]
باتوجه به توضیحات یاد شده رابطه اجتماعی ارتباطی است که بین دو فرد یا بیشتر در جامعه ای که قبلاً بر اساس اشتراکات شکل گرفته ایجاد می شود. این ارتباط می تواند در زمینه مسائل اقتصادی ، فرهنگی و… شکل بگیرد و عدالت اجتماعی در جهت کنترل و بهبود کیفیت این روابط شکل می گیرد.
شهید مطهری، عدالت را تقابل میان حقوق و تکالیف افراد می داند به این مفهوم که هر کس بهره و سهمی در جامعه دارد به آن برسد و تکالیف و رنج و زحمت افراد متناسب با حق و بهره آنها باشد، نه این که عده ای مکلف بوده و دیگران حق و بهره راببرند.^[۱۶۱]
عدالت اجتماعی در یک تقسیم بندی کلی در سه شکل متجلی می شود؛ عدالت اداری، عدالت اقتصادی و عدالت قضایی که در ادامه مطالب، تعریفی از هر کدام ذکر می شو د:
عدالت اداری: اداره کننده جامعه باید کمالات و صفات افراد جامعه را مورد توجه قرار داده و با هرکس در خور او رفتار کند و هرگز میان کسانی که کرامات و کمالات انسانی شبیه به هم دارند، تبعیض قائل نشده و با همه یکسان برخورد کند و همه را مانند هم از بیت المال بهره مند سازد.^[۱۶۲]
عدالت اقتصادی: مقصود این است که در معاملاتی که درجامعه انجام می گیرد طبق شاخص ویژه ای مساوات تقریبی برقرار باشد. مثلاً: نسبت کاری که نجار روی یک کمد انجام می دهد؛ شبیه نسبت کاریست که یک آهنگر روی یک زره جنگی انجام می دهد و لذا معاوضه و معادله میان آن دو عادلانه بوده و این نوع عدالت را معاملی می نامیم.
عدالت قضایی: این که افراد جامعه از حیث انسانیت و حقوق انسانی مساوی باشند، که در ظاهر، چنین است و هیچ گونه ملاحظه اعتباری و غیر ارزشی مورد توجه قرارنگیرد. عدالت بر این معنی متوقف بر احقاق حق تضییع شده است.^[۱۶۳]
البته عده ای تقسیم های دیگری را برای عدالت برشمرده اند از جمله: عدالت درقانون گذاری، تقسیم امکانات کشور و عدالت در حقوق و مزایا و اخذ مالیت و… که با اندک تأمل می توان همه این موارد را به سه قسم اوّل عدالت (اداری، اقتصادی و قضایی) ارجاع داد.
در نظر عموم مردم، عدالت اجتماعی همان عدالت اقتصادی است. عده ای دلیل این دیدگاه عمومی را محک بودن عدالت اقتصادی در روابط اجتماع می دانند: عدالت اجتماعی مانند عدل دامنه گسترده ای دارد. در پرتو آن است که نیازهای روحی، فرهنگی و مادی مردم مرتفع می شود. اما ظهور و بروز و محک و ارزیابی آن عدالت اقتصادی است. اگر حاکم جامعه با اجرای سیاست های اقتصادی نیازهای مردم را تأمین کند، تأمین عدالت در سایر موارد نیز ممکن می شود و عدم تأمین این عدالت در واقع پشت پا زدن به نیازهای طبیعی و دیگر بستر های عدالت خواهی است. به همین دلیل است که در کلام پیشوایان دین به این قسم عدالت تأکید شده و کسانی هم که عدالت اجتماعی را همان عدالت اقتصادی خوانده اند، به اهمیت فوق العاده آن اشاره کرده اند.^[۱۶۴]
در این نوشتار با توجه به اهمیت عدالت از نظر اقتصادی، بیشتر نکات ارائه شده در زمینه عوامل و موانع اجرای عدالت از جنبه روابط اقتصادی بحث شده؛ گرچه بررسی سایر زمینه ها از جمله عدالت اداری و قضایی نیز مغفول نمانده است.
آیات ناظر به عدالت اجتماعی
آیاتی که عموم مردم را به برپا داشتن عدالت در تمامی زمینه های زندگی اجتماعی دعوت نموده و آنان را از ظلم و ستم باز می دارد در بر دارنده دستورات الهی راجع به عدالت اجتماعی است. علاوه بر آیه ۲۵ حدید که در آن اجرای عدالت به عنوان هدف بعثت پیامبران الهی معرفی شده؛ آیه۹۰ سوره نحل، دعوت عمومی قرآن به اجرای عدالت در تمام زمینه ها و نهی از بی عدالتی است: « إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسَنِ وَ إِیتَاى ذِى الْقُرْبىَ‏ وَ یَنْهَى‏ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنکَرِ وَ الْبَغْىِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ »^[۱۶۵]
آیاتی که ناظر به این عدالت قرآنی گسترده هستند، در موضوعات مختلف اعم از اقتصادی، سیاسی، قضایی در این کتاب الهی قابل جستجو هستند.
عدالت اقتصادی
کلیه آیاتی که به بهبود روابط اقتصادی و ایجاد اعتماد و اطمینان در این زمینه بین مردم اشاره دارد، ناظر به عدالت اقتصادی هستند. بزرگترین آیه قرآن به لزوم مکتوب نمودن قراردادهای اقتصادی و شاهد گرفتن در این موارد اشاره می کند و شرایط نویسنده و شاهدان معاملات را تشریح می نماید: « یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا تَدَایَنتُم بِدَیْنٍ إِلىَ أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاکْتُبُوهُ وَ لْیَکْتُب بَّیْنَکُمْ کَاتِبُ بِالْعَدْلِ » .^[۱۶۶]
