۱ـ مرکز راهنمایی و مشاوره خانواده انجمن اولیاء و مربیان
۲ـ صدای مشاور و مراکز حضوری بهزیستی
۳ـ کلینیک‌ها و مراکز مشاوره تحت نظر مرکز ملی جوانان می‌گردد.^[۲۱]
فنون مشاوره
فنون مشاوره، مجموعه قوانین نظری و عملی و شیوه‌های انجام مشاوره به طور موفقیت‌آمیز را در بر می‌گیرد. مشاور برای کمک به مراجع جهت حل مشکل و نیز هدایت او در برابر خود-کاوی و تصمیم‌گیری مناسب، باید فنون مشاوره را به خوبی بداند. نحوه استفاده از فنون مشاوره به عوامل متعددی از جمله شخصیت مشاور و موقعیت مشاوره بستگی دارد. از این‌رو، نمی‌توان انتظار داشت که تمام مشاوران از فنون مشاوره عیناً و به طور یکسان استفاده کنند. فنون مشاوره عبارتند از: گوش دادن، انعکاس، سازمان دادن، رهبری، تشویق، سکوت، مقاومت و پایان دادن به جلسه.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

گوش دادن مهمترین فنی است که مشاور بدان وسیله درک و پذیرش مراجع را اعلام می‌دارد و او را به بحث بیشتر دعوت می‌کند. بر اثر انعکاس، مراجع در جلسه مشاوره احساس صمیمیت بیشتری می‌کند و مشاور مطمئن می‌شود که مراجع و نیز مشکل او را به درستی درک کرده است. سازمان دادن به جلسه مشاوره از بلاتکلیفی و سردرگمی مراجع و مشاور در جلسه مشاوره می‌کاهد. رهبری به جلسه مشاوره جهت می‌دهد و با تعیین نقش مراجع و مشاور، باعث ادامه بحث می‌گردد. تشویق نیز به نوبه خود، مراجع را به تعقیب اهدافش ترغیب می‌کند. مشاور همچنین باید بتواند با سکوت و مقاومت مراجع در جلسه مشاوره به نحو مطلوب و مناسبی عمل کند. سرانجام آنکه پایان دادن به جلسه مشاوره نیز به مهارت خاص مشاور نیاز دارد.^[۲۲]
فعالیت‌های سنتی مشاوره:
مرور تاریخی نهضت مشاوره نشان می‌دهد که مرتباً بر تعداد زمینه‌های فعالیت مشاوره افزوده است. زمینه‌های مورد اشاره عبارتند از: راهنمایی شغلی یا پیشگانی، بهداشت روانی، استفاده از آزمون‌های استاندارد برای تحلیل مراجع، تعلیم و تربیت به عنوان راهنمایی، فعالیت‌های گروهی، تشخیص و جایگزینی دانشگاهی دانش‌آموزان با استعداد. به هر حال، علی‌رغم مدت زمان نسبتاً کوتاهی که مشاوره به عنوان یک حرفه موجودیت یافته، فعالیت‌های سنتی، اصول اساسی و الگوهای مشخص سازماندهی برنامه آن به منصه ظهور رسیده است. شناخت این عوامل می‌تواند نسبت به این سئوال مکرر، به ما بینش‌هایی بدهد. چرا مشاوران به کارهایی که ما شاهد آن هستیم و به شیوه‌ای که ما ناظر انجام آن هستیم، مبادرت می‌کنند؟ چون بسیاری از برنامه‌های آموزشی اولیه، تأکید بر تربیت مشاور مدرسه داشته است، بسیاری از آثار و کتاب‌های اساسی هم در همین راستا بوده است. نویسندگان این آثار راجع به نقش مشاور در اغلب خدمات بحث کرده‌اند. مثلاً بیش از ۲۵ سال قبل فرولیک در بحث از خدمات مشاوره و راهنمایی به دانش‌آموزان مدارس، خدمات اساسی را این طور عنوان می‌کند: خدمات فردی و گروهی به دانش‌آموزان، عرضه خدمات به هیأت آموزشی، عرضه خدمات به مدیریت و خدمات تحقیقی.
