۲-۴-۳- پشتیبانی از موقعیت رقابتی سازمان

اهداف ابتدایی و اولیه مدیران استراتژیک حداکثر کردن ارزش قابل تحویل به تمامی ذیعنفعان سازمان می‌باشد.این اهداف به وسیله برقراری و نگهداری یک چشم انداز واحد واستراتژی جهت دار تکمیل می‌شوند. مزیت های رقابتی بایستی شناسایی و از آن ها در جهت رشد و ارتقاء سازمان استفاده شود. برای حمایت از موقعیت رقابتی سازمان بایستی فعالیت های استراتژیکی انجام شود مانند: ۱- شناسایی نقاط قوت و ضعف داخلی وفرصت ‌و تهدیدات بیرونی ۲- توسعه و بهبود برنامه ها در سطح استراتژیک و عملیاتی ۳- مدیریت عملکرد سازمان. سیستم های اطلاعات استراتژیک برای حمایت از موقعیت رقابتی بایستی این عملیات و فرایند را پشتیبانی کند تا بتواند ارزش مناسب را برای ذینفعان مهیا نماید.یک سیستم اطلاعات استراتژیک بایستی درقالب یک شکل قابل استفاده به وسیله متصدی این فرایند قرار گیرد (اطلاعات بایستی کامل، درست و به موقع باشند) و همچنین اطلاعات بایستی سریع و آسان مکان یابی شوند. هدف از اجرای یک پروژه سیستم‌های اطلاعات استراتژیک دریک سازمان چابک می‌تواند توسعه و کاربرد فرایندها واطلاعات زیربنایی برای هوشیاری موقعیتی،تصمیم گیری،برنامه ریزی ومدیریت عملکرد (با تأکید بر ارتباطات) باشد.

۲-۴-۴- تهیه معماری وضع موجود

پس از تهیه برنامه استراتژیک فناوری اطلاعات، برنامه ریزی سیستم های اطلاعات استراتژیک و نوع پشتبانی لازم توسط سیستم های اطلاعات استراتژیک بایستی معماری وضع موجود سیستم های اطلاعات استراتژیک مشخص شود. بعبارت دیگر بایستی ساختار اجزاء سیستم های اطلاعات استراتژیک موجود و همچنین ارتباط بین این اجزاء نیز مشخص شود و برای اینکه معماری ، یک معماری منعطف وفابل استفاده در شرایط وبرنامه های گوناگون باشد بایستی قوائد واصول حاکم بر طراحی و تکامل اجزاء را داشته باشد.

۲-۴-۵- تهیه معماری وضع مطلوب

اگر معماری وضع موجود (اجزاء ، ارتباط بین اجزاء ورویه های حاکم بر توسعه اجزاء) مناسب برای برنامه ها واهداف تعیین شده در مراحل قبلی نباشد بایستی ساختار(اجزاء کمیت و کیفیت) و ارتباط بین آن ها و رویه های لازم برای طراحی و توسعه اجزاء اصلاح شود.(الهی و همکاران،۲۰۰۴)(۲۳)

۲-۵- متدولوژی های طراحی توسعه سیستم های اطلاعاتی

۲-۵-۱- تعریف متدولوژی توسعه سیستم های اطلاعاتی

در ارتباط با تعریف متدولوژی دیدگاه ها و نظرات متفاوتی موجود است. همین طور از نگاه ها ومنظرهای متنوعی به متدولوژی نگریسته شده است. اولراپ^[۴۴] در سال ۱۹۹۱ متدولوژی را اینگونه تعریف می‌کند: یک استراتژی که دلالت بر زیربخش های فرایند توسعه دارد. اصل تقسیم و تسخیر ، یک رویکرد مهندسی و ریاضی برای حل مسائل پیچیده می‌باشد. متدولوژی های اولیه خیلی تحت تاثیر رشته‌های فنی و مهندسی بودند. شخصی به نام لانگفورس^[۴۵] در سال ۱۹۷۳ توسعه سیستم ها را به عنوان یک فرایند علمی و عقلایی در نظر گرفت. متدولوژی در دو موضوع زیر تصمیم گیری می‌کند یک سیستم اطلاعاتی چه کاری را باید انجام دهد و یک سیستم اطلاعاتی بهتر است چگونه آن کار را انجام دهد.

اولراپ در ۱۹۹۱ با پذیرفتن این نگرش علمی عقلایی ، فرایند پیچیده توسعه را به مراحل زیر تقسیم کرد: تجزیه و تحلیل نیازمندی ها ، طراحی راه حل ، و اجرای راه حل. افراد دیگری مثل دونز^[۴۶] در ۱۹۹۲ فازهای دیگری را ‌به این مراحل افزودند. مثل تحقیق و بررسی مقدماتی و نگهداری.(فیتزگرالد^[۴۷]،۱۹۹۶)(۳۲)

یک تعریف قدیمی تر از متدولوژی توسعه سیستم های اطلاعاتی توسط چکلند^[۴۸] (۱۹۸۷)، ۱۹۹۵ ، هیرچیم^[۴۹](۱۹۹۵) ، بولند^[۵۰](۱۹۹۰) وجود دارد و عبارت است از: یک مجموعه ای از مفاهیم ، عقاید ، ارزش ها و اصول هنجاری که توسط منابع مورد حمایت قرار می گیرند.(آیدین و همکاران،۲۰۰۴)(۳۳)

