خدا خلقت انسان را از روح خود می داند (حجر /۲۹)و این نشان از جایگاه والای خود شناسی در آموزه های دینی دارد .
۲-۲۷-آثار تربیتی آموزشی امید در زندگی روانی
از نگاه قرآن ” امید ” با بهره گرفتن از رویکرد های شناختی حاصل می شود که ارکان آن را “خود شناسی “،”خداشناسی “،”خود باوری “و “خدا محوری “تشکیل می دهد . همه اینها وقتی امید پایدار را بهمراه دارند که با عمل صالح همراه شوند و از اعتدال خارج نگردند بر همین اساس کارکرد های آموزشی و تربیتی امید زمانی حاصل می شود که موارد گفته شده در انسان ساری و جاری باشد . آثار تربیتی آموزشی امید در زندگی روانی به قرارذیل می باشد:
ا-حرکت آفرین و باعث عمل
«امید» به عنوان یکی از عوامل مهم در تربیت انسان از دیدگاه قرآن است «امید» یک حالت روحى و روانى وبرانگیزاننده انسان به کار و فعالیت است.امیدی که از معرفت و شناخت به مبدا و معاد حاصل می شود اساس همه تلاشها و منشاءاصلاح امور در جامعه ورسیدن به سعادت ابدی است . طورطبیعى، انگیزه بشر درکارهاى اختیارى امید به نفع یا ترس اززیان است. در واقع، خوف و رجا به منزله نیروى اجرایى براى حرکت بوده، عامل مستقیم تلاش ها و رفتارهاى انسانى است. (داودی ۱۳۸۶)
از نظر غزالی امید عامل و انگیزه حرکت انسان به سوی خداست چنان که اگرانسان امیدی به لذت دیدار جمال حق نداشته باشد راه های سخت سیر و سلوک را نمی پیماید. (آرائی ،۱۳۹۱)
یکی از شرایط امیدواری، تلاش و کوشش در کارهاست، چرا که اگر انسان امید چیزى را دارد باید خود را براى استقبال از آن آماده کند و اگر اثرى در عمل او نمایان نباشد، در واقع مدعى دروغینى بیش نیست.
فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحا.(کهف ۱۱۰)
پس هر که به لقاى پروردگارش امید دارد، باید کارى شایسته انجام دهد.
۲- آرامش
آرامش امید هر انسانی است .آرامش یعنی این که انسان در قصد واراده خود استقرار و آرامش داشته باشد و هیچگونه نگرانی به خود راه ندهد. قرآن کریم در میان امواج نگرانی ها امید به خدا را برترین داروی آرامش بخش و شفادهنده قلب ها معرفی می کند .(رعد ۲۸)
انسان فطرتا جویای سعادت خویش است اگر بتوان برای سعادت دو مولفه اساسی برشمرد ،آرامش مولفه اصلی است که به دو شکل آرامش روحی وامنیت اجتماعی ظهور می کند . در این راه انسان از تصوررسیدن به سعادت شاد میشود و ازفکریک آینده شوم ،لرزه به اندامش می افتد و دچار دلهره شدید می شود .آنچه مایه سعادت انسان می شود دو چیز است :تلاش ، امید و اطمینان به شرایط جدید که همراه با حضور ،خضوع و نهایت کوشش است .در حقیقت آرامش روحی ،گمشده انسان امروزی است و اوباتمام وجود به دنبال دستیابی به آن است . (مطهری ،۱۳۶۹)

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳- بالا بردن بازده کار
امید فضیلتی الهی است پس متعلق به خداست و نفس انسان تنها در سه ساحت (ذهن ،عقل ،اراده)لایق و سزاوار خداست و امید در اراده جادارد و اراده فاعل امید است .از نظر اکویناس مهمترین اثر امید قوت و نشاط بخشیدن به عمل انسان است و امید سبب افزایش عمل است بااین که سخت و دشوار است ولی سبب اشتیاق بیشتر به عمل می شود.(آرائی ،۱۳۹۱)
۴- تقویت قدرت صبر
یکی از اهداف تربیتی قرآن ،صبر و شکیبایی است . باایجاد امید فرد می تواند صبر راتقویت بخشد . خداوند در سوره یونس ،آیه ۱۰۹به پیامبر می فرماید :از آن چه برتو وحی می شود پیروی کن و شکیبا باش (خاکپور و همکاران ،۱۳۹۲).
