۲- تعیین مکان جلسه دادرسی

جلسه دادرسی علی الاصول باید در محل دادگاه انجام شود و در مواردی که قانون‌گذار امکان تشکیل جلسه در غیر محل دادگاه را به مصلحت تشخیص دهد صریحاً آن را پیش‌بینی نموده است مثل ماده ۲۰۰ و ۳۱۴ قانون آ.د.م

گفتار پنجم: تشریفات جلسه ی دادرسی

۱- فراهم نمودن مقدمات رسیدگی

دادگاه در وقت مقرر باید تشکیل شود دادگاه در صورتی می‌تواند تشکیل شود که موجبات و مقدمات رسیدگی فراهم باشد یعنی قاضی برای تصدی دادگاه و رسیدگی حضور داشته باشد و نیز در مواردی که هم چنین دادگاه در صورتی می‌تواند جلسه دادرسی را تشکیل دهد که فاصله زمانی مقرر قانونی بین الزامی نیست خود طرفین دعوا حاضر بوده یا لایحه تقدیم کرده باشد یا وقت جلسه به درستی به آن ها ابلاغ نشده باشد ابلاغ وقت و روز جلسه دادرسی رعایت شده باشد.

۲- علنی بودن جلسه دادرسی

جلسه دادرسی باید اصولاً علنی باشد و عموم مردم با اطلاع از مکان دادگاه بتوانند در آن شرکت نماید و ناظر جریان آن باشد مگر برابر اصل ۱۶۵ قانون اساسی علنی بودن محاکمه خلاف عفت عمومی یا علنی بودن منافی نظم عمومی یا اینکه طرفین دعوا تقاضا نموده باشد محاکمه غیر علنی صورت گرفته باشد.

۳- رعایت نظم در جلسه دادرسی

طبق ماده ۱۰۱ قانون آ.د.م به دادگاه اختیار داده شده است اشخاصی که موجب اختلال نظم عمومی جلسه شود از جلسه اخراج و تا ۲۴ ساعت حکم حبس به آن ها داده می شود حال چنانچه اخلال در نظم از طرف اصحاب دعوا یا وکلای آن ها باشد به حبس از ۵-۱ روز محکوم خواهد شد.

فصل دوم:

اولین جلسه دادرسی، حقوق و تکالیف اصحاب دعوا

مبحث اول: جلسه اول و جلسات بعدی دادرسی

گفتار اول: جلسه طرح و استماع دعوا

اولین جلسه ای است که برای رسیدگی به دعوا تشکیل می شود ، مشروط به اینکه در آن جلسه موجبات قانونی طرح و استماع دعوا فراهم باشد. این جلسه با جلسات دیگر دادرسی متفاوت است زیرا طرفین در آن، حقوق مخصوصی برای ایراد و دفاع و ارائه دلائل و اسناد و غیره دارند که در صورت عدم توجه به آن ممکن است آن حقوق ساقط شود ^[۱۶].

گفتار دوم: اهمیت جلسه طرح و استماع دعوا در دادگاه

هر نشستی که در دادگاه یا در خارج از دادگاه مطابق قانون تشکیل می‌شود جلسه دادرسی است ‌به این شرط که شرایط رسیدگی و امکان دفاع و ارائه دلایل فراهم باشد. در میان جلسات رسیدگی، اولین جلسه رسیدگی از اهمیت زیادی برخوردار است. توصیه می شود که برای استفاده از امتیازات خاص، هرگز نباید آن را از دست داد.

گفتار سوم: اعتراض به بهای خواسته تا جلسه (طرح و استماع دعوا)

در صورتی که اعتراضی به بهای تعیین شده برای خواسته در دادخواست وجود دارد، تا اولین جلسه دادرسی وقت دارد که این اعتراض را به دادگاه تحویل دهد. « تا اولین جلسه دادرسی» ‌به این معنی است که در اولین جلسه دادرسی اولین صحبت‌هایی که از سوی طرفین دعوی ارائه می‌شود، اعتراض به بهای خواسته باشد. منظور از بهای خواسته، بهایی است که خواهان در دادخواست تعیین ‌کرده‌است.