در زمینه متدولوژی ، دو نقطه نظر وجود دارد: ۱ – تعریف خاصی از متدولوژی وجود ندارد و این تعاریف موجود ممکن است با هم سازگاری نداشته باشند. ۲ – ویژگی های متدولوژی که تقریبا در همه یا بخش کثیری از تعاریف مشترک است. بعضی از اندیشمندان مثل ، چکلند(۱۹۸۱) ، هیرچیم(۱۹۹۵) و ونک^[۵۱](۱۹۹۰ ) بین متد و متدولوژی تفاوت قائل شدند. متدولوژی جامع تر از متد است. متدولوژی برای ارزیابی میزان منطقی و سیستماتیک بودن یک متد معین به کار می رود. در حالی که متد ، روشی برای اجرای فعالیت در حالت ساخت یافته می‌باشد.(پاپاسوتسوس^[۵۲]،۲۰۰۵)(۳۴)

۲-۵-۲- ویژگی های متدولوژی ها و اجزاء آن ها

متدولوژی های توسعه سیستم های اطلاعاتی دارای ویژگی هایی می‌باشند که توسط این خصوصیات می توان آن ها را طبقه بندی کرده و مطالعه نمود و در موقعیت های متفاوت از آن ها استفاده کرد.

متدولوژی از سه بخش اصلی تشکیل شده است: ۱ – ساختار شکست کار : توسط این بخش می‌توان فهمید که چه کاری باید انجام داد و همچنین زمان انجام این کار مشخص می شود. ۲ – تکنیک های چگونگی انجام کارها و ابزار مورد نیاز ۳ – چگونگی مدیریت کیفیت نتایج.

هدف یک متدولوژی این است که در تغییر و توسعه سیستم های هدف به گروه کمک کرده تا این گروه به درک ، ایجاد ، ارزیابی ، کنترل و اجرای تغییرات در سیستم پیشنهادی بپردازد. متدولوژی ها باعث ایجاد نظم و سازماندهی یک سری از قوانین رفتاری و فنی مبتنی بر یک رویکرد منطقی می‌شوند و مشکلات بنیادی توسعه را بررسی می‌کنند. آن ها مجموعه ای از قوانین تصادفی نیستند و به ایجاد یکپارچگی و ارتباط منطقی بین اجزای خود می پردازند. متدولوژی ها شامل یک سری از مفاهیم و عقاید هستند که به تعریف محتوا و رفتار سیستم هدف و همچنین تغییرات در آن می پردازند. آن ها ارزش یک سیستم را تعریف می‌کنند ، یعنی چه ویژگی هایی از سیستم ، خوب و مورد تمایل است. روش های انجام کار و رویه هایی برای اجرای فعالیت ها لازم است ، و اصول هنجاری که انتظارات رفتاری را مشخص می‌کنند ، در حیطه وظایف یک متدولوژی است.

برای نائل شدن به اهداف و وظایف ، متدولوژی ها باید مکتوب بوده ، مورد تفکر قرار گیرند و یادگیری و انتقال آن ها با مشکل مواجه نشود ، مورد پذیرش اعضای سازمان بوده ، اجرای آن ها همراه با پاداش و ضمانت اجرایی باشد. متدولوژی ها باید قانونی بوده و منابع مورد استفاده در آن ها مورد تأیید و پذیرش تصمیم گیرندگان و مسئولان پروژه ها قرار گیرد و باید ‌به این نکته توجه کرد که آن ها نیاز به سرمایه گذاری در نیروی انسانی و مواد دارند.

متدولوژی های توسعه یک فونداسیون و چارچوب ساختاری را برای فرایندهای توسعه ایجاد می‌کنند که این کار توسط طبقه بندی فعالیت های جزئی و ضروری توسعه ، صورت می‌گیرد. فعالیت های غیر منطقی و غیر بهره ور در اینجا ، حذف ، و اجرای کارهای مهم ، ضمانت می شود.

در سال ۱۹۸۴ ، شخصی به نام اهیتو^[۵۳] ، ابعاد توسعه را شامل بعد فعالیت ، بعد کنترل و بعد نیروی انسانی ، تعریف کرد و این در حالی است که متدولوژی توسعه می‌تواند با ایجاد یک چارچوب ، ابعاد ذکر شده را بهینه کند. نکته آخر در این بخش این است ، فرایند توسعه از یک سری فازها تشکیل شده که حاکی از اصل تقسیم نیروی کار است. هر فاز تعدادی فعالیت را شامل می شود و افراد متنوعی روی آن ها کار می‌کنند. ۳۲)

۲-۵-۳- مزایا متدولوژی ها

دلیل انتخاب جامعه آماری مذکور این است که سازمان بورس اوراق بهادار تهران اطلاعا نسبتأ جامعی در خصوص وضعیت شرکت ها و روند عملکرد های مالی و اقتصادی آن ها دارد و می توان گفت تنها منبع اطلاعاتی است که با بهره گرفتن از آن می توان به منابع اطلاعاتی مالی شرکت ها دسترسی یافته و مدل‌های پژوهش را مورد آزمون قرار داد.

۳-۵).روش نمونه گیری

پس از انتخاب جامعه آماری، یکی از تصمیمات مهمی که در پیش روی هر پژوهشگری قرار دارد انتخاب نمونه است. نمونه ای که باید نماینده ی جامعه ای باشد که پژوهشگر قصد تعمیمِ یافته های پژوهش خود به آن جامعه را دارد. بدیهی است که اگر جامعه مورد نظر بزرگ و حجم و تعداد افراد آن زیاد باشد مطالعه کل جامعه مشکل است، ‌بنابرین‏ جهت سهولت و صرفه جویی در وقت، انرژی و بودجه می توان از روش نمونه گیری استفاده کرد و نتایج را به جامعه تعمیم داد.

