کسی نمی تواند اهمیت نظارت از طریق مشاهده ی شخصی را نادیده بگیرد. بودجه ها، نمودارها، گزارش‌ها، پیشنهادهای حسابرسان و سایر وسایل برای نظارت ضروری اند، اما مدیران ضمن استفاده از این وسایل و ابزارها، وظیفه دارند چگونگی تحقق ‌هدف‌های‌ سازمان را به وسیله ی افراد از نزدیک مشاهده کنند. اگرچه بسیاری از ابزارهای علمی به مدیریت کمک می‌کند تا اطمینان یابد که افراد انچه را که برنامه ریزی شده است انجام می‌دهند، ولی اطلاعاتی که مدیر با تحقیق از راه مشاهده ی شخصی کسب می‌کند بسیار با ارزش است(فیضی، ۱۳۹۱، ص ۳۸۳).

نظارت پیامبر اکرم (ص):

سعد اسکاف از امام باقر (ع) نقل می‌کند که پیامبر (ص) از بازار مدینه عبور می کرد و مواد خوراکی را مشاهده می کرد که خیلی خوش ظاهر بودند فرمود: طاهر جنست بسیار خوب است قیمتش چقدر است؟ خداوند به وی وحی فرمود که با دست خود انرا زیرو رو کن، حضرت چنین کرد و متوجه شد که برای جلب نظر مشتری جنس پست و ارزان را زیر جنس خوب پنهان نموده، فرمود: مرد خیانت پیشه و حقه بازی هستی و به مسلمین خیانت می کنی(وسایل الشیعه، باب ۸۶،ص ۲۰۹).

حضرت علی (ع) در بیانات و شیوهء مدیریتی خود نظارت وکنترل را اینطور رعایت می‌کردند:

نظارت مستقیم علی (ع) بر بازار:

مرحوم کلینی از جابر از امام باقر (ع) نقل می‌کند که می فرمود: امیرالمومنین (ع) در کوفه در پیش روی مردم هر روز صبح زود از جایگاه خلافت خود بیرون می امد، در حالی که تازیانه ای در دست داشت که به ان سبیبه می‌گفتند در بازار کوفه از این بازار به ان بازار می گشت و در مقابل هر بازاری می ایستاد و خطاب به انان می فرمود: ای کاسبها از خدا بترسید _ تجار و کسبه وقتی صدای حضرت را می شنیدند هر چه در دستشان بود به زمین می گذاشتند و از صمیم قلب متوجه فرمایشات امیرالمومنین (ع) می شدند و با گوش خود می شنیدند که می فرماید _ طلب خیر را بر همه چیز مقدم بدارید، با اسان گرفتن معامله به اموالتان برکت دهید به خریداران گران ندهید تا به شما نزدیک شوند و بر بردباری، اخلاق خود حضرت علی (ع) در بیانات و شیوهء مدیریتی خود نظارت وکنترل را اینطور رعایت می‌کردند:

نظارت مستقیم علی (ع) بر بازار:

مرحوم کلینی از جابر از امام باقر (ع) نقل می‌کند که می فرمود: امیرالمومنین (ع) در کوفه در پیش روی مردم هر روز صبح زود از جایگاه خلافت خود بیرون می امد، در حالی که تازیانه ای در دست داشت که به ان سبیبه می‌گفتند در بازار کوفه از این بازار به ان بازار می گشت و در مقابل هر بازاری می ایستاد و خطاب به انان می فرمود: ای کاسبها از خدا بترسید _ تجار و کسبه وقتی صدای حضرت را می شنیدند هر چه در دستشان بود به زمین می گذاشتند و از صمیم قلب متوجه فرمایشات امیرالمومنین (ع) می شدند و با گوش خود می شنیدند که می فرماید _ طلب خیر را بر همه چیز مقدم بدارید، با اسان گرفتن معامله به اموالتان برکت دهید به خریداران گران ندهید تا به شما نزدیک شوند و بر بردباری، اخلاق خود را زینت دهید و از قسم خوردن دوری کنید و از دروغگویی بپرهیزید و از ظلم و ستم کناره بگیرید، با مظلومان و ستمدیدگان با عدل و انصاف برخورد کنید دور ربا نگردید و در اندازه گیری و میزان، کم نگذارید و اجناس مردم را بی ارزش و حقیر نسازید و خود را از مفسدین روی زمین قرار ندهید. بدین نحو تمام بازارها را یکی پس از دیگری سرکشی کرده و سپس بر می گشتند و برای رسیدگی به مراجعات مردم اماده شده و در مقر حکومتی خود قرار می گرفتند(کلینی، فروع الکافی، جلد پنجم، ص ۱۵۳).

اقای حجت السلام سید محمود حسینی سیاهپوش درباره ی فرمایش حضرت علی (ع) که می فرمایند «ثُمَ تَفقد اَعمالهم» این طور شرح می‌دهند که:

یعنی اعمال کارکنان را مورد رسیدگی قرار ده و بر کارهایشان نظارت کن و آن ها را با معیارهای مربوطه موجود بسنج و ارزشیابی کن و ببین که ایا صحیح، در خطوط تعین شده، در چارچوب مقررات مربوطه انجام گرفته اند و امور مطابق خواست و در سوی هدف پیش رفته اند یا خیر انحرافی در مسیر پیش امده است. و سپس اگر صحیح پیش رفته اند خدا را شکر کن و بر نظارت و ارشاد و هدایت خود ادامه بده و اگر انحرافی پیش امده است امور را به مسیر صحیح خود باز گردان و با چشم باز و حواسی جمع اوضاع و چگونگی پیشرفت امور را زیر نظر بگیر.

در قران نیز به آیاتی بر می خوریم که بر اهمیت و وجود نظارت مسقیم دلالت دارد:

• « وَ کَذلِکَ جَعَلناکُم اُمَّهً وَسَطًا لِتَکُونوا شُهَداءَ عَلَی النّاُس…»(بقره، ۱۴۳).

خداوند خطاب به رسول اکرم می فرمایند: و بدین‌سان شمارا امتی میانه رو قرار دادیم تا ناظر بر اعمال مردم باشید.

مدیران و رهبران باید بر عملکرد زیردستان خود نظارت داشته باشند و این نظارت، نظارتی مستمر و دائمی است.

• « وَتفَقَّد الطَّیرَ فَقالَ ما لِیَ لا اَرَی الهُدهُدَ ام کانَ مِنَ الغائِبینَ (۲۰) لَاُ عَذَّبَنَّهُ عَذاباً شَدیدًا او لاذَبَحَنَّهُ او لَیَاتِیَنی بِسُلطانٍ مُبینٍ (۲۱) فَمَکَثَ غَیرَ بَعیدٍ فَقالَ احَطتُ بِما لَم تُحِط بِهِ وَ جِئتُکَ مِن سَبَاءٍ بِنَبَاءٍ یَقینٍ (۲۲)(سوره نمل).

در قران نیز به آیاتی بر می خوریم که بر اهمیت و وجود نظارت مسقیم دلالت دارد:

• « وَ کَذلِکَ جَعَلناکُم اُمَّهً وَسَطًا لِتَکُونوا شُهَداءَ عَلَی النّاُس…»(بقره، ۱۴۳).

خداوند خطاب به رسول اکرم می فرمایند: و بدین‌سان شمارا امتی میانه رو قرار دادیم تا ناظر بر اعمال مردم باشید.

مدیران و رهبران باید بر عملکرد زیردستان خود نظارت داشته باشند و این نظارت، نظارتی مستمر و دائمی است.