• یک چرخه بازار موفق زمانی به انتها می‌رسد که کالای تولید شده به‌دست مصرف‌کننده رسیده و نظرات او را تامین کند.

• یک چرخه بازار موفق می‌بایست باعث بالارفتن سطح مصرف، بالا بردن رضایت مصرف‌کنندگان، بالا بردن سطح انتخاب و… گردد.

در این بخش، چهار مرحله (جمع‌ آوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل و طبقه‌بندی اطلاعات، برنامه‌ریزی و کنترل، اجرا) به‌عنوان ارکان اصلی برنامه مدیریت بازار مطرح گردیده است که هرکدام به‌تنهایی و در مراحل جداگانه یا در یک چرخه کامل و متوالی قابل تحلیل، بررسی، برنامه‌ریزی و اجراست.
امروزه پیشرفت روزافزون فن‌آوری ارتباطات، سازمان‌ها را به رقابتی سخت و آگاهانه دعوت می‌کند و به جرات می‌توان گفت سازمان‌هایی در این رقابت کمی و کیفی پیروز هستند که مدیران آنها، سازمان خود را با شرایط حاکم محیطی وفق داده و شرایط داخلی را بهبود بخشند. از طرفی، سودآوری یک شرکت که بقای آن‌را تضمین می‌کند، به طراحی برنامه مدیریت بازار صحیح براساس ارضای نیازهای مشتریان وابسته است. پس با داشتن چنین دیدی می‌توان گفت: بازاریابی کوششی است درجهت کاهش مخاطرات داخلی و خارجی شرکت، که با به‌کارگیری روش‌های اقتضایی، موقعیت‌ها را ارزیابی کرده و واکنش سازمان‌ها را در برابر آنها تضمین می‌کند.
۲-۲-۵-۱.طراحی سیستم
در کلیه فازها (مراحل) در نظر گرفته شده برای این طرح از روش روز که با مقتضیات و شرایط کشورمان سازگاری دارند، بهره گرفته شده و در طراحی این سیستم علاوه‌بر دقت لازم، سعی شده است قابلیت‌های سهولت اجرا، اطمینان در نتایج، لحاظ گردد. در ادامه به اختصار چگونگی هریک از مراحل به تفکیک شرح داده شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۲-۵-۱-۱. جمع‌ آوری اطلاعات
قبل از هرچیز باید به این نکته توجه کرد که طرح، هنگامی توجیه خواهد داشت که عواید حاصل از پیاده‌سازی آن بیشتر از هزینه طرح باشد. به هرحال، در این مرحله که اساسی‌ترین و حساس‌ترین مرحله کار است، عدم دقت در اطلاعات و نحوه جمع‌ آوری آن همچنین خطای انسانی در ارزشیابی و یا گران بودن برنامه‌ریزی، باعث عدم موفقیت طرح خواهد شد پس می‌بایست در جمع‌ آوری اطلاعات تفکیک اطلاعات و انجام کنترل‌های لازم بر روی کیفیت و کمیت اطلاعات برای شروع موفقیت‌آمیز، مدنظر طراحان باشد. در این قسمت به تفکیک برای هرکدام از قسمت‌ها، سئوال‌های زیر می‌بایست طرح گردیده و به آنها پاسخ داده شود.
– چه چیز یا چیزهایی باید مورد مطالعه قرار گیرد؟
– موارد مطالعه در چه حدود زمانی-مکانی تمرکز یافته‌اند؟(مشخص شدن محدودیت زمانی-مکانی)
– می‌خواهیم به چه اطلاعاتی دست یابیم؟
– چه اطلاعاتی اینک در دسترس و اطلاعات دیگر را از چه مراکزی و چگونه می‌بایست کسب کرد؟
– نحوه ارائه و جمع‌ آوری اطلاعات نهایی به چه صورت باید باشد؟
۲-۲-۵-۱-۲.بررسی مقاصد و تمایلات خریداران (مشتریان)
بررسی مقاصد و تمایلات خریداران از زاویه‌های زیر مورد بررسی قرار می‌گیرد:
– کمیت = تعداد و وسعت
– میزان مصرف
– طبقه‌بندی در گروه‌های مختلف (جنسی، سنی، شغلی، طبقات اجتماعی، درآمدی و…)
– تراکم و پراکندگی
– واحدهای مصرف کننده و نوع مصرف
– کیفیت= نوع تعامل مصرف و کیفیت بالا
– نوع تعامل مصرف و میزان تولید
– نوع تعامل مصرف و تغییرات
– تکنولوژیک
– نوع تعامل مصرف و تغییرات اقتصادی
– بررسی آرا و عقاید فروشندگان (توزیع‌کنندگان):
در این بخش با توجه به نوع سیستم توزیع هر شرکت، دو نوع توزیع‌کننده خواهیم داشت:
الف) توزیع‌کنندگانی که جزئی از سیستم شرکت بوده و یا نماینده انحصاری آن هستند.
ب) فروشندگانی (توزیع‌کنندگانی) که در جریان چرخه توزیع بوده و جزئی از سیستم توزیع محسوب می‌شوند (عمده‌فروشان، خرده‌فروشان و…)
در قسمت الف برای جمع‌ آوری اطلاعات مشکل چندانی نخواهیم داشت و با توجه به نوع کار می‌توانیم از روش‌های مشاهده و نظارت، تجربه و پرسش استفاده کنیم. اما در قسمت ب ممکن است دسترسی به اطلاعات، کمی مشکل‌تر باشد، با این‌حال در قسمت ب علاوه‌بر روش‌های پیش گفته می‌توان از روش‌های دیگر مانند مذاکره، مصاحبه و حتی بررسی گروه مصرف‌کنندگان نیز برای جمع‌ آوری اطلاعات استفاده کرد. در تمام این تحقیقات بازار باید بدانیم ارزش اطلاعات دست اول یعنی اطلاعاتی که مستقیم و بی‌واسطه به‌دست آمده‌اند، بسیار بالاتر از اطلاعات دست دوم یا اطلاعاتی است که با واسطه و یا غیرمستقیم به‌دست آمده‌اند. (کتاب‌ها، نشریات، آمارهای منتشره از مراکز مختلف و…)
جمع‌ آوری نظرات کارشناسان و متخصصان مرتبط: جمع‌ آوری اطلاعات از طریق کارمندان و کارشناسان موظف شرکت، مشاوران و موسسات مشاور و یا افراد متخصص در این امر (از جمله پژوهشگران، نمایندگان پخش، کارمندان و…) می‌توانند دقت و صحت اطلاعات را بالا برده و در راستای تحقیقات بازار کمک شایانی به طراحان بکند.
۲-۲-۵-۱-۳.جمع‌ آوری اطلاعات عمومی بازار از رقبا
تعیین تعدد و شناخت رقبا و بررسی وضعیت و کارایی هرکدام از دید مشتریان و بازار و وسعت فعالیت، به ما این امکان را خواهد داد که عوامل و عناصر رقابت را شناسایی کنیم و از آنها برای تسلط بر بازار و دستیابی به تدارکات، امکانات و تولید و فروش بهتر استفاده کنیم. در این مقوله علاوه‌بر سوال‌های پنجگانه، موضوع‌های ذیل هم مطرح می‌شوند که باید برای آنها پاسخ‌هایی به‌دست آورد:
– حداقل و حداکثر ظرفیت تولیدی رقبا
– میزان سرمایه در گردش، سود (زیان)، سرمایه گذاری آینده رقبا
– میزان دسترسی به منابع اولیه، قیمت خرید منابع و…
با توجه به سطح عملیات می‌توان از دو حیطه رقبای داخلی و بین‌المللی، یکی یا هر دوی آنها را برای بررسی انتخاب کرد.
۲-۲-۵-۲.بررسی رفتار مصرف کنندگان
۲-۲-۵-۲-۱.آنالیز رفتار
مصرف‌کنندگان شامل کسانی می‌شوند که از نوع کالاهای ما مصرف می‌کنند (دقت کنید مصرف‌کننده را هم‌ردیف مشتری خود در نظر نگیرید.) مصرف‌کنندگان یک کالا شامل تمام کسانی می‌شوند که از یک نوع کالا با مارک‌های گوناگون استفاده می‌کنند.
تجزیه و تحلیل رفتار مصرف‌کنندگان در تغییرات فصلی، کیفیت تولید، تغییرات آداب و رسوم و عادات و… علاوه‌بر این‌که بر طرح ما تأثیر خواهد داشت ممکن است به پیدا کردن بازارهای جدید منجر گردد. معمولا برای ساده‌سازی تفهیم اطلاعات از نمودارها استفاده می‌کنند.
تعیین نسبت پتانسیل فروش به کل بازار: قبل از کوشش برای یافتن بازارهای جدید باید این نکته را بدانیم که حفظ بازارهای موجود، در درجه اول اهمیت قرار دارد. درواقع به‌جای رقابت در همه سطوح بازار می‌بایست قسمتی از بازار را انتخاب کنید که برای شما جاذبه بیشتری دارد.
پتانسیل فروش به کل بازار درواقع همان توان فروش بنگاه نسبت به سایر بنگاه‌ها در بازار است که در تصمیم‌گیری برای طرح‌ریزی اهداف آتی نقش به‌سزایی را ایفا می‌کند.
۲-۲-۵-۲-۲.تجزیه و تحلیل و طبقه‌بندی اطلاعات
بعد از اتمام مرحله جمع‌ آوری اطلاعات یا درحین جمع‌ آوری اطلاعات (بسته به نوع اطلاعات استخراج شده و برنامه کاری طراحی شده) می‌بایست به طبقه‌بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخت. البته همان‌طور که در ابتدا توضیح داده شد، ماهیت مراحل این طرح به‌گونه‌ای است که می‌توان هرکدام را به‌صورت متوالی، موازی و یا جداگانه اجرا و بررسی کرد.
در این مرحله، اطلاعات استخراج شده را پردازش می‌کنیم و به تفسیر و طبقه‌بندی نتایج می‌پردازیم. در این مرحله نیز مانند مرحله اول می‌بایست سوال‌های پنجگانه‌ای مطرح گردد و پاسخ داده شود. اطلاعات جمع‌ آوری شده هرکدام به‌تنهایی و یا ترکیبی از دو، سه و یا همه آنها می‌تواند به‌عنوان داده‌های جدید در طرح استفاده شود.
– چه اطلاعاتی به‌تنهایی مفهوم دارند و چه اطلاعاتی نیاز به ترکیب شدن و مکمل‌های اطلاعاتی برای کامل شدن دارند؟
– درجه اهمیت وصحت اطلاعات تا چه حد است؟(طبقه‌بندی اطلاعات به ترتیب اهمیت،صحت و..)
– دلیل جمع‌ آوری هرکدام از گروه‌های اطلاعاتی چیست و به چه منظوری به دنبال آنها رفته‌ایم؟ از استخراج نتایج هر گروه اطلاعات به چه چیزهایی می‌خواهیم برسیم؟
– در این فاز از چه نمودارها و فرمول‌های آماری می‌توان استفاده کرد؟
ارزیابی نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات: برای احاطه به وضعیت فعلی خود در بازار و گسترش حیطه فعالیت در آینده می‌بایست موقعیت‌ها و نیروهای بالقوه را شناخت. این ۴ کلمه کلیدی که در بالا آمده‌اند (قوت، ضعف، فرصت و تهدید) خود گویای معنایشان هستند و برای انطباق بازار و بهبود آن می‌بایست آنها را شناخت.
از جمله آنها می‌توان نفوذ در بازار (مثلا با کاهش قیمت فروش، افزایش بودجه تبلیغات، گسترش توزیع و تولید و…) ایجاد بازار جدید و توسعه بازار (مثلا بازار را از مناطق و روش‌های مختلف مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد) محصول جدید (ارائه محصول جدید به مشتریان فعلی و جذب مشتریان بالقوه) تنوع در تولید از طریق ورود در صنایع جذاب (معمولا صنایعی جذاب هستند که شرکت‌های دیگر بر اثر وجود موانع مختلف نمی‌توانند به آنها وارد شوند یا دارای کالای جایگزین (جانشین) نیستند، یا این‌که رقبا در این صنعت ضعیف باشند و…)

