درمان اقلیتهای قومی

اگر فرض کنیم که فرهنگ تأثیر مهمی بر سوء مصرف مواد دارد، تعجب آور نیست که آگاهی از ارزش‌های فرهنگی و گنجاندن آن در درمان، اثربخشی برنامه درمانی با جمعیتهای اقلیت را بهبود می بخشد (ترل، ۱۹۹۴؛ وسترمیر ۱۹۹۵). شایان ذکر است که حتی در درون یک گروه فرعی خاص (مثلاً آمریکایی آفریقایی تبار، اسپانیولی تبار) ناهمگنی زیاد است، به طوری که یک رویکرد واحد بهتر وجود ندارد؛ بلکه حساسیت و انعطاف پذیری کلی نسبت به دخالت دادن باورها و مفاهیم فرهنگی بهبودی را تسریع می بخشد (کلاسر و بلو، ۱۹۹۳). قرار دادن ارزش‌های ویژه فرهنگ در درمان صداقت و رابطه را ارتقا داده، غرور و عزت نفس را بالا می‌برد و فشار روانی فرهنگ پذیری را می کاهد (ترل، ۱۹۹۳).

موانع درمان اقلیتهای قومی

موانع موجود در درمان می‌تواند بیرونی (مثلاً رفت و آمد به برنامه های درمانی، هزینه های درمان) یا درونی (مثلاً ، انکار، شرم) باشد. موانع سوء مصرف کنندگان اسپانیولی تبار عبارت اند از (وسترمیر، ۱۹۹۵):

1. 1. زبان

1. 1. محدودیتهای مالی

1. فقدان الگوهای نقش در برنامه های درمانی

اَلن (۱۹۹۵) موانع موجود زیر را ‌در مورد زنان آمریکایی تبار شناسایی ‌کرده‌است :

1. 1. مسئولیت‌ها در خانه به عنوان همسر و مادر

1. 1. هزینه درمان / بیمه نبودن

1. 1. 1. احساس نیاز به مواد برای مقابله با فشار روانی زندگی روزانه

   

1. 1. ترس از دست دادن کودکان

برای دستیابی به موفقیت با جمعیتهای اقلیت، برنامه های درمانی باید پاسخگو موانع شناسایی شده در درمان و انضمام مفاهیم ویژه فرهنگ باشد. برای مثال، باید نقش قوی خانواده در فرهنگ اسپانیولی شناسایی شود و از آن برای نیرومند کردن شبکه حمایت اجتماعی و درمان استفاده شود (شینک و همکاران ، ۱۹۸۸). ‌در مورد آمریکاییهای بومی ، ارتقای شایستگی در دو فرهنگ، که ارزش‌های مثبت هر دو فرهنگ را با هم تلفیق می‌کند، می‌تواند سودمند باشد (ترل ، ۱۹۹۳). قرار دادن عوامل ویژه فرهنگ در درمان، دارای گیرایی شهودی است، لیکن برای تضمین موفقیت در درمان نیاز به پژوهش آزمایش است.

زنان

شیوع سوء مصرف مواد

شیوع سوء مصرف الکل در زمان پایین تر از مردان است، با این حال، میزان سوء مصرف به طور معنی داری از اوایل دهه ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ افزایش یافته است (کلاسر و بلو، ۱۹۹۳). زنان نسبت به مردان حتی هنگامی که اندازه بدن یکسان در نظر گرفته شود، به طور چشمگیری از الکل تأثیر می‌پذیرند. زنان نسبت به مردان ‌اختلاف‌هایی از نظر مسمومیت حاد (یعنی زنان با مقادیر کمتر الکل مسموم می‌شوند) و عواقب طولانی مدت (یعنی زنان نسبت به سیروز آسیب پذیرتر هستند ) دارند. سوء مصرف کنندگان کوکائین و الکل زن نیز به نظ رمی رسد نسبت به اختلال افسردگی مستعدتر هستند. مصرف داروهای تجویزی معمولاً در میان زنان شایع تر از مردان است.

بررسی پژوهش‌های انجام شده در داخل و خارج از کشور :

اخبار رسیده از چین درباره قرارداد جدید که به وسیله وزاری مختار متحدین منتشر شد ظاهراًًًً همان نویدهائی را در پهنه تجارت می‌دهد که در سال ۱۸۴۵، به دنبال پایین نخستین جنگ چین، در جلوی چشمان سوداگران برقص درآمده بود. با فرض این که تلگراف رسیده از پطرزبورگ صحت داشته باشد آیا کاملا مسلم است که افزایش تجارت با چین باید با چند برابر شدن مراکز تجاری انگلیس همراه باشد؟ آیا نتایج جنگ ۵۸-۱۸۵۷ پربارتر از جنگ ۴۲-۱۸۴۱ خواهد بود؟ یک چیز مسلم است که قرارداد ۱۸۴۳ بجای این که صادرات آمریکا و انگلستان را افزون سازد تنها وسیله ای شد تا بحران بازرگانی سال ۱۸۴۷ سریع تر و شدیدتر خودنمائی کند. بهمین روال با اعتلال رؤیای یک بازار بی کناره و وعده های نادرست قرارداد اخیر ممکن است زمینه ساز یک بحران دیگر در یک لحظه حساس ، یعنی در زمانی باشد که بعد از تزلزل عمومی اخیر، بازار جهانی ‌به‌تدریج‌ در حال جبران می‌باشد. علاوه بر نتایج منفی ، نخستین جنگ دوم تریاک نیز چنین اثری خواهد داشت، مگر این که فشار عمومی جهان متمدن، انگلستان را وادارد که کشت اجباری تریاک را در هند و ترویج مسلحانه آن را در چین متوقف سازد.

