مزیت رقابتی به قابلیت شرکت در عملکرد برتر، نسبت به صنعتی که در آن مشغول به فعالیت است، اطلاق می شود. بهره مندی از عملکرد برتر به معنی ارا ئه­ی ارزشی بالاتر به مشتریان است. (زو^[۶۰] و همکاران، ۱۹۹۶)

مزیت رقابتی عامل ­یا ترکیبی از عوامل است که سبب می­ شود شرکت را در­یک محیط رقابتی بسیار موفق تر از سایر سازمان­ها مل نموده و مانع از تقلید آسان رقبا شود. (بارنی^[۶۱]، ۱۹۹۹) آن­ها عواملی هستند که در مقایسه با رقبا به مؤسسه توانایی­هایی می­ دهند و بنابر ین، راهبرد مؤسسه بر اساس آن­ها تدوین می­ شود. (پیرس و رابینسون، ^[۶۲]۱۳۸۰) مزیت­هایی با اهمیت هستند که سازمان بیشتر از رقبایش دارد. چنین مزیت­هایی به سازمان اجازه می­دهد که ارزش­هایی بیشتر از رقبایش در بازار مشابهی به دست آورد. مزیت رقابتی روش متمایزی است که ­یک کسب و کار ­یا شرکت به منظور به دست آوردن مزیتی بیشتر از رقبا، در بازار موقعیت­یابی می­ کند. این عمل موجب می­ شود تا شرکت در حفظ سطوح پایداری در زمینه سودآوری، بالاتر از متوسط صنعت قرار گیرد. (کمپبل^[۶۳] و همکاران، ۱۹۹۷) در طول دو دهه گذشته، در محیط کسب و کاری که شرکت­ها در آن رقابت ‌می‌کنند، تغییرات شگرفی رخ داده است. امروزه بسیاری از شرکت­ها­ی پر نفوذ، مزیت رقابتی خود را از منابعی به دست می ­آورند که متفاوت از منابع سنتی ایجاد ثروت هستند. (بارلت و گوشال^[۶۴]، ۲۰۰۵) در مسیر ایجاد مزیت رقابتی دو نکته مهم قابل تعمق است. نخست، این مسیر، فرایند دنباله داری است که به عملکرد عالی و رقابت پذیری سازمان منجر می­ شود. دوم، به دلیل افزایش پیچیدگی­های محیطی و شدت رقابت، مزیت رقابتی­ یا به راحتی توسط رقبا تقلید می­ شود ­یا از نظر مشتریان به زودی رنگ می­بازد و باید با مزیت­های جدیدی جایگزین شوند. براین اساس سازمان باید به دنبال کسب مزیت­های رقابتی خود باشد. (صدری و لی، ۲۰۰۱)

صاحب نظران(بارنی^[۶۵]، ۱۹۹۹ ؛ متا و سایرین^[۶۶]، ۱۹۹۵ ؛ پورتر، ۱۹۸۰ ؛ اندرسون^[۶۷]، ۱۹۹۷رایت^[۶۸]، ۱۹۹۸) معتقدند سازمان­ها برای مصون ماندن از امواج سهمگین محیطی و نیزسازگاری با الزامات رقابتی، چاره ای جز کسب و تداوم مزیت رقابتی پایدار ندارند. بدیهی است که رسیدن ‌به این هدف مستلزم طراحی مسیر رقابتی بسیار هوشمندانه است که از نظر علّی، مبهم و از نظر اجتماعی و مدیریتی پیچیده است. با این حال، شناخت مفهوم و ویژگی­های محتوایی می ­تواند در طراحی و اجرای الگوها و روش های کارآمد رقابتی با هدف نیل به مزیت پایدار برای سازمان­ها بسیار مؤثر و راه گشا باشد. (مهری، ۱۳۸۰)

در کتب درسی استراتژی مربوط به زمان آکوف^[۶۹](۱۹۷۰) و آندوس^[۷۰] (۱۹۷۱)، کاستی­ها و توانایی‌های ­یک بنگاه خاص تعریف شده اما درباره مزیت رقابتی مطلبی بیان نشده است. البته پنروز^[۷۱] (۱۹۵۹) در چندین مورد به مزیت رقابتی اشاره ‌کرده‌است. آنسوف^[۷۲] (۱۹۶۵) نیز از این اصطلاح استفاده کرده ولی تنها ‌به این موضوع که بنگاه برای رقابت مؤثرتر به چه چیزی نیاز دارد. اشاره ‌کرده‌است. (کلین^[۷۳]، ۲۰۰۱)

با توجه به روند تاریخی رقابت پذیری ملل نظریه پردازان سنتی کسب و کار ­یعنی سوداگران ­یا مرکانتلیستها به مسائلی از قبیل سرمایه و نیروی کار و منابع طبیعی به عنوان رقابت پذیری ملل توجه کرده‌اند.(دان- سانگ^[۷۴] و همکاران ۲۰۰۷)

آدام اسمیت برخلاف سوداگران تأکید بر تجارت آزاد داشته و ملل را این طور راهنمایی می­ کند که هریک به دنبال تولید کالاهایی باشند که در آن مزیت مطلق دارند، ‌بنابرین‏ سطح تولید و کارایی در جهان افزایش می­یابد و همه از آن منتفع خواهند شد. از نگاه ریکاردو در تئوری مزیت نسبی کارایی کشورها مورد توجه قرار گرفته است.(پورتر، ۱۹۹۰) بررسی تعاریف ارائه شده توسط صاحب‌نظران برای مزیت رقابتی (بامبرگر^[۷۵]، ۱۹۸۹٫پورتر، ۱۹۸۵، لینچ، ۱۹۹۹، بارنی ۲۰۰۶) نشان می­دهد که تمرکز اصلی سازه مزیت رقابتی داشتن برتری نسبت به رقبا در یک یا چند عامل از عوامل مورد نظر مشتری می‌باشد.