تقویت حس نشاط و انبساط خاطر و شادمانی -۵
امید در سلامت روانی انسان نقش مهمی بر عهده دارد.یافته های پژوهش ها نشانگر این مطلب است که درنظرداشتن شادی وطراحی برنامه هایی برای شادبودن باانگیزه های مختلف ،باعث افزایش خوشحالی می شود وامید به زندگی را بالا می برد در واقع شادکامی محصول سلامت روانی است ،نه هدف آن . از نظر تاثیر فیزیولوژیکی ،بسیاری از تحقیقات نشان داده که عناصر معنویت وایمان ممکن است که اثرهای مثبتی برمکانیزم های گوناگون فیزیولوژیکی درگیر در سلامت داشته باشد روان شناسان می گویند هیجان هایی مانند امیدواری ،عشق ورزیدن و گذشت که در عرف دین ترویج می شود ،بواسطه تاثیر بر مسیرهای نرونی مربوط به سیستم ایمنی،ممکن است که اثر خود را در بهبود سلامت ،اعمال کند . (انصاری ومیر شاه جعفری ،۱۳۸۹)
۶-تقویت حس کارایی و تسهیل مشکلات
افرادی که امید زیادی دارند ویژگی های مشترکی ازجمله توانایی برانگیختن خود ،احساس کاردانی کافی برای دست یابی و انعطاف پذیری لازم برای یافتن راه های مختلف جهت دستیابی به اهدافشان دارند . (نظری منتظر ،۱۳۸۹)
انسان امیدوار با اتکال به خدا و تکیه بر نیروی عظیم وقدرت شگرف اراده خویش نه تنها مشکلات را ساده و آزمایش الهی می پندارد بلکه بر آنها غلبه نموده محیط و شرایط را به نفع آرمانها و آرزو ها دگرگون ساخته و به خدمت در می آورد زیرا خداوند می فرماید :خداوند سرنوشت هیچ قوم و ملتی را تغییر نمی دهد مگر آن چه را در خودشان است تغییر دهند . (رعد/۱۱ ،خاکپور ،۱۳۹۲)
۷-رهایی از به بن بست رسیدن
انسان امیدوار هرگز خود را در بن بست نمی یابد و همواره در عمق تاریکی های مشکلات زندگی و مصایب و ناملایمات روزانه، به سوی روشنایی پیش روی خود حرکت می کند. شاید یکی از اسرار اینکه در اسلام و دیگر ادیان الهی، خودکشی ممنوع اعلام شده همین باشد که با امیدواری به خدا منافات دارد. خودکشی نشانه رسیدن به نهایت یأس و نومیدی است، حاکی از اعتقاد به بسته شدن همه درها و تسلیم شدن در برابر مشکلات زندگی است. اسلام به انسان اجازه نداده است که درباره هستی خود و دیگران و امور چنین بیندیشد، بلکه به انسان ها می آموزد که خدا انسان را به حال خود وانگذارده، دایم با اوست.(همان )
در قرآن ، یأس از رحمت خداوند را بشدت مورد نکوهش قرار داده، این کار را مساوی کفر و گمراهی معرفی می کند:
جز گمراهان، چه کسی از رحمت پروردگارش مأیوس می شود؟(حجر: ۵۶)
۸- افزایش انرژی روانی و قدرت سازگاری با محیط
افزایش انرژی روانی ،یکی از آثار امید است و باعث می شود که فرد بر تلاش خود برای رسیدن به مقصد بیفزاید.در واقع امید به نمایش گذاشتن توانایی های انسان است . ازویژگیهای شخصیتی و رفتاری افراد سالم و امیدوار ،برخوردار بودن از مهارتهای مقابله ای و مقابله صحیح با مشکلها می باشد . امروزه در دنیا افرادی،توانمندی و قابلیت لازم برای زندگی اجتماعی ،و فردی در جامعه رادارند که در کنار” هوش و” قابلیت ذهنی” و انتزاعی ،قابلیت دیگری به نام هوش هیجانی واجتماعی دارند ،بنابراین ،تقویت هوش هیجانی در افراد باعث سازگاری بهتر با جامعه و اجتماع خواهد شد و فرد در این وضعیت از آرامش بیشتری برخوردار خواهدبود .(انصاری ومیر شاه جعفری ،۱۳۸۹)
