واژه استرس از یک لغت لاتین^۱ به معنای در آغوش گرفتن و باز فشردن و تحت فشار بودن است.رفتارهایی که می‌توانند با احساسات متضاد همراه باشند. فشرده شدن یا زیر فشار گرفتن به اختناق منتهی می شود و احساس درماندگی و اضطرابی را به وجود می آورد که قلب و روح او را در بر می‌گیرد. بدین ترتیب درماندگی یا استیصال نیز از کلمه فوق مشتق شده است و بیانگر احساس انزوا و ناتوانی است که در یک موقعیت حاد (خطر و رنج )در فرد ایجاد می شود (دادستان، ۱۳۸۶؛ نقل از البرز، ۱۳۸۶). استرس یک مفهوم اشتقاقی بود که از علوم طبیعی به عاریت گرفته شده بود. استرس به طور مشهود در قرن هفدهم به معنای سختی و محنت، فشار و درد، مصیبت و پریشانی به کار گرفته شده است. هم چنین در قرن هیجدهم و نوزدهم به معنای زور و نیرو، فشار، و تلاش سخت برای یک شی ء یا انسان به کار رفته است. استرس از دیدگاه های متعددی تعریف شده است. در مهندسی و فیزیک به معنای یک نیروی خارجی یا فشار بیرونی که توسط یک شیء یا فرد بروی چیزی دیگراعمال می شود.

مفهوم استرس برای اولین باردر علوم زیستی ، توسط هانس سلیه در سال ۱۹۳۶ مطرح شد. در فیزیولوژی استرس به محرک های فشار زا اشاره دارد که می‌تواند سازگاری جاندار با محیط را مختل نماید و در نتیجه سلامتی وی را به خطر اندازد. درفرهنگ علوم رفتاری این اصطلاح به عنوان هر گونه محرک یا وضعی که شخصی را به واکنش‌های سازشی وادار کند تعریف شده است (شعاری نژاد، ۱۳۷۵). در روان شناسی نیز استرس به پاسخ های جاندار به محرک های پیرامون که در نتیجه تعامل وی با محیط ناشی می شود؛ اشاره دارد (پستانوژی، ۱۹۹۹).

لازاروس و فولکمن (۱۹۸۴) استرس را به عنوان یک فرایند مورد بررسی قرار می‌دهد. آن ها عقیده دارند که تعبیر و تفسیر رویدادهای استرس زا، خیلی مهمتر از خود رویدادهاست. دایورا و فیمین (۱۹۸۸) استرس را به عنوان یک تنش هیجانی ناشی از حوادث زندگی تعریف نمود ه اند. به عبارت دیگر استرس یک احساس تهدید آمیز برای عزت نفس و امنیت شخص قلمداد می شود. استرس یعنی دوباره سازگار شدن فرد با شرایط و موقعیت های جدید. این تغییرات در جهت تغییر واقعه ی پراسترس یا عوض کردن اثرات آن است.

حوادثی مانند: ازدواج، ازدحام، امتحان، یک ارتباط بین فردی بد، قرار ملاقات برای یک مصاحبه ی شغلی ،رقابت های ورزشی … می‌توانند جزء حوادث استرس زا باشند. از آنجایی که یک حادثه ی خاص می‌تواند برای یک نفر استرس زا و برای فرد دیگر بدون استرس تلقی شود، ‌بنابرین‏ اکثر تعاریف استرس بر رابطه ی بین فرد و محیط تأکید کرده‌اند. استرس پیامد فرایند ارزیابی فرد است، یعنی ارزیابی این که آیا منابع فردی برای پاسخ گویی به توقعات محیط کافی است یا نه (لازاروس و فولکمن، ۱۹۸۴؛ نقل از فتی و همکاران، ۱۳۸۵).استرس را می توان از جهات مختلف مورد بررسی قرارداد.

۲-۸- نظریه های استرس

ماسن^[۱۲۶](۱۹۷۵) بر اساس سه طبقه بندی ارائه شده برای تعاریف استرس عوامل مختلف را در فرایند استرس مؤثر دانسته و به بررسی آن ها پرداخته است. در واقع این طبقه بندی از اصول زیربنایی نظریه های متفاوت نشأت گرفته است. ابتدا این دیدگاه توضیح داده می شود و سپس استرس از دیدگاه های ساختاری^[۱۲۷]، یادگیری_رفتاری^[۱۲۸] و شناختی^[۱۲۹] مورد بررسی قرار می‌گیرد. به اعتقاد ماسن (۱۹۷۵)، استرس می‌تواند به صورت یکی از حالت های زیر حاصل شود: (۱) تغییر حالت درونی فرد؛ (۲) وجود رویداد بیرونی یا استرس زا؛ و (۳) تجربه ای از برانگیختگی که از تعامل فرد و محیط به وجود آمده باشد (نقل از آلدوین، ۱۹۹۴). این سه حالت به طور کلی اجزاء فرایند استرس را به طور واضح شرح می‌دهند.