بر این اساس نمونه را می توان اینگونه تعریف نمود:

نمونه بخشی از جامعه ی تحت بررسی است که با روشی که از پیش تعیین شده است انتخاب می‌شود، به قسمی که می‌توان از این بخش ، استنباط هایی درباره کل جامعه به دست آورد.

نمونه برداری، فرایند انتخاب تعداد کافی از میان اعضای جامعه آماری است، به طوری که با مطالعه ی گروه نمونه و فهمیدن خصوصیات یا ویژگی های آزمودنی های گروه، بتوان این خصوصیات یا ویژگی ها را به اعضای جامعه آماری، تعمیم داد(سکاران،۱۳۸۵: ۲۹۶).

در پژوهش حاضر، به منظور نمونه گیری از روش نمونه گیری هدفمند، حذفی سیستماتیک استفاده شده است. در این روش ابتدا شرایطی جهت انتخاب نمونه تعریف می شود و نمونه های فاقد شرایط مذکور از نمونه حذف می‌گردند. این شرایط با توجه به مدل آزمون فرضیات و متغیرهای پژوهش تعیین می شود. دلیل استفاده از این روش و تعریف چنین شرایطی همگون نمودن نمونه آماری با کل جامعه و امکان تعمیم نتایج حاصل از آزمون ها به جامعه آماری می‌باشد.

نمونه آماری مورد آزمون باید به گونه ای انتخاب شود که اولاً نماینده مطلوبی از جامعه آماری باشد و ثانیاًً متناسب با متغیرهای اساسی پژوهش باشد.

براین اساس انتخاب نمونه از میان شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با در نظر گرفتن معیارهای زیر انجام می شود:

۱٫ به منظور قابل مقایسه بودن اطلاعات، پایان دوره مالی آن ها منتهی به ۲۹ اسفند باشد.

۲٫ به منظور همگن بودن اطلاعات، جزء شرکت های سرمایه گذاری، واسطه گری مالی و… نباشد.

۳٫ اطلاعات مالی شرکت در دوره ی مورد مطالعه در دسترس، حسابرسی شده و تغییر سال مالی نداشته باشد.

۴٫ شرکت ها در دوره مورد بررسی، در هر سال بیش از ۳ ماه وقفه معاملاتی نداشته باشند.

۳-۶).حجم نمونه آماری

تعداد شرکت هایی که با بهره گرفتن از این نوع نمونه گیری انتخاب شده است به شرح زیر می‌باشد:

جدول(۳-۱): روش انتخاب نمونه

تعداد کل شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۸۹

۴۲۱

تعدادشرکت هایی که صورت‌های مال منتهی به ۲۹ اسفند نمی باشند.

۱۶۱

تعدادشرکت هایی که جزء شرکت های سرمایه گذاری، واسطه گری مالی، لیزینگ، بیمه و… نباشند.

۵۸

تعداد شرکت هایی که طی دوره ی مورد بررسی تغییر سال مالی داشته اند

۱۲

تعداد شرکت هایی که بیش از سه ماه وقفه معاملاتی نداشته نباشند.

۴۲

تعداد نمونه محاسبه شده در هر سال

۱۴۸

در نتیجه تعداد اعضای نمونه شامل ۱۴۸ شرکت است؛ که اسامی این شرکت ها در پیوست شماره ۱ منعکس شده است.

۳-۷).روش گردآوری اطلاعات و داده ها

جمع‌ آوری اطلاعات فرآیندی برای دستیابی به شواهدی از واقعیت برای پاسخ های صحیح است. زیرا فرضیه پاسخ دیگران به مصادیقی غیر از مصادیق مورد مطالعه می‌باشد.ما مصداق خود را مورد مطالعه قرار می‌دهیم تا شواهدی از این مصداق جمع‌ آوری کنیم.

با توجه به ماهیت این پژوهش از دو روش می‌دانی و کتابخانه ای برای جمع‌ آوری اطلاعات استفاده می شود.

روش کتابخانه ای: استفاده از منابع کتابخانه ای که شامل کتاب ،مجلات،پایان نامه ها،مقالات و اینترنت می‌باشد. این روش برای انجام مطالعات مقدماتی،تدوین فصل ادبیات پژوهش و چارچوب نظری پژوهش به کار می رود.

روش می‌دانی: برای جمع‌ آوری داده های مربوط به فرضیات پژوهش، به گروه شرکت های پذیرفته شده در بورس مراجعه خواهیم نمود و پس از استخراج اطلاعات مورد نیاز از طریق نرم افزار تدبیرپرداز و ره آورد نوین و بانک‌های اطلاعاتی سازمان بورس و تجمیع داده ها در ستون های Excel به آزمون و تحلیل و تفسیر نتایج جهت تصمیم گیری در خصوص فرضیات پژوهش می پردازیم.

ابتدا اطلاعات گردآوری شده در صفحات کاری ایجاد شده در محیط نرم افزار Excel وارد گردیده و سپس محاسبه های لازم برای دستیابی به متغیرهای این پژوهش انجام می شود. بعد از محاسبه ی کلیه متغیرهای لازم جهت استفاده در مدل های این پژوهش، این متغیرها در صفحات کاری واحدی ترکیب شده تا به طور الکترونیکی به نرم افزار مورد استفاده در تجزیه و تحلیل نهایی منتقل شوند. که در این پژوهش جهت انجام تحلیل های نهایی، از نرم افزارهای Eviews8 استفاده می شود.