و در آیاتی تجارت را با رضایت را در معاملات تجویز نموده و مردم را از سوء استفاده نمودن از اموال دیگران منع نموده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لاتَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَهً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ وَ لاتَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُمْ رَحیماً»^[۱۶۷]
عدالت قضایی
آیاتی که به لزوم قضاوت عادلانه در میان مردم و تلاش برای برقراری صلح و آشتی در میان آنان اشاره می کند. مهم ترین آیه این بخش آیه پنجاه و هشتم سوره نساء است که دستور می دهد امانت ها را به صاحبانشان برگردانید و هنگامی که میان به مردم قضاوت نشستید، عادلانه قضاوت نمایید.
« إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّواْ الْأَمَانَاتِ إِلىَ أَهْلِهَا وَ إِذَا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکمُ بِهِ إِنَّ اللَّهَ کاَنَ سَمیِعَا بَصِیرًا »^[۱۶۸]
آیاتی که از مسلمانان می خواهد در قضاوت رعایت عدالت را بنمایند و در این میان بین خانواده و نزدیکان نیز تفاوتی قائل نشوند و در صورت فقیر یا غنی بودن دو طرف دعوی به نفع هوای نفس خویش از حکم حق منحرف نگردند.^[۱۶۹] و یا آیاتی که حدود و مجازات های لازم را در مورد صدمات و آزارهای احتمالی وارد بر دیگران بیان می کند تا مردم موظف به رعایت این حدود در قضاوت هایشان گردند و عدول کنندگان از حکم الهی را جزء ظالمان شمرده است،^[۱۷۰]از قبیل آیات ناظر بر عدالت قضایی به شمار می آیند.
عدالت سیاسی
آیاتی که به رعایت عدالت بی طرفانه نسبت به تمام اعضای جامعه با گرایش های مختلف، حتی نسبت به غیر مسلمان و دشمنان اسلام تأکید می ورزد و پیوسته برای برقراری صلح و آشتی میان قبایال مختلف تلاش می نماید از جمله آیات ناظر به عدالت سیاسی هستند.
در سوره مبارکه مائده خداوند به مسلمانان هشدار می دهد مبادا دشمنی و کینه آنان که شما را از مسجد الحرام بیرون نمودند شما را به ظلم علیه ایشان وادارد.^[۱۷۱] همچنین به مسلمانان امر شده، در موارد اختلاف بین خود و اهل کتاب بنابر آنچه خداوند نازل نموده بینشان داوری نموده و از گرایشات و هوای نفس ایشان پیروی ننمایید.^[۱۷۲] در سوره ممتحنه خداوند در مورد اهل کتابی که در سرزمین های مسلمان زندگی می کنند و با مسلمین جنگی ننموده اند، به مسلمانان سفارش می نماید تا با رفتار نیکو در کنار ایشان زندگی نمایید و در مورد آنان عدالت را برپا دارید.^[۱۷۳] و در سوره حجرات مسلمانان را امر نموده تا در صورت پیش آمدن اختلاف بین هر یک از قبایل و طائفه های مسلمان فوراً به دنبال ایجاد صلح میان آنان باشند و اگر یکی از آنان بر دیگری ظلم نمود با گروه ظالم مبارزه نمایید تا به راه راست باز گردند و سپس میان ایشان با عدالت، آشتی بر قرار نمایند.^[۱۷۴]
علاوه بر موارد مذکور خداوند متعال در قرآن از عدالت خواهی تمجید نموده و به ستایش و حمایت از عدالت خواهان پرداخته است. در سوره نحل خداوند ضمن مقایسه دو فرد که یکی از آنان لال، برده و سربار مولایش است و هیچ خیری از او سر نمی زند با فرد دیگری که یه عدالت رفتار می نماید، این دو را یکسان نمی داند. طبق این آیه اجرای عدالت نشانه هدایت یافتگی و در مسیر مستقیم قرار گرفتن شمرده شده است.^[۱۷۵]
در آیات دیگری بر پا کنندگان عدالت در مرتبه پیامبران قرار گرفته اند و به توبیخ قاتلان انبیاء(علیهم السّلام) و امر کنندگان به عدالت پرداخته شده و به آنان وعده عذاب دردناک جهنم داده شده است.^[۱۷۶]
در منطق قرآن، خداوند عادل مطلق است و علاوه بر اثبات عدل الهی و نفی هرگونه ظلم از ساحت ربوبی پروردگار همه موجودات خلقت بر اساس نظم عادلانه جهانی گسترش یافته اند. بر اساس آیات قرآن اولین عادلان و منادیان اجرای عدالت انبیاء الهی(علیهم السّلام) بوده اند و اصلی ترین وظیفه هر پیامبری ایجاد جامعه ای عدالت محور بوده، آن گونه که عدالت نیاز اساسی بشر و محبوب دل ها قرارگیرد. در آیات قرآن در زمینه های مختلف رهنمودهایی برای اجرای عدالت در زمینه های مورد نیاز بشری وجود دارد و به دنبال آن مجاهدان عرصه عدالت درجامعه مورد ستایش خداوند متعال قرارگرفته اند.