گفتم ای سلطان خوبان رحم کن بر این غریب گفت : در دنبال دل ره گم کند مسکین غریب
(۱۴-۱)
(جهت اطلاع بیشتر غزل ۷۷-غزل۸۷- غزل۱۶۶-غزل۱۷۰-غزل۳۲۸ )
محوی :
که دلَ دهتویته وه بؤ تؤ، دهکهی ئهو رِؤذه تؤ برِوا
که خؤ دهرخهی وهکؤ خؤر دلَ وهکؤ شهونم له خؤ برِوا
(۳۵-۳)
(جهت اطلاع بیشتر صص۲۲۵،۱۵۲،۱۱۹)

ترجمه :
آن روز که دل در عشق تو خواهد سوخت باور خواهی کرد که هر زمان تو مانند آفتاب طلوع کنی دل مانند شبنم از بین خواهد رفت( ردیف ها جناس تام هستند.)
۶)گاهی هر دو شاعر ، حاجب را جانشین ردیف می کنند:
(حاجب واژه ای است که عیناً قبل از قافیه در هر دو مصراع تکرار می شود.)
حافظ :
اگر به مذهب تو خون عاشقاست مباح صلاح ما همه آنست کان توراست صلاح
(۹۸-۱)
محوی :
دنیا تیاترؤیه، مهوهسته تیا، برِؤ کیَ مایه وهتیا که نهبوو بآ تیا، ترِؤ
(۲۵۳-۱ )

ترجمه :
دنیا مانند تئاتر است در آن توقف مکن برو ،هر کس در اینجا عمر زیادی را سپری کند رسوا خواهد شد.
(تیا درهر دو مصراع حاجب است.)
نتیجه :
حافظ ومحوی بر اهمّیّت قافیه و ردیف در شعر کلاسیک واقف بوده اند. قافیه ها را اسمی آورده اند زیرا “تأثیر موسیقایی دارد،به کلمات خاصّ هرشعر تشخّص می بخشد،به تنظیم فکر احساس کمک می کند، سرعت انتقال و کمک به حافظه را عملی می کند؛در ضمن، وحدت بخشی شکل شعر،تداعی معانی،القای مفهوم و توسعه تصویرها^[۵۳]” برعهده قافیه است.
دایرۀ واژگان اسمی از دایرۀ واژگان فعلی گسترده تر است ،از فرهنگ،اجتماع،علاقه و تنفر حکایت دارند و بسامد هر یک از آن ها راهی به درون شاعر است. هنر و توانمندی یک شاعر در کاربرد ظرفیت های متنوع قافیه مشخص است.
قافیه های حافظ‌نرم تر و روان تر به‌نظر می رسد وقافیه های محوی تا حدّی زمخت تر و درشت ترجلوه می‌کند زیرا محوی برای هم قافیه کردن واژه ها از تمام حروف الفبا به جز “پ”و”ژ”(پ،در بخش کردی و فارسی-ژ، در بخش فارسی)بهره گرفته است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ردیف ها بیشتر فعلی‌ا‌ست البته درصد استفاده حافظ محسوس تر است،گاهی ردیف از یک فعل و چند کلمه ترکیب یافته است که بر حرکت و پویایی شعر دلالت دارد،فعل های اسنادی بر ایستایی و عدم تحرک تلقی می شوند و فعل های غیر اسنادی از سکون به دوراند و بر پویایی،جهش، و دگرگونی استوارند.
تکرار اشعار حافظ بر ذهن و روان محوی تاثیر گذار بوده امّا محوی تلاش کرده است که خود نیز به عنوان یک شاعر،سبکی نوین بنا نهد که می توان به یک مورد آن اشاره کرد:
محوی در بعضی غزلّیات، بیت اول را مرّدف می آورد؛سپس در ابیات بعدی،واژه هایی هم قافیه با ردیف،در شعر ظاهر می شوند که این را می توان نوعی هنجار شکنی در ردیف دانست واین کار معمولاً در ردیف های اسمی صورت می گیرد(جهت اطلاع رجوع شود صص ۴۹۳،۴۹۲،۲۸۳،۵۶،۵۳ بیت اول غزل ها)
۲-۱-۱-۳) موسیقی درونی
شفیعی کدکنی در تعریف موسیقی درونی می نویسد :”موسیقی درونی عبارت است از هماهنگی و نسبت ترکیبی کلمات و طنین خاص هر حرفی در مجاورت با حرف دیگر^[۵۴]“.
شمیسا علّت به وجود آمدن آن را این گونه توصیف می کند:” موسیقی درونی متن به وسیله صنایع بدیع لفظی از قبیل انواع سجع ، انواع جناس ، انواع تکرار به وجود می آید^[۵۵]“
کزّازی صنایع لفظی یا “آرایۀ برونی ” را از روزنه ای دیگر می نگرد و چنین می نویسد: “آرایۀ برونی ” آن است که از پیکرۀ واژه و ریخت واژه بر آید ؛ به گونه ای که اگر معنا بر جای ماند و ریخت و پیکر واژه دیگر گون شد ، آرایه از میان برود … آرایه های برونی بیشتر پیکره سخن را زیبا و بزیور می گردانند ، و خنیای درونی و بافت آوایی آهنگین را در آن می پرورند و می گسترند^[۵۶].”
با عنایت به تعریف های ارائه شده چنین استنباط می شود که : موسیقی درونی ، آراستگی لفظی و برجسته سازی است تا نظر خواننده و شنونده را جلب نماید ، و شیوه و راهکاری است که شاعر با استمرار آن، مفاهیمی را القا می نماید ، آن ها را عینیّت می بخشد و کلامش را با جانشینی آگاهانه واج ها و همنشینی واژه‌ها آراسته می‌گرداند.
حافظ و محوی ، با به کارگیری بهترین صنایع لفظی به سخن خود،لطافت خاصی بخشیده اند:
۱-“سجع متوازی “
“سجع متوازی تکراری است در سطح واژه با همگونی ناقص^[۵۷]” در میان دو واژه با وزن و حرف روی مشترک ، فایدۀ آن افزایش موسیقی شعر است . در بررسی ابیات شاهد، سجع متوازی در دیوان حافظ و محوی به ترتیب ۶۲/۲۱و ۳۵/۲۶درصد ابیات را به خو د اختصاص داده است:
حافظ:
می بیغش است دریاب ، وقتی خوش است بشتاب سال دگر که دارد امید نوبهاری
(۴۴۴-۵)
خار ارچه جان بکاهد ، گل عذر آن بخواهد سهلست تلخی می ،در جنب ذوق مستی
محوی: (۴۳۴-۷)
بیرون آمد گل از خارم ، ز فیض گریه زارم زآب ابر رحمت نخل امیدم به بار آمد
(۴۹۷-۷)
گر برانی عدل باشد ،وربخوانی محض فضل رانده و خوانده بهر حالیم ممنون شما
(۴۷۵ -۹)
تفاوت:
آن چه در سجع متوازی در ابیات حافظ بیشتر مشهود است.ابداع نوعی قافیه میانی در مصراع اول است که آن را به دو نیم مصراع تقسیم می کند :
حافظ:
دل عالمی بسوزی،چو عذار برفروزی تو از این چه سود داری که نمی کنی مدارا
(۶-۴)
یکی از عقل می لافد ، یکی طامّات می بافد بیا کاین داوری ها را به پیش داور اندازیم

چهار خط جوی و پشته ای _۷۵^cm

bc4212

a4802

مسطح

c4139

b4339

سانتریفوژ

e3553

d3765

LSD=153/8

۷-۴- شاخص برداشت
هیرم کاری با متوسط شاخص برداشت ۵/۴۵% نسبت به خشکه کاری با متوسط شاخص برداشت ۷۳/۴۲% در سطح بالاتری قرار گرفت اما این اختلاف معنی دار نبود (۰۵/۰ ).
همانگونه که در نمودار (۱۲) نشان داده شده است، در روش های مختلف کشت اختلاف معنی داری در شاخص برداشت مشاهده شد (۰۵/۰ ). شاخص برداشت در روش کشت سه خط روی جوی و پشته های ۶۰ سانتیمتری، کشت چهار خط روی جوی و پشته های ۷۵ سانتیمتری، کشت مسطح و کشت سانتریفوژ به ترتیب ۸۱/۴۸%، ۶۹/۴۵%، ۵۶/۴۲% و ۴۲/۳۹% بود. کشت سه خط روی جوی و پشته های ۶۰ سانتیمتری نسبت به چهار خط کشت روی جوی و پشته های ۷۵ سانتیمتری، کشت مسطح و سانتریفوژ به ترتیب ۸%، ۱۶% و ۸/۲۳% در شاخص برداشت افزایش داشت. با توجه به غیر یکنواختی کشت سانتریفوژ نسبت به کشت با بذرکار و ایجاد رقابت بیشتر بین گیاهان برای کسب نور و مواد غذایی، عملکرد بیولوژیکی بیشتر از عملکرد اقتصادی (زراعی) افزایش می یابد زیرا رقابت درون گونه ای هنگام پر شدن دانه اهمیت بیشتری پیدا می کند و به همین دلیل کاهش در شاخص برداشت مشاهده می شود. در روش کشت با بذرکار، توزیع یکنواخت تر بذر و استقرار بهتر بوته ها موجب تولید گیاهان قوی تر شده و با توجه به این موضوع شاخص برداشت افزایش یافته است. در روش های کشت سانتریفوژ، کشت مسطح و کشت چهار خط روی جوی و پشته های ۷۵ سانتیمتری نسبت به کشت سه خط روی جوی و پشته های ۶۰ سانتیمتری، بوته ها روی یکدیگر سایه اندازی بیشتری نموده، رقابت درون گونه ای بیشتر و گیاهان ضعیف تر می باشند و میزان کاهش در عملکرد زراعی نسبت به کاهش در عملکرد بیولوژیکی بیشتر بوده و در چنین شرایطی که عملکرد زراعی کاهش یابد، انتظار کاهش شاخص برداشت نیز وجود دارد. دیوویدسون (۱۹۹۰)، فاهونگ و همکاران (۲۰۰۴) و فلاح هروی (۱۳۸۲) نیز در آزمایشات خود به نتایج مشابه اشاره کردند (۲۹، ۳۲ و ۱۰).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نمودار ۱۲- اثر روش های کشت بر شاخص برداشت
b
c
d
a
جدول (۹) اثر متقابل شرایط و روش های کشت را بر شاخص برداشت نشان می دهد (۰۵/۰ ). بیشترین شاخص برداشت با میزان ۱۹/۵۰% در شرایط هیرم کاری و سه خط کشت روی جوی و پشته های ۶۰ سانتیمتری و کمترین شاخص برداشت با میزان ۵۲/۳۷% در شرایط خشکه کاری و کشت سانتریفوژ مشاهده گردید که اختلافی معادل ۳۴% دارند.
جدول ۹- تجزیۀ واریانس شاخص برداشت

منبع تغییر

درجۀ آزادی

مجموع مربعات

میانگین مربعات

F محاسبه

عدد مقایسۀ احتمال در سطح ۵%

تکرار

۲

۶۳۳/۳۴

۳۱۶/۱۷

۵۸۸۳/۰

برخلاف مکاتب کمونیسم، پراگماتیسم، پرسونالیسم و… جنبش فلسفی و ادبی است که در حقیقت اصول و مبانی معرفت شناسی آن در تمامی این مکاتب جاری است. اساس این تفکر بر محور قراردادن انسان در برابر محوریت خداست که به دوران فشار و اختناق کلیسای قرون وسطا باز میگردد. در آن هنگام که به نام مذهب، آزدای و اختیار انسانها از آنان سلب میشد، نهضت اومانیستی در صدد اعادهی حیثیت انسان به عنوان موجودی مختار برآمد. ولی تلقی اومانیستها از تنافی دین و آزادی، در نهایت منجر به گسستگی کامل آنان گردید.
واژه لیبرال مشتق شده ودارای ریشه فرانسوی «لیبر» به معنای آزاد است، این مکتب انسان را محصور جهان هستی می داند (اومانیسم) ^[۲۳] و میگوید؛ آزادی نامحدود؛ انسان را هیچ نیرو یا منبعی نمی تواند مقید کند و بایدها و نبایدهایی را برای او تعیین کند. لیبرالیسم را می توان اومانیسم عقل گرا، یا خودمختاری امانیستی نامید که در آن انسان خودمختار، از وابستگی به هرقدرتی منع می شود. در واقع لیبرالیسم مکتب انسان محوری می باشد (کدیور،۱۳۸۴: ۷۵).