در حالت اول، تغییرات فیزیولوژیک و هیجانی در فرد به وجود می‌آید. واکنش های فیزیولوژیک، سیستم عصبی مرکزی^[۱۳۰]، پیرامونی^[۱۳۱]، سیستم ایمنی و غدد درون ریز^[۱۳۲] را درگیر می‌کند. استرس برانگیختگی سیستم سمپاتیک ارگانیسم را باعث شده و ‌به این ترتیب موجود را برای فعالیت آماده می‌سازد. خون از اندام های درونی به سمت مغز جریان می‌یابد. افزایش ضربان قلب، فشارخون و تنفس باعث می شود اکسیژن بیشتری به مغز و ماهیچه ها برسد و افزایش قند خون باعث بالا رفتن انرژی می شود و همه این تغییرات فعالیت ذهنی و فیزیکی بیشتر را به وجود می آورد. کنن^[۱۳۳] (۱۹۳۹) این برانگیختگی سیستم عصبی سمپاتیک را واکنش”جنگ و گریز^[۱۳۴]” نامیده است. به اعتقاد کنن، این واکنش یک پاسخ عمومی به هر نوع استرس (فیزیکی یا اجتماعی) بوده و بدن به همه انواع تهدید ها به صورت مشابه پاسخ می‌دهد، حال آنکه ممکن است درآن لحظه، آن واکنش نامرتبط باشد (نقل از آلدوین،۱۹۹۴). همچنین، کنن (۱۹۱۵) برای اولین بار این فرض را مطرح کرد که ادراک یک تهدید، تالاموس^[۱۳۵] را فعال می‌کند (در حال حاضر مشخص شده که هیپوتالاموس^[۱۳۶] فعال می شود) و آن نیز غده هیپوفیز^[۱۳۷] را فعال کرده که باعث ترشح هورمون های آدرنالین^[۱۳۸] و نورآدرنالین از غده فوق کلیوی می شود. با رفع تهدید، فعالیت پاراسمپاتیک بدن را از طریق کاهش فشار خون، ضربان قلب و تنفس به حال تعادل باز می گرداند.

حالت دوم رویداد استرس، مربوط به محیط بیرونی است. تحقیقات اولیه ‌در مورد فاجعه های طبیعی و جنگ بود و بعد ها به رویداد های مهم زندگی از جمله ازدواج، طلاق، ‌داغ‌دیدگی یا شروع یک کار جدید گسترش داده شد. ‌در مورد عامل استرس زا، باید طول دوره^[۱۳۹]، سرعت شروع^[۱۴۰] و گستردگی^[۱۴۱] استرس را در هر رویداد مد نظر قرار داد.

در حالت آخر، استرس تجربه ای است که از تعامل بین فرد و محیط حاصل می شود؛ به ویژه تعاملاتی که ناهماهنگی بین منابع فردی و چالش یا نیازهای ادراک شده در آن ها وجود داشته باشد. در این حالت، برای این که واکنش های فیزیولوژیک یا هیجانی به وجود آید باید فرد نسبت به عامل استرس (تهدید^[۱۴۲]، فقدان^[۱۴۳]، چالش^[۱۴۴]) شناخت پیدا کند و این شناخت برانگیخته شود.

۲-۹- نظریه ساختاری ژن ها ‌در مورد استرس

ژن ها سلامت و رفتار ما را از هنگام تولد تا مرگ تحت تاثیر قرار می‌دهند. بهترین نمونه ‌در مورد اثر ژن و توارث مطالعه دوقلوهای یکسان است. به عنوان مثال، مشاهده شده که فشارخون، ۶۵% ارثی بوده و تنها ۴۰% تحت تاثیر رژیم غذایی، ورزش، پاسخ های استرس زای آموخته شده و عوامل دیگر قرار می‌گیرد. شواهد خوبی وجود دارد مبنی بر این که، کودکان والدین دارای اختلالات روانی جدی، ریسک بالایی برای ابتلا به آن اختلال خواهند داشت. یک سری خصوصیات شخصیتی مثل خجالتی بودن و یا مضطرب بودن نیز ارثی بوده و فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند (آلدوین،۱۹۹۱). در تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده، نشان داده شده که دوقلوها، عادت های عصبی یکسانی در مواقعی که تحت فشار روانی قرار می گیرند، نشان می‌دهند؛ مثل جویدن ناخن^[۱۴۵] یا مالش چانه^[۱۴۶]. همچنین، حتی اگر آن ها کاملا جدا از هم بزرگ شده باشند، باز هم در توصیف اضطراب شان از کلمات مشابه استفاده می‌کنند. تاثیرگذاری ژن ها بسیار جالب است اما نباید در آن اغراق شود (تاکر- لاد^[۱۴۷]،۲۰۰۰).

انگیزه مثبت پیشرفت، نیاز به پیشرفت نامیده می شود. اگر موقعیت‌ها بیش از اندازه پیچیده باشد در کودک اثر منفی بر جای می‌گذارد و به جای انگیزه پیشرفت انگیزه گریز از شکست در او پرورش می‌یابد. آن چه که در ظهور نیاز به پیشرفت ضروری است تسلط بر موقعیتهایی است که به تدریج پیچیده تر می شود و به موفقیت می‌ انجامد و این موفقیت و لذت ناشی از آن نیاز به پیشرفت را تقویت می‌کند و باعث افزایش این رفتار در موقعیتهای بعدی می شود.

در نظریه مک کللند گفته می شود کسانی که دارای انگیزه پیشرفت هستند بیشتر شغلی را انتخاب می‌کنند که احتمال معقولی برای موفقیت در آن وجود دارد و از دست زدن به کارهایی اجتناب می‌کنند که یا بسیار ساده هستند (چون حالت مبارزه طلبی ندارد) و یا بیش از حد مشکل است (به دلیل ترس از شکست) و بالاخره این افراد به مشاغلی روی می آورند که شانس موفقیت در آن بیشتر است.