۳-۸).دوره زمانی پژوهش

محدوده زمانی پژوهش شامل ۵ سال متوالی از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۳ می‌باشد؛ که بررسی فرضیه های پژوهش با بهره گرفتن از داده های واقعی این سال ها انجام می پذیرد. بر اساس هدف پژوهش اطلاعات مربوط به دوره فوق بررسی و شرکت های نمونه آماری در تجزیه و تحلیل ها وارد شده اند.

۳-۹).متغیرهای پژوهش و نحوه محاسبه آن ها

مهمترین و مفیدترین راه برای طبقه بندی متغیرها، تقسیم بندی آن ها به متغیر مستقل،وابسته و کنترلی است.

• • متغیر وابسته، متغیری است که هدف محقق تشریح یا پیش‌بینی تغییرپذیری آن است.

• • متغیر مستقل، یک ویژگی و خصوصیت است که اثر آن بر متغیر وابسته توسط محقق مورد بررسی قرار می‌گیرد.

• متغیر کنترلی نیز متغیری است که به منظور تفکیک اثر متغیر مستقل بر متغیر وابسته از اثر سایر متغیرها، مورد بررسی قرار می‌گیرد(خاکی، ۱۳۸۷).

این نوع طبقه بندی به دلیل کاربرد کلی، سادگی و اهمیت ویژه ای که در مفهومی کردن و طرح ریزی پژوهش و همچنین تهیه گزارش نتایج آن دارد بسیار مفید و ارزنده است.بر این اساس متغیرهایی که به منظور تبیین ارتباط پیرامون موضوع پژوهش مورد استفاده قرار گرفته اند، به شرح جدول(۳-۲) می‌باشند.

جدول (۳-۲): لیست متغیرهای مورد بررسی
نوع متغیر
نام متغیر
معیار اندازه گیری
علامت اختصاری
نوع متغیر
نام متغیر
معیار اندازه گیری
علامت اختصاری
وابسته

بازده تعدیل شده بر اساس اندازه

تفاضل میانگین بازده ماهانه شرکت و میانگین بازده ماهانه پرتفوی

SAR _i,t+1

بازده تعدیل شده بر اساس بازار

تفاضل بازده سهام و بازده بازار (شاخص نقدی و قیمت^[۱۳۰])

AR _t

ردیف

نام فارسی الگو

نام انگلیسی الگو

طراح/طراحان الگو

سال

۱

شاخص سرمایۀ فکری ملی

NJCI

بنتیس

۲۰۰۴

۲

ضریب هوش کسب و کار

Topplinjen/Business

سندویک

۲۰۰۴

۳

اندازه ­گیری و حسابداری سرمایه فکری

MAGIC

پروژه تحقیقاتی اتحادیه اروپا

۲۰۰۴

۴

راهنمای دانمارکی

Danish Guodelines

موریتزن، باخ و دیگران

۲۰۰۳

۵

ارزش‌گذاران پویای سرمایۀ فکری

Ic-Dval

بنفور

۲۰۰۳

۶

درجه‌بندی سرمایه فکری

Ic Rating

ادوینسون

۲۰۰۳

۷

الگوی مالی اندازه‌گیری دارایی‌های نامحسوس

FiMIAN

رادفوللپارت

۲۰۰۲

۸

تابلو امتیاز زنجیره ارزش

VCSB

لیف

۲۰۰۲

۹

راهنمای مریتوم

MeritumGuideliness

پروژه مریتوم

۲۰۰۲

۱۰

چرخه حسابرسی دانش

KAC

ماروشیوما

۲۰۰۱

۱۱

شاخص ایجاد ارزش

VCI

بام، لیتز و دیگران

۲۰۰۰

۱۲

جستجسو گر ارزش

Value Explorer

اندریسن و تیسن

۲۰۰۰

۱۳

ارزش گذاری دارایی فکری

IAV

سولیوان

۲۰۰۰

۱۴

خلق ارزش جامع

TVC

اندرسون و مکلین

۲۰۰۰

۱۵

درامدسرمایۀ دانش

KCE

لیف

۱۹۹۹

۱۶

نرخ توبین

Tobin’s q

بنتیس

۱۹۹۹

۱۷

روش شناسی ارزش گذاری فراگیر

IVM

مکفرسون

۱۹۹۸

۱۸

حسابداری برای آینده

AFTF

۱۹۹۸

۱۹

ارزش بازار از دیدسرمایه‌گذاران

IAMV

استنفیلد
۱۹۹۸

۲۰

صورت وضعیت سرمایۀ انسانی

HR Statement

اهونن

۱۹۹۸

۲۱

ارزش بازار به ارزش دفتری

Markrt-to-Book Value

لوتی

۱۹۹۸

۲۲

ارزش نامحسوس محاسبه شده

CIV

استوارت

۱۹۹۷

۲۳

ارزش افزوده اقتصادی

EVA

استورات

۱۹۹۷

۲۴

نویگیتوراسکاندیا

Skandia Navigator

ادوینسون و مالان

۱۹۹۷

۲۵

ارزیابی دارایی نامحسوس

IAM

اسوبایی

۱۹۹۷

۲۶

شاخص سرمایه فکری

IC Index

روس، روس، دراگونتی و ادوینسون

۱۹۹۷

۲۷

ضریب فکری ارزش افزوده

VAIC

پولیس

۱۹۹۷

۲۸

بنگاه فناوری

Technology Broker

بروکینگ

۱۹۹۶

۲۹

حق اختراع موزون مستند

CWP

بنتیس

۱۹۹۶

۳۰

حسابداری و هزینه گذاری منابع انسانی

HRCA

یوهانسون

۱۹۹۶

۳۱

حساب­های کل نگر

Holistic Accounts

گروه رمبل

۱۹۹۵

۳۲

کارت امتیاز متوازن

BSC

کاپلان و نورتون

۱۹۹۲

۳۳

ترازنامه نامشهود

IBS

اسویبای

۱۹۸۹

۳۴

حسابداری و هزینه گذاری منابع انسانی

HRCA

فلمهولتز

۱۹۸۵

روش های اندازه گیری سرمایۀ فکری

از نظر ویلیام (۲۰۰۲) روش های مختلف را می توان در قالب چهار گروه اصلی قرار داد:

۱-روش های مستقیم سرمایه فکری: عبارت اند از برآورد ارزش پولی دارایی های نامشهود یا سرمایه فکری، به وسیله شناسایی عناصر مختلف تشکیل دهنده آن ها. طبق این روش ها یک بار ارزش عناصر به صورت تک تک محاسبه می شود و سپس مجموع ارزش طبقات مختلف آن ها بیانگر ارزش دارایی مربوطه است. ویژگی های این روش ها عبارت اند از:

• • چون ‌بر اساس ارزش های تاریخی هستند، پیشنهادهای بالقوه ای برای ایجاد تصویر جامع تری از سلامت مالی مؤسسات ارائه می‌کنند.

• • این روش ها جزئیات بیشتری را در اختیار تحلیلگران قرار می‌دهند و به آسانی در هر سطحی از سازمان قابل استفاده اند.

• • در این روش ها، منابع سرمایه ای از پایین به بالا اندازه گیری می‌شوند و نسبت به روش های نرخ بازده دارایی ها و روش های بازار سرمایه گذاری، سریع تر و دقیق تر منابع را اندازه گیری
    می‌کنند.

• • نیازی به اندازه گیری شرایط مالی ندارند.

• این روش ها، برای سازمان های غیرانتفاعی، واحدهای تجاری، بنگاه های دولتی و برای اهداف زیست محیطی و اجتماعی بسیار مفید هستند.

عیب اصلی این روش ها این است که به آسانی نمی توان نتایج حاصل از آن ها را به نتایج مالی ارتباط داد.

۲- روش های بازار سرمایه گذاری (روش های تشکیل بازار سرمایه )

محاسبه کردن اختلاف بین ارزش بازار شرکت ( ‌بر مبنای‌ قیمت بازار سها م) و حقوق صاحبان سهام تعدیل شده از بابت تورم یا بهای جایگزینی، به عنوان ارزش سرمایه فکری یا دارایی های نامشهود در نظر گرفته می شود. این روش دارای نقاط قوت و ضعفی به صورت زیر است:

• • این روش ها روی ارقام مالی تأکید دارند که باوجود کامل نبودن، قابلیت حسابرسی دارند.

• • این روش ها تلاش می‌کنند که یک ارزشیابی واقعی از سازمان ارائه دهند.

• مزیت اصلی آن ها این است که می‌توانند برای مقایسه ساده بین شرکت‌های فعال در یک صنعت مشابه، مورد استفاده قرار گیرند، ولی جزئیات بسیار اندکی در اختیار تحلیلگران مالی قرار خواهند داد.

۳-روش های بازده دارایی ها

محاسبه میانگین سودهای قبل از مالیات چند سال شرکت و تقسیم آن بر میانگین دارایی های مشهود شرکت در آن سالها، نتیجه این محاسبه را نرخ بازگشت دارایی ها می‌نامند که بعداً با میانگین صنعت مقایسه می شود. تفاضل این دو رقم، در میانگین دارایی های مشهود ضرب می شود تا میانگین درآمدهای سالانه حاصل از دارایی های نامشهود به دست آید . بعد این میانگین درآمد به دست آمده، بر میانگین وزنی هزینه سرمایه یا نرخ بهره، تقسیم می شود تا از این طریق برآوردی از ارزش دارایی های نامشهود یا سرمایه فکری به دست آید. این روش هم دارای ویژگی هایی است:

• • روش های نرخ بازده دارایی ها، به نرخ‌های بهره بسیار حساس هستند.

• • در این روش ها از مقایسه مستقیم ارزش ها با ارزش های بازار استفاده نمی شود، بلکه تنها از بعضی عوامل که تحلیلگران بازار در ارزیابی خود از شرکت از آن ها استفاده می‌کنند، بهره گرفته
    می شود.

• این روش ها همانند روش های بازار سرمایه گذا ری روی ارقام مالی تأکید می‌کنند، که با وجود کامل نبودن، دارای قابلیت حسابرسی هستند.

۴-روش کارت امتیازی : روش های کارت امتیازی زمانی به کار برده می‌شوند که اجزای مختلف سرمایه فکری معین بوده، بتوان آن ها را بر حسب کارت امتیازی و یا گراف منعکس کرد.

۲-۴-۲٫ سنجش رضایت مشتری

سنجش رضایت مشتری CSM ^[۶۸] تکنیک نوینی است که امروزه سازمان هایی که‏ استراتژی مشتری مدار را اتخاذ و اجرا می‏ نمایند، از آن‏ به طور روزافزون استفاده می‏ کنند و ابزاری اساسی برای نیل به مشتری مداری است. هدف از به کارگیری این تکنیک نزدیک شدن به مشتری‏ به عنوان مدار و محور تمامی فعالیت‏ها، اقدامات و تصمیمات سازمانی است، زیرا تمامی امکانات و منابع‏ سازمان می‏بایست به طور مستقیم یا غیر مستقیم برای‏ خدمت به مشتری فراهم آیند و به کار گرفته شوند. مشتری راضی، تضمین‏کننده اهداف و سمت‏ وسوی‏ حرکت سازمان های موفّق است.

