۳)مرور ادبیات و سوابق مربوطه

تا کنون در این زمینه تحقیق کامل و مدونی صورت نگرفته که به بررسی تمام ابعاد و به صورت اختصاصی به بررسی نقش بیمه دریایی در جبران خسارات ناشی از تصادم کشتی ها پرداخته باشد صورت نگرفته است ؛ فقط به صورت پراکنده اشاراتی شده است که در ذیل به آن ها پرداخته می شود.

علیر ضا حسنی (۱۳۹۰) در مقاله ایی با عنوان « بررسی ابعاد حقوقی بیمه حمل و نقل دریایی کالا و مقایسه تطبیقی با انگلستان» اشاراتی به موضوع بحث این پایان نامه دارد و می نویسد بیمه حمل و نقل دریایی بر پایه ی قراردادی است که به صورت بیمه نامه یا سند بیمه نمودار می شود. از دیدگاه حقوقی این قرارداد متکی بر اصول حقوقی فرمانروا بر همه ی قراردادهاست. ولی افزون برآن، قرارداد از لحاظ تکالیف طرفین ‌در مقابل‌ هم، ضمانت اجرای عدم انجام این تکالیف و اثر آن ها، با قواعد عمومی حاکم بر سایر قراردادها متفاوت هست. آنچه که عمدتاًً در بیمه ی حمل و نقل دریایی مورد توجه قرار می‌گیرد، پوشش قراردادن خسارت وارده بر محصولات در حال حمل است.

زهرا دشتکی پور(۱۳۸۹) در مقاله ایی با عنوان « تعهدات بیمه گر و بیمه گذار در حقوق بیمه دریایی » اشارات مفیدی به برخی از مباحث مرتبط با این پایان نامه دارد و می نویسد زندگی، سلامت و دارایی افراد همواره در معرض حوادث و بلایای طبیعی قرار دارد. بیم از خسارات ناشی از این حوادث، انسان ها را به مقابله و تمهید راه های پیشگیری و جبران خسارت احتمالی فراخوانده و در طول حیات بشری متناسب با نحوه زندگی و ساختار اجتماعی، وسایل و ابزار مختلفی ‌به این منظور به کا ررفته است. در این مقاله وظایف، تعهدات و تکالیف بیمه گر و بیمه گذاران بیمه دریایی که دو بازیگر اصلی در قرارداد بیمه های دریایی هستند بررسی ‌کرده‌است.

۴)اهداف :

۴-۱) هدف اصلی :

بررسی و تبیین نقش بیمه های دریایی در جبران خسارت ناشی از تصادم کشتی ها .

۴-۲)اهداف فرعی:

بررسی و تبیین موارد و شرایط خاص پوشش جبرانی بیمه گران دریایی در تصادم کشتی ها .

بررسی و تبیین موارد و شرایط خاص بیمه دریایی در زمینه تصادم کشتی ها توسط انجمن های حمایتی .

۵)سؤالات تحقیق:

۵-۱)سوال اصلی :

بیمه های دریایی در جبران خسارت ناشی از تصادم کشتی ها دارای چه نقش و جایگاه می‌باشند؟

۵-۲)سوالات فرعی

پوشش جبرانی بیمه گران دریایی در تصادم کشتی ها چه مواردی را شامل می شود ؟

در صورتی که بیمه دریایی در زمینه تصادم کشتی ها توسط انجمن های حمایتی انجام گیرد چه مواری را شامل می شود؟

۶)فرضیه ‏های تحقیق:

۶-۱)فرضیه اصلی :

وجود بیمه های دریایی برای جبران خسارت ناشی از تصادم کشتی ها امری ضروری و بدیهی است.

۶-۲)فرضیه های فرعی :

پوشش جبرانی بیمه گران دریایی در تصادم کشتی ها فقط موارد خاصی را تحت پوشش دارد .

بیمه دریایی که توسط انجمن های حمایتی در زمینه تصادم کشتی ها انجام گیرد تابع شرایط خاص است و برخی از موارد بیمه ایی را تحت پوشش دارد.