لذا می‌توان برنامه راهنمایی را به عنوان برنامه‌ای از خدمات تعریف کرد که خصوصاً برای بهبود سازگاری اشخاصی است که برنامه راهنمایی برای آنها طراحی شده است. آنها در ادامه عنوان می‌کنند که:
خدمات راهنمایی برای تمام افراد است
خدمات راهنمایی برای تمام سطوح تحصیلی است
خدمات راهنمایی عمدتاً ماهیت پیشگیرانه دارد
معلم در برنامه راهنمایی نقش عمده‌ای ایفا می‌کند
برنامه خدمات راهنمایی مستلزم نیروهای تربیت شده است
برنامه خدمات راهنمایی مستلزم هماهنگی است
برنامه راهنمایی از فنون روز استفاده می‌کند و با بهره گرفتن از همین فنون رو به بهبود می‌رود
خدمات راهنمایی فعالیتی اضافی بر سایر فعالیت‌ها نیست
خدمات راهنمایی یک مجموعه خدمات تسهیل‌کننده است
عناصر معینی پیش فرض زمینه آموزشی خدمه راهنمایی است^[۲۳]
نکته‌هایی در باب مشاور و مشاوره:
بگذارید مراجع حرف بزند:
شخصیت ما به خورشیدی می‌ماند که پشت حرف‌ها و عملکرد ما پنهان است وقتی حرف می‌زنیم کم‌کم آفتابی می‌شویم همچنان که هر عملی جلوه‌گاه درون و شخصیت ماست.
بگذاریم مراجع حرف بزند و جز کلماتی که انگیزه گفتن را در او تقویت می‌کند چیزی نگوییم. روانشناس می‌تواند با استماع سخنان مراجع، از عالم درونی او اطلاع حاصل کند. سخن گفتن خود آرامش بخش است. اگر پس از یک ساعت سخن گفتن مراجع، سخنان آغازین او را با سخنان پایانی بسنجیم نوعی تعادل، ارتباط منطقی و حتی تغییر نظر را می‌توانیم مشاهده کنیم، گاه خودش به راه حل می‌رسد.
در سخن گفتن مراجع در جریان مشاوره چند نکته را باید دقیق بود:
۱ـ لغزش‌های زبانی
۲ـ حساسیت‌هایی که معمولاً برگردان زبان و ذهن مراجع هستند.
۳ـ حالات چهره و تغییرات لحن همراه با تغییرات چهره
۴ـ سکون‌ها، بهت‌ها، شتاب‌های کلام و زیر و بم صدا
همه این نکته‌ها که گفته شد در یک جمله بدیع و لطیف از امیرالمؤمنین علی(ع) خلاصه شده است که: «ما اَضمر احدٌ شیئاً الا ظهر فی فلتات لسانه و صفحات وجهه.»
وجوه نگاه کردن، عکس‌العمل‌ها، همدلی‌ها و همراهی‌های کلامی و عاطفی ما در هنگام سخن گفتن مراجع بسیار مهم است.^[۲۴]
به خود درمانگری بپردازیم:
وقتی مراجع به مشاور و درمان‌گر مراجعه می‌کند می‌خواهد بگوید من چرا طوفان شده‌ام، مقصد را گم کرده‌ام و از شما کمک می‌خواهم. آیا درست است در آن لحظه و به جای آنکه شیوه مناسب عبور از طوفان مشکلات را نشان دهیم خود، ناخدای کشتی شویم و احیاناً او را به ساحل نجات برسانیم. در این صورت لذت پیروزی بر مشکلات را از مراجع خواهیم گرفت، به جای خود‌اتکایی نوعی حالت دیگراتکایی را در او ایجاد خواهیم کرد. نباید تصور کرد که مراجع ناتوان است، هر کس توانایی‌ها و نقطه اتکاهایی برای برخاستن دارد. مشاور باید این نقطه اتکاها را کشف کند و به مراجع یادآور شود تا او خود بتواند برخیزد و راه مناسب برای حل مشکل را بیابد و طی کند. بگذاریم مراجع خودش برخیزد، خودش راه بیفتد و خودش مشکل را حل کند. و ما تنها یاریگر او در کشف مشکلات و راه حل‌های مناسب باشیم.^[۲۵]
راهنمایی در مرحله توانبخشی به مدد آن دسته از فارغ‌التحصیلانی می‌پردازد که تحصیلات مؤثری برای اینکه بتوانند به آسانی جذب بازار کار شوند، ندارند. هدف توانبخشی این است که افرادی مؤثر و مفید و مهمتر از همه سازگار و شاد پرورش دهد. از این رو، برای تکمیل و جبران تحصیلات مدرسه‌ای چنین فارغ‌التحصیلاتی، دوره‌های کوتاه یا دراز مدت کارآموزی تجویز می‌گردد همچنین: کلاس‌های آموزشی بزرگسالان برای مبارزه با بی‌سوادی و یا آموزش حرفه‌وفن، نوعی راهنمایی است که به جبران تعلیم و تربیت کسانی‌که به دلایلی ناچار به ترک تحصیل شده‌اند، می‌پردازد.^[۲۶]
به مراجع بقبولانیم مشکل حل‌شدنی است:
بسیاری از مراجعان در ترسیم و توصیف مشکل خود، آن را بزرگ و لاینحل می‌بینند و این احساس که خود بدتر و دشوارتر از مشکل است بر پیچیدگی و سنگینی مشکل می‌افزاید. ما وقتی می‌توانیم مشکل را حل کنیم که آن را کوچکتر از خودمان ببینیم. بزرگ‌نمایی مشکلات آمیخته‌ای است از خود مشکل، به اضافه مقدار زیادی توهم. مشاور باید کمک کند تا:
۱ـ مراجع ابعاد مشکل را واقع‌بینانه و دقیق بشناسد.
