۲-۲-۲ تعاریف لکنت

یکی از واکنش­های فیزیولوژیکی انسان به فشار روانی، افزایش تنش عضلانی(گرفتگی ماهیچه­ای)است. این گرفتگی در ناحیه تارهای صوتی بروز پیدا می­ کند. این گرفتگی را ‌می‌توان به­راحتی در کودکان مشاهده کرد. لکنت در واقع عارضه­ای است، که موجب لکنت ذهنی و لکنت ظاهری می­ شود.(فرهمند پور،۱۳۸۹: ۲۰۷). افراد مبتلا به لکنت معمولاً به­ طور غیرطبیعی حروف و کلمات را تکرار می­نمایند و به­عبارت دیگر فاقد روانی و سلاست در گفتار هستند و یا اینکه اختلال گفتاری در آن ها مربوط به وقفه­ای عضلانی است که هنگام تلفظ حروف و سیلاب­ها عارض شده و مانع از شروع یا ادامه سخن گفتن می­گردد(همان منبع).

لکنت نیز یکی از نارسایی­های تکلم است و عبارت است از مکث، تکرار، کشیدگی و به­میان اندازی به­ ویژه در واحدهای کوچک گفتاری (صدا، بخش و هجا) که موجب می­ شود زبان گفتاری آسیب ببیند و در مواردی با حرکات اضافی سایر اندام­ها از قبیل پلک­ زدن، بیرون آوردن، کج­ کردن عضلات ناحیه گردن، تکان دادن دست و پا و یا انقباض عضلات صورت نیز همراه شود و در اکثر موارد سن ابتلا به آن، سنین یادگیری تکلم ‌می‌باشد و ایجاد یا تشدید نقص در سنین ۲تا ۷ سالگی بیشتر دیده می­ شود. اصولاً در دو دوره از زندگی، کودک مبتلا به لکنت بیشتر دیده می­ شود. :یکی در دوران آغاز فراگیری گفتار و جمله سازی و دیگری در سنین ورود به مدرسه و شروع تحصیل و در دوران بلوغ نیز نمونه ای از ابتلا به لکنت مشاهده شده است (مرزبان،۱۳۸۵).

لکنت یک اختلال حرکتی در جریان سیال و روان­گفتار است که با علائمی مثل تکرار کلمات و اصوات، کشیده­تر گفتن بعضی آواها و یا قفل شدگی اندام های گویایی بر روی تلفظ برخی صداها همراه است. و فردی که دارای لکنت می‌باشد ممکن است برای پنهان کردن یا اجتناب از لکنت خود دست به اعمالی بزند که باعث تلاش و تقلای اضافی در حین صحبت در فرد می­گردد(زمانی، ۱۳۹۰).

به بیان کلی «لکنت یک اختلال سیالی بیان لفظی است که ‌بر اساس تکرار و تطویل­های غیر ارادی، صدا دار یا بی­صدا، به هنگام انتشار واحدهای کوچک سخن یعنی اصوات، هجاهای مجزا یا هجاهای کلمات مشخص می­ شود. این اختلالات معمولاً بسیار فراوانند و به آسانی مهار نمی­شوند.» (دادستان،۱۳۸۷: ۶۵-۶۴).

یکی از نقاط ضعف کودک گفتار اوست. حتی اگر کودک بسیار سلیس و روان صحبت کند. تکرار کردن و کشیده­گویی غیر ارادی صداها و هجاهای گفتار و قطع جریان روان طبیعی گفتاری که گوینده تلاش می­ کند آن را به پایان برساند. مشخصه­ های ثانوی یا همراه لکنت شامل عادت­های عضلانی یا حرکتی و رفتارهای همراه در شروع گفتار، برای مخفی کردن و یا تغییر دادن ناروانی گفتار این اختلال ممکن است در سطح عصبی عضلانی، تنفسی، آواسازی و یا روندهای تولید آوا باشد(نیلی پور و همکاران، ۱۳۹۲).