برنامه سنجش رضایت مشتری در اصل نوعی مکانیزم رسمی به منظور شناخت نظریات‏ و انتظارات مشتری برای بهبود امور و ‌فرآیندهاست. این برنامه چیزی بیش از اطلاعات‏ صرف درباره انتظارات، ادراکات و توقعات مشتری‏ راجع به اهمیت ویژگی‏ها و عملکردها را ارائه می‏ دهد. این نکته شایان توجّه است که این برنامه فراتر از ادراک مشتری را می‏نگرد و می‏تواند اطلاعات را درباره رقبا جمع‏ آوری کرده و ضمن‏ گسترش منابع اطلاعاتی، قوت و ضعف ها را شناسایی کند (مجیدی نیا، ۱۳۸۳).

۳-۴-۲٫ روش های اندازه گیری رضایت مشتری

برای اینکه یک سازمان رضایت مشتریانش را بسنجد، باید مدل و روشی را در این رابطه طرح ریزی نماید، به نحوی که از زیربنای نظری مستحکم و ساخت یافته ای برخوردار باشد و شاخص هایی برای این منظور تنظیم نماید تا بتواند با بهره گرفتن از آن به ارزیابی و اندازه گیری بپردازد.

تمامی مدل ها و الگوهای مختلف ارائه شده از سوی محققان علوم مدیریت کیفیت و دانشمندان علوم اقتصادی و بازاریابی برای اندازه گیری رضایت مشتری را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

روش های عینی: این روش ها از طریق اندازه گیری شاخص هایی که همبستگی قوی با رضایت مشتریان دارند، به طور غیر مستقیم به اندازه گیری رضایت مشتریان می پردازند. به علّت شک و تردید در اعتبار و صحّت این روش ها، از این روش ها کمتر استفاده می شود.

روش های نظریه ای یا مفهومی: در این روش ها به طور مستقیم از نظرات مشتریان در اندازه گیری میزان رضایت مشتریان استفاده می شود. لذا این روش ها اعتبار بیشتری نسبت به روش های عینی دارند.

۴-۴-۲٫ مدل های اندازه گیری رضایت مشتری

۱-۴-۴-۲٫ مدل کانو^[۶۹]

در اواخر دهه هفتاد قرن بیستم دکتر نوریاکی کانو از دانشکده ریکا در توکیو و یکی از برجسته ترین صاحب نظران علم مدیریت کیفیت، مدلی را مطرح نمود که امروزه در اکثر الگوهای رضایت مشتریان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالی که بسیاری از تعریفات قبلی کیفیت، تک بعدی بودند، وی در مدل خود نیازمندی های مشتریان و یا به عبارت دیگر خصوصیات کیفی محصولات را به سه دسته تقسیم نمود و هر سه نوع نیازمندی را در یک نمودار دو بعدی نمایش داد. دو بعد به صورت زیر بودند:

• • مرحله ای که محصول یا کار عمل می‌کند.

• مرحله ای که استفاده کننده از آن راضی است.

مقایسه پارامترهای کیفیت عملکرد و رضایت استفاده کننده در جدول دو محوری، این نکته را نشان داد که تعریف کیفیت بسیار پیچیده تر و کلی نگرانه تر است. ارتباط کیفیت در دو محور، سه تعریف منحصر به فرد از کیفیت را نشان می‌دهد که شامل کیفیت اساسی، عملکردی و کیفیت انگیزشی است.

شکل ۲-۲: مدل کانو

محور عمودی میزان رضایت و یا خشنودی مشتری و محور افقی میزان ارائه الزام کیفی مورد نظر مشتری را نشان می‌دهد. بالاترین و پایین ترین نقطه از محور عمودی نمودار به ترتیب بیانگر نهایت رضایت مشتریان و عدم رضایت آن ها‌ است. محل تلاقی محور افقی و عمودی بیانگر جایی است که مشتری در حالت تعادل از نظر رضایت و عدم رضایت قرار دارد. سمت راست محور افقی، بیانگر جایی است که الزام کیفی مورد انتظار به طور کامل عرضه شده است و سمت چپ محور افقی، نقطه ارائه محصولی است که خصوصیات کیفی مورد انتظار را ندارد و الزام کیفی مورد نظر به هیچ عنوان در محصول یا خدمت لحاظ نشده است.

• کاربردهای مدل کانو

مدل کانو موارد زیر را در بر می‌گیرد:

• • باعث افزایش و رشد خواسته ها و نیازهای مشتریان می شود.

• • باعث تعدیل رقابت بین سازمان ها می شود.

• این مدل بیشترین سهم را در بودجه تحقیقاتی بازار به خود اختصاص می‌دهد.

موفقیت در این مدل بستگی به اجرای صحیح و تعریف درست شاخص ها دارد.

• مزایای مدل کانو

از جمله مزیت های مدل کانو می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• • ارتباط بهتر با مشتریان

• • فهمیدن و درک مشتریان و نیازهای آنان

• رضایت نهایی مشتریان (همان منبع).

۲-۴-۳-۲ مدل فورنل^[۷۰]

شاخص رضایتمندی کشور سوئد در سال ۱۹۸۹ توسط پروفسور فورنل بر اساس نظرسنجی مشتریان طراحی شد. بررسی فعالیت های تحقیقاتی در کشور سوئد موجب شد تا مدل فورنل به عنوان بهترین روش جهت ارائه یک شاخص استاندارد در سطح ملی شناخته شود.