۲-۳- عدالت از دیدگاه امام علی(علیه السّلام)
عدالت با نام امام علی(علیه السّلام) همراه گشته؛ حضرت علی(علیه السّلام) شهید عدالت، در دوران کوتاه حکومت خود مجاهدت فراوانی در راه به ثمر نشاندن بذر عدالت در جامعه انجام داد مجاهدتی که به شهات ایشان در این مسیر مقدس انجامید.
در نظر آن حضرت خداوند از ظلم نسبت به بندگان بری بوده و در بیان احکام الهی میان تمامی مخلوقات به عدالت رفتار می نماید.^[۱۷۷] بنابراین عدل را یکی از اصلی ترین صفات الهی می داند و در ضمن خطبه های شیوایش در وصف خداوند پیوسته به وجود صفت عدل خداوند در حکم و قضاوت اشاره می نماید^[۱۷۸]
ایشان ضمن برشمردن فضائل اعمال، امر به معروف و نهی از منکر را در برابر سایر امور خیر، از جمله جهاد در راه خدا همچون قطره ای از دریا می شمارد اما در ادامه کلام خویش، خاطر نشان می سازد؛ اظهار سخن حق در برابر حاکم ظالم برای اجرای عدالت از همه امور افضل است.^[۱۷۹]
از نظر امام علی(علیه السّلام)، عدالت، پایه و اساس اجتماع است و مبنای زندگی عمومی و اساس مقررات اجتماعی است؛ اما جود و بخشش حالتی استثنائی و موقتی دارد و گستره آن شامل عده ای خاص می باشد و در صورت همه گیر شدن عدالت در اجتماع مردم از جود و بخشش بی نیاز می گردند. لذا در پاسخ به این سوأل که عدل یا بخشش، کدام برترند؟
فرمودند: عدالت، هر چیزى را در جاى خود مى‏نهد در حالى که بخشش آن را از جاى خود خارج مى‏سازد. عدالت، تدبیر عمومى مردم است در حالى که بخشش، گروه خاصّى را شامل می گردد ؛ پس عدالت شریف ‏تر و برتر است.^[۱۸۰]
آن حضرت در خطبه ۲۱۶ حقوق متقابل رهبری و مردم را بیان نموده وآن را بزرگترین حقوق دانسته، اصلاح رعیت و رهبر را به تبع یکدیگر می داند و روابط سالم بین مردم ورهبر را گوشزد نموده و یکی از مهم ترین امور برای برقراری عدالت را ادای حق رهبری از جانب مردم و رعایت حقوق مردم از جانب زمامدار می شمارد که سبب عزت یافتن حق، قوام دین و برقراری عدالت، برپایی سنت رسول الله، اصلاح روزگار، امیدواری مردم در تداوم حکومت و یأس دشمنان در آرزوهایش می گردد.^[۱۸۱]
در مقابل، وجود بعضی صفات را مانع اجرای عدالت بر می شمارد و آنها را جزء زشت ترین صفات والی و مردم می داند. از جمله این صفات را علاقه به خودستایی و تملق پذیری، انتقاد ناپذیری و خود رأیی در زمامدار می داند و زشت ترین صفات رعیت را چاپلوسی، ظاهرسازی و مخفی کاری برای جلب رضایت زمامدار می داند.^[۱۸۲]
همچنین در خلال نامه های خود به زمامداران، در مورد کوتاهی نمودن در امور مردم از جمله، تقسیم بیت المال به طور نامساوی و تعدی به مردم در زمان جمع آوری خراج هشدار می دهد.
مهم ترین اوامر ایشان در زمینه اجرای حقوق طبقات مختلف جامعه در نامه ۵۳ نهج البلاغه به مالک اشتر نخعی، ذکر شده است، نامه ای که به حق می توان آن را منشور حقوق بشر نامید. در این نامه ایشان خصوصیات و ویژگی های رفتاری مورد توجه را در تمامی اقشار جامعه از جمله: رهبر جامعه، قاضیان، کارگزارن دولتی، تجار و صاحبان حِرف مختلف، سربازان، نویسندگان و محرومان و مستضعفان جامعه را تشریح کرده و وظایف و حقوق هر صنف را تشریح نموده اند.
علاوه بر فرامین گسترده عدالت محور ایشان در ضمن خطبه و نامه های پرشور ایشان، اقدامات عملی آن حضرت در راستای اجرای عدالت اجتماعی را می توان چنین برشمرد: تقسیم بیت المال به طور مساوی بین عرب و عجم، بنده و آزاد، تأسیس بیت القصص برای جمع آوری شکایات عمومی مردم از مامداران، تعویض فرمانداران بر اساس گزارش های صادق و تشکیل بیت العدل برای رسیدگی به شکایات مردم و اجرای عدالت قضایی.^[۱۸۳]
از بیانات ایشان در نهج البلاغه و گواهی تاریخ برمی آید که درطول حکومت ایشان در کوفه مردم به رفاه نسبی رسیده بودند و وضع معیشتی مطلوبی بر همه آنان حاکم شده بود، به نحوی که می توان حکومت ایشان را تنها حکومت موفق تاریخ در زمینه اجرای عدالت اجتماعی نامید. دستورات و اقدامات ایشان در زمینه ریشه کنی بی عدالتی در جامعه می تواند الگوی عملی حکومت ها در تمام ادوار زندگی بشر قرار گیرد از این رو بعضی از این موارد طی دو فصل آینده تحت عنوان عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی در نهج البلاغه بررسی می شود.
فصل سوم:
عوامل
اجرای عدالت اجتماعی
از منظر
قرآن کریم
و
نهج البلاغه