۲-۲-۳ انواع لکنت

در لکنت نوع کلونیک^[۴۴](یا حالت تکراری در بیان کلمه) کودک یک سیلاب از کلمه­ای را با سرعت و تشنج تکرار می­ کند. مثلاً کلمه پدر را چنین تکرار می‌کند: پ پ پ پدر. و در لکنت نوع تونیک^[۴۵](یا توقف در تلفـظ) فعالیت­های عضلات تلفظی با چند ثانیه­ای توقف و سکون به ­وجود می ­آید و کودک دچار گیر و وقفه در تلفظ و ادای کلمه به همراه فشار و کوشش و حرکات خاصی است.کودک در این نوع لکنت برای ادای کلمه به شدت به خود فشار آورده و پس از لحظاتی سکون، به­ طور ناگهانی با تشنج کلمه را ادا می­ کند(معاف مشهدی، ۱۳۸۶).

لکنت دارای انواع مختلفی است.همان طور که در ادامه ذکر می­ شود در نوعی از لکنت کودک یا فرد لکنتی بر روی اولین حروف برخی از کلمات یا بخشی از کلام تکیه یا تکرار می­ کند که این تکرار با تشنج و فشارغیرعادی بر اعضای تشکیل دهنده گفتار همراه است.مثلاً به هنگام تلفظ کلمه (بابا) لب­ها صامت (ب) راچندین بار با فشار بیش ازحد بر لب تکرار ‌می‌کنند تا بالاخره بابا به لفظ آید ب…ب… بابا ‌به این عارضه در اصطلاح علمی کلونیک گویند .هنگام تلفظ کلمه را با وقفه و با فشار بیان نماید یعنی هنگام تلفظ کلمه چند ثانیه­ای توقف حاصل شود و سپس کلمه بیان گردد.این نوع لکنت به تونیک که همان توقف در تلفظ است مشهور است. گاهی لکنت ترکیبی از هر دو نقص یاد شده است و کودک مشکل مضاعفی در تلفظ کلمات و حروف دارد. در نوع دیگر تقسیم بندی لکنت را به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌کنند:

۱- لکنت اولیه: تظاهرات لکنت کم اتفاق می ­افتد از هر۱۰۰کلمه ۱۰ اشکال دارد حرکات اضافی دیگر (واکنش­های لکنت) دارد .

۲- لکنت ثانویه: در این نوع لکنت تظاهرات لکنت افزایش می­یابد. تعداد گیر کردن ها و مکث بیشتر می­گردد و واکنش­های اضافی حرکتی مثل تکان دادن دست­ها و پاها وجود دارد. در لکنت ثانویه مکث­ها بیشتر و طولانی­تر و مداوم­تر می­ شود. به لکنت معمای گفتار درمانی گفته می­ شود و علت آن هنوز خیلی مشخص نیست. در لکنتی­ها عمدتاًً اشکال در صدا ‌می‌باشد. لکنتی­ها بین صداهای یک کلمه مکث دارند اما یک فرد عادی بین کلمات یک عبارت مکث می­ کند(مرزبان، ۱۳۸۵).

۲-۲-۴ علل لکنت

«علت ابتلا به لکنت بر خلاف بیشتر اشکالات گفتاری هنوز ناشناخته مانده است. برخی از محققان لکنت را به مشکلات شخصیتی نسبت می­ دهند، گروهی آن را ناشی از مشکلات پزشکی می­دانند و برخی نیز این اختلال را در چهارچوب مشکلات ارتباطی قرار می­ دهند. مؤلفان متعددی کوشش کرده ­اند تا پدیده جهان­شمول بودن لکنت را بر اساس علت شناسی آن تبیین کنند. از دیدگاه روان تحلیل گری لکنت یک روان آزردگی یا نوعی واپس روی است که بین هیستری تبدیل و روان آزردگی وسواس و یا در چهارچوب یک سازمان یافتگی پارانویایی ـ که فرد لکنتی بر اساس دفاع­های وسواسی و هیستریکی خویشتن بنا می­ کند ـ قرار دارد و چون هر کس می ­تواند یک یا چند نشانه واپس روی را در وهله­ای از زندگی خود نشان دهد پس مشاهده این پدیده در سراسر جهان و در خلال قرن­ها شگفت­انگیز نیست»(دادستان، ۱۳۸۷: ۷۳).