هنگامی فعالیت‌های فرد در جهت پیشرفت ادامه می‌یابد که انتظار داشته باشد عملکرد او بسیار عالی ارزیابی شود. کسانی که انگیزه پیشرفت در آنان ضعیف است نیز تمایل دارند کارهایی را انجام دهند که از نظر میزان دشواری در حد متوسط باشند.

مک کللند و همکارانش (۱۹۵۳) متوجه شدند که ظاهراًً می توان انگیزه پیشرفت را آموخت و این انگیزه منحصراًً و فقط در طی تجربه های دوران کودکی فرد کسب نمی شود. در سازمان‌ها نیز می توان نیاز به پیشرفت را با طرح و اجرای دوره های آموزشی خاص در مدیران پرورش داد.
‌در مورد تفاوت های فرهنگی، تحقیقات بسیاری بعمل آمده؛ این تحقیقات که با هدف بررسی مشابهت ها و تفاوت ها ‌در مورد به دست آوردن موفقیت در راستای فرهنگ ها صورت گرفته، تفاوت های فرهنگی را کاملاً آشکار ‌کرده‌است ( چانگ و همکاران ۲۰۰۴) عوامل فرهنگی به عنوان یکی از تاثیرگذار ترین عوامل در انگیزه پیشرفت به صورت جمعی می‌باشد،عوامل فرهنگی می‌توانند حیطه موفقیت مناسب با ارضای نیاز پیشرفت افراد را افزایش دهند یا محدود کنند(مک کلند ۱۹۶۱)
مک کللند (۱۹۶۵) معتقد بود که انگیزه پیشرفت صفتی است که می شود به وسیله آموزش آن را افزایش داد و تعلیم و تربیت، محیط خانوادگی و محیط اجتماعی در پیدایش و تکوین آن نقش اساسی دارند.

انگیزه پیشرفت و ویژگی‌های افراد با انگیزه پیشرفت بالا:

به دنبال پژوهش‌های اولیه مک کللند مطالعات زیادی در ارتباط با ماهیت و اثرات انگیزه پیشرفت انجام گرفت. در برخی از این مطالعات ویژگی‌های شخصیتی افراد پیشرفت گرا مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد که این دسته از افراد از راه‌های ویژه‌ای عمل می نمایند. در زیر برخی از جنبه‌های شخصیتی افراد پیشرفت گرا ارائه شده است.

الف- احساس مسئولیت در مقابل عملکرد:

مطالعات بیانگر آن است که افراد با انگیزه پیشرفت بالا معمولاً در مقابل نتایج عملکردشان خود را مسئول می دانند، زیرا در این صورت است که آن ها از عملکردشان احساس رضایت می‌کنند و این افراد در پرداختن به کارهایی که نتیجه آن ها به شانس بستگی دارد کمتر علاقه نشان می‌دهند (مک کللند، ۱۹۷۵ )

ب- تمایل به دریافت بازخوردهای واقعی:

به طور کلی افراد با انگیزه پیشرفت بالا علاقه دارند در موقعیت‌هایی کار کنند که نحوه عملکردشان از طریق بازخوردهای عینی، دقیق و غیر مبهم مشخص شود. به عبارت دیگر، آن ها می خواهند بدانند آیا از دیگران کار را بهتر انجام داده‌اند یا خیر. این افراد باز خوردهای واقعی را بر تشویق ترجیح می‌دهند. باز خورد برای این افراد نشانه چگونگی عملکردشان است نه این که مشوقی برای آن ها باشد. به عنوان مثال، برای دانش آموز با انگیزه پیشرفت بالا و شاغلین با انگیزه پیشرفت بالا نمره و پول ارزش چندانی ندارد مگر این که نمره یا پول نشانه چگونگی عملکردشان باشد.

پ- سطح آرزو

در مطالعه ای که ایزاکسون (۱۹۶۴، به نقل از مک کللند، ۱۹۸۵) انجام داد ‌به این نتیجه رسید که افراد با انگیزه پیشرفت بالا مسائل با دشواری متوسط را ترجیح می‌دادند. آن ها ریسک حساب شده ای داشتند، زیرا اگر کاری بسیار آسان باشد فرد پیشرفت گرا نمی تواند با انجام آن احساس رضایت کند چرا که هر فرد دیگری هم می‌تواند آن را انجام دهد، و اگر کاری بسیار دشوار باشد نیز ارزش انجام دادن ندارد. زیرا هر فردی نیز در آن شکست می‌خورد.

ت- رفتار ریسک کردن

لیتیگ (۱۹۶۳، به نقل از هک هوسن ، ۱۹۸۲) در بررسی رفتار افراد با نیاز به پیشرفت بالا و پائین در یک بازی شرط بندی پوکر ، دریافت که افراد با نیاز به پیشرفت بالا ریسک پائین تری را نسبت به افراد با نیاز به پیشرفت پائین ترجیح می‌دهند. ظاهراًً افراد با نیاز به پیشرفت بالا تکالیف با دشواری متوسط را ‌به این دلیل انتخاب می‌کنند که با انجام دادن آن ها بتوانند حداکثر برآورد واقع بینانه را از توانایی خویش به دست آورند اما افراد با انگیزش پیشرفت پائین غالباً تکالیف با دشواری خیلی بالا یا خیلی پائین را انتخاب می‌کنند.