چینیان نمی توانند در آنِ واحد هم کالا بخرند و هم ماده مخدّر؛ در شرایط کنونی گسترش تجارت با چین به گسترش تجارت تریاک منجر شده است؛ رشد این ماده با بالیدگی تجارت قانونی منافات دارد.

در سال ۱۸۰۰ واردات تریاک به چین به ۲۰۰۰ صندوق (معادل با ۱۲۰۰۰ کیلوگرم) رسید. از قرن هیجدهم ستیز بین تجّار خارجی و گمرکات کشورها آغازیده بود. مبارزه «شرکت هند شرقی» و «امپرتوری آسمانی» از آغاز نوزدهم پدیدار گردید؛ وضعی که کاملاً متمایز و استثنائی بود؛ در زمامی که امپراتور چین برای احتراز از خودکشی مردم خود در آن واحد واردات سم را به وسیله خارجیان و مصرف آن به وسیله بومیان را ممنوع نمود «شرکت هند شرقی» بیدرنگ کشت تریاک را در هند و قاچاق آن را به چین وارد نظام مالی خود کرد. در حالی که «امپراتور نیمه بربر» بر اساس اصل اخلاقی بمقاومت پرداخت دنیای متمدن بر اساس اصلی پولی «Pelf » بمقابله دست زد. بدین‌سان یک امپراتوری عظیم، با جمعیت جهان، که از پگاه تاریخ بالیده شده است کوشید که با توسل بزور از نفوذ عمومی بیگانگان خود را برکنار دارد و منزوی گردد؛ با این توهم که «کمال آسمانی» را دارا است.

سرانجام چنین امپراتوری میبایستی در جریان نبود و همآوردی از پای در می‌آمد که در یک سوی آن جهان کهن مسلح به انگیزش های اخلاقی قرار داشت و در دو سوی دیگر نمایندگان جامعه خیلی متمدن که برای کسب مزایای خرید ارزان و فروش گران پیکار می کرد.

این مقاله در ۳۱ اوات سال ۱۸۵۸ به وسیله کارل مارکس در لندن نوشته شد و در ۲۰ سپتامبر (۲۹ شهریور) ۱۸۵۸ در روزنامه «نیویورک دیلی تریبون» New – yorj Daily Tribune ، در شماره ۵۴۳۳ بچاپ رسید.

از کارل ماکس

تجارت تریاک

اقدام دولت انگلستان جهت انحصار (کشت) تریاک در هند موجب شد که (مصرف) تریاک در چین ممنوع اعلا شود. نه کیفرهای بی رحمانه «مقنن آسمانی» نسبت به رعایای سرکش خود و نه سختگیری ادارات گمرکی در ممنوعیت ورود تریاک به چین نتوانستند کاری از پیش ببرند. علاوه بر این، مقامات اخلاقی «مرد چینی» سبب شد که اخلاق مقامات امپراتوری (چین)، کارکنان گمرکات و کارمندان کشوری کلاً بفساد گراید. چنین فسادی قلب «دیوانیان آسمانی» را بکام خود کشید و اساس پدرسالاری را ویران ساخت. جرم این فساد در صندوق های تریاکی نهفته بود که از انبار کشتی های انگلیسی مستقر در بندر «وهامپوا» به طور قاچاق وارد امپراتوری می شد.

کار صدور تریاک را شرکت هند شرقی آغازید و «دولت مرکزی» در پکن به طور بیهوده ای کوشید تا از ورود آن جلوگیری کند (ولی موفق نشد) و ‌به‌تدریج‌ تجارت تریاک نسبت مهمی را در بر گرفت به طوری که در سال ۱۸۱۶ مبلغ مربوط بدان به۲٫۵۰۰٫۰۰۰ پوند بالغ شد. برقراری رقابت آزاد در تجارت با هند، بجز ‌در مورد چائی، که هنوز انحصار آن در اختیار «شرکت هند شرقی » قرار داشت، انگیزه نیرومندی در (تقویت) عملیات قاچاق انگلیسی محسوب می شد.

در سال ۱۸۲۰ تعداد صندوق های تریاک صادراتی به چین ۵۱۴۷ صندوق ،

در سال ۱۸۲۰ به ۷۰۰۰ صندوق،

در سال ۱۸۲۴ به ۱۲۶۳۹ صندوق رسید.

در سنت گرایی دو امر بیشتر نمود دارد: ۱- علم مقدس ۲- حکمت خالده

علم مقدس یا علم قدسی یکی از محوری ترین اصول سنت گرایی است که با دیگر مبانی و دیدگاه های سنت گرایی در ارتباط و پیوند عمیق است. در دیدگاه سنت گرایان، علم اعلی یا مابعدالطبیعه به مفهوم سنتی آن به رسمیت شناخته می شود که به مبدأ الهی و تجلیات آن می پردازد. این همان علمی است که به بالاترین معنای آن می توان از آن به علم مقدس تعبیر کرد. ‌به این علم – که در اعماق وجود انسان و نیز در قلب تمام ادیان راست آئین و اصیل نهفته است – می توان به مدد عقل رسید. این معرفت اصیل ذاتاً ریشه در امر مقدس دارد، چرا که از آن حقی صادر می شود که پدید آورنده این امر مقدس بما هو مقدس است. معرفتی که عین وجود و وحدت آفرین است، چون سرانجام از دوگانگی میان ذهن و عین در وحدت مطلق فراتر می رود. آن وحدت مطلقی که سرچشمه هر امر مقدسی است و تجربه امر مقدس است که کسانی را که شایستگی لازم را دارند، به ساحت آن وحدت هدایت می‌کند. (فکری ،۱۳۹۱، صص. ۳۰-۲۹).