این واقعیت تجربه شده است که در یک مسابقه دو یا اسب سواری یا دو میدانی، وقتی علائم خط پایان آشکار می شوند، انرژی روانی شرکت کنندگان در مسابقه، به طور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد. کسی که تا پیش از این، انرژی خود را تمام شده احساس می کرد، با پی بردن به اینکه به خط پایان نزدیک شده است، جانی دوباره می گیرد و گام های آخر را با سرعت و توان بیشتری می پیماید.ممکن است بتوان قضیه را این گونه تحلیل کرد که با نزدیکی به خط پایان، امید بیشتر می شود؛ امید به برنده شدن و به پایان رساندن مسابقه، امید به نمایش گذاشتن توانایی های خود. امید این اثر را دارد که انرژی روانی انسان را افزایش می دهد و موجب می شود که انسان بر تلاش خود برای رسیدن به مقصود بیفزاید. (همان )
رجا و امید جزو صفات ضروری است که انسان مصمّم به حرکت در مسیر کمال و سلامت روانی، واجد آن می شود و نبود آن در واقع، نقصی در خصایل انسانی و روانی به شمار می آید که تأثیر ناخوشایند خود را بر رفتار وی و در نهایت، بر سعادت و معنویت وی خواهد نهاد. در واقع، امید به منزله نیروی اجرایی برای حرکت است که عامل مستقیم تلاش ها و رفتار انسان می باشد؛ یعنی می توان گفت: به طور کلی، همه رفتارهای انسان آثار و جلوه های این نیروی گرایشی روانی است.( مصباح ،۱۳۷۲)
۹-کاهش ترس و اضطراب
هر کس امید به بهبودی امور و اصلاح کارها را از دست بدهد، نسبت به آینده و سرانجام کار دچار ترس و اضطراب می شود. چیزی که می تواند از ترس او کم کند و به اضطرابش خاتمه دهد امیدواری است. برای فرد مذهبی باورمند به شناخت ها و ارزش های اسلامی، که می داند سر رشته همه امور در دست خداست و او قادر بر هر کاری است و می تواند بدی ها را به نیکی بدل نماید و انسان را از خواری گناه با “توبه” به اوج عزّت و سربلندی بندگی برساند، خداوندی که می تواند کائنات را با سرانگشت حکمت و تدبیر بچرخاند و اداره کند، برای چنین انسانی، کم ترین دلیلی برای ناامیدی وجودندارد .همچنین باید انتظارهایمان ازخودواطرافیان قابل دسترس و متناسب با تلاش و فعالیت مان باشد تا دچار ناکامی وتبع آن ناامیدی نشویم . (عسگری ۱۳۸۷)
ایجاد امید به زندگی و حل مشکل ها یکی از جنبه های مهم در مشاوره و روان درمانی هم هست . مشاورین مومن و متعهد می توانند روی انتظارهای افرادی که دچار ناامیدی و به دنبال آن ترس هستند ،بسیار تاثیر گذارباشند .در واقع انتظارهای مثبت می تواند باعث ایجاد انگیزه در افراد در جهت تلاش برای بهبود شود . امید اثر مثبت برمشکل فردی دارد مشاوران میتوانند امکانات بالقوه عقلی و عاطفی –روانی مراجعه کنندگان را به فعلیت برسانند و به منظور درمان آنان از ایجاد امید به زندگی بهره ببرند بهترین و آسان ترین راه حل کاهش اضطراب ،متوجه کردن آنان به وجود یک تکیه گاه عظیم و پایدار است که همان ایزد یکتااست . (انصاری و میر شاه جعفری ۱۳۸۹)
حضرت علی(ع) در حکمت ۳۵۱ در این باره می فرماید:
چون سختی ها بنهایت رسد گشایش پدید آید و آن هنگام که حلقه های بلا تنگ گردد آسایش فرا رسد .