۷۰/۰

دسترسی افراد به جهان اجتماعی دنیوی

۲۴

۹۸/۰

۲) روایی(Validity):
روایی گویای این است که آیا پرسشهای تحقیق آنچه را مورد نظر پژوهشگر است اندازه میگیرد. شایان ذکر است که در این زمینه، تحقیقات مشابه مکفی صورت نگرفته تا یک معیار معتبر بیرونی استاندارد برای مقایسه و اعتباریابی در دسترس باشد. برای اعتبار طیفهای استفاده شده در این پژوهش به اعتبار صوری از نظر صاحبنظران و اساتید راهنما، مشاور و کارشناسان و همکاران تحقیق توجه شده است. برای حصول اطمینان از دقت مقیاس سنجش، نسخۀ اولیۀ پرسشنامه در اختیار اساتید راهنما و مشاور و تعدادی از صاحبنظران و پژوهشگران قرار گرفت و نظرات اصلاحی آنان در تنظیم پرسشنامه اعمال شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

علاوه بر این از روش اعتباریابی شاخصها نیز استفاده شده است. معمولاً برای ساختن یک شاخص معتبر باید هم اعتبار معرفهای مربوط و هم اعتبار درونی آن بررسی و تأیید گردد. برای انتخاب معرفهای معتبر در ساختن یک شاخص ابتدا همبستگی دو به دوی معرفها را محاسبه میکنند در صورتی که بین معرفها همبستگی مثبت و معنیداری، حداقل در سطح ۰۱/۰ وجود داشته باشد، میتوان آنها را در ساختن شاخص به کار برد. در این تحقیق برای ساختن همه شاخصها تعیین اعتبار معرفها با محاسبه ماتریس، همبستگی معرفهای مورد نظر انجام شد و معرفهای نامناسب حذف شدند.
پس از تعیین معرفهای معتبر برای ساختن هر شاخص، اعتبار درونی شاخصها از روش(item analysis) بررسی شد و بدین طریق همبستگی بین هر کدام از شاخصهای اصلی و فرعی و یکایک عناصر سازندۀ آنها محاسبه گردید که اعتبار درونی همه آنها بالاتر از ۰۱/۰ بوده است.
۳-۴- تحلیل داده ها:
با توجه به فرضیات تحقیق و سطح سنجش متغیرها از روش‌های مختلف آماری برای توصیف و تبیین داده ها استفاده شده است.
برای توصیف داده ها از آمارههای توصیفی فراوانی، درصد و درصد تراکمی و میانگین استفاده شده است.
برای تبیین روابط بین متغیرها و آزمون فرضیات از آزمونهای مختلف استفاده شده است.
فصل ۴
تجزیه و تحلیل داده های تحقیق
فصل چهارم /تجزیه و تحلیل داده های تحقیق
۴-۱- توصیف متغیرهای مستقل
۴-۱-۱- متغیرهای فردی
جنسیت
مجموع افراد مورد مطالعه این پژوهش ۱۵۰ نفر میباشند. در این میان۳/۳۳ درصد(۵۰ نفر) را زنان و ۷/۶۶ درصد(۱۰۰نفر) را مردان تشکیل میدهند. نامساوی بودن تعداد مردان و زنان تقریباً متناسب با سهم آنان در جامعه آماری است. البته در نمونهگیری، جنسیت از متغیرهای تعیین کننده نبوده است ولی با این وجود تعداد زنان مورد مطالعه به نسبت اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها بالاست که دلیل آن را شاید بتوان در ضریب بازگشت پرسشنامه ها دید. ضریب بازگشت پرسشنامه های توزیع شده در میان زنان بیشتر از مردان مورد مطالعه بوده است. تقریباً تمامی پرسشنامه های توزیع شده میان زنان جمعآوری شده است.
سن
بررسی وضعیت سنی نشان میدهد که حداقل سن در میان افراد مورد مطالعه ۲۸ سال و حداکثر سن برابر با ۶۹ سال است. «میانگین» سن آنان ۷/۴۵ سال و «میانه سنی» برابر با ۴۵ سال و «نما یا مد» برابر با ۳۹ سال است. برای گزارش سن افراد در قالب جدول یکبعدی به گروهبندی آنها پرداخته شده است. نتایج به دست آمده نشان میدهد که ۱۸ درصد از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها کمتر از ۳۵ سال سن دارند و ۵۷ درصد از آنان بین ۳۶ تا ۵۰ سال و ۴۴ درصد از آنان در گروه ۵۱ سال و بیشتر قرار دارند. اگر گروه اول را جوان، و گروه دوم را میانسال و گروه سوم را کهنسال بدانیم بیشتر افراد مورد مطالعه افراد میانسال میباشند که عمدتاً پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عضویت هیأت علمی دانشگاه‌ها درآمدهاند.