نصر رد پای حکمت جاوید را در اندیشه حکیمان مسلمان به وضوح نشان می‌دهد. او منبع این حقیقت یگانه را که شکل های مختلفی متجلی می شود، همان «دین حق می‌داند» و معتقد است باید آن را در تعالیم پیامبران باستان که سلسله آن به حضرت آدم علیه السلام می‌رسد، جستجوکرد و هرمس همان ادریس نبی و پدر فیلسوفان است. سهروردی اصطلاح حکمت الهی یا حکمت اللدنیه را در همان معنایی که از صوفیا استفاده می شود، به کار می‌برد. ملاصدرا نیز معرفت حقیقی را عین حکمتی ازلی می دانسته که از آغاز تاریخ بشر موجود بوده است . (امامی جمعه،طالبی،۱۳۹۱،صص. ۴۵-۴۴).

در طول تاریخ تفکر بشری، همواره بین گونه های مختلف باورهای آدمی همانند دین و فلسفه و… نوعی رابطه و نسبت وجود داشته و این رابطه، مورد تأمل متفکران قرار گرفته است. یکی از مهمترین این تعاملات، برخورد میان باور ها و آموزه های علمی و باور های دینی است. مطالعه تاریخ تکوین علم نشان می‌دهد که علم جدید در یک بستر و زمینه دینی شکل گرفته است. اما به تدریج نگرش دینی به عالم و پدیده‌های آن از جمله انسان، از محیط های علمی رخت بر بست، به گونه ای که در نیمه اول قرن بیستم، طرح دیدگاه های دینی در محافل آکادمیک، خلاف عرف و مد تلقی می شد. با این همه از نیمه دوم قرن بیستم به بعد، به ویژه از اوایل دهه ۱۹۷۰ شماری از دانشمندان علوم فیزیکی و زیستی تمایلات و گرایشات دینی خود را آشکار ساخته اند و کنفرانس های مشترکی نیز بین دانشمندان، فلاسفه برگزار شده است. تا آنجا که به رابطه علم و دین و به خصوص نسبت علم و اندیشه اسلامی مربوط می شود. (لطیف پور،عروتی موفق، ۱۳۸۹، ص. ۱۴۰ ).

در فلسفه علم دینی، از مباحثی نظیر ماهیت، هویت، معیار، امکان تصوری (معنا داری عنوان علم دینی) امکان تصدیقی، مبانی(هستی شناختی، معرفت شناختی، انسان شناختی، دین شناختی و…)، منابع (مصادر)، روش، موضوع، ساختار، قلمرو، انواع و مراتب، غایت، کارکرد، فرایند و عوامل دخیل در تکون و تکامل علم دینی، (نظریه تحول علم، علل و عوامل و انواع تحول واقع و متوقع در علم دینی)، تفاوت علم دینی و علم سکولار، انواع یا مراتب علم دینی، جایگاه آن در هندسه معرفت دینی و نسبت و مناسبات علم دینی با دیگر معرفت‌ها، سخن گفته می‌شود. (رشاد، ۱۳۸۷، ص. ۹ ).

به تعبیر دیگر، لااقل در فضای بحث از علم دینی، دو تصور می‌تواند محل بحث باشد : یکی «علم دینی» به معنای «گزاره های معرفت بخش دینی» و دوم « علم دینی» به معنای « یک رشته علمی» و «یک مجموعه معرفتی مشخص که به نحوی «دینی» باشد»، مانند «روانشناسی دینی» یا «اقتصاداسلامی». (سوزنچی، ۱۳۸۹، ص. ۱۶ ).

خسرو باقری درتعبیر «علم دینی» واژه علم را با دو قید به کار می‌برد؛ نخست اینکه علم تجربی مورد نظر است، نه علم به مفهوم اعم کلمه و دیگر اینکه از علوم تجربی، تنها علوم تجربی انسانی در کانون بحث قرار دارد. ‌بنابرین‏، در به کارگیری تعبیر علم دینی، به مواردی چون «روانشناسی اسلامی» یا «جامعه شناسی اسلامی» نظر دارد. (باقری، ۱۳۹۰، ص. ۱۸۰ ).

ضرورت و اهمیت بحث علم دینی از آن جهت است که امروزه بر همگان آشکار گردیده که علوم متجددانه و غیر دینی، دچار پاره ای محدودیت ها و کاستی های نظری و نیز پیامدهای منفی عملی اند و لذا چندی است که در جهان غرب در راستای رفع این نواقص، مسئله الهی کردن علم و یا علم خداباورانه مطرح شده است و به طور روز افزون دانشمندان و متخصصان علوم تجربی به سوی دین و معنویت، گرایش پیدا کرده‌اند. علاوه بر آن در جهان اسلام، افزون بر توجه به کاستی های علوم غیر دینی، عوامل دیگری در تسریع حرکت دینی سازی یا اسلامی کردن علوم مؤثر بوده است. ورود علوم متجددانه و غیر دینی به جوامع اسلامی، محیط های علمی این جوامع را با نوعی دوگانگی روبه رو ساخت. از یک سو میل به حفظ ارزش های دینی و اسلامی وجود داشت و از سوی دیگر، علومی آموزش داده می شد که مجال چندانی برای پایبندی به باورها و ارزش های دینی باقی نمی گذاشتند. از این گذشته، مشاهده رکود جوامع اسلامی به دلیل بی توجهی به علوم تجربی- اعم از طبیعی و انسانی- و پیشرفت جوامع غربی به دلیل استفاده از آن ها، اندیشمندان مسلمان را به بهره گیری از این علوم فرا می‌خواند، ضمن آنکه ناسازگاری بخشی از مبانی و نظریات علوم یاد شده با مبانی و آموزه های دینی، و غیر یقینی بودن یافته های علمی، مانع از پذیرش کامل و بی چون و چرای آن ها می شد. این واقعیت، دانشمندان مسلمان را بر آن داشت تا به بازنگری عمیق علوم متجددانه و روش های آن ها همت گمارند. چرا که تضمین رشد و توسعه اجتماعی و صنعتی توأم با تداوم حیات معرفت دینی در جوامع اسلامی نیازمند نگرشی جدید به علومی بود که گاه با معارف دینی سر ستیز داشتند، و حتی فراتر از آن مستلزم تجدید نظر در مبانی و پیش فرض های نظری و ارزشی علومی که در بستر فکری خاص جوامع غربی رشد یافته اند بوده است. (لطیف پور، عروتی موفق، ۱۳۸۹، ص. ۱۴۲ ).