۷)روش شناسی تحقیق:

تحقیق حاضر از نوع مطالعات توصیفی – تحلیلی است. بر اساس این نوع تحقیق از روش تحقیق کتابخانه ای و اسنادی استفاده خواهد شد.در این روش منابع اصلی مورد استفاده، کتب و مقالاتی است که عمدتاًً شامل اطلاعات و نتایجی است که توسط نویسندگان و پژوهش‌گران قبلی در حوزه مورد بحث فراهم گردیده‌اند که بر روی آن ها تحلیل انجام خواهد گرفت.روش گردآوری اطلاعات با توجه به نوع تحقیق به روش کتابخانه ای خواهد بود و طبق آن با مراجعه به منابع و ماخذ علمی شامل کتاب، مجله ها و نشریات ادواری موجود در کتابخانه ها، اسناد و نشریات حقوقی و …و همچنین پایگاه های اینترنتی حاوی تحقیقات و مقالات علمی معتبر اطلاعات مورد نیاز تحقیق گردآوری خواهد شد.بر اساس روش تحقیق کتابخانه ای ، برای جمع‌ آوری اطلاعات از ابزار فیش استفاده خواهد شد. تکنیک ماخذ گذاری به روش علمی به منظور تضمین اعتبار تحقیق از طریق فیش برداری خواهد بود. بعد از جمع‌ آوری اطلاعات از طریق فیش برداری ، فیش ها با توجه به عنوان ، موضوع جزئی و فصل بندی تحقیق طبقه بندی شده و اطلاعات و مطالب در بخش های مختلف آورده خواهد شدو تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت استدلال استقرایی انجام خواهد گرفت.

۸) ساختار تحقیق

این پایان نامه شامل فصل‌های فصل اول کلیات که شامل مبحث اول تعاریف و مفاهیم، مبحث دوم چارچوب اجرای حقوق دریایی ، مبحث سوم سیر تاریخی حقوق دریایی ، مبحث چهارم یکسان سازی حقوق دریایی و حقوق دریایی در ایران و فصل دوم نقش بیمه در صنعت کشتیرانی که شامل مبحث اول تعاریف و مبانی قرارداد بیمه ، مبحث دوم مبانی بیمه کشتیرانی در صورت تصادم کشتی ها ، مبحث سوم بررسی مقررات بین‌المللی و مسئولیت متصدی حمل و نقل در صورت بروز خسارت و تصادم کشتی ها و فصل سوم جبران خسارات بیمه ایی در صورت تصادم کشتی ها که شامل مبحث اول پوشش جبرانی بیمه گران دریایی ، مبحث دوم پوشش جبرانی انجمنهای حمایت و جبران خسارت می‌باشد.

فصل اول : کلیات

مبحث اول: تعاریف و مفاهیم

گفتار اول: تعریف حقوق دریایی

غالب حقوق دانان عموماً حقوق دریایی را در معنای وسیع آن عبارت از مجموعه ی قواعد قانونی می دانند که به کشتی رانی یا دریانوردی مربوط می شود. حقوق دریایی به معنایی که گذشت شامل قواعد حقوقی تنظیم کننده ی روابط دریایی میان دولت ها در زمان صلح و جنگ است. ‌به این قواعد «حقوق بین ا لمللی عمومی دریایی»^[۱] اطلاق می شود. که موضوعاتی چون آزادی دریانوردی، محاصره ی دریایی، قاچاق دریایی و غنایم جنگی را در بر می‌گیرد. بخش دیگری از قواعد دریایی به روابط بین اشخاص، که اقدام به بهره برداری دریایی می‌کنند، از یک طرف و دولت یا سازمان ها و نهاد های آن از طرف دیگر اختصاص دارد. این قواعد بر سلامت کشتی ها، قابلیت دریانوردی آن ها، استخدام دریانوردان، شرایط فرماندهان کشتی ها و مهندسان دریایی حاکم اند. از همین رو برای این بخش از مقررات عنوان «حقوق اداری دریایی»^[۲] استفاده می شود.

از سوی دیگر مجموعه ای از قواعد جرایم مربوط به کشتی رانی را در بر می‌گیرد که به «حقوق کیفری دریایی»^[۳] معروف شده است.

انعطافپذیری شناختی: در این پژوهش با سنجش عملکرد آزمودنی در آزمون کامپیوتری کارت‌های ویسکانسین ارزیابی می شود.

بازداری شناختی: در این پژوهش با ارزیابی عملکرد آزمودنی در مقیاس کنترل پاسخ از آزمون IVA+ مورد سنجش قرار ‌می‌گیرد.

فصل دوم

گستره­ی نظری و پیشینه پژوهش

تعریف صرع:

صرع که از واژه کهن یونانی ἐπιλαμβάνειν به معانی دچار حمله شدن^[۳۰]، آزردن^[۳۱]و متصرف شده^[۳۲] گرفته شده (ماگیوکنیس^[۳۳] و همکاران، ۲۰۱۰)، گروهی از اختلالات مرتبط با سیستم اعصاب است که با تشنج‌های صرعی شناخته می­ شود(فیشر^[۳۴] و همکاران،۲۰۱۴ و چانگ و لاونستین^[۳۵]، ۲۰۰۳). سازمان جهانی سلامت در سال ۲۰۱۳ تشنج‌های صرعی را رخدادهایی^[۳۶] متنوعی معرفی کرد که می‌توانند از بسیار کوتاه و تقریباً غیر قابل شناسایی تا دوره ­های طولانی با ‌لرزش‌های شدید^[۳۷] متفاوت باشند. در صرع، تشنجها به تکرار پذیری^[۳۸] و عدم وجود علت بی واسطه گرایش دارند. ‌بنابرین‏ تشنجهایی که علت بخصوصی برایشان وجود دارد، به ‌عنوان صرع معرفی نمی شوند(فیشر^[۳۹] و همکاران، ۲۰۰۵). ویژگی صرع احتمال خطر تشنج‌های تکرار پذیر در مدت زمان طولانی است. این تشنجها به طرق متفاوتی وابسته به ناحیه درگیر در مغز و سن شخص بروز پیدا می‌کنند. امروزه با پیشرفت مطالعات در این زمینه، صرع به ‌عنوان یک بیماری نباید در نظر گرفته شود چرا که بیشتر نشانگانی است^[۴۰] حاکی از شرایطی در مغز که بالقوه موجب تشنج‌های تکرار پذیر می­ شود. وضعیت^[۴۱] صرع دلایل زیادی دارد و نوع تشنجهایی که رخ می‌دهد می‌تواند بشکل گسترده ای متغیر باشد(سوچولیکی^[۴۲]، ۲۰۰۵). فیشر و همکاران در مقاله­ تعریف کلینیکی-کاربردی صرع در سال ۲۰۱۴ صرع را بیماری مغز تعریف کردند که می‌تواند با هر یک از شرایط زیر مشخص ­شود:

حداقل دو تشنج (یا عکس العمل غیر ارادی) بدون علت، جدا از هم، که در فاصله زمانی بیش از ۲۴ ساعت رخ دهد.

یک تشنج(یا عکس العمل غیر ارادی) و احتمال تشنج‌های مشابه بیشتر با احتمال خطر عموماً تا ۶۰% بعد از دو تشنج ذکر شده در بند یک، که در ده سال اخیر رخ داده باشند.

تشخیص یک نشانگان صرعی

علاوه بر این مقرر شده است برای فردی که نشانگان صرعی وابسته به سن را دارا است اما در حال حاضر سن مورد نظر را پشت سرگذاشته و آنهایی که در ده سال اخیر تشنج نداشته­اند و در پنج سال گذشته داروی تشنج نیز دریافت نکرده اند نیز تعریف این بیماری همچنان صدق کند.

به نقل از فیشر در تعریف ۲۰۱۴ مجمع جهانی مقابله با صرع نسبت به تعریف سال ۲۰۰۵ تصحیحی ‌به این شرح صورت گرفته است:” یک اختلال^[۴۳] مغزی که مشخصه آن یک زمینه دیرپا در ایجاد تشنج‌های صرعی و زمینه‌های عصب-زیست شناختی^[۴۴]، شناختی^[۴۵]، روانشناختی و تبعات اجتماعی این وضعیت است. تعریف صرع نیازمند رخداد حداقل یک تشنج صرعی است.”

‌بنابرین‏ ممکن است بزرگتر شدن دامنه تعریف صرع، درمان علتهای صرع را نیز دستخوش تغییر بکند. مطابق تعریف، صرع بیشتر یک بیماری خوانده می شود تا یک اختلال. این تصمیم کمیته اجرایی مجمع جهانی مقابله با صرع (ILAE)^[46] بوده است بخاطر اینکه تصور جهانی نسبت به برچسب “اختلال” بار معانی ضعیفتری نسبت به “بیماری” دارد و همچنین تاکیدی بر میزان جدیتیست که سزاوار صرع است. این تعریف کاربردی در حقیقت برای استفاده های کلینیکی طراحی شده است. پژوهشگران، و دیگر گروه ها ممکن است از تعاریف قدیمی تر یا متناسب با روش­شناسی­های خود استفاده کنند. از نظر ILAE مانعی برای استفاده از دیگر دیدگاه های تعریفی وجود نخواهد داشت، چرا که گذر زمان کارآمدی تعاریف را مشخص خواهد کرد( فیشر و همکاران، ۲۰۱۴).

تاریخچه:

کهن­ترین آثار خدمات درمانی نشان داده ­اند که صرع پیش از اینکه تاریخ به مرحله نگارش برسد، گزارش شده و وجود داشته است. در تاریخ باستان این اختلال به مسائل مربوط به ارواح نسبت داده می شد( ساراسینو^[۴۷] و همکاران، ۲۰۰۵). کهن­ترین دست نوشته در زمینه تشنج‌های صرعی از متنی آکادی^[۴۸] در ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به دست آمده است. شخص گزارش شده در متن مذکور تحت تاثیر خدای ماه تشخیص داده شده، و جن گیری ‌در مورد او به اجرا درآمده است. ۱۷۹۰ سال پیش از میلاد مسیح تشنج‌های صرعی در لوح حمورابی به عنوان دلیلی برای پس دادن برده های خریداری شده گزارش ‌شده‌اند و ادوین اسمیت پاپیروس( ۱۷۰۰ قبل از میلاد مسیح) فردی با حمله های صرعی را گزارش ‌کرده‌است(ماگیوکنیس و همکاران، ۲۰۱۰).