پس از انقلاب فرانسه، مردم اومانیسم را قبول داشتند جالب است که بعد از انقلاب فرانسه، آنان توانستند با بهره‌گیری از «سیستم آموزشی خاص خود»، «نظام رسانه‌ای و تبلیغاتی» و «سیطره‌ی بنگاه‌های اقتصادی» آرمان خود را به آن شکلی که خودش می‌خواست تا امروز و نه‌تنها در فرانسه، به همه‌ی شهروندان ساکن در غرب منتقل کند و کاری کند که آزادی در اذهان آن ها اگر نگوییم مقدس،که از احترام بسیار بالایی برخوردار باشد و این توجه بسیار زیاد فرانسه بعد از انقلاب را به جریان اومانیسم نشان می دهد. انقلابی‌های فرانسوی با اعتقادی که به اومانیسم و تسلیم به عقل بشری تاکید نشان دادند، به دلیل مبانی مادی صرف و اختلاف انقلابی‌ها در معنای آزادی، کشور خود را برای دهه‌ های متمادی در بی‌ثباتی و درگیری‌های خونبار فرو بردند.که در نهایت این تجربه اعتقاد به اومانیست در ساخت جامعه متکی بر عقل بشر به کمک شان آمد.
سیر این فلسفه سبب شد که به جای ارتقای ارزش و منزلت انسان، تفکر آدمی گسترش یابد. اومانیسم فلسفهای است که ارزش یا مقام انسان را ارج مینهد و او را میزان همه چیز قرار میدهد و به بیانی دیگر سرشت انسانی و حدود و علائق طبیعت آدمی را به عنوان موضوع اتخاذ مینماید (کدیور،۱۳۸۴: ۷۶).
با توجه به ویژگی های که در تفکر اومانیستی وجود دارد می توان دریافت که انقلابیون فرانسه تحت تاثیر این ادبیات و آزادی هستند و در تفکرات اومانیستی ویژگی های وجود دارد که مرتبط با نیاز جامعه فرانسه بوده است.
ب- ایدئولوگ های انقلاب
بسیج انقلابی از ژوئیه تا اکتبر ۱۷۸۹، برآمده از حرکت و خیزش خودجوش مردم پاریس بود. از شورش های پراکندۀ ایالات نیز گزارشی که مؤید وجود رهبری مشخص و مؤثری باشد دیده نشده است و به نظر می رسد این حرکت ها که به «انقلاب شهرداری ها» معروف شد (مانفرد ، ۱۳۶۶ : ۱۶) و به مدت یک ماه در ایالت های مختلف جریان داشت، حتی خودجوش تر از حرکت های مردن پاریس بوده است. جریان وقایع در مجلس و دیگر عرصه های مقابله نیز مؤید وجود رهبری واحد و متمرکزی نیست؛ لذا باید به جای رهبر از رهبران و چهره های مورد توجه مردم سخن گفت. این چهره ها متعددند و هر کدام در مرحله ای و یا موقعیتی نقش ایفا کرده اند. چهره هایی نظیر «پُل مارا» و «کامی دمولن» در تحریک و تهیج سان کولوت ها از طریق نشریات عامیانه و خطابه های خیابانی مؤثر بودند. «نِکِر» و «فیلیپ اورلئان» که نیم تنه هایشان را مردم با خود تا ورسای حمل کردند و «میرابو» در عرصۀ میانجی گری و تأثیرگذاری بر تصمیمات لویی و تعدیل سیاست های وی؛ «لافایت» در فرماندهی گارد ملی و «دانتون» و «روبسپیر» در ایراد خطابه های آتشین در مجلس طبقات و سپس در مقام نئوریسین مدافع طبقۀ سوم. با این که بعضی از این چهره ها سابقۀ کشیشی یا کشیش زادگی داشتند، مع الوصف هیچ کدام در موقعیت های اشاره شده وجهۀ دینی و مذهبی نداشته اند؛ بلکه حتی مواضع اعمال ضدکلیسایی آشکاری نیز از آن ها سر زده است (دورانت، ۱۳۷۴ : ۵۳- ۵۴).
لذا نمی توان برای مسیحیت و کلیسا هیچ نقشی در رهبری حرکت انقلابی مردم فرانسه قائل شد. وجود معدود کشیشان انقلابی خصوصاً در مناطق روستایی نیز اولاً از گستردگی و عمومیت چندان برخوردار نیست و ثانیاً به معنی قرار داشتن آنان در موقعیت رهبری محلی حرکت های انقلابی نیست.
اما در نتیجه مطالب بالا باید اظهار کرد پیروزی مردم فرانسه بر حکومت سلطنتی لویی شانزدهم، مانند تمام انقلابات جهان بر اساس تفکرات و ایدئولوژی تعدادی از اندیشمندان و نخبگان آن جامعه صورت پذیرفته است. در این بخش از پژوهش به نقش و تأثیر تعدادی از مهم ترین و تأثیرگذارترین اندیشمندان و رهبران انقلاب فرانسه پرداخته خواهد شد.
۱- روبسپیر
پس از پیروزی انقلاب فرانسه ژاکوبنها، گروهی انقلابی افراطی به رهبری «ماکسیمیلین روبسپیر»^[۲۴]، قدرت را در دست می گیرند. دوره وحشت آغاز می گردد، و او دستور می دهد که همسر لوئی شانزدهم، ماری آنتوانت، اعدام گردد. بعضی از رهبران به قوه مقننه و مجلس تعلق نداشتند، اما دارای نفوذ زیادی بودند مانند (روبسپیر) در گروه ژاکوبن ها یا (مارا) با روزنامه اش. این شرط بقای حیات سیاسی بود و بیش تر مانند پیوند و ازدواجی عاقلانه محسوب می شد. این اتحاد و معاهده را فقط ضرورتی تحمیلی و عجولانه می دانستند. جنگ بیش از هر چیز توسعه را تسریع میکرد و اختیار و حق گزینش سیاسی را سخت و مشکل مینمود، به علاوه تشنجات اجتماعی را وخیم تر میکرد (سرایی، روزنامه اعتماد ، شماره ۱۴۳۵).
بنیان گذار قانون اساسی به رغم (شرح و بیانیه صلح برای جهانیان) به مقابله و دشمنی با نظام های سلطنتی در اروپا پرداختند؛ به علت همبستگی بین سلسله های سلطنتی و بیش از همه وحشت از خمیرمایه انقلابی موجود، بنیان گذار قانون اساسی نگرانی خود را آشکار کردند. ولی در اوت ۱۷۹۱ با بیانیه «پیل نیتس»، اتحادیه قدرت های سلطنت طلب علیه خطر انقلاب تشکیل یافت، و در نهایت فرانسه که در دوره تاریک فرو رفته است در ۲۸ ژوئیه ۱۷۹۴ با اعدام روبسپیر و ۲۱ تن از یارانش دوره وحشت پایان می پذیرد.
جنگ، پادشاه را خیلی زود مجبور کرد که نقاب از چهره بردارد و آخرین حربه خود را آشکار سازد، پادشاه از اعلان تصمیمات فوری قوه مقننه با بهره گرفتن از حق ویژه خود امتناع کرد و هیات دولت «بری سوتن» را عزل کرد. در مرزهای شمالی نیروهای نظامی خود را در حالتی لاعلاج یافتند و فرار کردند، درحالی که تمام مملکت تشنج رو به رشد بود. در تاریخ ۱۵ ژوئیه ۱۷۹۲ (اعلامیه مشهور براون شوایگ) صادر شد و این بیانیه تهدید آمیز بدین صورت منتشر یافت: غارت و چپاول نظامی و نابودی کامل پاریس را به مرحله اجرا در آورید. تظاهر کنندگان به زور وارد قصر تویلری شدند. از اقصی نقاط مملکت گردان های پاسداران ملی به سمت پاریس هجوم آوردند. تابستان داغ ۱۷۹۲ بدون تردید مرحله ای تعیین کننده در انقلاب محسوب می شود و از خود آثاری برجای گذاشت. جبهه ی بورژوازی دیگر به شکل بسته درمقابل نهضت مردمی نایستاد، بورژوازی اکنون در استان ها و همچنین در پاریس در چهارچوب اجتماعات در مناطق مسکونی، بخش ها و باشگاه ها بسیج شده و خیلی زود به عنوان موتور ابتکار عمل انقلابی، بسیج و خلاق شد. در دهم اوت تصمیم نهایی گرفته شد. اعضای بخش های پاریس و اعضایی که از استان ها می آمدند، با یکدیگر هم پیمان شدند و هجوم به «قصر تویلری» بردند. خانواده سلطنتی در معبد زندان حبس شدند. به علاوه دعوت از نمایندگان منتخب به دنبال انتخاباتی عمومی، مساوی و مخفی به عمل آمد و به تصویب رسید (مینیه فرانسوا،۱۳۸۷: ۴۷).
«روبسپیر» در مورد نقش مردم و حضور مردم در اعتراضات بسیار تند رو بود و اعتقاد داشت مردم را باید مسلح کرد و در مقابل حکومت قرار داد. در دوران انقلاب فرانسه «ماکسیمیلین روبسپیر» فراخوان داد تا آهنگران بساط خود را در میدان های عمومی پهن کنند و برای مسلح ساختن خلق اسلحه بسازند (مینیه فرانسوا ،۱۳۸۷: ۸۱). با توجه به این که روبسپیر تحت تاثیر نظرات روسو بود برای شناخت بیش تر روبسپیر، به آرا روسو نیز توجه می گردد.
«ژان ژاک روسو» یکی از نمایندگان مهم روشن گری فرانسه در قرن ۱۸ بود. تئوری دولت و تئوری تربیتی او تاثیر مهمی روی کانت، هردر، گوته، شیلر، هگل، فیشته، و مارکس گذاشت. روسو را امروزه یکی از جاده صاف کن های فکری انقلاب فرانسه می دانند. او یکی از نظریه پردازان اصلی انقلاب فرانسه بود. روسو به سبب مبارزه سیاسی علیه شاه و روحانیت مسیحی سال ها تحت تعقیب قرار گرفت و محکوم به زندان شد. بر اثر این گونه فرار، آواره گی و تعقیب ها، او در پایان عمر جنون گرفت و سرانجام دست به خودکشی زد. پیش از مرگ روسو، روبسپیر یک دانشجوی انقلابی رشته حقوق، به ملاقات او رفته بود. روبسپیر بعدها خود بعد از به قدرت رسیدن و اعمال خشونت علیه مردم، از طرف دیگران به زیر گیوتین فرستاده شد و اعدام گردید. روبسپیر مغز رهبری انقلاب فرانسه پیش از پیروزی انقلاب، در شهر کوچکی وکیل دعاوی شده بود. حکومت کوتاه مدت روبسپیر نخستین کوشش عملی برای اجرای نظریه های روسو بود. روسو خود پیش از روبسپیر به سبب انتقاد از کلیسا، دربار و مسیحیت، به زندان محکوم شده بود (شاد،۱۳۹۱: ۶).
در مجموع روبسپیر در مدت کوتاهی که در انقلاب فرانسه بر قدرت بود دوران وحشت و اعدام را به همراه آورد هر چند که خود نیز در همین خشونت ها گرفتار شد.
دوران اقتدار «روبسپیر» یک سال طول کشیده بود و در این مدت، عوامل و هم فکران او به هرکس که ظنین می شدند برچسب تجدید نظر طلب، برگشته از انقلاب، سازشکار و… می زدند، به دادگاه انقلاب می سپردند و اعدام می کردند. دوران وحشت در فرانسه به اوج خود رسید به گونه ای که چندی بعد نیز روبسپیر و ۲۱ تن از هم فکرانش به همان صورت با گیوتین گردن زده شدند و دوران اعدام و وحشت پایان یافت (میشل وول،۱۳۷۸: ۷۳).
۲- دانتون:
ژرژ ژاک دانتون^[۲۵] از رهبران میانه رو انقلاب فرانسه ۲۶ اکتبر ۱۷۵۹ (چهارم مهرماه) به دنیا آمد. وی پنجم آپریل ۱۷۹۴ در دادگاه انقلاب به اعدام محکوم و همان روز با گیوتین گردن زده شد و اصطلاح «انقلاب فرزندان خودرا می بلعد» از همان روز برسر زبان ها افتاده است. دادگاه انقلاب پاریس به اشاره روبسپیر ـ رهبر افراطیون و گرداننده کمیته امنیت ملی ـ دانتون و یارانش را در یک محاکمه بسیار کوتاه به جرم مماشات، تجدید نظر طلبی در اهداف انقلاب، و گرفتن پارهای از اختیاران کمیته انقلاب و استرداد آن ها به سازمان های دولتی به اعدام محکوم کرده بود. دانتون بود که آن کمیته امنیت ملی را تاسیس کرده و نخستین رئیس آن بود. تنظیم اساسنامه جمهوری اول فرانسه (پس از ابطال سلطنت) و اجرای این اساسنامه از ۲۱ سپتامبر ۱۷۹۲ از اوست. دانتون یک خطیب بود که مردم را به تصرف زندان باستیل در ورسای برانگیخته بود. دانتون عقیده به کوتاه بودن دوران دگرگونی انقلابی (تخریب وضعیت گذشته) بود و با اعدام اهل دانش، ادبیات، هنر و اندیشه _گرچه در باطن ناموافق انقلاب _ موافق نبود و نظر به مداراکردن با آنان داشت. او حتی با اعدام پادشاه برکنارشده و بانویش موافقت نداشت و حصر و انزوای آنان را کافی می دانست.
پنجم آوریل ۱۷۹۴ «ژرژ ژاک دانتون» از رهبران انقلاب فرانسه با جمعی از یارانش از جمله «کامیل دو مولن» در ملاء عام با گیوتین گردن زده شدند. بعدأ معلوم شد که اتهامات وارده به افراد عموما ادعا و واهی بود. بررسی های بعدی نشان داد که ادعای کمیته برضد دانتون نیز بی پایه بود و وی به اساس انقلاب و هدف های آن وفادار مانده است (میشل وول،۱۳۷۸: ۷۳).
۳–ولتر
ولتر^[۲۶] در ۲۱ نوامبر ۱۶۹۴ میلادی در پاریس زاده شد، نام اصلی او «فران سوا ماری آروئه» بود. در هفت سالگی مادر خود را از دست داد، کودکیش را در آغوش خانواده میان حال و دین دار خود پرورش یافت. پس از آموختن، خواندن و نوشتن غرق در کتاب و نوشتن شد. با این که پدرش هرگز نمی خواست در مشاغل ادبی وارد شود، امّا ولتر به خواسته پدر پشت کرد، و با اینکه از ارشاد محروم شد به نویسندگی پرداخت. ولتر پس از یک دهه نویسندگی، نامدار شد، مردم فرانسه برای نوشته های شور انگیز او بی تاب بودند. پلیس دائم مراقب او بود، و نوشته های او را در اندک زمانی پس از انتشار جمع آوری می کرد. نمایشنامههای او بیش از سه شبانه روز روی صحنه دیده نمیشد، و همین مخالفتهای ناروای پلیس مردم را برای خواندن نوشته او حریصتر میکرد. مردم فرانسه نوشته های او را هم چون اعلامیههای زیر زمینی تلقی میکردند و با اشتیاق مطالعه میکردند و افکار او را منتشر میساختند. دیری نگذشت که سایر کشورهای اروپایی با اندیشه های وی آشنا شدند. بالاخره حکومت فرانسه که در مقابل افکار او تاب تحمّل نداشت، او را بازداشت و در زندان معروف «پاستیل» افکندند. یازده ماه در زندان بود و به قدری به او سخت گذشت که در آستانه هلاکت قرار گرفت. پس از مدتی سلامت خود را باز یافت و بی پرواتر از گذشته به جنگ مخالفان آزادی و بیداری حرکت کرد. حکام فرانسه نیز به او اهانت کردند و حتی تا آنجا پیشروی کردند که به وی تهمت بدبینی زدند و اوباش را به جان وی انداختند. در همین زمان «آدریین لو کو ورور» هنر پیشه معروف تئاتر در بستر مرگ آرمید، به سنت مسیحیان، کشیشی را به بالین وی آوردند، اما کشیش بر خلاف آئین عیسی مسیح، پیامبر رحمت و مهربانی، با اینکه خود را نماینده خدای رحمان و رحیم تصور میکرد، نه تنها از این بانوی هنرمند دلجویی نکرد، بلکه با غرور نخوت خشونت آمیزی که از ویژگی های روحانی نمایان است، هنرمندی، (تئاتر پیشگی ) را حرفه ای ننگین شمرد و از او استغفار خواست. وقتی با افکار او مواجه شد، با خشم او را ترک کرد و به تحریک کلیسا پلیس از دفن او خوداری کرد و جسد او را با آهک و زباله سوزاندند و بر گرمی بازار کلیسا افزودند. ولتر که خود شاهد این رویداد بود، چون یک پاره آتش شد. با حکومت و کلیسا این دو متحد قدیمی حمله ور شد و خطاب به مردم گفت: «کسی که می گوید: با من هم عقیده شو، وگرنه خدا تو را لعن خواهد کرد، به کسی می ماند که به من می گوید: با من هم عقیده شو وگرنه تو را خواهم کشت»، حکمرانان فرانسه که نتوانستند گفتار نیش دار ولتر را تحمّل کنند، او را برای بار دوم زندانی کردند و سپس از خاک فرانسه بیرون راندند. ولتر در سال ۱۷۲۶ رهسپار انگلیس شد. جامعه انگلیس به دلیل انقلاب صنعتی بر مردم سالاری دست یافته بود، از سایر جوامع اروپائی جلوتر بود و ولتر را سخت تحت تاثیر قرار داده بود و او را مجذوب ساخت. اقتدار پارلمان، استقلال دستگاه دادگستری، محدودیت قدرت پادشاه، حرمت دانشمندان و هنرمندان و فلسفه دادن او را به شگفتی و وجد درآورد. مراسم تدفین نیوتون و تشریفات ویژه او را هیچ گاه از یاد نبرد، درسال ۱۷۲۹ حکومت فرانسه به ولتر اجازه بازگشت داد. در این زمان سی و پنج ساله بود. با تلاش خستگی ناپذیر و با شوری قهرمانانه به خلق آثار ادبی و فلسفی پرداخت (پزشک زاد،۱۳۵۶: ۴۸).
همچنین ولتر به پاره ای از قوانین کلیسا بیاعتنائی کرد و مورد غضب کلیسا قرار گرفت، کلیسا او را منحرف و فاسد الاخلاق نامید مردم را به طرد نوشته او فرا خواند. ولی مردم بیدار شده بودند و هم چنان به او تمایل داشتند، حتی بسیاری از دربارهای اروپا او را دعوت کردند. «اکاترینا ملکه روسیه»، «کریس نیان هفتم» و «گوس تاو سوم شاه سوئد»، «فریدریک بزرگ شاه پروس» بیش از دیگران اصرار می ورزیدند. با این همه، ولتر از آموزش محروم بود، بارها کتاب های او را غیر قانونی شمردند، جمع آوری کردند و سوزاندند، او را مورد تعقیب قرار دادند، در عین حال در سراسر جهان همه ظاهر پرستان و صاحبان زر و زور از دشمنان او به شمار می رفتند. در سال ۱۷۵۰ وقتی همسر خود را که نویسنده ای هوشمند بود از دست داد، دعوت فریدریک بزرگ را پذیرفت و به پوتس دام در پروس رفت. فریدریک به او احترام زیاد نمود و می خواست او را در مسلک ملازمین دائمی خود درآورد. امّا وقتی ولتر زرق و برق مبتذل او را دید از او کم کم فاصله گرفت تا اینکه تصمیم گرفت خاک پروس را ترک کند. امّا فریدریک با وی به ناسازگاری رفتار کرد و تمام مرزها را بر روی او بست. در سال ۱۷۵۵ دولت ژنو به ولتر پناه داد. ولتر در گوش های دور افتاده به نام فرنی سکونت نمود. امّا به زودی از چهار گوشه اروپا بسیاری از پناهندگان سیاسی، و فراریان دور او جمع شدند و خانه او را مهمان سرای بی پناهان قرار دادند. وقتی همه این ها جمع شدند ولتر به عنوان نیایش این جمله را زمزمه می کرد که: «خدا مرا از شر دوستانم حفظ کند، من خود از عهده دشمنان بر می آیم». در بین اطرافیان ولتر از تمام گروه ها مخصوصأ عده ای صنعت گر بودند، ولتر تصمیم گرفت در اطراف زیستگاه خود واحد تولیدی ایجاد نماید و آن ها را وادار کرد ساعت تولید کنند، بدین شیوه دهکده محل سکونت او گسترش یافت و شهرک فرنی _ ولتر پدید آمد.
توقف ولتر در ژنو، بیست سال طول کشید، دراین مدت دراز ولتر با همکاری یاران خود دست به تولید ساعت و تجارت زد و در عین حال از فعالیت های فلسفی و ادبی خود دست بردار نبود از همه مهم تر به مبارزات اجتمائی خود ادامه می داد. در سال ۱۷۶۲ کاتولیک های متعصب شهر فرانسوی تولوز، به مناسبت قتل ۴۰۰۰ نفر به نام مرتد را جشن گرفتند و در این روز یک جوان پروتستان به دلیل کاتولیک شدن به دست پدر خود کشته شد و کلیسا و حکومت مداخله کردند و پدر او کشته و خانواده او هم مورد آزار اذیت قرار گرفته بود (پزشک زاد،۱۳۵۶: ۱۳۲).
خبر این فاجعه دردناک، ولتر عدالت پرست را آنچنان برآشفته کرد که با تمام قدرت به کلیسا و دربار فرانسه حمله کرد، به راستی وجدان اروپا را بیدار کرد. بر اثر مبارزه خستگی ناپذیر او، به دستور پادشاه فرانسه، پرونده قتل جوان بار دیگر به جریان افتاد و بی گناهی خانواده را اعلام کردند. پس از این حادثه ولتر، جان پناه ستمدیدگان اروپای خرافات زده شد و همواره در پاسداری حقوق انسانی اروپائیان تلاش می کرد. در سال ۱۷۷۷، راهی فرانسه شد. در مرز فرانسه از بیم این که نوشته های ولتر به فرانسه نرسد همه کالسکه ها و وسائل او را از جمله کالسکه خود او را مورد بازرسی قرار دادند، اما ولتر به طور مختصر توضیح داد، «غیر از خود من چیز دیگری که قاچاق به حساب آید وجود ندارد». حرمت بین المللی ولتر مانع شدکه حکومت فرانسه ولتر را تعقیب کند، بنابراین مردم فرانسه توانستند آزادانه از ولتر استقبال کنند. فرهنگستان ملی فرانسه، او را با آغوش گشاده پذیرفت، هنرمندان بزرگ در محل «کمدی فرانسز»، گرد آمدند و به او خوش آمد گفتند.
مرگ ولتر در سال ۱۷۷۸ روی داد. کلیسا که به وسیله ولتر بلند آوازه، رسوای خاص و عام شد و از اوج به پایین کشیده شده بود، قصد داشت از مرده او انتقام بگیرد و جسد او را بسوزاند، اما یاران ولتر قبل از اینکه خبر مرگ ولتر فاش شود پیکر او را مخفیانه در خارج شهر به خاک سپردند.کم تر از یک دهه بعد، آتش انقلاب فرانسه در گرفت. آتشی که ولتر یکی از افروزندگان اصلی او بود. انقلاب گرایان در سال ۱۷۹۱ باز مانده پیکر او را به شهر پاریس باز گردادند و بر فراز ویرانه های زندان باستیل نهادند. آنگاه هزاران نفر از مردم پاریس از مقام استخوان های نویسنده نامدار فرانسوی با احترام گذشتند و سربازان مراسم رسمی به جای آوردند. در پایان مراسم، استخوان های ولتر در آرامگاه بزرگ مردان فرانسه «پان تئون» به خاک سپرده شد.
انسان دوستی، سراسر زندگی ولتر را درنوردیده است، می توان زندگی او را در این جملات خلاصه کرد: با همه پندارهای سست بنیاد مردم مخالفت می کرد ولی با جان از حقوق انسانی مردم دفاع می کرد، منادی عصر درخشانی بود که در تاریخ تمدن عصر خرد نام گرفته است. به نام خرد ندا در داد که «ای انسان ها! به اندیشیدن خو بگیرید. زیرا هرگاه ملتی به اندیشیدن خو گرفت هیچ چیز نمی تواند آن ملت را از پیشرفت باز دارد» (پزشک زاد،۱۳۵۶: ۱۴۰-۱۴۱)، ولتر ابتدا خود را به سلاح ارزش شکنی مصلح کرد آن گاه به جنگ ارزش های نا مناسب و گزندرسان اجتماعی رفت و انسان ها را به شک، نقد و نوسازی دعوت کرد.