۲ـ توانایی‌های خود را در حل مشکل ادراک و احساس کند.
۳ـ شیوه‌های مناسب حل مشکل را جستجو و کشف نماید.
۴ـ دریابد که زندگی بدون مشکل و حادثه ممکن نیست. همه به گونه‌ای با مشکلات مواجه‌اند اما مهم یافتن راه‌های مناسب در حل مشکلات است.
ترس از مشکل، خود، مشکل جدیدی است. مراجع به امید نیاز دارد، به شجاعت برخورد با مشکلات، به باور این که می‌تواند خود گره‌گشای گره‌ها و کلید قفل‌های زندگیش باشد.
با طرح نمونه‌ها، با دمیدن روح توکل، با تکیه بر توانایی مراجع و با طرح الگوها می‌توان به کاهش بحران و به معرفی واقعی مشکل پرداخت و مراجع را کمک کرد تا با شیوه‌های مناسب راه‌های غلبه بر مشکلات را تجربه کند.^[۲۷]
موضوعات عملی در مشاوره
۱ـ آرایش اتاق مشاوره: آراستن اتاق مشاوره به مشاور این فرصت را می‌دهد که خلاق بوده و با به کارگیری ایده‌های شخصی خود، محیط مناسبی ایجاد کند که در آن مراجعان احساس آرامش کرده و کار مفیدی انجام دهند. یک اتاق مشاوره خوب طراحی شده، علاوه بر احساس گرمی، خوشایندی و راحتی، باید به گونه‌ای آراسته شده باشد که برای کار حرفه‌ای جدی، مفید باشد. جایی که یک مشاور اتاق شخصی داشته باشد آن اتاق می‌تواند تصویری از شخصیت فردی او را منعکس کند.
صندلی‌ها به صورتی گذاشته شوند که هیچ‌یک از آنها (مراجع یا مشاور) مستقیماً روبروی نوری که از پنجره می‌آید، قرار نگیرند، بهتر این است که صندلی‌های مراجع و مشاور روبروی هم امّا اندکی زاویه‌دار باشد با فضای کافی میان آنها، به گونه‌ای که مراجع احساس نکند که حریم شخصی او مورد تجاوز قرار گرفته است.
همیشه، در اتاق مشاوره خود، در یک محل قابل دسترس یک جعبه دستمال کاغذی داشته باشید. این یک امر غیر قابل اجتناب است که برخی از مراجعان گریه می‌کنند و این دستمال‌های قابل دسترس آنها را از آشفتگی‌های غیرضروری نجات می‌دهد. اگر مراجع صداهایی را از بیرون اتاق مشاوره بشنود بنابراین به خود حق می‌دهد که از شنیده شدن صدایش توسط دیگران نیز بیمناک باشد. بنابراین اتاق‌های مشاوران باید به گونه‌ای مناسب ضد صدا باشند.
بهتر است که فرایند مشاوره به وسیله اشخاصی که در می‌زنند یا بی‌اجازه وارد اتاق می‌شوند یا تلفن غیرضروری می‌کنند، قطع نشود. بنابراین مشاور می‌تواند با طرح و تزیین خاص، اتاق خود را به گونه‌ای منحصر به خودش باشد و برای دیگران نیز خوشایند باشد، این کار را تجربه کند.
۲ـ نگهداری سوابق (یادداشت‌های) جلسات مشاوره: بهتر این است که گزارش‌نویسی بلافاصله پس از جلسه مشاوره انجام شود یعنی هنگامی که تمامی اطلاعات مربوط به موضوع، در ذهن مشاور تازه است و سایر عوامل هنوز فرصت دخالت نیافته‌اند.
یادداشت‌های هر جلسه مشاوره می‌تواند شامل بخش‌های زیر باشد:
۱ـ تاریخ هر جلسه مشاوره
۲ـ اطلاعات واقعی که توسط مراجع ارائه شده است.
۳ـ جزئیات مشکلات، موضوعات یا مسائل دشوار مراجع
۴ـ یادداشت‌هایی در مورد فرایند جلسه
۵ـ یادداشت‌هایی در مورد نتیجه جلسه
۶ـ یادداشت‌هایی در مورد اقداماتی که مشاور انجام داده است.
۷ـ یادداشت‌هایی در مورد هر یک از اهداف شناسایی شده
۸ـ یادداشت‌هایی در مورد هر گونه قرارداد میان مراجع و مشاور