ب) تعریف عملیاتی

سرمایه اجتماعی

عبارت است از نمره ای که از مجموع پاسخ های آزمودنی ها به سوالات پرسشنامه استاندارد سرمایه اجتماعی به دست می‌آید.

عنصر شناختی

عبارت است از نمره ای که ‌از مجموع پاسخ های آزمودنی ها به سوالات ۱ و۲ پرسشنامه سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشال به دست می‌آید.

عنصر رابطه ای

عبارت است از نمره ای که ‌از مجموع پاسخ های آزمودنی ها به سوالات ۲ الی ۱۴ پرسشنامه سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشال به دست می‌آید.

عنصر ساختاری

عبارت است از نمره ای که ‌از مجموع پاسخ های آزمودنی ها به سوالات ۱۵ الی ۲۲ پرسشنامه سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشال به دست می‌آید.

سلامت روان

عبارت است از نمره ای که از مجموع پاسخ های آزمودنی ها به سوالات پرسشنامه استاندارد سلامت روان GHQ28 گلدبرگ و هیلر(۱۹۷۹) به دست می‌آید.

اعلائم جسمانی

عبارت است ‌از مجموع نمره ای است که پاسخ دهندگان به سوالات ۱-۷ پرسشنامه سلامت روان می‌دهند.

اختلال خواب و اضطراب

عبارت است ‌از مجموع نمره ای است که پاسخ دهندگان به سوالات ۸-۱۴پرسشنامه سلامت روان می‌دهند.

کارکرد اجتماعی

عبارت است ‌از مجموع نمره ای است که پاسخ دهندگان به سوالات ۱۵-۲۱ پرسشنامه سلامت روان می‌دهند.

افسردگی

عبارت است ‌از مجموع نمره ای است که پاسخ دهندگان به سوالات ۲۲-۲۸ پرسشنامه سلامت روان می‌دهند.

پیشرفت تحصیلی

میانگین نمرات امتحانات دانشجو در آخرین نیم‌سال تحصیلی گذشته

فصل دوم

ادبیات و پیشینه پژوهش

مقدمه

هدف از این بخش بررسی پژوهش ها و مطالعاتی است که در زمینه سرمایه اجتماعی و سلامت روان و پیشرفت تحصیلی انجام گرفته است. این قسمت خواننده را با کارها و زمینه‌های قبلی و حیطه مورد مطالعه آشنا می‌سازد. این فصل ازچهار بخش کلی تشکیل شده است، در بخش اول به مطالعه مبانی نظری سرمایه اجتماعی و در بخش دوم به مبانی نظری سلامت روان و در بخش سوم به مبانی نظری پیشرفت تحصیلی در نهایت در بخش چهارم به پژوهش های انجام شده داخلی و خارجی و جمع بندی و خلاصه پرداخته می شود.

مفهوم سرمایه اجتماعی

مفهوم سرمایه را می توان از آرای مارکس دنبال کرد.در مفهوم پردازی مارکس، سرمایه بخشی از ارزش اضافی است که سرمایه داران، کسانی که ابزار تولید را در اختیار دارند، از گردش کالاها و پول در فرایندهای تولید و مصرف آن را به دست می آورند. در این گردش، به کارگران در مقابل کار(کالاشان) دست مزد پرداخت می شود که به آن ها امکان می‌دهد کالاهایی(از قبیل غذا، مسکن و لباس) را برای ادامه حیات خود (ارزش مبادله) خریداری کنند. اما کالای پردازش و تولید شده توسط سرمایه داران را می توان با قیمت بالاتری در بازار مصرف فروخت (ارزش مصرف کننده). در این تصویر از جامعه سرمایه داری، سرمایه بیانگر دو عنصر مرتبط اما متمایز است. از یک سو سرمایه بخشی از ارزش اضافی است که به زعم مارکس توسط کارگران تولید شده اما نصیب سرمایه داران می شود. از سوی دیگر، سرمایه بیانگر یک سرمایه گذاری از سوی سرمایه گذاران به امید بازدهی و کسب سود در بازار است. ‌بنابرین‏ سرمایه در مفهوم مارکسی(کلاسیک) نظریه ای در باره روابط اجتماعی استثماری میان دو طبقه است(لین، ۱۹۹۹).