به تمام کسانی که به عنوان نماینده خدا، دشمن بیداری و آزادی افکار بودند و بنام خدا و خدیو، مردم را می فریفتند و می دوشیدند اعلام جنگ داد. متشرعان ناپارسا و واعظان غیر متّعظ، ظاهر سازان فریب کار را به ریشخند گرفت و آنچه را ایشان بنام اخلاق و دین به خورد مردم می دادند و جز تلبیس ابلیس گنهکار نبود تحقیر می کرد و بر عکس ناموس های اصیل اخلاقی که زاد و زاینده انسان دوستی و تکامل اجتماعی بود سخت گرامی می داشت. محور اخلاق درمانی او عدالت اجتماعی بود. اعلام کرد که ظلم تباه کننده انسانیت است، ستمگری هم ستمگر و هم ستم کش را مسخ و منحط می گرداند. لذا دفاع از عدالت و آزادی وظیفه همه انسان های پاکدل روزگار است. او می گفت: وظیفه حکومت اعطای آزادی به همه شهروندان است و حکومت آزادی کش بزرگ ترین سد راه پیشرفت اخلاقی و معنوی انسان است. «انسان آزاد آفریده شده است و باید حاکم بر خویشتن باشد، پس اگر بیدادگران جلو آزادی را بگیرند باید آنان را از تخت به زیر کنید» ( آشوری،۱۳۶۶: ۷۹).
باید از همه کسانی که ما را دعوت به فکر کردن، اندیشیدن می کنند استقبال کنیم و به آراء ایشان ارج بنهیم، زیرا بزرگترین میراث را برای ما باقی نهاده اند.
آری انسان مانند دیگر جانداران به محیط زندگی خود مقید است و بار زنجیرهای نامرئی آب و هوا، خانه و زندگی، خویشاوندان و همسایگان، دوستان و آشنایان، سنت ها و آداب و رسوم بسته شده است، اما بر خلاف سایر جانداران می تواند زنجیرهای مزاحم را یکی پس از دیگری پاره کند و خود را رها سازد. انسان می تواند با شناخت نظام ها و قوانین حاکم بر طبیعت قیدها را از دست و پای خود بر دارد. همان گونه که بجای گریز از سرما و گرما لباس مناسب می پوشد، برای جلوگیری از سیلاب های بنیان کن سد می سازد، برای گریز از بیماری ها واکسن می زند، برای رهائی از نابودی کشتزارها و باغ و بوستان ها از دفع آفات مدد می گیرد، باتلاق ها را خشک می کند، جاده می سازد، جنگل ها را تو سعه می دهد، راه سازی می کند، سگ اهلی را تربیت می کند، به جان درندگان می اندازد، به همین ترتیب باید سنت های خفقان آور را نیز در هم بشکند، بشورد، بشوراند و به جنگ جهل و بی خبری و غفلت و خرافات برخیزد (آشوری، ۱۳۶۶: ۱۲۳).
انسان نیازمند آزادی و آزاد اندیشی است. انسان در پرتو شناخت خرد که استوار ترین جلوه آن علم تجربی است پیوسته از نعمت آزادی بهره ای گران تر می گیرد، اما مسیر آزادی مسیری هموار نیست، زیرا در هر جامعه ای عده ای هستند که سنت شکنی را مغایر منافع شخصی خود می دانند و از این رو هر گونه قید شکنی و پاره کردن زنجیر را ناروا می شمرند و هر عمل آزادی خواهانه را سرکوب می کنند و از این رو با علم که ذاتأ آزادی بخش است درمی افتند و در برابر آن، در بد آموزی وگمراه سازی تلاش می کنند.
از این رو باید برای حفظ آزادی کوشید. چگونه باید مبارزه کرد تا آزادی از بیداد، آزادی از فقر، آزادی از جهل، آزادی از تن پروری و… به دست آید و این امر نیازمند همکاری همگان است، به خصوص همه باید آزادی بیان داشته باشند (پزشک زاد ،۱۳۵۶: ۷۷).
ج- شرایط اجتماعی و سیاسی
در ابتدا باید عنوان کرد، دلایل اجتماعی و سیاسی زیادی برای انقلاب ملت فرانسه وجود داشتند که بسیاری از آن‌ها نتیجه برخاست ایده‌های عصر روشن گری بودند مانند نارضایتی از حکومت استبدادی سلطنتی، خشم طبقه بازرگان بر امتیازات و تسلط اشرافان دور و بر زندگی روزمره، در حالی که با زندگی هم طبقه‌های خود در بریتانیای بزرگ و هلند آشنا بودند همچنین خشم کشاورزان حقوق گیران و طبقه متوسط بر امتیازات ارباب وار و سنتی اشرافان وخشم بر امتیازات روحانیون ضد روحانیت و آرزوی آزادی ادیان و گسترش آرزوی آزادی و جمهوریت و خشم مردم بر علیه شاه به دلیل اخراج «جاکس نکلر» و «ترگت» مشاوران اقتصادی عمومأ به عنوان نمایندگان مردم دیده می‌شدند.
در ادامه بحث باید توجه داشت که انقلاب فرانسه زاییده شورش توده مردم به ویژه طبقه سوم بود،که ناشی از مشکلات، نابرابری ها، فشارها، ظلم و ستم و استبداد حکومت سلطنتی و اشراف بود. در فرانسه آن روز هم مثل دیگر کشورهای اروپای غربی مشکلاتی وجود داشت و انقلاب فرانسه مجموعه حوادثی است که بعد از بیداری مردم به دنبال رنسانس تا اوایل قرن نوزدهم ادامه داشت و تحول بزرگی در ساختار اجتماعی، سیاسی، تاریخی فرانسه و اروپای آن روز به وجود آورد. البته «توکویل ها» با نشان دادن شواهدی از بهبود نسبی وضع روستاییان، کاهش فشارهای سیاسی و تبعیض مالیاتی،کم شدن شکاف های عمیق میان ایالت ها، طبقات و اقشار، مدعی است که علت العلل انقلاب فرانسه را نه در ساخت فئودالی و طبقاتی و نه در حکومت مطلقۀ پادشاهی، بلکه در بالا رفتن سریع سطح مطالبات طبقۀ سوم خصوصاً اقشار فرادست آن، یعنی بورژوازی نوپا از یک سو و بی میلی و کُندذهنی اشراف و روحانیون در درک شرایط جدید در سوی دیگر دید (سوبول، ۱۳۵۷ : ۱۹۲).
طبقۀ سوم که علاوه بر فرصت مشارکت در برخی تصمیم سازی های مالی و مالیاتی امتیاز دو برابر شدن تعداد نمایندگانش را نیز به دست آورده بود، به دنبال آن بود تا از این فرصت و امتیاز برای تصویب قوانینی به نفع خویش حداکثر بهره برداری را بنماید؛ لذا تلاش نمود تا مجلس طبقات را به مجلس ملی بدل سازد (سوبول، ۱۳۵۷ : ۱۹۳) و قوانین را به جای رأی گیری طبقاتی، با رأی فردی نمایندگان ملت به تصویب برساند؛ این در حالی بود که پادشاه و نجبا بر تشکیل جلسات جداگانۀ طبقات و رأی گیری طبقاتی به روش پیشین تأکید داشتند. «دورانت» طرح همین قبیل مطالبات را از سوی نمایندگان طبقۀ سوم که خود را نمایندگان واقعی همۀ ملت فرانسه می دانستند سرآغاز انقلاب فرانسه دانسته است (سوبول، ۱۳۵۷ :۲۰) و بعضی دیگر از آن به عنوان «انقلاب نهادی _ حقوقی» یاد کرده اند. دو روز بعد، پادشاه برای مقابله با این حرکت دستور بستنِ درهای محل تشکیل جلسات مجلس را داد. نمایندگان طبقۀ سوم، نگران از تعطیلی مجدد مجلس، در زمین تنیس مجاور هتل اجتماع کردند و طی سوگندنامه ای برای اتحاد هم قَسَم شدند که تا رسیدن به یک قانون اساسی برای فرانسه از پای ننشینند. بدین سان طی کم تر از پنجاه روز، سطح مطالبات از مجلس طبقات به مجلس ملی و سپس به مجلس مؤسسان ارتقا پیدا کرد. شاه ناگریز به رفع مانع از مجلس شد، لیکن با سخنان شدیداللحن فرستادۀ او در اولین جلسۀ آن واکنش های نمایندگان را تشدید کرد و سرآخر ناگزیر به تمکین در برابر خواست معترضان شد.
عقب نشینی لویی و سخنرانی های محرک نمایندگان در مجلس مسیر مخالفت ها را از جمع سرآمدان به میان مردم پاریس و از خطابه های شفاهی و مقاومت های نشسته به سوی اقدامات عملی و قیام خیابانی کشاند. در فاصلۀ بیست روزه میان تحرکات نمایندگان تا حرکت مردم به سوی زندان باستیل، اقدام مهم و در عین حال مسالمت آمیز خلع شورای سلطنتی شهرداری پاریس و تعیین شورای جدید توسط نمایندگان بخش های شهر صورت گرفت که نمایانگر خارج شدن کنترل اوضاع از دست حکومت و جرئت پیدا کردن مردم در دست زدن به این قبیل اقدامات بود.
حرکت خیابانی مردم از کافه دوفوا با سخنرانی «دمولن» دربارۀ حملۀ قریب الوقوع قوای بیگانه به پایتخت آغاز شد، و طی دو روز پس از به دست آوردن تعداد قابل توجهی سلاح از محل ساختمان شهرداری (هتل دوویل) و بیمارستان نظامیان، در روز سوم، به سمت زندان باستیل روانه شد. «دورانت» می گوید: «حمله به زندان که در آن زمان تنها هفت زندانی در آن محبوس بود، بیش تر با انگیزۀ دستیابی به باروت بوده است و نه لزوماً به عنوان سمبل استبداد» (دورانت،۱۳۷۰ ، ج ، ۱۱ : ۲۳).
نخستین خون ها به پای نهال انقلاب از سربازان محافظ قلعۀ باستیل و فرماندۀ آنان که حتی سعی بر کنار آمدن با شورشیان داشت ریخته شد. هیجان توده ای انقلاب در این اقدام اولین زهر چشم انقلابی خود را نشان داد تا عزم راسخ تودۀ به پا خاسته در نیل به پیروزی را هر چه جدی تر نشان دهد. انقلاب در این مرحله تنها به کشاندن پادشاه از ورسای به پاریس و نشاندن نوار سه رنگ بر تارک کلاه او اکتفا کرد. ماه های اوت و سپتامبر با هرج و مرج و آشوب سراسری بر علیه طبقات صاحب امتیاز از یک سو و قحطی نان و غلات از سوی دیگر همراه بود. کمیاب شدن نان در پایتخت توده های آمادۀ بسیج را برانگیخت تا اقدام مستقیم دیگری را بر علیه پادشاه صورت دهند. اجتماع مردم پاریس در پنجم و ششم اکتبر و حرکت به سمت ورسای با زد و خورد منجر به کشته شدن یک نانوا و یک کارمند شهرداری بر سر نان و سپس با تحریک «مارا» آغاز شد. البته زمینه های تحریک کنندۀ دیگری هم در کاخ و در مجلس وجود داشت (مانفرد ۱۳۶۶ : ۳۲ – ۲۳).
جمعیت هشت هزار نفری پاریس مقابلۀ خونینی با محافظان ورسای پیدا نکرد؛ اما شاه را مجبور نمود تا به پاریس آید و در قصر تویلری اقامت گزیند. با تصویب اولین قانون اساسی که ضمن صحّه گذاری بر سلطنت موروثی، قدرت مطلقۀ پادشاه را به میزان زیادی محدود می ساخت، برهۀ انقلابی نیز به پایان خویش رسید؛ هر چند التهابات انقلابی لااقل تا سه سال بعد ادامه پیدا کرد (شجاعی زند،۱۳۸۲: ۳۳).
