۱-۷- سابقه تحقیق

علی‌رغم اهمیت مسئله محاکمه غیابی در دادرسی‌های بین‌المللی، تحقیقات علمی و پژوهشی در این رابطه کمتر از حد انتظار بوده است و پدیده محاکمه غیابی، کمتر در ادبیات حقوقی و جزای بین‌المللی کشور ما موردبررسی قرارگرفته است. آنچه تاکنون در صفحات روزنامه‌ها و مجلات شاهد آن بوده‌ایم صرفاً از دید یک خبر یا حادثه به موضوع نگاه کرده و ازلحاظ علمی ارزشی ندارد. این امر را باید در عدم توجه به حوزه حقوق جزای بین‌الملل وکلا جوان بودن این رشته جستجو کرد. اما در چند سال اخیر با افزایش ورود پژوهشگران به حوزه حقوق جزای بین‌الملل، مطالعاتی در این حوزه انجام‌گرفته است از جمله:

• • آقایی جنت‌مکان، حسین. دادرسی غیابی در امور کیفری. مجله مطالعات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شیراز. شماره اول دوره اول.

• • محمدجواد حسینی، دیوان کیفری بین‌المللی و پیگرد رئیس‌جمهور سودان در رابطه با بحران دارفور، ‌فصل‌نامه مطالعات آفریقا، بهار و تابستان ۸۷٫

• مؤذن زادگان، حسنعلی؛ ۱۳۸۳ حق دفاع متهم در آیین دادرسی کیفری و مطالعه تطبیقی آن، رساله دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.

ملاحظه می‌شود که تعداد تحقیقاتی که اختصاصاً به موضوع دادرسی غیابی در محاکمات بین‌المللی پرداخته باشد، بسیار اندک است کاری که در این تحقیق درصدد انجام آن می باشیم.

۱-۸- سازماندهی تحقیق

مطالب این پایان‌نامه در پنج فصل تقسیم‌شده است. در فصل اول، کلیات تحقیق و در فصل دوم، ضرورت مبارزه با بی کیفری جرایم بین‌المللی و صعوبت دسترسی به متهمان موردبررسی قرار می‌گیرد و در این فصل ضرورت و دلایل مبارزه با بی کیفری در جرایم بین‌المللی و همچنین دشواری دسترسی به متهم‌های بین‌المللی در عصر حاضر، در واقع باهدف رسیدن با این موضوع که آیا در یک دادرسی بین‌المللی صرف برگزاری محاکمه و دادرسی ملاک است یا اینکه محاکمات هم به مشابه دیگر محاکمات در حقوق داخلی اقتضائاتی دارد، که باید مورد رعایت قرار گیرد، وارد بحث شده و طی چند فصل، محاکمات غیابی در عرصه حقوق جزای بین‌الملل و در نظام‌های حقوقی معتبر دنیا موردبحث بررسی قرارگرفته است. همچنین در این فصل تلاش شده که علاوه بر بحث در نظام کامن لا و رومی – ژرمنی، گریزی به مقررات دادرسی اسلامی و دادرسی کیفری ایران در باب دادرسی غیابی نیز زده شود و درنهایت فصل چهارم انواع تضمینات دادرسی منصفانه لازم الرعایه در محاکمه‌های غیابی موردبررسی قرار می‌گیرد؟ محدودیت‌های موجود و پیشنهادات و نتایجی که از مباحث قابل‌استخراج بوده و تحلیل‌های لازم در قسمت انتهایی پایان‌نامه ارائه خواهد شد و راهکارهایی که برای برگزاری محاکمه غیابی در دادرسی‌های بین‌المللی قابل‌ارائه است مطرح خواهد شد.

فصل دوم

ضرورت مبارزه با بی مجازات ماندن جرایم بین‌المللی

۲-۱- مقدمه

همان گونه که در سازمان مطالب پایان‌نامه توضیح داده شد، در بخش ابتدایی بایستی ‌در مورد ضرورت چرایی دادرسی غیابی سخن گفت و ابتدا اهمیت دادرسی غیابی و قائل بودن به آن را به اثبات رسانید تا پس‌ازآن، از به‌کارگیری این شیوه از دادرسی و نحوه و شرایط برگزاری آن و حقوق و تکالیف متهم در حین دادرسی صحبت کرد. دادرسی غیابی را مهم‌ترین دلیلی که توجیه می‌کند، ضرورت بی کیفر نماندن مجرم آنچه بین‌المللی و چه داخلی است. این موضوع مهم‌ترین دلیل همه کسانی است که به طرفداری و حمایت از دادرسی آن‌هم به شیوه غیابی، شناخته‌شده‌اند. در واقع این دسته معتقدند اگر برگزاری محاکمه صرفاً با حضور متهم امکان‌پذیر باشد، در بسیاری از موارد متهمان جرایم شنیع و شدید بین‌المللی از مجازات و کیفر رهایی پیدا خواهند نمود و این برخلاف نظم عمومی داخلی و بین‌المللی است.