معیار

حداقل

حداکثر

میانگین

میانه

مد

سن

۲۸

۶۹

۷۳/۴۵

۴۵

۳۹

هوش
۱-۴- معدل پاسخگویان برحسب مقاطع تحصیلی

دیپلم

کارشناسی

کارشناسی ارشد

دکتری

• اختلاف بین تن مرکزی بکار گرفته شده و همچنین مد مورد استفاده، بدین ترتیب که در تم اول تن مرکزی لا و مد ماژور (شبیه راست پنجگاه و ماهور) بوده ولی در تم دوم تن مرکزی سل دیز و مد شبیه نوا است.

• در تم اول، بخش آکمپانیمان بیشتر شامل نت‌های کشیده زهی‌ها ست که گهگاه کنترملودی‌های بادی چوبی نیز به آن اضافه می‌شود ولی در آکمپانیمان تم دوم از کشش‌های خردتر و فیگورهای ریتمیک پویاتری استفاده شده است.

• در تم اول استفاده بسیار کم از تقسیمات عاریه ای ریتم‌ها صورت گرفته در حالی که تم دوم بیشتر بر اساس این تقسیمات شکل گرفته است .

بخش خاتمه
شامل میزان‌های ۷۳ تا۸۶ است. این بخش در ابتدا توسط پیکولو و فلوت با همراهی زهی‌‌ها آغاز می‌شود و با پاساژ‌های تریوله زهی حالت اوج گیرنده کوتاهی دارد که به یک اوج کوچک و ناپایدار رسیده و در ادامه به بافت سبکتر و ملایمتری منتهی می‌شود که باز هم حالت شوشتری را دارا می‌باشد. با وجود اینکه بخش خاتمه نسبتاً کوتاه است ولی چندین بار درآن تن مرکزی تغییر یافته و وجود آلتره‌‌های فراوان به ناپایداری و ابهام آن می‌افزاید که یکی از ویژگی‌های بارز شیوه تنال آزاد است و از این پس زمینه را برای تغییرات پی درپی تن مرکزی فراهم می‌کند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