طول دورۀ انقلابی در انقلاب فرانسه بسیار کوتاه بود و قوای پشتیبان رژیم پیشین بسیار سریع تر از صحنه کنار نشست؛ اما اوضاع انقلابی به دلیل اختلافاتی درونی نیروهای مخالف و مماشات با دستگاه سلطنت و هواداران و پشتیبانان آن هم چنان ادامه پیدا کرد. بسیج توده ای مردم، چه در برهۀ انقلابی و چه در دوران التهابات پس از آن، خصوصاً در مقطع حکومت کنوانسیون، به کرّات صورت گرفت. لیکن نمی توان برای آن در تمام مراحل ماهیت یکسانی قائل شد (شجاعی زند،۱۳۸۲: ۳۴). لذا در بررسی تفصیلی تر فرایند بسیج، آن ها را در دو مقطع از هم تفکیک خواهیم کرد.
شورش ۱۴ ژوئیه ۱۷۸۹ پاریس نه اولین حرکت جمعی مخالفان و معترضان بود و نه حتی گسترده ترین آن ها. فرانسه در طی سالیان حکومت بوریون ها، خصوصاً در دورۀ جانشینان لویی چهارده، قیام های متعددی از سوی دهقانان و تهیدستان شهری به خود دیده بود؛ اما در هیچ یک از آن ها شرایط کافی برای فروپاشی نظام مطلقه و نیل به نقطۀ پیروزی فراهم نیامده بود. لذا با این که تجربۀ بسیج و خیزش مردمی در قیام های پیش از ژوئیه ۸۹ نیز وجود داشته است و هر کدام تأثیراتی را از خود در تاریخ تحولات فرانسه باقی گذارده اند، اما از موضوع بررسی ما خارج می باشند.
انقلاب فرانسه را برخی تحلیل گران حداقل به دو انقلاب معتدل و افراطی که به لحاظ زمانی متعاقب هم قرار داشته اند تقسیم کرده اند (ون کلی، ۱۹۶۶ :۱ و سوبول ۱۳۵۷: ۱۶۹- ۱۷۱). براین اساس، لااقل دو فرایند حرکت در آن رخ داده است که لازم است در این بررسی اوضاع اجتماعی آن زمان به هر دوی آن ها نظر شود.
بسیج انقلابی نخست به خیزش های ژوئیه تا اکتبر سال پیروزی محدود می شود، اما بسیج انقلابی دوم تقریباً تمام طول دورۀ حکومت انقلابی کنوانسیون را که هم زمان در دو جبهۀ داخلی و خارجی در حال نبرد بود در بر می گیرد؛ هر چند در اطلاق عنوان بسیج انقلابی بر آن به دلیل قرار گرفتن در نقطۀ پس از پیروزی و حتی پس از لغو سلطنت محل تردید است. با این حال، به دلیل آن که کوتاهی دورۀ نخست فرصت چندانی برای ظهور و خودنمایی بسیج انقلابی فراهم نیاورد و لاجرم فرایند طبیعی آن به پس از این مرحله منتقل گردید، بررسی پدیدۀ بسیج در مرحلۀ دوم و یا به تعبیر «وَن کلی» در انقلاب رادیکال را نیزبه دلیل اهمیت بررسی شرایط اجتماعی دوران انقلاب فرانسه ضروری تشخیص دادیم (شجاعی زند،۱۳۸۲: ۳۵).
بسیج انقلابی در دو حادثۀ پاریس خود را نمایان ساخت و جلوه هایی نیز در ایالات داشت. صحنۀ نخست مربوط به خیزش سه روزۀ مردم پاریس بود که به تسخیر و تخریب زندان باستیل منجر گردید. صحنۀ دوم ، حرکت جمعیت هشت هزار نفری پاریس به سمت قصر ورسای در ۱۶ کیلومتری پایتخت برای رساندن صدای اعتراض خویش از بابت کمبود نان و گرانی غلات به گوش «لویی» و البته خنثی کردن توطئه هایی که در ورسای بر علیه پاریس در شرف وقوع بود. در فاصلۀ این دو حرکت چشمگیر و گسترده، پاریس و ایالت های دیگر نیز شاهد شورش های فراوانی بودند، اما هیچ کدام در اندازه های این دو حرکت ظاهر شدند و یا به نتایج قابل اعتنایی دست نیافتند. تودۀ بسیج شده در این مقطع و حتی در مقطع بعدی، در پاریس و در ایالات، کسی جز اقشار فرودست اجتماعی، یعنی دهقانان و مردمان عادی و فقیر شهرها نبود. حزم و احتیاط بورژواهای طبقۀ سوم به آن ها اجازه نمی داد که جز در مجلس و پارلمان ها (مانفرد، ۱۳۶۶: ۳۴۶ و سوبول، ۱۳۵۷ : ۱۹ – ۲۱) و احیاناً میادین جنگ خطابه ای و در محافل ادبی و هنری نخبه گرایانه، در صحنۀ دیگری به نفع انقلاب حضور یابند؛ خصوصاً که مَنِش اشرافی پسند آنان آمیزش با اقشار تهیدست را بر نمی تافت ؛ اگرچه هنوز هم طبقۀ با ایشان به شمار می آمدند.
حاد بودن اختلافات و منازعات درونی انقلابیون و روند تدریجی رادیکال شدن مطالبات و دست به دست شدن قدرت و حکومت در فواصل کوتاه، التهابات و حالت نیمه بسیج را تا خاتمۀ کار «روبسپیر» در نهم ماه ترومیدور و پس از آن در مردم همچنان حفظ کرد. از این رو با در نظر گرفتن برخی ملاحظات، شاید بتوان این روند دنباله دار را در نقطۀ عزل و دستگیری لویی و همسرش، که هیجانات انقلابی مجدداً به اوج خود رسید، سرآغاز بسیج انقلابی مرحلۀ دوم قلمداد کرد.
در طول مدت یکسالی که لویی اقتدار مطلقه اش را از دست داد و براساس قانون اساسی مصوب مجلس مؤسسان، پادشاع مشروطه گردید، چندان هم بیکار نبود، او ضمن مقاومت در برابر برخی مصوبات مجلس قانون گذاری، مثل قطع مستمری کشیش ها و راهبه های سوگند نخورده به «اساسنامۀ مدنی کشیشان» تماس خود را با قوای ضدانقلابی مهاجران در «کوبلنتسن» و سلاطین پروس، روسیه، اسپانیا، سوئد و اتریش _ هنگری حفظ کرده و از آن ها درخواست می نمود تا برای بازیابی اقتدار سلطنت او را یاری نمایند. به علاوه تلاش ناموفق او برای فرار از پایتخت در ۲۱ ژوئن ۱۷۹۱، نگرانی ها را از بابت نیات توطئه گرانه شاه بیش از پیش افزایش داد. بیست ژوئن سال بعد، اجتماع جمعیت هیجان زده در مقابل قصر «تویلری» و طرح اعتراضات رو در رو با لویی به دلیل امضا نکردن فرمان ضد کشیشان، مقدمۀ حرکت گسترده تری شد که بر اثر جدی شدن تهدیدات قوای خارجی و مهاجران، در ۱۰ اوت ۱۷۹۲ شکل گرفت و در آن آشکارا انقراض سلطنت و تشکیل جمهوری درخواست گردید. دورانت، این جمعیت یورش آورده با انواع سلاح به سمت قصر را ۹۰۰۰ نفر ذکر کرده است (دورانت،۱۳۷۰، ج۱۱: ۵۱) و گفته شده است که به مثابۀ یک قیام ملی به سراسر کشور نیز انتشار پیدا کرد (سوبول، ۱۳۵۷: ۳۶۳). مقاومت محافظان سویسی قصر باعث کشته شدن بیش از یکصد زن و مرد گردید و متقابلاً به قتل و غارت بیش تر دامن زد. در این هیجانات حتی تعدادی از نمایندگان مجلس مقنّن که جلساتشان در تماشاخانۀ قصر برپا می شد نیز به قتل رسیدند (دورانت،۱۳۷۰ ، ج۱۱ : ۵۲).
سرانجام شاه دستگیر و به همراه خانواده اش در صومعۀ «تامپل» زندانی شد. به جز این، دو بار دیگر مردم فرانسه حالتی از بسیج توده ای به خود گرفتند. هر دو خیزش در دورۀ حکومت کنوانسیون و کمیتۀ نجات ملی اتفاق افتاد و طبعاً با تحریک و هدایت ژاکوبن ها که با رادیکال شدن اوضاع از رقبای خویش پیشی گرفته بودند صورت گرفت. حرکت اول شورش ۳۱ مه تا ژوئن ۱۷۹۳ بود که در آن مردم هوادار ژاکوبن های افراطی (مونتانیارها)^[۲۷]، برای خارج کردن ژیروندن های محافظه کار و حامی بورژوازی از کنوانسیون به صحنه آمده بودند. «دورانت»، تعداد جمعیت مسلحی که کنوانسیون را در دوم ژوئن محاصره کرده بودند، هشتاد هزار نفر نگاشته است (دورانت،۱۳۷۰، ج۱۱: ۷۳). در این باره «لِفور»، این حرکت را «انقلاب فی نفسه» نامیده است (مانفرد، ۱۳۶۶: ج ۲-۱۲) و «دورانت» آن را پیروزی موقت پرولتاریا بر بورژوازی نامید(دورانت،۱۳۷۰ ، ج۱۱ : ۷۳).
بسیج قوای مردمی به منظور مقابله با تهدیدات مستقیم خارجی را شاید نتوان به درستی تحت عنوان بسیج انقلابی محسوب کرد؛ اما گستردگی شگفتی برانگیز آن را نیز نمی توان بیرون از قدرت بسیج گر انقلاب تبیین نمود. فرمان بسیج عمومی که همه فرانسویان را تا زمان بیرون راندن دشمن از سرزمین جمهوری در خدمت ارتش قرار می داد، در مدت کوتاهی، بالغ بر ۵۰.۰۰۰ سرباز آماده رزم گِرد آورد و در اختیار کمیته نجات ملی قرارداد. در بهار سال ۱۷۹۴ این تعداد به ۶۰۰.۰۰۰ مرد مسلح افزون گردید که با احتساب نیروهای ذخیره به حدود ۱.۲۰۰.۰۰۰ نفر می رسید(مانفرد، ۱۳۶۶، ج ۲ : ۵۰-۵۴). دوره کنوانسیون ژاکوبنی را از حیث کمیت و گستردگی جمعیت بسیج شده باید از برجسته ترین دوران انقلاب فرانسه دانست.
بدیهی است که ساخت مطلقۀ سلطنت در دورۀ پیش از انقلاب با تمام گشایش هایی که به عقیدۀ توکویل در آن پدید آمده بود، اجازۀ شکل گیری و فعالیت هسته هایی متشکل در خارج از ساختار سیاسی حاکم را نمی داد. تنها پتانسیل موجود که می توانست در شرایط جامعه ظرف تجمع، تشکل و ارتباطات انقلابیون گردد، در سازمان کلیسایی و محافل ادبی و هنری بازمانده از دورۀ روشن گری یافت می شد. «توکویل» می گوید متشکل ترین و مستقل ترین گروه اجتماعی جامعۀ فرانسه تا پیش از انقلاب ارباب کلیسا بوده اند که آزادی عمل نسبتاً بالایی داشتند. در حالی که شهرها استقلال خود را از دست داده بودند و نجبا بدون اجازۀ شاه حق تشکیل جلسه ای را نداشتند، کلیسای فرانسه مجامع دوره ای خود را داشت و سهل ترین و گسترده ترین ارتباط را با مردم شهر و روستا برقرار می کرد. با وجود این، به دلیل قرار داشتن کلیسا و روحانیون در صف حکومت گران و عدم انعطاف و همراهی با حرکات مردم هیچ گاه این ظرفیت در خدمت انقلابیون قرار نگرفت. استفاده از فضا و مکان کلیساها از سوی طبقۀ سوم در مقطع پیش از پیروزی نیز هیچ ارتباطی با حیثیت مذهبی این اماکن نداشته است. انتساب باشگاه های سیاسی پس از پیروزی به صومعه های برتون، ژاکوبن ها، کوردلیه و فویان نیز پس از تصاحب این اماکن توسط انقلابیون و خارج شدن از کارکردهای مذهبی شان بوده است (دورانت، ۱۳۷۰، ج. ۱۱ : ۲۰ و ۴۳-۴۴). حتی استفاده از صدای ناقوص کلیساها در طول انقلاب و پس از آن برای اِخبار عام و سریع تر مردم (سوبول، ۱۳۵۷ : ۳۶۶) را نمی توان به حساب کلیسا به عنوان ظرف تشکل یابی مردم گذاشت.
سالن ها و محافل ادبی و تئاترهای در دورۀ روشن گری مهم ترین پایگاه های تجمع و ارتباطات روشن فکران بود؛ لیکن هم در آستانۀ انقلاب از رونق و حرارت افتاده بودند و هم سان کولوت ها و اقشار فرودست اجتماعی را راهی به آن ها نبود؛ لذا با همۀ تأثیراتی که در انتشار اَجوای روشن گری در بین طبقۀ متوسط و اقشار بوراوایی داشتند، نمی توان از آن ها به عنوان سازمان اصلی بسیج انقلابی یاد کرد. بر نقش هسته ها و محافل فراماسونی نیز که همواره در انقلاب فرانسه از آن ها نام برده شده است به دلیل فقدان

