۲-۱۷-۳گروه سوم: روش های آموزش ضمن خدمت:

ثار تصمیماتی که اتخاذ نموده است آگاه منظور از آموزش ضمن خدمت این است که به فرد در ضمن انجام کار آموزش داده می شود. هر کارمندی عملا از بدو ورود تا پایان خدمتش در سازمان، ضمن پیمودن مدارج و حرکت از شغلی به شغل دیگر از این طریق آموزش می بیند. مزیت بزرگ آموزش ضمن خدمت این است که کارآموز، کاری را که مسئول انجام آن شده است یاد می‌گیرد و با ابزار و وسایلی که باید به کار ببرد، آشنا می شود و این آموزش در محیط واقعی کار انجام می‌گیرد.( سید جوادین، ۱۳۸۱) به طور کلی آموزش ضمن خدمت، برای یاد دادن مشاغل ساده، مناسب و سودمند است و برای کارهای فنی و حرفه ای که نیاز به تحصیلات طولانی و کسب تخصص دارد، اموزشهای لازم را باید از جایی دیگر به دست آورد. با این مقدمه، حال به شرح متداول‌ترین روش های آموزش ضمن خدمت پرداخته می شود.:

گردش شغلی: یکی از روش های بسیار مؤثر برای گسترش افق دید مدیر یا هر کسی که برای مدیر شدن تربیت می شود، گردش شغلی است. گردش شغلی روشی است که به وسیله آن می توان متخصصانی را که جزئی نگر هستند و دیدشان تنها محدود به حوزه تخصصی خودشان می‌باشد، تبدیل به افراد کل نگری کرد که مسائل را در ابعاد و سیعتر ببینند و درک کنند. علاوه بر اینکه چرخش در مشاغل مختلف باعث افزایش دانش و تجربیات فرد می‌گردد، از خستگی و ملالت روحی نیز می کاهد و این امر موجب تحرک فکری و خلاقیت و نوآوری می شود. همچنین عملکرد فرد در سمتها و مسئولیت‌های مختلف، معیار خوبی برای ارزیابی و سنجش توانایی‌های او خواهد بود. در مقابل این مزایا، روش گردش شغلی دارای معایبی نیز هست. نخست اینکه، طبیعتا هیچکس در ابتدای تصدی شغل با ریزه کاریهای آن آشنا نیست و آموزش و یادگیری نیز به زمان نیاز دارد. پس بدیهی است که تا مدتی تولید و کارایی در سطح بهینه نخواهد بود. احساس موقتی بودن شغل نیز یکی از معایب دیگر این روش است. فرد می‌داند که کارآموز است و اگر مرتکب اشتباهی هم شد، نباید زیاد سخت گیری شود و مورد مواخذه قرار گیرد.(ردمان،۲۰۰۶)

آموزش کارگاهی: در محلی خارج از محیط کار، کارگاهی با همان ویژگی‌ها و با همان وسایل و ماشین آلات و موادی که کارآموز در شغل اصلی خود از آن ها استفاده می‌کند برپا می شود و سعی می‌گردد تا حد ممکن شرایطی شبیه به شرایط محیط واقعی کار به وجود آید و تعلیمات لازم به کارآموز داده شود. این روش برای مواقعی که باید تعداد زیادی از کارکنان را یکجا و در یکزمان برای شغلی خاص آموزش داد و تربیت نمود، بسیار مناسب است. ( سعادت، ۱۳۷۹)

مربی گری: روشی است که در آن رییس خود مانند یک معلم، آموزش و تربیت مرئوس را به عهده می‌گیرد. همان طور که یک مربی در زمین ورزش کار ورزشکار را زیر نظر می‌گیرد و فنون لازم را برای بهبود عملکردش به او می آموزد، در سازمان نیز مربی، رفتار و عملکرد کارآموز را تحت نظر گرفته، با راهنمایی‌های خود آن را در جهت مطلوب هدایت می کند. ( سعادت، ۱۳۷۹)