غیابی (صفت منسوب به غیاب) آنچه در غیاب کسی گویند یا انجام دهند در مقابل حکم یا دادرسی حضوری یا حکم غیابی. حکمی است درباره یکی از اصحاب دعوی که در جلسه دادرسی حاضر نشد و لایحه نفرستاده و یا حضور خود را ساقط نکرده باشد، صادر شود.^[۳] دادرسی غیابی در مقابل دادرسی حضوری قرار می‌گیرد و منظور موارد و شرایطی است که متهم در امور کیفری و یا در حقوقی، خوانده در مراحل و جلسات دادرسی حضور پیدا نمی‌کند. به‌طوری کلی، اکثر قریب به‌اتفاق مقررات راجع به دادرسی غیابی در امور کیفری مشابه دادرسی غیابی در امور حقوقی است. در امور حقوقی مطابق مقررات آیین دادرسی مدنی سابق بر اساس عادی یا اختصاری بودن دادرسی، حضوری و غیابی بودن دادنامه متفاوت بوده است، در دادرسی به شیوه عادی که اساس کار تبادل لوایح و مکاتبات طرفین دعوا بوده، حکم دادگاه حضوری بوده مگر آنکه خوانده دعوی هیچ جواب کتبی نداشته باشد و دادگاه صرفاً بر اساس دادخواست خواهان بدون دریافت پاسخ خوانده، رأی صادر کرده باشد اما در دادرسی اختصاری که اساس کار بر رسیدگی به دعوی در جلسه دادگاه بوده حکم دادگاه حضوری است بوده و مگر آنکه خوانده در هیچ یک از جلسات دادرسی حضور نیابد ولو اینکه از تاریخ جلسه دادگاه مطلع شده یا لایحه دفاعیه ارسال دارد. در ادامه با وضع ماده ۲۹ قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی مصوب ۱۳۵۸ شورای انقلاب، به منظور کوتاه کردن فرایند دادرسی و تنظیم زمان با جریان دادرسی و حفظ حقوق خواهان ارائه لایحه از سوی خوانده ولو در صورت عدم حضور وی در جلسات دادرسی موجب حضوری بودن دادنامه اعلام شده و این روند ادامه یافت تا اینکه قانون‌گذار جدید، وضعیت تازه‌ای را ابداع کرده و بر فهرست شرایط حضوری بودن دادنامه اضافه نموده است و اگر اوراق اخطاریه به خوانده ابلاغ واقعی شده باشد دادنامه حضوری است. وقتی به مقررات مربوط به ابلاغ اوراق قضایی توجه شود دقیق مبذول گردد ‌به این نتیجه می‌رسیم که مراد از ابلاغ اطلاع مخاطب از مفاد اخطاریه یا اوراق قضایی است به‌طوری‌که در ماده ۸۳ قانون آیین دادرسی، مدنی این اصل مورد تأکید قرار گرفت. بر همین اساس چون ابلاغ واقعی اخطاریه به خوانده، وی از دعوی مطروحه علیه خود مطلع شده و به‌رغم استحضار از دعوی و موضوع آن واکنش نشان نداده لذا نمی‌توان دادنامه صادره علیه وی را غیابی توصیف نمود و بایستی بین او و خوانده‌ای که سابقه ابلاغ واقعی اخطاریه ندارد تفاوتی وجود داشته باشد.

البته در امور کیفری و بر اساس ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری ایران زمانی دادرسی غیابی محسوب می‌شود که متهم در هیچ یک از جلسات دادرسی شرکت نداشته و همچنین وکیل معرفی ننموده و لایحه‌ای نیز ارسال نکرده باشد. ‌بنابرین‏ آنچه در امور کیفری وجود ندارد. البته در ماده ۲۱۷ نکته‌ای دیگر نیز قابل‌مشاهده است که در جرایم حق‌اللهی رسیدگی غیابی وجود ندارد و دادگاه اگر مجرمیت متهم را احراز نکند بایستی حکم به تبرئه وی بدهد.