(۳/۳۳)

۲۰
(۶/۴۲)

۲۷
(۴/۵۷)

۳۴/۰

نمودار۴-۷: درصد فراوانی فلبیت در مکانهای مختلف در ۲۴ساعت بعد از جای گذاری کاتتربه تفکیک گروه ها

نمودار۴-۸: درصد فراوانی فلبیت در مکانهای مختلف در ۴۸ساعت بعد از جای گذاری کاتتر به تفکیک گروه ها

نمودار۴-۹: درصد فراوانی فلبیت در مکانهای مختلف در ۷۲ساعت بعد از جای گذاری کاتتر به تفکیک گروه ها
فصل پنجم

بحث، نتیجه‌گیری و
پیشنهادها

در این فصل یافته­های به دست آمده مورد بحث و بررسی قرارمی­گیرد و با نتایج سایر مطالعات مقایسه خواهند شد. سپس نتیجه گیری نهایی، کاربرد در پرستاری و پیشنهادات برای پژوهش­های بعدی ارائه خواهد شد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۵-۱٫ تاثیر مداخله بر فلبیت
به دلیل اهمیت تزریقات وریدی و عوارض ناشی از آن، این امر از سال های پیش مورد بحث و بررسی بوده است و از جنبه های گوناگونی در مراکز مختلف مورد پژوهش قرار گرفته است.مطالعات انجام شده اختصاصی،در زمینه استفاده از داروهای موضعی در پیشگیری از فلبیت ناشی از کاتترهای وریدی محدود می باشد و مطالعات انجام شده در زمینه فلبیت بیشتر به بررسی روش هایی از قبیل استفاده از پانسمان های مختلف و یا روش های مختلف ضدعفونی پوست پرداخته اند. در زمینه استفاده از داروهای موضعی، از پماد نیتروگلیسیرین در چندین پژوهش در داخل و خارج از کشور استفاده شده است، اما از پماد کلوبتازول تنها در چند پژوهش با نمونه حیوانی در خارج از کشور استفاده شده است و در داخل کشور پژوهشی که، از این دارو استفاده کرده باشد، یافت نشد. در این راستا این پژوهش با هدف مقایسه تاثیر پماد کلوبتازول با پماد نیتروگلیسیرین بر پیشگیری از فلبیت سطحی ناشی از آنژیوکت انجام شد.
با بررسی میزان کلی فلبیت بروز کرده، نتایج نشان داد که در هر سه گروه (مداخله و کنترل) با توجه به سیر صعودی پیشرفت های انجام شده و تغییراتی که در سیستم بهداشت و درمان کشور انجام شده است، این میزان در گروه کنترل نسبت به نتایج در پژوهش دستجردی۷/۷۶%[۲۳] کاهش نزولی داشته و نسبت به نتایج مطالعه اصلانی ۱/۳۶%[۲۴]بیشتر می باشد. اما در دو گروه مداخله کاهش نزولی داشته است. البته این میزان با میزان شیوع قابل قبول فلبیت بیان شده توسط انجمن پرستاری امریکا که ۵% یا کمتر می باشد[۲۰]، فاصله زیادی دارد. البته مالاچ (۲۰۰۶) می نویسد شیوع فلبیت گزارش شده کاتتر های محیطی بطور وسیعی متفاوت است زیرا تعریف فلبیت، انتخاب بیمار، طول مدت پیگیری ورید و تکنیک تزریق متفاوت است[۸۲].
در ارتباط با فراوانی فلبیت بروز کرده در بیماران بدون توجه به درجه فلبیت در زمان های مختلف، نتایج نشان داد که به لحاظ آماری فراوانی فلبیت بروز کرده در گروه های مداخله در ۲۴ ساعت اول بعد از کانولاسیون نسبت به گروه کنترل معنی دار نبود. فراوانی فلبیت بروز کرده در ۲۴ ساعت اول در گروه کلوبتازول برابر با گروه کنترل بوده که احتمالا به دلیل طولانی اثر بودن پماد کلوبتازول می باشد.در ادامه با مقایسه فراوانی فلبیت بروز کرده در گروه های مداخله در ۴۸ و ۷۲ ساعت اول بعد از کانولاسیون نسبت به گروه کنترل مشاهده شد که به لحاظ آماری بین دو گروه مداخله با گروه کنترل تفاوت معنی داری وجود دارد.درمطالعه ۲۰۰۳ تحت عنوان مقایسه تاثیر پماد نیتروگلیسیرین و ژل ضد التهاب بر فلبیت میزان بروز در اثر مصرف پماد نیتروگلیسرین ۸/۳۰ درصد گزارش داد [۶۶]. در حالی که در پژوهش حاضر میزان فلیبت بروز کرده در گروه پماد کلوبتازول ۴۳/۲۶درصد و در گروه پماد نیتروگلیسیرین ۵۶/۲۰ درصد نشان داده شدکه علت این کاهش احتمالا در ارتباط با کانولاسیون انجام شده توسط یک پژوهشگر و استفاده از گاز استریل جهت پانسمان و خوب فیکس کردن کاتتر باشد.
در ارتباط با توزیع فراوانی شدت فلبیت در گروه های مورد مطالعه به تفکیک مدت زمان سپری شده از کانولاسیون، نتایج نشان داد که به لحاظ آماری شدت فلبیت بروز کرده در گروه های مداخله در ۲۴ و ۴۸ ساعت اول بعد از کانولاسیون نسبت به گروه کنترل معنی دار نبود. اما در ادامه با مقایسه شدت فلبیت بروز کرده در گروه های مداخله در ۷۲ ساعت اول بعد از کانولاسیون نسبت به گروه کنترل مشاهده شد که به لحاظ آماری بین دو گروه مداخله با گروه کنترل تفاوت معنی داری وجود دارد، بدین معنی که فلبیت درجه دو و سه در گروه کنترل در ۷۲ ساعت اول بعد از کانولاسیون بیشتر از دو گروه مداخله بود. در گروه های مداخله نیز شدت فلبیت در گروه پماد نیتروگلیسیرین از گروه پماد کلوبتازول کمتر بود. از نظر شدت فلبیت درجه یک بین دو گروه آزمون و شاهد بیشترین میزان فلبیت بروز کرده از این نوع در دو گروه پماد کلوبتازول وکنترل مشاهده شد ولی آزمون آماری کای دو بین سه گروه از ۲۴ ساعت اول تا ۷۲ ساعت اول بعد از جایگذاری کاتتر اختلاف معناداری نشان نداد.
در ارتباط با بروز فلبیت درجه دو بین دو گروه آزمون و کنترل بیشترین درصد بروز فلبیت با درجه دو در گروه کنترل مشاهده شد و آزمون آماری کای دو ارتباط معناداری را از ۲۴ ساعت تا ۷۲ ساعت بعد از اول پس از جایگذاری کاتتر وریدی بین سه گروه نشان داد که این می تواند ناشی از تاثیر پماد نیتروگلیسیرین و پماد کلوبتازول در دو گروه آزمون باشد. این نتیجه یافته های صالح مقدم و همکاران در سال ۱۳۸۸ در ارتباط با بروز بیشترین میزان فلبیت درجه دو از ۲۴ ساعت تا ۷۲ ساعت اول را تایید کرد[۷۷]. در ارتباط فلبیت درجه سه هر چند از ۲۴ ساعت تا ۷۲ ساعت اول بیشترین میزان بروز در گروه کنترل مشاهده شد ولی از نظر آماری اختلاف معناداری وجود نداشت. در دو گروه آزمون نیز بروز فلبیت با هر درجه ای در گروه پماد نیتروگلیسرین کمتر از گروه پماد کلوبتازول بود.
براساس نتایج بدست آمده از پژوهش و مقایسه آن با فرضیات پژوهش، فرضیه پژوهش تایید شد. فرضیه پژوهش بیان می کند که تاثیر پماد کلوبتازول و پماد نیتروگلیسیرین با روش معمول بر بروز فلبیت ناشی از آنژیوکت متفاوت است. همانطور که نتایج نشان داد استفاده از داروهای کلوبتازول و نیتروگلیسیرین نسبت به روش معمول که در گروه کنترل از آن استفاده شد، میزان بروز و شدت فلبیت را کاهش داد. در ادامه با مقایسه تاثیر دو مداخله با یکدیگر مشخص شد که تاثیر داروی پماد نیتروگلیسیرین بیشتر از پماد کلوبتازول بوده است.
در راستای مطالعه حاضر، آوازه و همکاران در سال ۱۳۸۳ پژوهشی را با هدف بررسی تاثیر نیتروگلیسیرین موضعی بر بروز و شدت فلبیت ناشی از کاتتر وریدی انجام دادند، در این پژوهش فلبیت در زمان های ۲۴، ۳۶، ۴۸، ۶۰ و ۷۲ بعد از جایگذاری کاتتر بررسی شد و نتایج پژوهش نشان داد که بین فراوانی (p=0/001) و شدت بروز فلبیت (p=0/005) در گروه مورد و شاهد اختلاف معناداری وجود دارد. همچنین نتایج حاکی از افزایش طول عمر کاتتر در گروه مورد نسبت به گروه شاهد بود(p=0/01) ، در انتهای این پژوهش استفاده از پماد نیتروگلیسیرین در مواردی که نیاز به کاتتر گذاری بیش از ۴۸ ساعت وجود دارد پیشنهاد شد[۷۵]. در پژوهش دیگری که صالح مقدم و همکاران (۱۳۸۷) انجام دادند به این نتیجه رسیدند که شدت بروز فلبیت در گروه آزمون(پماد نیتروگلیسیرین) کمتر از گروه کنترل بود (P<0/001) و از طرفی فلبیت درجه دو در گروه کنترل به طور معنی داری بیشتر از گروه آزمون بود(P<0/05)لذا آنان پیشنهاد نمودند در مواردی که نیاز به کتترگذاری بیش از ۴۸ ساعت وجود دارد از پماد نیتروگلیسیرین استفاده شود که نتیجه آن با مطالعه حاضرکه نشان داد فلبیت درجه دو در گروه کنترل نسبت به دو گروه مداخله بیشتر می باشد کاملا مشابهت دارد [۷۷]. همچنین در پژوهشی که تجون و همکاران درسال ٢٠٠٠ با هدف بررسی تاثیر پماد نیتروگلیسیرین موضعی در پیشگیری از فلبیت انجام شد، نتایج نشان داد که استفاده از پماد نیتروگلیسیرین موضعی در مواردی که نیاز به برقراری راه وریدی به میزان بیش از ۵٠ ساعت باشد موثر بوده و به عنوان یک روش انتخابی پیشنهادگردید[۷۸]. نتایج این مطالعات با نتایج مطالعه حاضر مطابقت دارد.