نسخه­ های بعدی تئوری مزیت نسبی ‌بر تفاوت کشورها در آب و هوا، حاصل خیزی زمین ­یا منابع طبیعی تأکید کردند. در ادامه مدل هکشر- اهلین مطرح شد که عمدتاًً بر تفاوت کشورها در زمینه­ عوامل اصلی غیر قابل تحرّک تولید و تفاوت در قیمت عوامل منتج از تفاوت نسبی در موجودی عوامل تأکید می­کرد. (نلسون^[۷۶]، ۱۹۶۶) با گذر زمان و با تغییر ماهیت تجارت جهانی و تحوّل در شرایط و واقعیت­های تجارت بین الملل، نظریه­ های تجارت بین الملل دچارتغییرات عمده ای شده است. مشخصاً در نیمه­ی دوم قرن بیستم، مدل­هایی نظیرشکاف تکنولوژیکی^[۷۷] توسط افرادی چون پوزنر^[۷۸] (۱۹۶۱) و ورنن^[۷۹] (۱۹۶۶) مطرح شد. لیندر^[۸۰] (۱۹۶۱) نیز بر شرایط بازار محصول و تقاضا در تجارت بین الملل تأکید کرد. کروگمن^[۸۱] (۱۹۸۷) نظریه مزیت نسبی پویا، و نهایتاًً پورتر^[۸۲] (۱۹۸۵) نظریه مزیت رقابتی را مطرح کردند.

۱-۵-۲ تعاریف مزیت رقابتی

از مزیت رقابتی تعاریف متعددی به عمل آمده است که در ذیل به مورادی از آن­هادر جهت درک بهتر این مفهوم اشاره می­ شود:

مزیت رقابتی عبارت از میزان فزونی جذابیت پیشنهادهای شرکت در مقایسه با رقبا از نظر مشتریان است (کیگان^[۸۳]، ۱۳۸۰ )

از طرفی دیگرپورتر (۱۹۸۰) مزیت رقابتی را ارزش­های قابل ارائه شرکت برای مشتریان به نحوی که این ارزش­ها از هزینه­ های مشتری بالاتر باشد می­داند. (پورتر، ۱۹۸۰، ۱۳۹) او معتقد است، مزیت رقابتی در مرکزیت عملکرد بنگاه رقابتی قرار دارد و آن را در چارچوب استراتژی رقابتی مورد توجه قرار می­دهد. وی معتقد است استراتژی رقابتی، برقراری موقعیت پایدار و سودآور در مقابل نیروهایی است که تعیین کننده رقابت در صنعت می­باشند. (سی­هانگ^[۸۴]، ۲۰۰۸)

پیتراف^[۸۵] (۱۹۹۳) مزیت رقابتی را حفظ درآمد بالاتر از حدّ طبیعی تعریف می­ کند. به عقیده­ی بسکانو، درانو و شانلی^[۸۶] (۲۰۰۰) در صورتی که بنگاه در مقایسه با متوسط نرخ سود اقتصادی به نرخ بالاتر سود اقتصادی در بازار­یکسان دست پیدا کند، دارای مزیت رقابتی است.

سالونر، شپرد و پادونلی^[۸۷] (۲۰۰۱) عنوان ‌می‌کنند که مزیت رقابتی عمدتاًً ‌به این معنا است که بنگاه می ­تواند خدمات ­یا کالاهایی را تولید کند که مشتریان آن­ها را با ارزش تر از کالاها ­یا خدمات تولید شده سایر رقبا تلقی ‌می‌کنند.

به عقید ه­ی بارنی^[۸۸] (۲۰۰۲) بنگاه هنگامی ­مزیت رقابتی را تجربه می­ کند که فعالیت­های آن در صنعت ­یا بازار، ارزش اقتصادی ایجاد کند و تعداد کمی­از بنگاه­ها مشغول فعالیت­های مشابه باشند. بارنی مزیت رقابتی را به عملکرد بنگاه ارتباط می­دهد و مطرح می­ کند که بنگاه هنگامی­عملکرد بالاتر از حدّ طبیعی را مشاهده می­ کند که ارزش بیشتری نسبت به ارزش انتظاری منابع در اختیار، ایجاد کند.

۶-۲ انواع تئوری مزیت رقابتی

ادبیات استراتژی در خصوص مزیت رقابتی از دیرباز تحت تسلط دو تئوری مهم ۱٫ (تئوری سازمان صنعتی) و۲٫ (تئوری منبع مدار) بوده است. (زو و همکاران ۱۹۶۶) از سویی بارنی (۱۹۹۶) تئوری­های مزیت رقابتی را به سه