ویژگی و شاخصه مهم این مدل جامعیت آن، امکان استفاده از آن جهت ارزیابی کیفیت در یک مقیاس وسیع و امکان مرتبط ساختن کیفیت با رفتار مشتری است. پس از کشور سوئد این مدل در آمریکا بسیار مورد توجّه قرار گرفت، در ادامه محققان اروپایی نیز از این مدل تبعیت کرده و آن را مورد استفاده قرار دادند. این مدل، مدلی مفهومی است و بر محاسبات همگن سازی شاخص های انتظاری مشتریان و ایجاد قضاوت بر اساس سیستم شهودی یا احساسی مصرف کنندگان و مشتریان تأکید دارد. عوامل زیادی همانند عوامل ارائه شده در شکل بر رضایت مشتری تأثیرگذار است که در این مدل به صورت روابط علّت و معلولی مورد توجّه و بررسی قرار می گیرند. برخی از این عوامل به عنوان عامل اصلی رضایت مشتری و برخی دیگر به عنوان مجموعه ای از خصوصیات اوّلیه یا خصوصیات ضروری در نظر گرفته می‌شوند.

۳-۴-۴-۲٫ مدل اسکمپر^[۷۱]

مهمترین موضوع در مدل کانو ایجاد خلاقیت و نوآوری در ارائه خدمت به مشتری بود. دکتر بورن^[۷۲] تحقیقات گسترده ای به منظور بررسی مبانی ابتکارات، اختراعات و اکتشافات انجام داد و ‌به این نتیجه رسید که تمامی نوآوری ها بر هفت پایه به شرح جدول زیر استوار است که بر اساس سؤال، ایده و انگیزه ایجاد می شود و کلید رمز موفقیت آن بر پایه سؤالات شش گانه مطرح شده قرار دارد.

۴-۴-۴-۲٫ مدل سروکوال^[۷۳]

۲ـ۱٫ لایه‌های کاداستر

مطابق ماده ۳ آیین نامه اجرایی ماده ۱۵۶ قانون ثبت ـ که برابر قانون جامع کاداستر منسوخ گردیده ـ به مجموعه اطلاعات حقوقی، هندسی و فنی نقشه‌های کاداستر، لایه‌های کاداستر گفته می ـ شود. لذا لایه‌های کاداستر در بردارنده هر گونه اطلاعات ناشی از نقشه‌های کاداستری می‌باشد.

۳ـ۱٫ عملیات کاداستر

عملیات کاداستر مشعر بر عملیات فنی و نقشه برداری از املاک و دارایی‌های غیر منقول است، مراحل عملیات فنی به قرار زیر می‌باشد.

ـ ایجاد شبکه نقاط نقشه برداری

ـ عکسبرداری هوایی

ـ عملیات اندازه گیری

ـ نقاط کنترل زمینی

ـ تبدیل عکس به نقشه و تهیه نقشه فتوگرامتری

ـ تهیه نقشه زمینی و عملیات تکمیل زمینی

ـ استخراج اطلاعات ماهیتی و حقوقی املاک

ـ ورود اطلاعات مذبور به کامپیوتر

ـ پلاک گذاری ثبتی

ـ ایجاد لایه عرصه و نهایتاً تهیه نقشه کاداستر

۲ ـ مفاهیم مرتبط

شماری از مفاهیم که در ارتباط با نقشه کاداستر و مرتبط با حقوق کاداستر می‌باشند. از جمله این مفاهیم را می‌توان عبارات “زمین”، “قطعه زمین”، “سیستم اطلاعات زمین” و ” سیستم اطلاعات جغرافیایی” در نظر گرفت.

۱ـ۲٫ زمین

ناحیه‌ای از سطح کره زمین به همراه آب، خاک، سخره ها، معادن، هیدروکربن‌ها و هوای بالای آن گفته می‌شود که در معنای آن معادل کلمه انگلیسی Earth است و در معنای محدودتر معادل کلمه Land می‌باشد، فارق از تعریف فوق که رویکرد جغرافیایی و طبیعی دارد، زمین، به لحاظ حقوقی، عبارت است از قسمتی از دارایی‌های غیر منقول که بدان عرصه نیز اطلاق گردیده و از منظر نوع کاربری به کاربری تجاری، زراعی، مسکونی، اداری، تقسیم شده و از منظر تقسیمات جغرافیای سیاسی به زمین شهری و روستایی و از جهت نوع مالکیت به زمین عموم، دولتی و خصوصی تقسیم می‌شود. زمین از نقطه نظر علوم و شهرسازی نیز ممکن است به منطقه، ناحیه، بلوک و محدوده نیز تقسیم گردد.

۲ـ۲٫ قطعه زمین

قطعه زمین از نقطه نظر حقوقی سهم معین و پیوسته‌ای از سطح زمین است که در آن حقوق ملکی و علاقه واحد و یکپارچه وجود داشته باشد. مرز بین قطعات در روی زمین به وسیله تعاریف توصیفی و عملیات نقشه برداری معین می‌شود، برای کاداستر، قطعه زمین به عنوان یک واحد فضایی مبنا و پایه شناخته شده است. ‌بنابرین‏ قطعه زمین کاداستری ناحیه‌ای از زمین است که هویت کاملا مجزایش توسط حد قانونی، پرداخت مالیات و یا کاربرد آن تعریف می‌شود.

۳ـ۲٫ سیستم اطلاعات جغرافیایی

سیستم اطلاعات جغرافیایی به مجموعه اطلاعات در بردارنده جغرافیای عمومی، سیاسی، اقتصادی، طبیعی (زمینی) و فرهنگی گویند. چنین سیستم اطلاعاتی با ارائه اطلاعات پایه‌ای به افراد، تجار، سیاسیون و غیره، باعث تسهیل در برنامه ریزی و کارآمدی آن می‌شود. پرواضح است که سیستم اطلاعات جغرافیایی عام‌تر از سیستم اطلاعات زمین است.