جانشینی موقت: هنگامی که شغلی به دلیلی، معمولا به علت مأموریت‌ یا مرخصی شاغل برای مدت زمانی بدون متصدی می ماند، فردی را که فکر می‌کنیم می‌تواند در نهایت به آن شغل ارتقا یابد به طور موقت به جای او می گماریم. ‌بنابرین‏ جانشینی موقت روشی است که به وسیله آن می توان افراد را برای مشاغل بالاتر تربیت و آماده نمود. این روش آموزشی هنگامی مؤثر است که اولا جانشین، تنها به ظواهر امر نپردازد و واقعا کار متصدی دائمی شغل را انجام دهد و ثانیاً این خطر نباید وجود داشته باشد که جانشینی موقت به تصاحب همیشگی شغل و در نتیجه، جابجایی یا سرگردانی متصدی اصلی آن منجر گردد. ( سعادت، ۱۳۷۹)

استاد- شاگردی: در این روش شاگرد نزد استاد کاری ماهر کار را یاد گرفته و پس از مدتی از نو آموزی مبتدی و تازه کار به صنعتگری ماهر تبدیل می‌گردد. نظام استاد– شاگردی در قرون وسطی و از زمانی به وجود آمد که صنف پیشه ور از این طریق،نیروهای ماهر مورد نیاز خود را تامین می نمود. مشکلی که در این روش وجود دارد این است که نرخ پرداخت دستمزد به شاگردان معمولا بدون توجه به تفاوت‌های انفرادی، از پیش تعیین شده و ثابت است. در واقع در سایر روش های آموزشی از قبیل گردش شغلی، مربی گری، جانشینی موقت یا آموزش کارگاهی نیز به گونه ای از روش استاد- شاگردی استفاده می شود. (نوعی،۲۰۰۶)

۲-۱۸مفهوم آموزش ضمن خدمت

همانند بسیاری از مفاهیم دیگر که با قلمروهای پیچیده فعالیت­های انسانی سر و کار دارند ، آموزش ضمن خدمت مفهوم بحث برانگیزی است که درباره آن توافق وجود ندارد. به عبارت دیگر در کشورهای مختلف و حتی در سازمان‌های مختلف با توجه به گستره آموزش­های ضمن خدمت کارکنان، تعریف و برداشت­های متفاوتی از این واژه ارائه می‌شود.

جان اف می^[۱۰]، در تعریف آموزش ضمن خدمت می­گوید: آموزش ضمن خدمت عبارت است از بهبود نظام­دار و مداوم مستخدمین از نظر دانش، مهارت ­ها و رفتارهایی که به رفاه آنان و دانشگاه محل خدمتشان کمک می‌کند.

پی یر و گاتر^[۱۱] آموزش ضمن خدمت را نوعی کوشش نظام­دار تلقی می‌کنند که هدف اصلی آن عبارت است از: هماهنگ کردن و همسو کردن آرزوها، علایق و نیازهای آتی افراد با نیاز­ها و اهداف سازمان در قالب کارهایی که از افراد انتظار می­رود.

گولدستین^[۱۲] آموزش ضمن خدمت را فرایند اکتساب نظام­دار مهارت ­ها، قوانین، مفاهیم یا نگرش­هایی می­داند که به بهبود عملکرد افراد در محیط کار منجر می‌شود .(زارعی، متین و الیاسی، ۱۳۸۶)

آموزش ضمن خدمت با آموزش حین کار^[۱۳] تفاوت دارد آموزش ضمن خدمت مفهوم وسیع­تری از آموزش ضمن کار ‌می‌باشد و به کلیه آموزش­هایی اطلاق می‌شود که افراد در طول دوران خدمت در سازمان و حتی در برداشت گسترده ­تر برای دوران بازنشستگی طی می­نمایند، در حالی که آموزش حین کار یا آموزش حین اشتغال به آن دسته از آموزش هایی اطلاق می‌شود که فرد ضمن کار معین، با روش­ها و فنون اجرای آن کار آشنا می­گردد. به عبارت دیگر، آموزش ضمن کار یکی از روش­های آموزش ضمن خدمت است که ماهیت و عملی کاربردی دارد (بزاز جزایری، ۱۳۸۴).

به طور کلی آموزش هایی را که در سازمان های مختلف ارائه می شود می توان درسه طبقه کلی قرار داد:

الف : آموزش قبل از خدمت

ب : آموزش های بدو خدمت

ج : آموزش ضمن خدمت

۲-۱۸-۱ آموزش قبل از خدمت :