دولوپمان
این قسمت از میزان ۸۶ شروع شده و تا میزان ۱۸۸ ادامه دارد. شروع آن با ملودی ویولن سلو است که در بعضی قسمت‌ها از بافت دو صدایی و در برخی موارد نیز دوبل نت‌های پیاپی ویولن استفاده شده است. از میزان ۹۴ دوباره زهی‌‌ها و بادی‌‌های چوبی، ویولن سلو را همراهی می‌کنند تا اینکه رفته رفته از میزان۹۷ با یک کرشندوی تدریجی، به سمت نقطه اوج اول پیش می‌رویم که اضافه شدن بادی‌‌های برنجی به بافت ارکستر، نقش پررنگی در افزایش دینامیک و انرژی این بخش از قطعه دارد. در این بخش تغییر متر‌های پیاپی و استفاده از تقسیماتی نظیر تریوله، کوادروپله، کویینتوله و… در سیالیت و پیچش‌های ملودی نقش بارزی ایفا می‌کند. پس از این نقطه اوج، دوباره دکرشندوی تدریجی داریم که با خلوت شدن بافت ارکستر همراه است و تا مدتی آکمپانیمان سبکی بخش ویولن سلو را همراهی می‌کند. به فراخور بخش گسترش یک قطعه تنال آزاد، وجود آلتره‌‌های زیاد در بخش دولوپمان مشهود است که همگی سبب تغییرات سریع مراکز تنال می‌گردند. مثلاً مابین میزان‌های ۸۶ تا ۹۷ مرکزیت از نت سل دیز به لا دیز سپس دوباره به سل دیز تغییر کرده است سپس در ادامه گسترش‌هایی روی نت‌های مختلف داریم تا اینکه در میزان ۱۱۷ روی تنالیته دو دیز مینور یک فرود نسبی داریم در اینجا بعنوان پاسخی کنتر ملودیک عبارتی توسط بادی‌‌های برنجی (ترمبون و توبا) نواخته می‌شود که، در چندین جای دیگر قطعه بعنوان عاملی وحدت بخش (گاهی با اندکی تغییر یا تغییرات زیاد) آورده شده است، مانند میزان‌های۲۶، ۳۸، ۳۹، ۴۰، ۴۱از ملودی ویولن سلودرتم اول، میزان ۹۴ و ۹۵ در بخش ویولنسل، کنترباس و میزان ۱۱۷ در بخش ترمبون و توبا، میزان ۱۸۵ در هورن‌ها.
کمی قبل از شروع کادنس (تکنوازی ویولن)، بادی‌‌های چوبی، ویولنسل و کنترباس نت‌های کشیده‌ای راهمراه با ریتارداندو می‌نوازند که در انتها روی سی دیز توقف دارند و همین تن مرکزی به صورت آنارمونیک (دو بکار) در شروع کادنس ویولن مورد استفاده قرار گرفته است.
کادنــس (تکنوازی ویولن)
کادنس شامل میزان‌های ۱۲۵ تا ۱۶۴ است. این بخش قسمتی از دولوپمان است که طبق روند رایج، شامل قسمت‌های تکنیکی براساس تم‌های قطعه برای تکنواز است. اجرای آن بصورت ریتم آزادانه و شخصی (adlibitum) که به سلیقه نوازنده بوده و در چندین جای آن فرمات وجود دارد. در ابتدای بخش کادنس ویولن بصورت اندکی تغییر یافته قسمت اول تم اصلی را این بار با تن مرکزی دو و با تکنیک پیچیده تر اجرا می‌کند در این بخش محدوده دینامیکی نسبتا وسیعی از p تا ff به کار گرفته شده است. همچنین آرپژ‌ها و پاساژ‌های سریع گاهی با نت‌های کشیده تر و گاه دارای فرمات در تقابل قرار گرفته اند. به فراخور دینامیسم و پویایی یک بخش سلو، گاهی تغییرات ناگهانی تمپو و گاه تغییرات تدریجی تمپو نظیر اچلراندو و ریتارداندو به کار گرفته شده است. نظیر بخش‌های دیگر قطعه، تغییرات متریک در بخش کادنس نیز وجود دارد. از تکنیک‌های سازی بکار گرفته شده می‌توان به دوبل نت‌ها، آکورد‌های ۳ و ۴ صدایی، استکاتو، اسپیکاتو، مارتلاتو، آرپژ‌های رفت و برگشتی روی سه یا چهار سیم و… اشاره نمود.
در اواخر بخش کادنس، در حالی‌که ویولن مشغول نواختن پاساژهایی به صورت دولاچنگ با تمپوی آلگرو است رفته رفته سازهای ارکستر با یک کرشندوی تدریجی به آن اضافه می‌شوند و اینجاست که به نقطه اوج اصلی قطعه می‌رسیم.
نقطه اوج
شامل میزان‌های ۱۶۵ تا۱۷۳ است. در نقطه اوج در حالی که ساز‌های ارکستر با دینامیک بسیار قوی در حال نواختن هستند ویولن سلو آرپژ‌های سریعی را می‌نوازد که در حجم عظیم ارکستر محو می‌شود ولی به هر حال رنگ خاص و مشخص خود را به ارکستر می‌بخشد. در اینجا توبا و ترمبون موتیوی را می‌نوازند که یاد آور تم اول قطعه است. در این قسمت خط باس قدرتمندی را در۳ اکتاو می‌شنویم و ترومپت‌ها گاهی نت‌های دیسونانسی به آکمپانیمان می‌افزایند که باعث تنش خاصی در قسمت اوج تا رسیدن به نقطه آرامش می‌شود. اگر محل و زمان وقوع این نقطه اوج را با نسبت طلایی (برگرفته از قدر نسبت‌های فیبوناچی) مقایسه کنیم، درمی‌یابیم که با تقریب خوبی با این نسبت تطابق یافته است. بدین ترتیب که اگر کل میزان‌های قطعه را که شامل ۲۸۷ میزان است و همچنین مدت زمان کل قطعه را که ۱۶ دقیقه و ۱۶ ثانیه است در نسبت طلایی (۶۱۸/۰) ضرب کنیم می‌بینیم که نتایج حاصله با محل و زمان وقوع نقطه اوج نزدیک به هم‌اند.
محل وقوع نقطه اوج طبق نسبت طلایی:
۱۷۷=۶۱۸/۰×۲۸۷ :کل میزانهای قطعه
محل وقوع نقطه اوج در این قطعه حوالی میزان ۱۶۵ به بعد است که با تقریب نسبتا خوبی(۴در صد تلرانس) نزدیک به نقطه طلایی است
ʹ۱۰ ~ʺ۶۰۳=۶۱۸/۰×ʺ۹۷۶ ۹۷۶=ʺ ۱۶: ʹ۱۶ : مدت زمان کل قطعه
زمان وقوع نقطه اوج طبق نسبت طلایی حدود دقیقه دهم می‌باشد که در عمل نیز حدوداً در زمان ۹:۴۵ اتفاق افتاده است که با تقریب بسیار خوبی نزدیک نقطه طلایی است و از آنجایی که موسیقی هنری شنیداری است اعتبار زمانی مهمتر از مکانی (شماره میزان) است، چون شنونده ممکن است با پارتیتور سر و کاری نداشته باشد.
پردیکت
شامل میزان‌های ۱۸۵ تا ۱۸۸ است. از میزان ۱۷۵ به بعد به تدریج با یک دکرشندوی طولانی روی نت سل ایست داریم سپس هورن‌ها عبارتی را می‌نوازند که شبیه همان شروع تم اول است و در چندین جای قطعه بعنوان موتیو وحدت بخش به شکل‌های گوناگون استفاده شده است این بار نیز با فرود روی نت ر و بصورت آگمانته (بزرگ شده). به این ترتیب احساس بازگشت به تم اول و شروع رپریز کاملاً تشدید می‌شود.
قسمت نمایش مجدد سوژه‌‌ها (رپریز یا ریکاپتولاسیون)
شامل میزانهای ۱۸۸ تا ۲۶۷ است. همانطور که در فرم سونات معمول است در این قسمت هر دو تم اصلی و فرعی در یک تن مرکزی آورده شده اند. هرچند که متناسب با یک قطعه تنال آزاد در بسط و گسترش‌‌ها از حالت تنال محض دور شده اند و از تنالیته‌‌های مختلف گذر کرده اند. شروع تم‌های اول، دوم و رابط شبیه بخش اکسپوزیسیون است اما پس اندک زمانی با تغییرات بسیار و با بیان مفصل تر و مشروح‌تر، همراه با بسط و گسترش تکنیکی تر ادامه می‌یابند و به همین دلیل رپریز عینی نمی‌باشد.
در شروع بخش رپریز، تمپو مجددا به باز می‌گردد. ویولنسل، کنترباس و ویولا فضای هارمونی را برای ورود ویولن سلو فراهم می‌کنند، این هارمونی به گونه‌ای طراحی شده که با یک مدولاسیون تنالیته را به سمت لا یعنی تنالیته ای که تم اول درآن شروع شده بود هدایت می‌کند و بعلت اینکه از هارمونی‌های همراه تم اول در اکسپوزیسیون گرفته شده حتی قبل از شروع مجدد تم، یاد آور تم اول می‌باشد و با شنیدن این هارمونی گوش منتظر بازگشت تم اول می‌شود. در اینجا ویولن شروع به نواختن دوباره تم اول می کند که البته پس از چند میزان با بسط و گسترش‌های متفاوتی نسبت به اکسپوزیسیون ادامه می‌یابد. تفاوت دیگری که بین این قسمت و قسمت مشابه در اکسپوزیسیون وجود دارد این است که در اینجا بخش‌های آکمپانیمان بیشتر بصورت کنترپوانتیک و خطوط ملودی مستقل می‌باشند و در قسمت‌هایی با آکمپانیمان باتری زهی‌‌ها ترکیب می‌شوند.
تفاوت‌هایی که قسمت رابط در بخش رپریز با بخش اکسپوزیسیون دارد یکی مربوط به نوع ارکستراسیون و دیگر مربوط به مدولاسیون آن است به این ترتیب که در بخش اکسپوزیسیون رابط تم اول را با مرکزیت لا به تم دوم با مرکزیت سل دیز منتقل می‌ساخت در حالی‌که در بخش ر پریز (میزان ۲۲۱ تا ۲۳۲ ) در ابتدا با همان تنالیته دو دیز مینور هارمونیک (به عنوان مینور نسبی لا ماژور) آغاز می‌شود ولی در ادامه مرکز تنال را دوباره بسوی نت لا می‌آورد.
سپس همان ماتریال مقدماتی تم دوم در لا مینور تئوریک (شبیه نوای لا یا آئولین) شنیده می‌شود. البته همانطور که در بخش اکسپوزیسیون نیز اشاره شد درجه ششم مد نوای بکار رفته تعدیل گردیده است(در نوای لا فا سری به فا بکار تعدیل شده است).