ث- تنش تکالیف

شواهدی وجود دارد که انگیزه پیشرفت بالا با یادآوری و ادامه تکالیف ناقص در ارتباط است. اتکینسون دریافت که آزمودنی‌ها دارای نیاز به پیشرفت بالا نسبت به افراد دارای نیاز به پیشرفت پائین تکالیف ناقص را بیشتر به یاد می آورند. وانیر (۱۹۶۵، به نقل از فرج زاده۱۳۸۰ ، همان) در حالی که آزمودنی‌ها روی تکالیف مختلف کار می‌کردند فعالیت آن ها را قطع می کرد. ‌به این ترتیب دریافت که بعد از تجربه شکست از سوی آزمودنی‌ها افراد با نیاز به پیشرفت بالا تمایل داشتند که تکالیف ناتمام را ادامه دهند، در حالی که افراد با نیاز به پیشرفت پائین به دنبال تجربه موفقیت تمایل مجدد به ادامه کار نشان می‌دادند. ‌بنابرین‏ کوشش برای شروع مجدد یک فعالیت نیمه تمام ویژگی دانش آموزان با انگیزه پیشرفت بالا است.

ج- ابتکار و نوآوری

افراد با نیاز به پیشرفت بالا به کارهای روزمره علاقه ندارند و از انجام این نوع کارها اجتناب می ورزند. (شپارد ۱۹۶۶، به نقل از فرج زاده ۱۳۸۰، همان) در تحقیقی نشان داد که افراد با انگیزه پیشرفت بالا برای جمع‌ آوری اطلاعات مربوط به راه‌های جدید شغلی بیشتر فعال بودند. سنها و مهتا (۱۹۷۲، به نقل از فرج زاده ۱۳۸۰، همان ) معتقدند بالا و پائین رفتن نیاز به پیشرفت در جمعیت ایالات متحده رابطه نزدیک با بالا و پائین رفتن میزان انتشار اختراعات در هر یک میلیون جمعیت وجود دارد. سنها و مهتا نشان دادند که این افراد برای کسب موقعیت‌های جدید بیشتر اقدام به مسافرت‌های شهری یا کشوری می‌کنند.

چ-پافشاری در کار

زمانی که افراد پیشرفت گرا، انجام کاری را آغاز می‌کنند نسبت به اتمام آن وسواس نشان می‌دهند. یکی از خصوصیات افراد پیشرفت گرا درگیری و اشتغال ذهنی به کار است، این افراد به سختی می‌توانند ‌در مورد کاری که بر عهده گرفته اند فکر نکنند. این اشتغال ذهنی حتی قبل از شروع کار شکل می‌گیرد و تا وقتی که کار پایان نیافته ادامه دارد.

ح- آینده نگری

عبادت و دعا به درگاه خداوند نیز نقش مؤثری در بازیابی خود انسان ایفا می کندعبادت بیدار کننده انسان است.آدمی در عبادت کردن خود را همان گونه که هست می بیند و به نقصها و ناتوانی خود آگاه می‌گردد.اقبال لاهوری نیز ‌در مورد ارزش پرستش و نیایش در بازیافتن حقیقت خود می‌گوید:«نیایش وسیله اشراق نفسانی،عملی حیاتی و متعارفی است که به وسیله آن جزیره کوچک شخصیت ما وضع خود را در کل بزرگتری از حیات اکتشاف می‌کند.»از خود بیگانی گاهی به دست خود انسان و گاهی به دست دیگران و با غفلت از خود پیش می‌آید. انسان فراموش می‌کند که به چه چیز تعلق دارد،سمت روحیاتش کجاست،علایق او چیست.در امور اجتماعی نیز جامعه ای که از خود غافل شود استثمارگران درصدد تعیین هویت او بر می‌آیند و او هم بناچار این هویت را می پذیرد.^[۸۲] در قرآن از خود بیگانگی تحت عنوان نسیان نام برده شده است.«وَ قُل اَلیَوم نَنساکُم کَما نَسَیتُم لِقاءَ یَومِکُم:امروز ما شما را فراموش می‌کنیم همان‌ طور که شما ما را فراموش کردید.»^[۸۳] تعبیر دیگری که قرآن برای از خودبیگانگی در نظر می‌گیرد شیطان است.در جاهای مختلف قران از شیطان به عنوان عامل اصلی از خود بیگانگی یاد می‌کند و بی جهت او را عدوٌ مبین نخوانده است،چون دشمن اصلی انسان است.گاهی چنان شیطان در شخصیت و اعمال آدمی نفوذ کرده که استقلال شخصیت خود را از دست می‌دهد.وقتی شیطان در اندیشه آدمی خانه کرد و آدم از خطوات او پیروی نمود جای دوست دشمن را در دل می‌گیرد و دزد جای امین را^[۸۴] پس:«اَعوذُ بِکَ مِن هُمَزات الشَیاطین وَ اَعوذُ بِکَ رَّبِ اَنَّ یَحضِرون:خداوندا از وسوسه های شیاطین به تو پناه می برم و از تو می خواهم که نگذاری نزد من حاظر شوند.»^[۸۵] هدف مشترک دین و جرم شناسی نیز در این حوزه ساختن انسانهایی است که در مقابل هر موقعیت خطر آفرین و هر محیط مستعد بزه و گناه به راحتی آلوده این عوامل نگردند.