۴ـ۲٫ سیستم اطلاعات زمینی

سیستم اطلاعات زمینی نوعی بانک داده های مکانی به حساب می‌آید. در ماده ۳ از آیین نامه مسبوق الذکر هدف از ذخیره لایه‌های کاداستر را شکل گیری بانک اطلاعات سرزمینی بیان نموده است. سیستم اطلاعات زمینی در فدراسیون بین‌المللی نقشه برداری به صورت زیر تعریف شده است: “سیستم اطلاعات زمینی ابزاری است برای تصمیم گیری‌های قانونی، مدیریتی و اقتصادی و کمکی است برای برنامه ریزی و توسعه که از یک سو شامل پایگاه داده های حاوی اطلاعات فیزیکی ـ فضایی زمین ـ مرجع برای یک ناحیه مشخص و تعریف شده است و از سوی دیگر تکنیک‌های جمع‌ آوری، به هنگام سازی، پردازش و توزیع قانونمند داده ها را در برمی‌گیرد. ” مبنای سیستم اطلاعات زمین وجود یک سیستم همگن مرجع فضایی است که کار ارتباط داده ها را درون سیستم با دیگر داده های مربوط به زمین آسانتر می‌کند. در واقع، به کمک سیستم اطلاعات زمینی می‌توان به مدیریت زمین پرداخت. اینکه چه شخص یا نهادی صلاحیت تصمیم گیری و برنامه ریزی دارد؟ اینکه نوع کاربری و حدود بهره برداری از زمین به چه شکلی باشد؟ اینکه تغییرات اولیه و ثانویه چگونه بوده و مالک یا مالکین در طول زمان چه شخص یا اشخاصی بوده اند؟ و بسیاری از الگوهای مدیریتی و عمرانی دیگر در گرو الگوی سیستم اطلاعات زمین است.^[۱۱] از جمله مزیت‌های کاداستر ثبتی به وجود آوردن سیستم اطلاعات زمین است که آن نیز به نوبه خود موجب انضباط در زمین داری کشوری می‌شود.

گفتار دوم: جرایم ثبتی

فعل یا ترک فعل مجرمانه‌ای که در جریان عملیات ثبتی و یا پس از آن، با نقض قوانین و مقررات راجع به ثبت اسناد و املاک ارتکاب می‌یابد، تحت عنوان جرایم ثبتی قرارمی گیرند. این جرایم، چه از نظر تعداد و چه از نظر آثاری که به بار می‌آورند، جرایم پراهمیتی محسوب می‌شوند. این جرایم از نظر آثاری ـ مستقیم یا غیرمستقیم ـ که بر جای می‌گذارند، توجه خاص تدبیرکنندگان سیاست جنایی را می‌طلبد.

از این رو، با توجه به اهمیت موارد مذکور، جرایم ثبتی که به عنوان گونه‌ای از جرم‌های اقتصادی، پدیده‌ای نوظهور در سطح ملی و جهانی به شمار می‌آیند، نه تنها مانع رشد و توسعه جوامع انسانی و سلامت روابط اجتماعی و قضایی است، بلکه ارتکاب بزهکاری در این عرصه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از دیگر سو، همانند هر جرم دیگری، درباره جرایم ثبتی نیز، اقدام‌های پیشگیرانه، مؤثرتر و کم هزینه‌تر از اقدامات سرکوبگرانه و کیفری است.

بدین سان، در وهله نخست، علت شناسی و به عبارت بهتر، شناختن علل و عوامل زمینه ساز ارتکاب این جرایم، شایان توجه است. آنگاه، در راستای کاهش یا ریشه کن کردن این عوامل و تحقق بهداشت حقوق و قضایی در عمل، باید تدابیر و اقداماتی اندیشیده شود. استفاده از ابزارهای کیفری و غیرکیفری در این زمینه می‌تواند راهکارهایی در جهت مبارزه با جرایم ثبتی باشد.

ما در این فصل ابتدا از نظر مفهوم شناسی به بررسی جرایم ثبتی پرداخته و سپس علل و عوامل ارتکاب این جرایم و نهایتاً اقدامات کلی پیشگیرانه در ارتکاب این دسته از جرایم را بررسی خواهیم نمود.

الف) مفهوم شناسی جرایم ثبتی

تعریف جرم ثبتی، تفاوت جرایم ثبتی و ویژگی های جرم ثبتی از جمله مفاهیمی است که در این مرحله بررسی می نماییم.

۱٫ تعریف جرم ثبتی

ثبت، فرایندی استمرار یافته در طول زمان و دارای چندین مرحله است. به موازات این تعدد مراحل، جرایم ثبتی نیز در برهه‌های مختلفی از فرایند ثبت، ارتکاب می‌یابند؛ اما همه آن‌ ها در مرتبط بودن با فرایند ثبت، با یکدیگر مشترک هستند.

شناخت جرم ثبتی و نیز گونه‌های آن، مستلزم تبیین و تعریف جرم یا جرایم ثبتی است تا بتوان بر اساس آن، ارکان و اجزای تشکیل دهنده این گونه جرم‌ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. اما همان گونه که قانون‌گذار ایرانی از جرم ثبتی، تعریفی ارائه نکرده است، در نوشته های حقوقی مربوط به حقوق ثبت نیز به تعریف این جرم، اشاره نشده و صرفا به بیان گونه‌های آن اکتفا شده است.