از دهه ۱۹۶۰ ‌به این سو، شاهد ظهور نظریه های جدید سرمایه هم چون سرمایه انسانی، سرمایه فرهنگی و سرمایه اجتماعی هستیم. به طور مثال نظریه سرمایه انسانی شولتز( ۱۹۶۱ ) سرمایه را به مثابه سرمایه گذاری در آموزش با بازگشت سرمایه (سود) معین در نظر می‌گیرد. کارگران در مهارت های فنی و دانش سرمایه گذاری می‌کنند تا بتوانند با کسانی که فرایند تولیدرا کنترل می کنندبرای پرداخت به مهارت کارشان وارد مذاکره شوند. به همین ترتیب سرمایه فرهنگی آن گونه که بوردیو( ۱۹۹۰ ) توصیف ‌کرده‌است بیانگر سرمایه گذاری طبقه مسلط در باز تولید مجموعه ای از نمادها و معانی ای است، که توسط طبقه تحت سلطه، غلط درک و درونی شده و آن ها را به مثابه نمادها و معانی طبقه خود پذیرفته اند. این نظریه می پذیرد که توده ها (طبقه تحت سلطه) به عنوان عاملان اجتماعی می‌توانند سرمایه گذاری کنند و این نمادها و معانی را به دست آورند. بدین ترتیب تصویر ساختار اجتماعی از مبارزه دو گانه آشتی ناپذیر، به تصویر گفتمان های لایه بندی شده تغییر می‌یابد. از طرف دیگر در نظریه های سرمایه جدید به جای اینکه سرمایه به عنوان بخشی از فرایند استثمار طبقاتی در جامعه دیده شود ( تحلیل سطح کلان ) ؛ به چگونگی سرمایه گذاری کارگران و عاملان به عنوان کنشگرانی که برای کسب ارزش افزوده کارشان در بازار سرمایه گذاری می‌کنند پرداخته می شود (تبیین سطح خرد) و کنش یا انتخاب به عنوان مؤلفه های مهم در نظریه های جدید سرمایه ظاهر می‌شوند. ‌بنابرین‏ در این نظریه ها یک گذر تبیینی از سطح کلان به سطح خرد مشاهده می شود. نظریه های جدید سرمایه همچنین برتعامل کنش های فردی و وضعیت های ساختاری در فرایند سرمایه گذاری تأکید دارند(لین،۲۰۰۲ به نقل ازتوسلی و موسوی، ۱۳۸۹).

تقسیم بندی سرمایه ها

۱- سرمایه ی مادی (اقتصادی)

به طور سنتی، سرمایه ی مادی (اقتصادی)، آن چنان که امروزه متداول است، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. اقتصاددانان اولین گروهی بودند که مفهوم سرمایه ی اجتماعی را در این معنا به کار بردند. آنان این مفهوم را به مثابه دارایی‌‌های مالی یا زیرساخت های مادی تعریف کردند، فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی، سرمایه ی اجتماعی را کل سرمایه ی‌‌های موجود در یک اقتصاد می‌داند که نه تنها شامل ساختمان و ماشین‌‌های تولیدی می‌شود. بلکه تجهیزاتی مثل بیمارستان، آموزشگاه و صنایع دفاعی را هم در بر می‌گیرد. این تعریف بعدها با محدودتر شدن به برخی هزینه‌‌های دولتی اصلاح گردید و جانشین سرمایه ی اجتماعی برای اقتصاددانان، اصطلاحات دیگری مانند: «زیر ساخت اجتماعی^[۱۳]» و خدمات اجتماعی^[۱۴] می‌تواند باشد ( شاه حسینی، ۱۳۸۹).

۲-سرمایه ی انسانی^[۱۵]

مفهوم نزدیک دیگر به سرمایه ی اجتماعی، سرمایه ی انسانی است. این مفهوم به معنی سرمایه ی گذاری برای پرورش انسانی فرهیخته، سالم و مطلع است و شامل مراقبت های خانوادگی سال های پیش از آموزش پیش دبستانی، کار آمدی بعد از پایان تحصیلات مدرسه ای، سرمایه ی گذاری در آموزش رسمی دانشگاهی و سرمایه ی گذاری در اطلاعات بازار کار از طریق جستجوی شغل است. در واقع سرمایه ی انسانی را باید مهارت و توانایی (آنچه که در ‌گروه‌های داوطلبانه بدان شدیداًً نیازمندیم) دانست که افراد آن را کسب می‌کنند؛ مانند توانایی‌هایی در زمینه کسب میزان تحصیلات، توانایی‌‌های کلامی و ارتباطی، اعتماد به نفس، قدرت رهبری و … و از این توانایی‌ها می‌توان به ‌عنوان ابزار و محملی برای رشد و توسعه سرمایه ی‌‌های اجتماعی استفاده کرد. می‌توان از جامعه‌ای که ذخیره مطلوبی از سرمایه ی اجتماعی دارد این انتظار را داشت که در تولید سرمایه ی‌‌های انسانی و تقویت آن ها نیز موفق باشد. اما در بیان تفاوت میان این دو وجه سرمایه ی می‌توان گفت: سرمایه ی اجتماعی متعلق به گروه هاست نه به افراد. (فوکویاما، ۱۳۸۹، ص۱۳).