نوای لا

نوای تعدیل شده (شبیه ائولین یا مینور تئوریک)

در رپریز بسط و گسترش وسیعتری روی تم دوم انجام پذیرفته است. بخشی از این گسترش‌ها در میزان‌های۲۵۳ تا ۲۵۸ توسط ویولن سلو بصورت ad lib و بدون آکمپانیمان اجرا می‌شود و از میزان ۲۵۹ آکمپانیمان ارکستر با همراهی مثلث و طبل ریز دوباره وارد میشود و همان جمله ای که برگرفته از دانگ اول لوکرین در اکسپوزیسیون آمده بود توسط ویولن اجرا شده و گسترش می‌یابد.
کدا
شامل میزانهای ۲۶۸ تا ۲۸۷ (پایان قطعه) است. با پاساژهای اغلب بالا رونده زهی که با کرشندوی تدریجی همراه است آغاز می‌شود. سپس ترمبون و توبا با دینامیک نسبتاً قوی به موتیوهایی از تم اول اشاره دارند. در ادامه در میزان‌های ۲۷۴ و ۲۷۵ بادی‌ها چوبی پاساژهایی را بصورت ایمیتاسیون های پی در پی و همراه با تغییر می‌نوازند.
در این هنگام ویولن با پاساژ سریعی که ایمیتاسیونی تغییر یافته از پاساژهای باد‌های چوبی است به یک تریل طولانی در رجیستر زیر می‌رسد، سپس در حالیکه سایر بخشهای ارکستر قسمت‌هایی از تم اول را یادآوری می‌کنند تکنواز ویولن شروع به نواختن الگوهای سه‌لاچنگ با تکنیک سوتیه آرپژ^[۱۲] می کند که از تکنیک‌های سولیستی رایج در رپرتوار ویولن است. (میزانهای ۲۷۸ تا ۲۸۲) ترکیب این سبک آرپژ ویولن سلو با ارائه تم‌ها توسط بقیه ارکستر در بسیاری از آثار کنسرتو ویولن از جمله کنسرتو ویولن مندلسون، روندو کاپریچیوزو کامیل سن‌سان و… مورد استفاده قرار گرفته است. در چند میزان پایانی قطعه، پاساژهای سریعی بصورت سکونس و البته با آلتره‌های گوناگون، همراه با یک کرشندوی تدریجی شنیده می‌شود و پس از اجرای موتیوهای سکستوله در سازهای مختلف و ترکیب آن با موتیوهای دولاچنگ در سازهای دیگر و گلیساندوی هارپ، قطعه با دینامیکfff روی آکورد کوارتال شامل نت‌های لا، می، سی، فا دیز ( با باس و سوپرانوی لا به عنوان مرکزیت غالب قطعه) پایان می‌یابد.
هرچند در قسمت آنالیز فرم قطعه، هارمونی، کنترپوان و ارکستراسیون آن نیز مورد بررسی قرار گرفت اما در ذیل این سه مورد را بصورت کلی مورد بررسی قرار میدهیم.
هارمونی
در این قطعه از یک سیستم هارمونی خاص پیروی نشده بلکه از چند روش متفاوت برای هارمونیزه کردن استفاده شده که به طور کلی می توان آنها را در چند دسته زیر تقسیم بندی نمود. برای هر دسته، مثالی از متن قطعه بعنوان نمونه آورده شده است.
۱- آکوردهای تیرس با نتهای افزایشی:
این آکوردها اغلب با نتهای اضافه شده ششم، هفتم، نهم، یازدهم و سیزدهم مورد استفاده قرار گرفته اند
نمونه:
۲- هارمونی خطی :
در این هارمونی در هر پیوند یک نت بصورت آلتره تغییر میکند.
نمونه:
)میزان ۲۵ تا۳۰ )
۳- هارمونی کوارتال و سکوندال:
در بسیاری از قسمتهای این اثر از آکوردهایی بهره گرفته شده است نتهایشان با هم فاصله چهارم یا معکوس آن (فاصله پنجم) دارند این گونه آکوردها بیشتر برای فضا سازی مدال و تداعی موسیقی ایرانی به کار گرفته شده اند و بیشترین کاربرد را درقسمتهای مدال قطعه دارند.