گفتار دوم: باورهای دینی و بهداشت روانی

«کسی زمانی به من گفت اگر روح و روانم تنها چیزی باشد که با خود به آن دنیا می برم،این باید بهترین داراییم باشد.»^[۸۶] فرهنگ روانشناسی لاروس بهداشت روانی را چنین تعریف می‌کند:«استعداد درون برای هماهنگ،خوشایند و مؤثر کردن،در موقعیت های دشوار،انعطاف پذیر بودن برای بازیابی تعادل خویش،توانایی داشتن»^[۸۷] گناه یک نوع بیماری است که روح بدان مبتلا می‌گردد.در جایی قرآن کریم مکر و خدعه را بیماری نامیده است و درباره منافقانی که با خدا و مردم با ایمان خدعه می‌کنند می فرماید:«فی قُلُوبِهِم مَرَضٌ وَ زادَهُمُ اللهُ مَرَضا^ً:در دل این منافقان خدعه گر بیماری است»^[۸۸]و در جای دیگر بی عفتی را بیماری خوانده است و به زنان رسول خدا (ص) فرموده که صدای خود را در وقت سخن گفتن نرم و نازک نکنند تا بی عفتان بیمار را به طمع نیندازد.

اسلام حتی از اندیشه و فکر گناه نیز جلوگیری کرده،چون اندیشه گناه،شخص را به گناه وادار می‌کند و کسی که اندیشه گناه را در سر پرورانید،تدریجا به صورت فردی گناهکار در می‌آید.حضرت علی علیه السلام می فرماید:«مَن کَثُرَ فِکرُهُ فیِ المَعاصی دَعَتهُ اِلَیها.کسی که ‌در مورد گناهان زیاد فکر کند گناهان را بسوی خود می کشد.»^[۸۹] اساسا فکر گناه دل را تیره کرده،پاکی و صفای روح آن را از بین می‌برد.به عبارت روشنتر اسلام درصدد است که گناه را از سرچشمه خشک کند و آلودگی را در نطفه خفه سازد و به طور کلی اسلام و رهبران بزرگوار آن پایه اعمال را از نظر کیفر و پاداش روی اندیشه و نیت افراد بنا نهاده اند.قرآن کریم در هر سوره که نام عمل صالح را به میان آورده قبل از آن ایمان را ذکر کرده و عمل را به دنبال آن آورده است:«اِنّ الذّینَ آمَنُوا وَ عَمِلوا الصّالِحات…»چون عملی که روی ایمان به خدا پایه گذاری نشود ارزش و ثمری ندارد بلکه اعمال نیک باید متکی به ایمان و اعتقاد به خدا و ناشی از سرچشمه روحانی ایمان باشد.زیرا اگر بنا شد که کار نیک هم از روی ریا و خودنمایی انجام شود و برای خدا نباشد،دوامی نخواهد داشت و بزودی از بین خواهد رفت.^[۹۰]

در اینجا این عبارت بسیار زیبا «رعایت حالت روح» را از استاد شهید مرتضی مطهری برداشت نمودم چون تعبیری بهتر و درخورتر از این برای این قسمت نیافتم.ایشان در کتاب تعلیم و تربیت در اسلام به نقل از حضرت علی (ع) آورده اند،که همان‌ طور که تن بر اثر زندگی روزمره و انجام امور مختلف و کار کردن خسته می شود،روح نیز به مانند او در اثر فکرهای بسیار سنگین،هجوم وسوسه ها و غرائظ و حساب سود و زیان امور و بر اثر تغییراتی که در درون فرد اتفاق می افتد غبار خستگی روی او می نشیند. پس همان گونه که مراقب تن و بدن خود هستیم باید مراقب روح خود باشیم و به او نیز استراحت دهیم و به اصطلاح شهید مطهری رعایت حال روح را باید بکنیم.^[۹۱]در زندگی بسیاری از عوامل هست که روح را خسته می‌کند به طوری که روح ناتوان می شود. از این رو باید سعی شود عواملی که باعث افسردگی روحی و روانی ما می شود کنار گذاشته شود.

رفتار و اعمال انسان بازتاب تاثیریافته درون اوست. به طور کلی انسان بافته و ساخته باورها و اعتقاداتی است که به مسائل دارد و همان گونه که فرد در درون خود می اندیشد و نسبت به کرامت نفس و عزت خود ایمان دارد همان موارد و عادات و اعتقادات باعث می شود که فرد از انجام کارهای زشت به دور و به انجام دادن کارهای مثبت تشویق شود.اظهار محبت و دوستی به دیگران و تواضع در برابر مردم از فروتنی درونی در برابر همنوعان شکل می‌گیرد که نمود آن در بیرون و در برخورد با دیگران مشاهده می شود.مقصود از فروتنی هم در اینجا مفهوم و مقایسه ای است که فرد در درون خود می‌کند و در برخی روایات نیز بدان توصیه شده است.^[۹۲]

بند اول: ایمان به خالق یکتا و بهداشت روانی

افزایش قدرت رقابت در عرصه تجاری مستلزم برنامه ریزی دقیق و مستمر به منظور ایجاد تسهیل در تجارت است. در این میان برنامه های نظیر بازنگری قوانین تجاری، ایجاد مشوق‌های صادراتی، ساده سازی فرآیندهای تجاری، کاهش بوروکراسی اداری، تکمیل فرآیندهای تجاری و الحاق به پیمآن ها و کنوانسیون‌های منطقه‌ای وبین‌المللی حائز اهمیت‌اند. درکنار این ابزارها، بهره گیری از تکنولوژی‌های به روز دنیا برای تبادل اسناد به صورت الکترونیکی و حذف کاغذبازی‌های تجاری نقش مهمی در تسهیل تجاری ایفا می‌کند. کاربردهای تجارت و کسب وکار الکترونیکی در عرصه تجاری به بروز تحولی عظیم در راستای ایجاد تجارت بدون کاغذ و در قالب سیستم‌هایی چون پنجره واحد الکترونیکی، سامانه جامع بندری و گمرک الکترونیکی منجر شده است.