۲-۶-۳) رویکرد موقعیتی و اقتضایی

رویکرد اقتضایی، رویکردی است که اساس فکری آن، بر این محور استوار است که اصولاً جست‌وجوی بهترین راه برای رهبری که در همه موارد بتوان آن را به کار گرفت، امری محال و نشدنی است. از این‌رو، در این دوره محققان بر تلاش خود جهت شناخت رهبری افزودند که نتیجه کوشش آن ها، نظریه های موقعیت و اقتضایی است. در این نظریه ها، متغیرهای دیگری نیز افزون بر ویژگی‌های شخصی رهبر اضافه می‌شود که بر سبک رهبر تأثیر می‌گذارد. این ویژگی‌ها عبارتند از: ویژگی‌های فردی کارکنان، ویژگی‌های گروه و ساختار گروه، بخش یا سازمان (رضائیان، ۱۳۷۹: ۳۹۲) که همه با تعامل یکدیگر بر سبک رهبری اثر می‌گذارند. در حالی که برخی از پژوهشگران مانند بلیک و موتن، مک گریگور بر این باورند که بهترین سبک رهبری وجود دارد، سبکی که بهره وری، رضایت خاطر، رشد و بهبود در تمام وضعیت ها را به حداکثر برساند. ولی بیشتر پژوهش‌هایی که در چند دهه ی اخیر صورت پذیرفته به روشی از این موضع حمایت می‌کند که بهترین سبک وجود ندارد. رهبران موفق و اثربخش می‌توانند سبک خود را با اقتضائات وضعیت وفق دهند. طبق تئوری‌های اقتضایی اثربخشی رهبر به موقعیت بستگی دارد. به طوری که بعضی از رهبران در یک موقعیت یا سازمان اثربخش و کارآمد بوده و در موقعیت یا سازمان دیگر ممکن است اثربخش نباشد(رضائیان،۱۳۸۳).

مهم‌ترین نظریه های اقتضایی و موقعیتی ‌به این قرار است: پیوستار رهبری، مدل نظریه رهبری وضعیتی، مدل اقتضایی (سبک ـ ساختار ـ توان)، نظریه سبک مدیریت سه بعدی رهبری اقتضایی فیدلر، نظریه منبع شناختی و نظریه رهبری مسیر ـ هدف. (البته برخی از اندیشمندان، نظریه مسیر ـ هدف را از مجموعه نظریه های رویکرد اقتضایی و موقعیتی جدا می‌کنند (لوتانز، ۱۹۹۵؛ استونر و همکاران، ۲۰۰۴؛ حقیقی و همکاران، ۱۳۸۲؛ رابینز، ۲۰۰۶؛ رضائیان، ۱۳۷۹؛ ساعتچی و عزیزپور پوبی، ۱۳۸۴؛ باس، ۱۹۹۹).

در سال ۱۹۶۷، فیدلر و همکارانش یک پرسشنامه تحت عنوان ناخوشایندترین همکار تهیه نمودند که در آن ۱۶ شاخص مشخص شده است. از پاسخ دهندگان خواسته شد. که بر طبق این شاخص‌ها به همکارانشان نمره دهند (از۱تا۸). طبق این الگو، مدیرانی که از نظر ناخوشایندترین همکار نمره بالایی بگیرند طرفدار برقراری روابط صمیمانه بیشتری با زیردستان و همکارانشان هستند، ولی مدیرانی که دارای LPC پایین هستند بیشتر متوجه مسائل مربوط به کار بوده، سختگیر و خشن می‌باشند. فیدلر مطلوب بودن موقعیت را با سه عامل تعیین می‌کند:

الف- رابطه پیرو با رهبر:

مهمترین عاملی است که بر موفقیت مدیر اثر می‌گذارد. مدیری که روابط حسنه با کارکنان دارد نیاز به استفاده از مقام سازمانی و قوانین و مقررات برای نفوذ در زیردستان ندارد.

ب- انسجام وظیفه و روشن بودن اهداف:

نیز عاملی است که با قدرت مدیر رابطه مستقیم دارد. به عبارتی هر قدرکه وظایف منسجم تر باشند، مدیر با بهره گرفتن از قوانین و مقررات راحت تر می‌تواند از کارکنان بخواهد تا کارها را دقیق انجام دهند. وظایفی که تنوع هدف مسیر در آن پایین بوده و قابلیت تأیید از طرف کارکنان و صراحت و روشنی تصمیم های مربوط به آن ها بالا باشد، از انسجام بیشتری برخوردار می‌باشند و بالعکس وظایفی که تنوع هدف – مسیر آن ها بالا و قابلیت تأیید، صراحت و روشنی آن ها پایین است، وظایف غیر منسجم می‌باشند.

ج- قدرت مقام :

هر قدر قدرت مدیر بیشتر باشد، قدرت مقام او بالاتر می‌باشد.

تئوری چرخه زندگی یا تئوری رهبری موقعیتی توسط پال هرسی و کنت بلانچارد ارائه شد. این تئوری بر این عقیده است که رفتار مناسب با شیوه رهبری با میزان بلوغ پیروان تغییر می‌کند. بلوغ اشاره به چگونگی برانگیختگی، شایستگی، تجربه و علاقه زیردستان در پذیرش مسئولیت دارد. با افزایش بلوغ زیردستان، رهبر نیز به تدریج از رفتار وظیفه مدار به سمت وظیفه مدار کم حرکت می‌کند و همزمان با آن از رفتار فرد مدار کم به سمت رفتار فرد مدار متوسط افزایش یافته و سپس کاهش می‌یابد(مصدق،۱۳۸۶). این تئوری رفتار رهبر را از دو جنبه کارمند مدار و وظیفه مدار بررسی می‌کند .

هرسی و بلانچارد در این تئوری با توجه به بلوغ کارکنان چهار سبک رهبری را بیان می‌کنند:

1. سبک رهبری دستوری:

در این سبک، رهبر وظیفه مدار می‌باشد و به کارکنان توجهی ندارد. نقش‌ها و مسئولیت‌های کارکنان را مشخص می‌کند و با تکیه بر قوانین، مقررات و دستورالعملها کارکنان را موظف می‌کند که در کجا و در چه زمانی، چه وظایفی را و چگونه انجام دهند.

1. سبک رهبری متقاعد کننده:

چنین رهبری بسیار کارمندگرا و وظیفه گرا می‌باشد. قوانین و مقررات مربوط به کارها و حمایت از کارکنان را تنظیم و اجرا می‌کند.