و نیز نک بیت: ۲۳۶۳
* استعاره از قطرات باران:
ابر فروردین همی بارد درّ
و ان همی گردد گوهر به دل خاک(۳۴۴۴)
* استعاره از خط درست و نیکو:
از رشک او دبیران انگشت‌ها به دندان
او گاه درّ ببارد ز انگشت خویش گه زر(۳۷۱۷)
*استعاره از سخن نغز و نیکو:
دیدگانم ابر درافشان شده ست
ز آرزوی لفظ در افشان دوست(۸۵۸۸)
*استعاره از اشک:
نک نمونه‌ی پیش
*در شاهوار؛ استعاره از گل‌ها:
بر جوی‌های او به رده نو نهال ها
گویی وصیفتانند استاده بر قطار
تا چند روز دیگر از آن هر وصیفتی
بر خویشتن به کار برد درّ شهوار(۴-۳۳۶۳)
*درّ یتیم؛ استعاره از معشوق:
بفزوده است بر من خطر و قیمت سیم
تا بنا گوش ترا دیده ام‌ای درّ یتیم(۴۸۴۵)
*آری به مهره‌های سقط ننگرد کس
کو را به توده پیش بود درّ شاهوار؛ تمثیلی برای بیت:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

از بس که راست یابد نیکوتر از دروغ
در مدح او دروغ نبرده است کس به کار
آری به مهره‌های سقط ننگرد کس
کو را به توده پیش بود درّ شاهوار(۴-۳۰۶۳)
درّاج

• • با این واژه‌ی درّاج ۱ تصویر به صورت تشبیه ساخته شده است:

*پهلوی درّاج؛ مشبهٌ‌به باغ از جهت زردی:
تا زمین چو پر طاووس شود وقت بهار
باغ چو پهلوی درّاج شود وقت خزان(۵۵۵۹)
درخت

• • با واژه‌ی درخت ۲۹ تصویر شامل ۱۴ تشبیه، ۱ استعاره ۱۲ تشخیص، ۱ تمثیل و ۱ صفت هنری ساخته شده است:

* مشبهٌ‌به خدمت ممدوح(عمید الملک خواجه ابو بکر علی بن حسن قهستانی عارض سپاه محمود) از جهت نعمت دهی:
خدمت او را چو درختی شناس
دولت و اقبال مر او را فنن
هر که بر او سایه فکند آن درخت
رست ز تیمار و ز گرم و حزن(۲-۶۴۰۱)
* مشبهٌ‌به نیزه‌ی ممدوح(امیر ابو یعقوب یوسف بن ناصر الدین) از جهت گره داشتن:
ای نیزه‌ی تو همچو درختی که مر او را
در هر گرهی از دل بد خواه تو باری است(۴۶۳)
* مشبهٌ‌به دست ممدوح(ابو الحسن حجاج) از جهت بخشندگی:
دست او همچو درختی است که چشم همه خلق
به بهار و به خزان بر گل و برگ و پر اوست(۶۰۲)
*مشبهٌ‌به تن مخالف ممدوح(ابویعقوب یوسف برادر محمود غزنوی) از جهت قدرتمندی:
تن مخالف او گر قوی درخت بود
چو دید هولش لرزان شود بگونه‌ی نال(۴۳۳۰)
* مشبهٌ‌به پدر از جهت ثمر دادن:
پدران را به پسر تهنیت آرند و رواست