‌بر اساس تعریف سازمان سی فاکت^[۳۹]، پنجره واحد سیستمی است که برای بخش‌های دخیل در تجارت و حمل و نقل، امکان قراردادن اطلاعات ‌و مستندات استاندارد شده را از طریق یک نقطه ورودی واحد برای انجام تمام نیازهای متداول مربوط به جابه‌جایی، واردات ‌و صادرات وبه طورکلی انجام کامل تراکنش‌های تجاری فراهم می‌کند.

سیستم پنجره واحد تجاری در حقیقت تمامی مراحل دخیل در زنجیره تأمین تجاری را تحت پوشش قرارمی‌دهد، با این حال با توجه به نقش مهم گمرکات هر کشور در تکمیل فرآیندهای تجاری وانجام حجم عظیمی از مبادلات تجاری درگمرکات، حرکت به سمت ایجاد پنجره واحد در بسیاری از کشورها با ایجاد گمرک الکترونیکی آغاز می‌شود و در ادامه کار اجرای پنجره واحد تجاری مدنظر قرار می‌گیرد.

گمرک الکترونیکی یکی از ارکان اصلی سیستم پنجره واحد تجاری است که در صورت راه‌اندازی صحیح و اصولی، تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر تسهیل تجاری خواهد داشت. گمرک الکترونیکی در حقیقت از طریق کوتاه‌تر کردن مدت زمان لازم برای صادرات و واردات و کم کردن تعداد اسناد و هزینه های صادرات و واردات، سبب بهبود وضعیت تسهیل تجاری خواهد شد. این رابطه در (شکل ۲-۱۰) نشان داده شده است.

تعداد اسناد لازم برای صادرات

زمان لازم برای صادرات (روز)

هزینه صادرات

تعداد اسناد لازم برای واردات

زمان لازم برای واردات (روز)

هزینه واردات

بهبود شاخص‌های تجارت فرامرزی

شکل (۲- ۹) ارتباط میان استقرار گمرک الکترونیکی و شاخص‌های تجارت فرامرزی

(منبع: کرمی،۱۳۹۰، صص۴۴)

اجرای گمرک الکترونیکی سبب کاهش زمان فرایند اظهار و ترخیص کالاها، ایجاد شفافیت در امور گمرکی و کاهش بروز اشتباهات نیروی انسانی از طریق ایجاد اتوماسیون وارائه آمار و اطلاعات دقیق گمرکی می‌شود. براین اساس، بسیاری ازکشورهای طی سالیان اخیر بهبود قابل توجهی در زمان لازم برای پردازش اسناد ‌و فرآیند های گمرکی خود ‌داشته‌اند. برای مثال کشورهای آسیای جنوبی شرقی زمان لازم برای کامل کردن رویه‌های صادراتی خود را تا ۱۹ درصد، کشورهای آسیای جنوبی تا ۲۰ درصد و کشورهای آسیای مرکزی به طور میانگین تا ۹ درصد در فاصله سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ کاهش داده‌اند. حذف موانع وسایر اقدامات مخرب رسمی که در فرایند اظهار ‌و ترخیص کالاهای وارداتی وجود دارد، بهبود همکاری وتعامل بین سازمان‌های مرتبط ودخیل درخصوص اسناد قانونی مورد نیاز، انتشار و توزیع جامع و به موقع قوانین و مقررات گمرکی، کاهش و ساده‌سازی اسناد مورد نیاز برای صادرات و واردات ازجمله موضوعات مورد توجه در حوزه تسهیل تجاری است.

اهمیت گمرک الکترونیکی در تسهیل تجاری تا حدی است که ‌در چارچوب‌های ارائه شده درباره تسهیل تجاری، برای گمرک و فعالیت‌های آن جایگاه ویژه‌ای در نظر گرفته شده است. یکی از معتبرترین این چارچوب‌ها، چارچوب پیشنهادی کمیسیون اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل متحد برای آسیا و اقیانوسیه با عنوان چارچوب تسهیل تجاری اسکاپ می‌باشد. در چارچوب مذکور تعدادی از مراحل پیشنهادی برای تسهیل تجاری به صورت خاص به گمرک و فعالیت‌های آن اختصاص یافته و در این خصوص پیشنهادهایی نیز ارائه شده است که از آن جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. 1. بازنگری قوانین و مقررات حوزه گمرک: این بازنگری با هدف ساده‌سازی و شفاف‌سازی قوانین و مقررات گمرکی وافزایش تطابق آن‌ ها با کنوانسیون‌های منطقه‌ای وبین‌المللی درحوزه امور تجاری و گمرکی انجام می‌گیرد.

1. 1. استفاده از تکنیک‌های مدیریت ریسک: استفاده از این تکنیک‌ها وجمع‌آوری پروفایل^[۴۰] صادرکنندگان و واردکنندگان در راستای کاهش کنترل‌های غیرضروری و با هدف کاهش مدت زمان صادرات و واردات پیشنهاد می‌شود.

1. 1. ساده سازی رویه‌های گمرکی: هدف از ساده‌سازی رویه‌های گمرکی حذف پیچیدگی‌های تشریفات ورویه‌های گمرکی به منظور کاهش مدت زمان تکمیل فرآیندهای تجاری صادرات و واردات است.