1. سبک رهبری مشارکتی:

چنین رهبری بسیار کارمندگرا می‌باشد ولی توجه چندانی به وظیفه ندارد. کارکنان را در فرآیندهای تصمیم گیری و برنامه ریزی مشارکت می‌دهد. ارتباطات سازمانی عمودی دو طرفه و افقی می‌باشد.

1. سبک رهبری تفویض اختیار به مرئوسان:

چنین رهبری توجهی به کارمند و کار ندارد. در حقیقت رهبر کارکنان را در انجام وظایفشان آزاد می‌گذارد و کنترل خاصی بر آن ها ندارد. قوانین و مقررات خاصی ‌در مورد حمایت از کارمندان وجود ندارد.

تئوری مسیر – هدف:

در سال۱۹۷۴، به وسیله مارتین ایوانز و رابرت هاوس ارائه شد. این تئوری مبتنی بر الگوی انتظار در انگیزش می‌باشد، یعنی انگیزه فرد وابسته به انتظاراتی است که او برای پاداش قائل است. طبق این تئوری زیردستان تا جایی به وسیله رهبر یا مدیر برانگیخته می‌شوند که رهبر با مشخص کردن رفتارها و مسیرهایی که به پاداش مورد انتظار کارکنان می‌ انجامد، عملکرد زیردستان را تحت تأثیر قرار دهد، با این فرض که دریافت پاداش بستگی به عملکرد اثر بخش زیردستان دارد(مصدق،۱۳۸۶). در این تئوری رفتارهای رهبری عبارتند از :

الف- رهبری هدایتی

ب- رهبری حمایتی

ج- رهبری مشارکتی

د- رهبری موفقیت طلب

تئوری رهبری مشارکتی در سال ۱۹۷۳ توسط ویکتور وروم و فیلیپ یتون ارائه شد. در سال ۱۹۸۸ این دو تئوری پرداز به همراه آرتور جاگو این تئوری را کامل نموده اند. در این تئوری سبک‌های مختلف رهبری بر مبنای مشارکت زیردستان در امر تصمیم گیری بررسی می شود. در این تئوری که بر مبنای درخت تصمیم گیری می‌باشد، رهبر موقعیت خود را ارزیابی نموده و بر اساس متغیرهای موقعیت، مسیرهایی را که به راه کار می‌ انجامد ، توصیه می‌کند.

۲-۶-۴)جست‌وجوی جانشین برای رهبری

نظریه های رهبری ارائه شده نتوانستند ‌آن‌چنان‌که ادعا می‌شد، رضایت جوامع علمی و سازمانی را برآورده سازند (لوتانز، ۱۹۹۵)، ولی آنچه مشخص است این نظریه ها بر کل شخصیت یا تمامیت رفتار مدیریت تمرکز دارند و عدم توفیق آن ها در دستیابی ‌به این کلیت، اعتبار آن ها را زیر سؤال برده است(باس، ۱۹۹۹).

نظریه جانشین برای رهبری بیان می‌دارد که می‌توان سازمان را بدون نیاز به رهبر، به وسیله جانشین‌های رهبری هدایت کرد. این جانشین‌ها عبارتند از: ویژگی‌های زیردستان، شغل و ویژگی‌های سازمان(لوتانز، ۱۹۹۵).

۲-۶-۵)نظریه برداشت یادگیری اجتماعی

این نظریه به دنبال مدل مفهومیِ جامع رفتار سازمانی بود تا دید تک بعدی نظریه های دیگر را اصلاح کند. این مدل بر نقش رفتار رهبر و ارتباطات مداوم و متقابل میان کل متغیرها تمرکز دارد.

۲-۶-۶)رویکرد ویژگی‌های فردی

۳۴- هاشمی رفسنجانی ، ا و همکاران .(۱۳۷۷). تفسیر رهنما ، ج ۳ ، چاپ دوم ، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی

۳۵- هدایت نیا ، ف .(۱۳۸۶). فلسفه حقوق خانواده ، ج ۳ ، چاپ ۱ ، تهران : روابط عمومی شورای فرهنگی-اجتماعی زنان

ب : مقالات

۳۶- آبخیز ، م . (۱۳۸۷) . فلسفه وجودی مهریه و پیامدهای مثبت و منفی آن ، مجله کانون وکلای دادگستری ، زمستان ۱۳۸۷، شماره ۱۲

۳۷- افتخارجهرمی ، گ . (۱۳۷۸) . تحولات نهاد داوری در قوانین موضوعه ایران ، نشریه تحقیقات حقوقی ، پاییز و زمستان ۱۳۷۸ ، شماره ۲۸ : صص۲-۳

۳۸- جلالی ، م . (۱۳۸۸) . طلاق و خلأهای قانون داوری ، ‌فصل‌نامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان ، سال یازدهم ، شماره ۴۳

۳۹- حبیبی تبار ، ج . (۱۳۸۸) . طلاق و لایحه حمایت خانواده ، ‌فصل‌نامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان ، سال یازدهم ، شماره ۴۳ ، صص۳۷-۳۹

۴۰- زاهدی فر ، ب . (۱۳۸۹) . عل طلاق و راهبردهای کاهش آن از دیدگاه قرآن ، ‌فصل‌نامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان ، سال سیزدهم ، شماره۴۹

۴۱- علوی قزوینی ، ع .(۱۳۷۶). طلاق حاکم و ماهیت آن ، مجله نامۀ مفید ، شماره ۱۱

۴۲- علیمردانی ، ص و باغبان ، ا و جلالی ، م .(۱۳۸۹). مقایسه اثر بخشی فرایند داوری و مشاوره ی خانواده بر کاهش تعارض زوجین ، جامعه شناسی کاربردی ، سال بیست و یکم ، شماره دوم ، صص۱۳۸-۱۴۰

