۲- متصرف غیر قانونی

با توجه به مطالب گفته شده در بند قبل ، متصرف غیر قانونی ، کسی است که تصرف او در مال غیر ، نه با اذن غیر است و نه به اذن قانون . در این حالت متصرف غاصب محسوب می شود. ‌بنابرین‏ اگر در زمان تصرف وی حادثه ای رخ دهد باید گفت غاصب ، دارنده وسیله نقلیه تلقی می شود و در مقابل زیان دیده ثالث مسئول بوده و مسئولیت وی در زمرۀ تعهدات بیمه گر نیز قرار می‌گیرد و نباید فقط متصرف را فقط متصرف قانونی دانست و بیمه گر می‌تواند بعد از جبران خسارت زیان دیده ثالث به دارنده غاصب مراجعه کند .

گفتار ۲ – مفهوم شخص ثالث در مسئولیت مدنی دارنده

شناسایی شخص ثالث در مسئولیت مدنی دارنده وسیله نقلیه موتوری زمینی اهمیت بسزایی دارد ، برای شناخت بهتر این مفهوم و مصادیق آن و افراد استثناء شده از آن نیز ضروری است ، ‌بنابرین‏ در این گفتار ابتدا مفهوم و مصادیق شخص ثالث به دست داده می شود و سپس افراد استثناء شده از مفهوم ارائه شده معرفی می‌گردند .

الف – مفهوم و مصادیق ثالث

شخص ثالث ، در لغت ، شخصی است که در میان دو نفر مطرح می شود ^[۸]۱ . در قراردادهای بیمه مسئولیت

مدنی ، شخص ثالث به دو مفهوم به کار می رود ؛ گاهی منظور از شخص ثالث کسی است که بدون آن که بیمه گذار باشد ، مسئولیت او بر اساس تعهد به نفع ثالث مورد پوشش قرار می‌گیرد که به او شخص ثالث بیمه شده گفته می شود ، گاه نیز منظور شخص ثالث ، شخصی یا اشخاصی است که متحمل زیان بدنی یا مالی شده و بیمه گذار یا بیمه شده در مقابل آن ها مسئولیت می‌یابد که به آن ها شخص ثالث زیان دیده گفته می شود^[۹]۱ .

وقتی که سخن از مسئولیت مدنی دارنده وسیله نقلیه به میان می‌آید و گفته می شود ، دارنده مسئول جبران خسارت زیان دیده ثالث است ، مفهوم دوم شخص ثالث مورد نظر است و منظور از آن ، شخصی است که به سبب حوادث ناشی از وسیله نقلیه متحمل ضرر و زیان شده و دارنده در مقابل جبران خسارت وی مسئولیت پیدا می‌کند . البته برخی افراد از مصادیق این مفهوم خارج شده اند .

ب – افراد استثناء شده از مفهوم شخص ثالث

باید گفت افراد استثناء شده از مفهوم شخص ثالث به دو دسته تقسیم می‌شوند :

۱- افراد استثناء شده از مفهوم شخص ثالث بیمه شده

۲- افراد استثناء شده از مفهوم ثالث زیان دیده

۱- افراد استثناء شده از مفهوم شخص ثالث بیمه شده

دارنده ممکن است ، مالک یا متصرف باشد و متصرف نیز ممکن است ، قانونی یا غیر قانونی باشد . همۀ این افراد ، شخص ثالث بیمه شده محسوب می‌شوند و در مقابل زیان دیده مسئول شناخته می‌شوند . بیمه گر نیز بالتبع در مقابل زیان دیده ثالث ، مسئول جبران خسارت است . بیمه گر به جز در صورت بطلان یا تعلیق قرارداد بیمه و ورشکستگی وی که در ماده ۱۰ قانون به آن ها تصریح شده و از محل صندوق تأمین خسارت‌های بدنی ، خسارت جبران می شود ، نمی تواند از جبران خسارت زیان دیده شانه خالی کند . اما در برخی موارد ، قانون‌گذار به بیمه گر اجازه داده است بعد از جبران خسارت زیان دیده برای باز یافت وجوه پرداخت شده ، به بیمه مراجعه نماید .