1. ساده سازی و استاندارد سازی اسناد تجاری صادرات و واردات: منظور از ساده‌سازی اسناد تجاری، حذف اجزای اطلاعاتی یا به عبارت ساده‌تر همان حوزه اطلاعاتی مشترک در بین آن‌هاست. این کار نیازمند تجزیه و تحلیل اجزای اطلاعاتی اسناد تجاری برای یافتن اجزای مشترک با توجه به معانی آن‌ ها و سپس حذف اجزای مشابه است. استانداردسازی اسناد تجاری در دو سطح داده ها و ظاهر فیزیکی اسناد با هدف ایجاد قابلیت تعامل انجام می‌شود. منظور از استانداردسازی ظاهر فیزیکی اسناد، استفاده از معیارهای بین‌المللی نظیر کلید طرح بندی سازمان ملل متحد برای طرح بندی ظاهر فیزیکی اسناد است. برای استانداردسازی داده های تجاری دستورالعمل‌های ویژه‌ای توسط سازمان‌های معتبر بین‌المللی نظیر سازمان سی‌فاکت و سازمان جهانی گمرک ارائه گردیده است. بر اساس این دستورالعمل‌ها استانداردسازی داده های تجاری شامل مراحل جمع‌ آوری داده های تجاری، تعریف وتجزیه وتحلیل اجزای اطلاعاتی، نگاشت آن‌ ها با مدل‌های داده مرجع و درنهایت استخراج XSD ها برای تبادل الکترونیکی داده ها می‌باشد. سازمان جهانی گمرک به منظور نگاشت داده ها، مدل داده های سازمان جهانی گمرک را پیشنهاد می‌کند. این مدل که توسط سازمان جهانی گمرک در اختیار گمرک کشورهای عضو قرار می‌گیرد توسط بسیاری از کشورها استفاده می‌شود و درحال بازنگری برای پوشش‌دهی وسیع‌تری از داده های تجاری است (کرمی،۱۳۹۰، صص۴۵-۴۱).

۲-۲-۵-۱ ارکان اصلی تسهیل تجاری

ارکان اصلی تسهیل تجاری عبارت‌اند از: شفافیت، آزادسازی ترانزیت، تشریفات و کارمزدهای مرتبط با رویه‌های تجاری.

چنانچه اجرای مجازات بدون توجه به خشکانیدن ریشه‌ها و عوامل بزهکاری صورت گیرد جز در مدت کوتاه اثرنخواهد داشت. ‌بنابرین‏ لازم است در بسیاری از موارد بعد از اجرای مجازات با اتخاذ تدابیر اصلاحی زمینه‌های ارتکاب رفتارهای مجرمانه در افراد از بین برده شود. به عبارت دیگر در سیاست جنایی اسلام صرف اجرای مجازات موضوعیت ندارد بلکه باید مهم‌ترین هدف مجازات یعنی اصلاح مجرم محقق شود و ‌در مورد مجرمینی که هدف اصلاح با اجرای مجازات ‌در مورد آن ها محقق نشده است. فراهم نمودن زمینه اصلاح و جلوگیری از تکرار جرم لازم است.

نمونه عملی این اندیشه را می‌توان در سیره معصومین مشاهده کرد. به عنوان مثال حضرت علی (ع) برای جلوگیری از تکرار جرم توسط زنی که مرتکب زنا شده بوده فرمودند که امام مسلمین باید برای نگه داشتن چنین زنی او را به همسری درآورد همان گونه که شترگریزان را با عقال می‌بندند.^[۱۸۹]

این روایت نشان می‌دهد که حضرت علاوه بر اجرای مجازات به عامل ‌بزهکاری توجه ‌داشته‌اند و برای از بین بردن این عامل به ازدواج درآوردن زن را دستور داده‌اند.

نتیجه‌گیری و پیشنهادات

الف) نتیجه‌گیری

پس از تحقیق و پژوهش در خصوص موضوع مطروحه نتایج زیر به دست آمده است:

1. 1. اعمال منافی عفت اعمالی نسبی هستند یعنی نسبت به زمان و مکان تغییر می‌کنند، عملی که در یک زمان و مکان خاص عملی ضد عفت است در جای دیگر یا زمان دیگر می‌تواند متعارف شناخته شود، لکن مصادیق بارز جرایم منافی عفت یعنی زنا، لواط و مساحقه در فقه جرایم ثابت و مشخصی هستند.

1. رویکرد سیاست جنایی اسلام به جرایم منافی عفت، رویکردی متفاوت است این رویکرد متفاوت بدین جهت است که از منظر اسلام، انسان موجودی کریم و محترم است که هیچ‌کس، حتی خود او، حق ندارد کرامت و حرمت وی را خدشه‌دار کند در سیاست جنایی اسلام برای حفظ این حرمت، نهاد توبه پیش‌بینی شده است تا فردی که مرتکب این جرایم می‌شود، بدون خود افشایی نزد دیگران، در پیشگاه خداوند توبه نماید. دیگران هم مجاز به اشاعه‌ی این جرایم نیستند و اگر چنین کنند عذاب دردناک الهی در انتظار آن ها‌ است.

در سیاست جنایی اسلام حتی پس از کشف جرم، برای حفظ حرمت فرد تلاش می‌شود و جریان رسیدگی ‌به این جرایم به گونه‌ای پیش می‌رود که مرتکب به مرحله تحمل مجازات نرسد و اگر ‌به این مرحله برسد باز هم هیچ‌کس حق اهانت به او وهتک حرمت وی را ندارد و برخورد با مجرم، هم در زمان اجرای مجازات و هم پس از آن، باید به گونه‌ای باشد که وی پس از تحمل مجازات، به سبب تطهیر ازآلودگی جرم و گناه برخود ببالد.