۴۳- عیسی زاده ، س و بلالی ، ا وقدسی ، ع . (۱۳۹۰) . بازدارنده ها و تسهیل کننده های اقتصادی-اجتماعی طلاق ، ‌فصل‌نامه شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده ، سال چهاردهم ، شماره۵۳

۴۴- قاضی زاده ، ک و شاه جعفری ، ح . (۱۳۸۸) . مبنا و ماهیت فقهی حقوقی نفقه زوجه در قرآن ، ‌فصل‌نامه علمی ترویجی بانوان شیعه ، سال ششم ، شماره ۲۰

۴۵- کاملی ، م .(۱۳۸۱). بررسی وضعیت طلاق جوانان ، گزارش ملی جوانان

۴۶- ………………………. .(۱۳۸۶). بررسی توصیفی علل و عوامل مؤثر در بروز آسیب اجتماعی طلاق ، ‌فصل‌نامه دانش انتظامی ، سال نهم ، شماره سوم ، ص۱۸۰

۴۷- ویشته ، ع . (۱۳۸۸) . نگاهی حقوقی به تأمین نفقه در پیشگیری از طلاق ، ‌فصل‌نامه شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده ، سال یازدهم ، شماره۴۳

۴۸- – هدایت نیا ، ف . (الف۱۳۸۴) . نقد حکمیت در دعاوی خانوادگی از مقررات تا اجرا ، ‌فصل‌نامه کتاب زنان ، شماره بیست و هفتم

۴۹-…………………………….. (ب۱۳۸۴) . داوری اجباری در دعاوی خانوادگی ، ‌فصل‌نامه فقه و حقوق ، سال دوم ، شماره ۷

پایان نامه :

۵۰- تیماجچی ، فاطمه. (۱۳۷۷). علل و عوامل طلاق در تهران ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

منابع عربی:

۵۱- انیس ، ا و منتصر ، ع و الصوالحی ، ع و اجمد ، م .(۱۳۷۴). المعجم الوسیط ، چاپ ۵، بی جا : دفتر نشر فرهنگ اسلامی

۵۲- جبعی العاملی (شهید ثانی) ، زین الدین . (۱۴۱۰ ق) . الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه ، ج ۵ ، بیروت : مؤسسه الاعلمی للمطبوعات

۵۳-…………………………. (۱۴۱۶ق) . مسالک الافهام الی تنقیح الشرایع الاسلام ، ج ۱، قم : مؤسسه المعارف الاسلامیه

۵۴- نجفی ، م . (۱۳۶۷) . جواهرالکلام ، ج۳۱ و۳۲ ، چاپ۳، تهران : انتشارات دارالکتب الاسلامیه

منابع قانونی :

۵۵- قانون مدنی

۵۶- قانون حمایت خانواده

۵۷- قانون حمایت خانواده مصوب ۱/۱۲/۱۳۹۱

۵۸- قانون مجازات اسلامی مصوب اردیبهشت ۱۳۹۲

ج : منابع انگلیسی

۵۹- Bumpass .L.L. Martin.T.c & Sweet .J.A 1991 . The impact of family background and early marital factors on marital disruption.journal of family issues.12.22-42

۶۰- Poortman.A.R & Klamijn .M 2002. Women’s labour market position and divorce in Netherlands: evaluating economic interpretations of work effect European journal of population 18 175-202

۶۱- Poortman Anna-Rigt 2005.Women’s work and divorce matter of anticipation? A research note. European sociological review 21(3) 301-309

سایت ها :

۶۲-www.fararu.com 4/6/1393 ، کد خبر: ۱۹۵۶۵۳

۶۳-www.icana.ir

۶۴-www.irannaz.com

۶۵-www.itf.org.ir

۶۶-www.mehrkhane.com 20/6/1393 ، کدخبر :۷۳۶۷

۶۷-www.mehrkhane.com 21/6/1393 ، کد خبر :۲۶۵۹

Bu-Ali Sina University

Graduate Studies ThesisDissertation Information

Title:

legal and social solutions for prevention of divorce

Author : Farzaneh salehi nezhad
Supervisor : Bijan Haji Azizi (PH.D)
Advisor :-
Faculty: Literature & Humanities
Department: Law
Degree: M.A
Field: Private Law
Subject: Civil Law
Number of Pages: 101
Defence Date: 16/9/2014
Approval Date: 18/5/2013
Abstract:

Divorce has a growing trend in recent decades in our society. According to research in Iran from among every seven marriage one ends in Divorce. This statics is warning for community . increasing divorce has different impacts on legal and social aspects and because of the important impacts on family and society , first the reasons of increasing divorce and then the preventing ways of this phenomenon is been surveyed . The destructive impacts on social aspects is salient & causes social abnormalities that is result in addiction , unhealthy relatioonships and derelict children . divorce as a social pheromenon is influenced by mony factors , some of these factors are exactly social while others are regulative such as laws. As an example of social and legal factors in increasing Divorce it can be pointed to womans . occupation , improper dowry ,withdrawal of charily & lack of proper implementation of the judgement . for preventing divorce using of counseling centers , correct implementation of judement and organizing the payment of dowry is been suggested.

Key Words: Divorce , Prevention of divorce , Family protection act, Social factors

1. 1. . ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی،اصلاحی بموجب قانون اصلاح موادی از قانون مدنی مصوب ۱۳۸۱: نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن،البسه،غذا،اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض. ↑

1. 1. . رأی شماره ۲۹۲/۲۳ دیوان عالی کشور ↑

1. 1. . ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱/۱۲/۱۳۹۱: هر کس با داشتن استطاعت مالی ،نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیزی درجه شش محکوم می شود. ↑