شناسایی این افراد از این نظر اهمیت دارد تا مشخص شود که آیا خروج این افراد از شمول شخص ثالث بیمه شده به معنای خروج کسانی که در اثر عمل این اشخاص ، متحمل زیان می‌شوند از شمول مصادیق شخص ثالث زیان دیده نیز می شود یا خیر . پس در ادامه هر یک از استثنا ئات را مطرح کرده و بعد خروج یا عدم خروج زیان دیدگان ناشی از عمل این اشخاص از شمول مفهوم شخص ثالث زیان دیده مورد بحث قرار می‌گیرد .

۱-۱ – متصرف غیر قانونی

همان طور که گفته شد ،^[۱۰]۱ منظور از متصرف غیر قانونی ، کسی است که تصرف او در مال غید بدون اذن غیر یا بدون اذن قانونی باشد. در این حالت متصرف غیر قانی خواه عملش جرم باشد یا نه ، غاصب محسوب می شود و با عث قطع سلطه مالک است و شخصاً دارنده وسیله نقلیه محسوب شده و در مقابل جبران خسارت زیان دیده مسئول تلقی خواهد شد.

در بند ۴ قانون بیمه اجباری فقط خسارات وارد بر متصرفین غیر قانونی استشاء شده بود نه خسارات وارد شده توسط متصرفین غیرقانونی ، بنا براین مسئولیت وی در زمرۀ تعهدات بیمه گر نیز قرارمی گیرد و بیمه گر باید خسارات زیان دیده را جبران نماید و موجبی برای تأمین خسارت از محل صندوق تأمین و جود ندارد ، لکن غاصب نباید از عمل غیر قانونی خود منتفع شود،باید به بیمه گر اجازه رجوع به غاصب داده شود تا بتواند آنچه را پرداخت ‌کرده‌است ، از غاصب مطالبه نماید.

در قانون اصلاحی با وجود حذف ماده ۲ و بند ۴ ماده ۴ سابق هنوز این بحث باقی است که آیا متصرف غیر قانونی در زمرۀ افراد بیمه شده ثالث محسوب می شود یا خیر ؟ بی شک اگر تصرف غیر قانونی ، خود راننده مسبب حادثه باشد، مطابق تبصرۀ ۶ ماده ۱ قانون اصلاحی ، شخص ثالث محسوب نشده و خسارات وارد بر خود وی یا اموالش از شمول شخص ثالث زیان دیده خارج است و از آن جا که ماده ۳ قانون اصلاحی بیمه اجباری تنها منتقل الیه را از تعهدات ناشی از قرارداد بیمه بهره مند می‌داند و روشن است که متصرف غیر قانونی منقل الیه نمی باشد و از آن جا که تصرف غیر قانونی در مال دیگری ، غصب است و غاصب ضامن هر گونه صدمه ای است که به مال وارد می شود و نباید از قبل عمل غیر قانونی خود امتیازی تحصیل کند، بیمه گربعد از جبران خسارت زیان دیده حق رجوع به اورا داد. در نتیجه باید گفت از شمول شخص ثالث بیمه شده نیز خارج می‌باشد .

۱-۲ راننده عامل در ایجاد حادثه

اگر فردی به نقشه و طرح از پیش طراحی شده برای صدمه زدن به افراد دیگر از وسایل نقلیه استفاده کند به موجب مادۀ ۶ قانون اصلاح قانون بیمه اجباری ، راننده مرتکب از شمول بیمه شده ثالث خارج است و بیمه گر پس از جبران خسارت زیان دیده می‌تواند برای استرداد وجوه پرداختی می‌تواند به راننده که باعث خسارت شده ، مراجعه کند. ولی مسئولیت دارنده ای که وسیله نقلیه خود را به راننده دارای سؤنیت داده است در مقابل اشخاص ثالث به قوت خود باقی است و نمی تواند به عمد بودن عمل راننده استناد کند ، چون حادثه منتسب به وسیله نقلیه است و بی مبالاتی یا عمد راننده ، رافع مسئولیت دارنده نخواهد بود و فردی که در چنین حادثه ای خسارت دیده زیان دیده ثالث تلقی می شود.

۱-۳ راننده مست و یا استعال کننده مواد مخدر یا روانگردان