در ارتباط با پماد کلوبتازول و تاثیر آن بر پیشگیری از فلبیت ناشی از جایگذاری کاتتر در نمونه انسانی پژوهشی انجام نشده است و تنها در مواردی در نمونه حیوانی بررسی به عمل آمده است، در این راستا در پژوهش دویرو همکاران (۲۰۰۹) تاثیر پیشگیری کننده و درمانی پماد کلوبتازول در فلبیت سطحی ناشی از تزریق داروDP-b99 که به عنوان داروی محافظت کننده نورونی بعد از سکته مغزی حاد استفاده می شود، بررسی شد. در نتیجه تزریق این دارو فلبیت در محل تزریق ایجاد می شود. فلبیت در ساعات ۱، ۳، ۵، ۲۴، ۳۲، ۴۸، ۵۶ و ۷۲ ساعت بعد از تزریق دارو فوق در ورید لترال گوش اندازه گیری شد. بیشترین میزان فلبیت در ۲۴ ساعت اول بعد از کاتتر گذاری بود. کلوبتازول علائم فلبیت را در کل طول درمان کاهش داد و همچنین باعث کوتاه شدن دوره فلبیت شد. بیشترین میزان تاثیر کلوبتازول در ۲۴و ۴۸ ساعت بعد از استفاده از کلوبتازول بود. در پایان محقق بیان می کند که اگرچه یک مطالعه حیوانی نمی تواند پایه ای برای مطالعات انسانی باشد ولی این مطالعه تاثیر مثبت کلوبتازول را بر فلبیت در نمونه انسانی تضمین می کند و اگر استفاده از کورتون های موضعی در انسان ثابت شود می تواند جایگزین دارو هپارین و سایر ضد التهاب های غیر استروئیدی شود در مطالعه حاضر نیز پماد کلوبتازول میزان بروز فلبیت و شدت فلبیت را در کل طول درمان نسبت به گروه کنترل کاهش داد که نتیجه آن در راستای نتایج مطالعه دویر و همکاران بود[۵۹]. کهنو و همکاران(۲۰۰۹) پژوهشی تحت عنوان تاثیر کورتیکواستروئید ها بر فلبیت ایجاد شده در اثر تزریق داروهای شیمی درمانی در خرگوش، انجام دادند. در این پژوهش تاثیر پیشگیری کننده دگزامتازون وریدی بر فلبیت ناشی از داروی شیمی درمانی بررسی شد. نتایج هیستوپاتولوژی نشان داد که تزریق دگزامتازون به طور معناداری نسبت به گروه کنترل، فلبیت ناشی از دارو را کاهش داده است[۶۰]. مطالعات انجام شده بر روی داروی کلوبتازول با مطالعه حال حاضر همسو بود.
در انتها با بررسی توزیع فراوانی فلبیت در بیماران گروه های مداخله( کلوبتازول و نیتروگلیسیرین) در زمان های مختلف بعد از کانولاسیون به تفکیک سن و محل کانولاسیون، نتایج نشان داد که از لحاظ آماری بین فراوانی فلبیت با سن و محل کانولاسیون بیماران تفاوت معنی داری وجود ندارد. هر چند نتایج نشان داد که میزان بروز فلبیت با افزایش سن بیشتر شده است اما این اختلاف معنی دار نبود البته قابل ذکر می باشد که در این پژوهش بیشتر نمونه ها درفاصله سنی بین ۲۰ تا ۳۹ سال قرار داشتند که شاید از دلایل معنی دار نبودن مطالعه باشد. اصلانی (۱۳۷۷) در تحقیق خود که با هدف تعیین شیوع فلبیت ناشی از کاتتر های محیط انجام داد بین پیدایش فلبیت و سن به ارتباط معناداری دست پیدا نکرد[۲۴]. که نتایج آن با مطالعه حاضر مشابهت دارد. اما برخی از محققان معتقدند که سن می تواند در بروز فلبیت موثر باشد[۲۰].در مطالعه حاضر نتایج حاصله بین بروز فلبیت و محل کانولاسیون بیشترین میزان بروز فلبیت در پشت دست و سپس مچ دست بود اما از نظر آماری تفاوت معناداری دیده نشد.که این نتایج مشابه نتیجه حاصله از تحقیق آوازه و همکاران می باشد[۷۵].
با توجه به نتایج مطالعه حاضر مشخص شد که مهمترین عامل در بروز فلبیت زمان می باشد و با گذشت زمان بروز فلبیت افزایش می یابد. این نتیجه یافته های تحقیق رحمانی وهمکاران[۸۴] و قدمی در سال ۱۳۷۹[۲۵] و تحقیق کارداک و همکاران در سال (۲۰۰۰) [۳۶]را مبنی بر افزایش میزان بروز فلبیت با افزایش ساعات جایگذاری کاتتر را تایید کرد. در حالی که در مطالعه حاضر در دو گروه آزمون که پماد نیتروگلیسیرین و پماد کلوبتازول بکار رفته بود بطور کلی از تعداد موارد فلبیت در دو گروه آزمون نسبت به گروه کنترل با گذشت زمان کاسته شده بود که این می تواند به دلیل تاثیر پماد کلوبتازول و پماد نیتروگلیسیرین باشد. در این پژوهش مشخص شد که تاثیر استفاده از دارو بر فلبیت بعد از گذشت ۴۸ ساعت به طور معنی داری مشخص می شود و با توجه به این موضوع که تعویض آنژیوکت در بیماران را هر ۷۲ ساعت یکبار کرده اند. لذا استفاده از دارو در پیشگیری از فلبیت می تواند ساعت تعویض آنژیوکت را به تاخیر بیندازد[۸].
تعویض زودرس و مکررآنژیوکت ها علاوه بر هزینه های سنگینی که بر بیمار و جامعه تحمیل میکند باعث صدمه جسمی و روحی بیشتر بیمار شده و او را برای اخذ عفونتهای بیمارستانی مستعدترمی سازد. همینطور باعث اتلاف وقت پرستاران می گردد. چنانکه۸۱%پرستاران بیش از۷۵% وقت خود را صرف درمان وریدی می کنند، بعلاوه فلبیت خود منبع بالقوه خطرناکی برای ایجاد عفونتهای سیستمیک است و با حضورفلبیت شانس بروز این عفونتها را ۱۸برابر افزایش می یابد[۸۱].
کاواجا^۱ در سال ۱۹۹۱ در مطالعه ای تحت عنوان دوام تزریقات وریدی محیطی ضربه ای را که در محل انفوزیون وارد می آید عامل مهم در موفقیت آمیز نبودن تزریق وریدی دانسته و عنوان می کند که مهارت شخص وارد کننده کاتتر خیلی مهم است. در این مطالعه تمام مراحل فرایند رگ گیری توسط یک پژوهشگر صورت گرفته است و از طرفی از جایگذاری کاتتر با قطر زیاد در داخل یک ورید کوچک که باعث التهاب لایه داخلی ورید می شود خودداری کرده و پژوهشگر در موقع انتخاب رگ، رگ های محیطی که متناسب با آنژیوکت صورتی بودند را انتخاب نمود. فلبیت ناشی از تزریق سبب انقباض رگ در محل تزریق شده که خود می تواند سبب تحریک آندوتلیوم بوسیله کاتتر شود . شدت این انقباض وریدی در شدت فلبیت دخالت دارد .
۱٫Kawaja
بنابراین می توان با متسع نگه داشتن رگ و حفظ آن توسط پماد نیتروگلیسیرین همچنین استفاده از پماد ضد التهاب کلوبتازول و قوع آن را کاهش داد[۳۳].در تحقیقی که مالاچ و همکاران طی ۸ سال اجرا کردند نشان دادند که با بهره گرفتن از مراقبت های پرستاری در نگهداری کاتتر ها در طی ۷۲ ساعت , میزان این علائم را از ۶/۱۲ به ۶/۲ درصد کاهش دادند[۸۲].
در تحقیق وود و همکاران که با هدف امتحان دو روش ایمن کاتتریزاسیون صورت گرفت نشان داد گروهی که از پانسمان استفاده کرده اند، یک کاهش ۴۵ درصدی را در عوارض کاتتریزاسیون نظیر عفونت و فلبیت نسبت به گروه نوار چسب خالی نشان داد [۳۸]. در مطالعه ما نیز علاوه بر استفاده از پماد نیتروگلیسیرین و پماد کلوبتازول از گاز استریل جهت پانسمان در دو گروه مداخله استفاده شد که احتمالا کمک شایانی در کاهش بروز فلبیت در دو گروه مداخله نسبت به گروه کنترل کرده باشد.
۵-۲٫کاربرد نتایج در حرفه پرستاری:
کاربرد در بالین :
با توجه به نتیجه پژوهش مبنی بر تاثیر مثبت استفاده از پماد کلوبتازول و پماد نیتروگلیسیرین بر پیشگیری از فلبیت ناشی از آنژیوکت توصیه می شود که، از داروهای کلوبتازول و نیتروگلیسیرین جهت پیشگیری از بروز فلبیت در بیمارانی که نیاز به استفاده طولانی مدت از آنژیوکت دارند، استفاده شود.
کاربرد در آموزش:
با توجه به اینکه ایجاد راه وریدی را می توان جزء اولین اقدامات در مواجه با اکثر بیماران بیان نمود و با توجه به نتایج این پژوهش توصیه می شود، در کلاس های درس رشته پرستاری و سایر رشته های مرتبط با درمان، در ارتباط با عوارض ناشی از برقراری راه وریدی بحث بیشتری بر قرار شود، تا با ورود دانشجویان به عرصه درمان، با انجام اقدامات اندک و کم هزینه بتوانند تا حد امکان از وقوع این عوارض پیشگیری کنند.
۵-۳٫پیشنهادات برای تحقیقات آینده:
در راستای نتایج به دست آمده پژوهش مبنی بر تاثیر مثبت استفاده از داروهای کلوبتازول و نیتروگلیسیرین بر پیشگیری از فلبیت ناشی از آنژیوکت، پیشنهاد می­ شود که در پژوهش­های آینده موارد زیر مورد بررسی قرار گیرد:

• این پژوهش در حجم نمونه بیشتر، با بهره گرفتن از هر دو جنس ودر سایر بخش های بیمارستانتکرار شود.

• با توجه به طوالانی اثر بودن کلوبتازول پیشنهاد میگردد برای مثال از ۳۶ ساعت بعد اثر آن سنجیده شود یا در بخش مراقبتهای وِیژه که بیماران به مدت طوالانی تر بستری هستند انجام شود.

• بررسی تاثیر داروهای پیشگیری کننده از فلبیت در بیمارانی که داروهای مسبب فلبیت دریافت می کنند.

• مقایسه تاثیر داروهای پیشگیری کننده از فلبیت با سایر روش های پیشگیری از فلبیت .

فهرست منابع