گفتار چهارم: مهلت طرح ایرادات

مهلت طرح ایرادات و اعتراضات تا پایان اولین جلسه دادرسی است. ‌بنابرین‏ مهلت ایرادات بیشتر از اعتراض به بهای خواسته است چون تا پایان جلسه رسیدگی فرصت دارید که این ایرادات را مطرح کنید. اما منظور از ایرادات چیست؟ در قانون آیین دادرسی که شیوه برگزاری جلسات دادگاه در دعاوی مدنی را بیان می‌کند و در مواد ۸۴ تا ۹۲ این قانون موارد قابل اعتراض تحت عنوان ایرادات و موانع رسیدگی مشخص شده است. اگر چه ایرادات غالباً از سوی خوانده مطرح می‌شود اما ممکن است خواهان هم ایراد کند مانند ایراد رد دادرس. ‌بنابرین‏ فرصت طرح ایرادات تا زمانی که اولین جلسه دادرسی به پایان نرسیده است وجود دارد. لیکن طرح ایرادات آمره همواره امکان پذیر است.

گفتار پنجم: تغییر نحوه دعوا یا خواسته یا درخواست

ممکن است بعد از اینکه دادخواست تقدیم شد ‌در مورد بخشی از مطالب آن نظر صاحب دعوا عوض شود و قصد داشته باشد آن ها راتغییر دهد. برخی از این ایرادات قابل تغییر نیستند و اگر بخواهد آن ها را اصلاح کند باید دادخواست را مسترد کند و دادخواست دیگری بدهد که به معنی پرداخت دوباره هزینه دادرسی است. اما برخی از اصلاحات بدون نیاز به طرح مجدد دادخواست قابل اعمال است که مهلت آن تا پایان اولین جلسه دادرسی است.

ماده ۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی در این خصوص از اهمیت زیادی برخوردار است که می‌گوید: «خواهان می‌تواند خواسته خود را که در دادخواست تصریح کرده در تمام مراحل دادرسی کم کند ولی افزودن آن یا تغییر نحوه دعوا یا خواسته یا درخواست در صورتی ممکن است که با دعوای طرح شده مربوط بوده و منشا واحدی داشته باشد و تا پایان اولین جلسه آن را به دادگاه اعلام کرده باشد.»

حال پرسش این است در صورتی که خواهان در اجرای ماده ۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی خواسته خود را تغییر یا افزایش دهد و خوانده نیز در جلسه دادرسی حاضر نباشد، تکلیف چیست؟

تغییر خواسته از سوی خواهان یا افزایش آن، به نوعی خواسته جدید محسوب می‌گردد که نیازمند تدارک دفاع و جمع‌ آوری دلایل از سوی خوانده است، در فرضی که شخص خوانده در جلسه دادرسی حاضر باشد و با وصف تغییر یا افزایش خواسته، خود را آماده دفاع نداند، محکمه می بایست وقت رسیدگی را تجدید نماید، لذا در صورت عدم حضور خوانده نیز می بایست جلسه دادرسی تجدید و مراتب افزایش یا تغییر خواسته به همراه ابلاغیه تعیین کننده وقت دادرسی جدید به خوانده اطلاع داده شود تا با جمع‌ آوری دلایل و تدارک دفاع خود را آماده حضور در جلسه رسیدگی کند. همچنین جلسه بعدی برای خوانده جلسه اول دادرسی محسوب می‌گردد.

گفتار ششم: استرداد دادخواست

خواهان در مراحل مختلف رسیدگی می‌تواند دادخواست خود را پس بگیرد اما اگر اینکار را تا اولین جلسه رسیدگی انجام دهد این مزیت را دارد که قرار ابطال دادخواست صادر خواهد شد که اعتبار امر مختوم ندارد. یعنی خواهان می‌تواند بار دیگر همین دادخواست را به دادگاه تقدیم کند. همان طور که گفتیم تا اولین جلسه دادرسی اولین اظهارات در جلسه دادرسی را شامل می‌شود.

گفتار هفتم: جلب ثالث

ماده ۱۳۵ قانون آیین دادرسی مدنی می‌گوید: «هر یک از اصحاب دعوا که جلب شخص ثالثی را لازم بداند می‌تواند تا پایان جلسه اول دادرسی جهات و دلایل خود را اظهار کرده و ظرف سه روز پس از جلسه با تقدیم دادخواست از دادگاه درخواست جلب او را کنند چه دعوا در مرحله نخستین باشد یا تجدید نظر». دعوای متقابل هم شرایط مشابهی دارد. ‌بنابرین‏ طرح دعوی جلب ثالث و تقابل الزاماًً می بایست در جلسه اول دادرسی که با رعایت کلیه شرایط قانونی تشکیل شده است مطرح و بر اساس قانون تقدیم دادخواست گردد، چرا اینکه با انقضای جلسه اول دادرسی دعاوی فوق خاصیت جلب ثالث یا تقابل خود را از دست داده و در این صورت تنها طرفین می‌توانند با طرح دعوی مستقل درخواست رسیدگی توأمان نمایند.