از آنجا که فرایند جرم‌انگاری رفتارهای منافی عفت، محدود نمودن آزادی‌های افراد را به همراه دارد لازم است این فرایند مبتنی بر اصولی باشد، اصل ملاحظه کرامت انسانی و صیانت از اخلاق دو نمونه از این اصول هستند. به موجب اصل اول، جرایم منافی عفت نه تنها با کرامت انسانی مرتکب، مغایرت دارند بلکه در بیشتر موارد به کرامت انسانی سایر افراد جامعه نیز لطمه می‌زنند و همین امر، جرم‌انگاری آن‌ ها را ضروری می‌سازد ‌بر اساس اصل صیانت از اخلاق، رفتارهای منافی عفت رفتارهایی غیر اخلاقی هستند که جرم‌انگاری و تعیین ضمانت اجرای کیفری برای ارتکاب آن ها لازم است. اعمال محدودیت از طریق جرم انگاری و تعیین و اعمال مجازات، استثناء بر اصل آزادی و کرامت ذاتی انسان محسوب می‌شود، ‌بنابرین‏ بار اثبات ضرورت وجود محدودیت بر عهده کسانی است که قصد محدود کردن آزادی‌های افراد را از طریق جرم انگاری و اعمال مجازات دارند.

1. 1. دادرسی جرایم منافی عفت تابع اصولی است که از جمله آن ها اصل بزه‌پوشی و سخت‌گیری در اثبات جرم و رعایت موازین حقوق بشری در مرحله اعمال واکنش است. به منظور حفظ حرمت افراد و جلوگیری از اشاعه جرایم منافی عفت، قبل از علنی شدن این جرایم به نهان سازی آن‌ ها توصیه می‌شود و در صورت علنی شدن، پیش‌بینی ادله اثبات به گونه‌ای است که تا حد ممکن این جرایم اثبات نشوند و حرمت فرد با اتهام ‌به این جرایم خدشه‌دار نشود. در صورت اثبات جرم، گریزگاه هایی برای عدم اجرای مجازات پیش‌بینی شده است و چنانچه به هر دلیل نوبت به اجرای مجازات برسد، رعایت ملاحظات انسانی و موازین حقوق بشر در زمان اجرای مجازات و پس از آن ‌در مورد مجرم الزامی است.

1. با بررسی مقررات جزایی می‌توان دریافت که عملکرد قانون‌گذار از جهاتی فاقد انطباق کامل با اصول حاکم بر جرایم منافی عفت است:

۱-۴- قانون‌گذار تعریفی از جرایم منافی عفت ارائه ننموده است نبود تعریف قانونی از این جرایم و روشن نبودن مصادیق آن ها کرامت انسانی افراد را تهدید می‌کند.

۲-۴- اگرچه قانون‌گذار در موادی از قانون آیین دادرسی کیفری به اصل جرم پوشی توجه داشته است ولی در راستای اصل سخت‌گیری در اثبات جرم، فقط به بیان ادله اثبات این جرایم پرداخته و به نقش مهم مرتکب، شهود وقاضی در سخت نمودن فرایند اثبات جرم اشاره‌ای نکرده است.

۳-۴- قانون‌گذار از توجه به تلاش در جهت اصلاح مجرم، پس از اجرای کیفر و تحمل مجازات غفلت نموده است.

1. 1. در حقوق موضوعه ایران، در جرایم مستوجب حد از جمله جرائم منافی عفت سیستم دلایل قانونی حاکم است و این سیستم، قواعد ثابتی را مقرر می‌دارد و به قاضی نشان می‌دهد که حکم جزایی را بر اساس کدام سنخ از دلایل استوار نماید. دادگاه فقط در جلسه محاکمه و به موجب دلایل قانونی معین که با رعایت موازین قانونی تحصیل گردیده اند می‌تواند به اتخاذ تصمیم مبادرت نماید. با این لحاظ، دادگاه باید مثلا بر اساس اعتقاد و اطمینان به ادای شهادت اقامه شده متهم را محکوم کند و با فقدان دلایل، مبادرت به اعلام رأی‌ برائت نماید.

1. 1. در ماده ۴۳ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸ پیش‌بینی شده است که تفتیش و تحقیق از شهود و مطلعین و سایر اقدامات می‌تواند توسط ضابطین صورت گیرد مگر در موارد منافی عفت. در صدر این ماده، با قید عبارت «در غیر موارد منافی عفت» قانون گذار این امور را مورد توجه قرار داده و اجرای تفتیش یا تحقیق از شهود و مطلعین یا جمع‌ آوری دلایل و امارات جرم و یا هر اقدام دیگری را که برای کشف این جرائم لازم باشد از شمول حکم ماده مستثنی نموده و تلویحا برای اینگونه تحقیق از شهود و مطلعین و بازجویی ممنوعیت قائل گردیده و موارد ممنوعیت فقط منحصر به موارد احصاء شده در قانون از قبیل تفتیش، تحقیق از شهود و مطلعین یا جمع‌ آوری دلایل و امارات جرم نیست و از آنجا که از قید عبارت «هر گونه اقدام دیگری را برای کشف جرم لازم بداند» استفاده شده حاکی از آن است که امور مندرج در این ماده تمثیلی است نه حصری و می‌تواند اعمال دیگری از قبیل بازجویی و مراقبت، استراق سمع تلفنی، بررسی مکاتبات و هر اقدام دیگری را که در جهت کشف و افشای امور عفافی افراد باشد شامل گردد.