۱۰-بالابردن قدرت تصمیم گیری و مشارکت اجتماعی
افزایش تعامل های اجتماعی ،مشارکت جمعی و قدرت تصمیم گیری می تواند باعث افزایش روحیه ،توانمندی و امیدواری شود . از نظر شناختی اجتماعی ،امید ارتباط نزدیکی با تصمیم گیری شناختی دارد ،زیراامید می تواند در شرایط بحرانی فرد را وادار به تصمیم گیری کند مانند ریسک کردن در موقعیت های واقعی . در شرایط واقعی تصمیم های انسان به درک او از خطر و شاخص امید بستگی دارد و همین امر باعث می شود که فرد با توجه به آن موقعیت ها و انتظارهایی که از پیامد و منفعت آن دارد ،تصمیم گیری کند . (گودامسکی ^[۱۶]،۱۹۹۸، نقل از انصاری وهمکار،۱۳۸۹)
انسان یک فرد اجتماعی است وزندگی سالم اوبه روابط اجتماعی بستگی دارد .غرایز و نیازهای اجتماعی بصورت تقاضا در باطن انسان وجوددارد که با تعلیم و تربیت باید پرورش یابد .در این راستا ،آن چیزی که بیش از هرچیز حق رامحترم ،عدالت رامقدس ،دلها را با یکدیگر مهربان و اعتمادرا میان افراد برقرار می کند ،تقواوعفاف راتاعمق وجدان آدمی نفوذ می دهد و به ارزش های اخلاقی اعتبار می بخشد ،ایمان و امید است .(همان )
۱۱- بالا بردن ظرفیت انسان
زندگی انسان ،خوشی ها و ناخوشی هایی دارد وبسیاری از آنها ،پس از تلاش زیاد قابل پیشگیری و برطرف کردن است .امید در انسان نیروی مقاومت می آفریند ،تلخی ها را شیرین می کند و سختی ها وحتی مرگ را در نظر او بی اهمیت جلوه می دهد .از نظرروان شناسان بیشتر بیماری های روانی که ناشی از ناراحتی های روحی وتلخ زندگی است ،در افراد بی ایمان و ناامید دیده می شود .هرچه فرد امیدوارتر وباایمان تر باشد ،از این بیماری ها محفوظ تر است وبه دلیل بی ایمانی و ناامیدی در این عصر است که بیماری های عصبی و روانی رواج یافته است . (همان)
باافزایش میزان امید و ایمان درزندگی افراد ،آنها این توانایی را می یابند که در شرایط گوناگون به گونه ای مناسب رفتار نموده واز مسیر تعادل خارج نشوند ودر نتیجه در برابر شرایط اجتماعی و اقتصادی نامناسب از خودشان بردباری نشان داده و بر اساس تعالیم وحیانی والهی رفتار نمایند در واقع ،افراد امیدوار ،سلامت روان بیشتری نسبت به افراد بی ایمان و ناامید دارند . (بترایی و فتحی آشتیانی ،۱۳۸۷)
افرادی که حساسیت مذهبی بالایی دارند ،نسبت به آینده ،زندگی و رهایی از مشکل های موجود امیدوارتر هستند وزندگی خود را باآرامش و بهداشت روانی مطلوبی می گذرانند ودر این میان نقش توکل به خدا در امیدواری و برطرف کردن اضطراب ها مهم است . (انصاری و همکار،۱۳۸۹)
سازوکار ایمان وامید در زندگی در حل مشکل های روان شناختی و سازش یافتگی بر عوامل متعددی مبتنی است که از آن جمله می توان به تسهیل های اجتماعی، معنادهی به زندگی ،تشویق و تنبیه ،آیین های مذهبی ،پرورش عقلانی ،هویت بخشی ،نظم اجتماعی و فردی اشاره کرد . (صفورایی، ۱۳۸۶)
