ارتباط درمانی یا درمان ارتباطی بر اساس نظریات روان درمانی «تورانک» روانشناس معروف آمریکایی پایه ریزی شده است این روش متفاوت از درمان روانکاوی است تأکید اصلی آن به نیروی درمانی «رابطه هیجانی بین درمانگر و مراجع» است. (احمدوند، ۱۳۸۹).

رویکردها و روش‌های رایج بازی درمانی

بازی درمانی آدلری

به عقیده آدلر از طریق بازی اطلاعاتی به دست می‌آید که نه تنها به وضع کنونی کودک بلکه به آینده او نیز مربوط می‌شود در زندگی یک کودک پدیده مهمی وجود دارد که به وضوح فرایند آماده سازی او را برای آینده نشان می‌دهد و آن پدیده بازی است. روش برخورد کودک با بازی انتخاب او و اهمیتی که بدان می‌دهد، همه مشخص کننده نگرش او و رابطه‌اش با محیط و چگونگی وابستگی او به همنوعانش می‌باشد. بر اساس فرضیه آدلر ویژگی‌های رفتاری کودک در بازی او کاملاً مشخص است. بسیاری از حدسیات (فرضیات) از طریق مشاهده کودک در بازی می‌تواند تأیید شود. به عنوان مثال اگر فرضاً هدف انحرافی کودک جلب توجه باشد، از او انتظار می رود خود و دیگران را درگیر بازی‌های خشن نماید. یا وانمود نماید که یک ستاره سینما یا خواننده معروفی است که در مقابل جمع کثیری در حال اجرای برنامه است. کودکی که در جستجوی قدرت است در بازی نقش رهبر، رئیس، فرمانده یک ارتش بزرگ و یا نقش یک مدیر مدرسه را بازی می‌کند. یک کودک انتقام جو ممکن است عروسک‌های خود را بزند و یا اسباب بازی‌های خود را بشکند. در حالی که کودک گوشه‌گیر یا شکست خورده ممکن است کمتر خود را درگیر بازی کند و یا به تنهایی بازی نماید. کودک به شدت مأیوس و شکست خورده ممکن است که برای ملحق شدن به بازی به علت ترس یا هر تجربه ناموفق دیگر حتی ریسک هم نکند (آرین، ۱۳۹۲).

فنون بازی درمانی آدلر بر نظریه «شخصیت» و «روان‌شناسی» فردی مبتنی است درمانگر فنون بازی را انتخاب می‌کند تا تشویق پدر را به وجود آورد. منظومه خانوادگی آشکار شود، یادآوری تسریع و تشویق شود. هدف‌های رفتاری کودک مشخص گردد و فرضیه‌های موقت برای کمک به کودک شکل گیرند.

درمان آدلری ۴ مرحله دارد که عبارت‌اند از:

1. 1. ایجاد یک رابطه آزاد منشانه و حفظ آن

1. 1. کشف سبک زندگی کودک

1. 1. تفسیر سبک زندگی کودک به نحوی که کودک به بینش برسد

1. آموزش مجدد کودک

در خلال گام اول یعنی ایجاد رابطه مشاور ممکن است با بررسی کارهایی که کودک انجام می‌دهد یا خلاصه کردن آن چه او می‌گوید رفتار را پی گیری کند. مشاور تلاش می‌کند ارتباطی آزادانه به وجود آورد. کودک را تشویق می‌کند و برای کسب اطلاعات یا روشن شدن آن چه اتفاق می‌افتد درباره منظومه خانوادگی، جو خانواده یا اتفاقات اولیه سؤالاتی طرح می‌کند. در خلال مرحله دوم مشاور با دقت به نظرات کودک گوش می‌کند. با توجه به بازی‌هایی که با عروسک و خانه ی عروسک‌ها (نماد خانواده) انجام می‌شود یا با ترغیب کودک به کشیدن تصاویر خانواده خویش به جو خانوادگی و منظومه خانواده‌اش پی می‌برد. مشاور با بهره گرفتن از عروسک‌ها که اهداف را روشن می‌کند فرایند ایجاد بینش را در کودک تسهیل می‌کند. در خلال آموزش مجدد همچنین می‌توان از اتاق بازی برای یاد دادن مهارت‌های حل مسئله استفاده کرد. کودک به فکر کردن درباره راه حل‌ها و با «بارش مغزی» تشویق می‌شود. درمانگر باید به محتوای کلامی آنچه که توسط کودک بیان می‌شود بسیار آگاه باشد و بداند این محتوای کلامی چگونه به الگوها و مضمون‌های بیان شده از طریق بازی مربوط می‌شود (حسین نژاد، ۱۳۸۹).

بازی درمانی رفتاری

رفتار درمانی یکی از امیدوار کننده ترین تحولات برای درمان مشکلات کودکان است. این تکنیک می‌تواند به بهترین وجه در محل مسکونی، جایی که شرایط برای یادگیری قابل کنترل تر باشد مورد استفاده قرار گیرد. این تکنیک ‌در مورد هر دو نوع درمان چه آن‌هایی که در صدد به وجود آوردن الگوی رفتاری مطلوب با بهره گرفتن از عامل تقویت هستند و چه درمان‌هایی که در صدد خاموش سازی رفتار نامطلوب هستند به کار برده می‌شود. بسیاری از مشکلات هیجانی کودکان به صورت دوره‌ای است. مانند بی‌اختیاری ادرار، بی‌اختیاری مدفوع، بی‌اشتهایی، دزدی، گریز از مدرسه و ترس مرضی از مدرسه که اغلب در طول دیدار هفتگی از مرکز مشاوره کودک ظاهر نمی‌گردد و به همین دلیل نیز نمی‌توان به طور مستقیم روی آن‌ ها کار کرد. هر چند گزارشاتی وجود دارد از مشکلاتی مانند هراس از حشره و هراس از مدرسه و دیگر رفتارهای دوره‌ای که به طور موفقیت‌آمیزی در کلینیک ها سرپایی مورد درمان قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد آن علائم رفتاری که مستمر تر وجود دارد مانند فعالیت زیاد، تیک، خجالتی بودن در کلینیک ها نیز مانند خانه و مدرسه خود را ظاهر می‌کند و ‌بنابرین‏ درمانگر فرصت می‌یابد به طور مستقیم بعضی از فرم های شرطی شدن را ‌در مورد آن‌ ها به کار گیرد. بسیاری از مشکلات که به کلینیک ها ارجاع داده می‌شود ‌در مورد عدم توانایی والدین و کودک در جهت ایجاد رابطه با یکدیگر است. روش متداول برخورد با این وضعیت ملاقات هر یک از آنان به تنهایی است دیدن کودک برای مطالعه تشخیصی و بعد از آن احتمالاً بازی درمانی و دیدن والدین برای مشاوره یا درمان. این روند تربیتی برای والدین و کودک است که هر یک ‌در مورد افکار، احساسات و طرز عمل خود اطلاعات بیشتری به دست آورند. کاربرد این دانش و مهارت در منزل و یادگیری چگونگی سازگاری با یکدیگر به خود اعضای خانواده واگذار می‌گردد. آن‌ ها باید آن چه را که جدا گانه در کلینیک یاد گرفته‌اند ‌در مورد یکدیگر به کار برند (آرین، ۱۳۹۲).

بازی درمانی گشتالتی