۲-۲۸ راه های دستیابی به امید
اگر با نگاه روان شناسانه با امید نگاه کنیم می توان گفت چند اعتقاد مهم و اساسی ما را به امید می رساند و باعث می شود زندگی معنا داری پیدا کنیم . (انصاری و میر شاه جعفری ، ۱۳۸۹)
۱-اصل اولیه : وجود داشتن امید (داشتن تفکر مثبت )
تفکر مثبت تولید انرژی ،توانایی و دلگرمی می کند اگر می خواهیم امیدوار زندگی کنیم نیمه پر لیوان را باید همیشه ببینیم .بزرگ نمایی سختی ها ونظر کردن در کاستی ها باعث می شود که از خوشی ها ،زیبایی ها و داشته ها غفلت کنیم .امام صادق (ع) می فرماید :هیچ بنده مومنی نیست که در دل او دو نور نباشد :یکی نور امید و دیگری نور ترس . اگر این را وزن کنند با آن برابر است . (کلینی ، ۱۳۶۲)
۲- اصل باور داشتن امید به عنوان هدیه الهی
مهم ترین منبع و عامل حمایت کننده که می تواند ما را دربرابرخطرها و امواج منفی حمایت نماید ،باوربه خداوند متعال و جهان آخرت است . ایمان به خدا منبع اولیه امید را تشکیل می دهد . هرچقدر ما منابع قدرتی و انرژی روحی و روانی داشته باشیم ،تحمل پذیری ،استقامت و امیدواری ما بیشتر خواهد بود . امید در چهار چوب مذهبی ، به معنای آگاه بودن از یک حقیقت معنوی است ، در واقع ، امید داشتن یک فضیلت است و فضیلت هر صقت اخلاقی به قدر یاری کردن آن صفت در رسیدن انسان ها به سعادت است . بنایراین ، ترس وامید از برترین صفت های است که به آن می توان به اوج سعادت و کمال رسید ، امام صادق (ع) می فرمایند : امید واسطه و شفیع ادمی است و ترس مراقب و نگه دار دل است ، هر کس خدا را بشناسد هم از او ترس و هم به او امید دارد و این دو ، دو بال ایمان است که انسان را به سعادت می رساند ( مجلسی ،۱۳۸۷)
۳- اصل اعتقاد به ارائه دستورات خدا توسط پیامبران
تنها پیامبران الهی هستند که می توانند راه حقیقت و زندگی سالم را به ما نشان دهند ، در قرآن کریم آمده است : “لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه ” پیامبر خدا برای شما چه در صبر و مقاومت با دشمن و چه دیگر اوصاف و افعال نیکو سرمشق و الگوی مناسبی است . (احزاب ۲۱ ) برای ایجاد و تقویت امید و امیدواری در افراد می توان به زندگی و راه و روش های بزرگان دین ، ائمه (ع) و شخصیت های کاملی که منبع امید انرژی و حیات بوده اند توجه نمود. بزرگانی هم چون پیامبر اسلام (ص ) که با سختی ها و مشکلاتی که در راه ترویج و نشر اسلام داشتن از مسیر حق و امیدواری خارج نشدند .
۴- اصل وارد کردن عشق ،علاقه و هدف به زندگی
امام علی (ع)می فرماید :از کسانی مباش که بی عمل امید به آخرت دارند (نهج البلاغه ۱۸۱)
بانگاهی به هدف زندگی افراددر جهان سه نوع زندگی را می توان مثال زد :