قدیمی ترین سند ثبت شده شامل جزئیات اختلال توسط خود شخص متنی از ساکیکو^[۴۹]، به خط میخی بابلی مربوط به ۱۰۶۷-۱۰۴۶ قبل از میلاد مسیح است. این متن علائم و نشانه ها را آورده و شامل جزئیاتی از درمان و نتایج آن می شود که انواع مختلفی از تشنجها را شرح داده است. ‌بابلی‌ها نیز از آنجا که اطلاعی از علت عصب- زیست شناختی این بیماری نداشتند، تشنجها را به رسوخ روح شیطان نسبت می‌دادند و به دنبال تعابیری روحانی از این وضعیت بودند( ساراسینو و همکاران، ۲۰۰۵). حدود۹۰۰ ق.م پونارواسو اتریا^[۵۰] صرع را از دست دادن هشیاری^[۵۱] گزارش کرد. این تعریف حرکتی رو به جلو در متون کهن به حساب می‌آید(مروین^[۵۲]، ۲۰۰۱).

مطالعه دیگری برای شناسایی عوامل حیاتی موفقیت توسط هلسپل^[۲۵] و یوشی^[۲۶] (۲۰۰۰) انجام شده است. در ابتدا، آن‌ ها با مطالعه ادبیات مدیریت دانش، دسته‌ای از عوامل را استخراج کرده و در نهایت با تکنیک دلفی در جامعه خبرگانی که متشکل از هیئت بین‌المللی از متخصصان و دست اندر کاران مدیریت دانش بود، عوامل شناسایی شده را مورد ارزیابی قرار دادند. آن‌ ها سه طبقه اصلی از اثرگذارها (مدیریتی، منابع، و محیطی) را که عوامل حیاتی در درون هر یک از این اثر گذارها قرار دارد، معرفی کردند. اثرگذارهای مدیریتی دارای چهار عامل حیاتی اصلی است که عبارتند از: هماهنگی، کنترل، رهبری و سنجه ها؛ اثرگذارهای منابع متشکل از دانش، افراد، منابع مالی و غیرمالی است؛ در حالی که اثرگذارهای محیطی مشتمل بر رقابت، بازارها، اضطرار زمانی، جو اقتصادی و دولتی است.

داونپورت^[۲۷] و همکارانش (۱۹۹۸)، یک مطالعه اکتشافی در سی و یک پروژه مدیریت دانش در بیست و چهار شرکت انجام دادند. هدف این مطالعه گسترده تعیین عوامل حیاتی مرتبط با موفقیت مدیریت دانش بود. آن‌ ها از میان ۱۸ پروژه موفق، هفت عامل حیاتی موفقیت را شناسایی کردند که عبارت بودند از: ارزش صنعت، زبان و هدف مشترک، ساختار دانش انعطاف پذیر و استاندارد، کانال‌های چندگانه برای انتقال دانش، فرهنگ دانش پسند، زیرساخت سازمانی و فنی، اقدامات انگیزشی، و حمایت مدیریت ارشد.

چریدس^[۲۸] و همکاران (۲۰۰۳) عوامل حیاتی گوناگونی را برای موفقیت مدیریت دانش در حوزه های وظیفه‏ای سازمان شناسایی کردند که استراتژی، مدیریت منابع انسانی، فن‌آوری اطلاعات، بازاریابی، و کیفیت از عوامل حیاتی آن‌ ها بود.

در تحقیقی که توسط هونگ^[۲۹] و همکاران (۲۰۰۵) در خصوص عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش انجام گردید عوامل زیر مورد شناسایی قرار گرفته است که عبارتند از: ۱ استراتژی الگو گیری و ساختار دانشی اثربخش؛ ۲ فرهنگ سازمانی؛ ۳ زیرساخت سیستم اطلاعاتی؛ ۴ درگیری و آموزش افراد؛ ۵ رهبری و تعهد قوی مدیریت ارشد؛ ۶ محیط یادگیری و کنترل منابع؛ و ۷ ارزیابی از آموزش حرفه‌ای و کار تیمی.

لی و چیو^[۳۰] (۲۰۰۳) عوامل فنی و اجتماعی را متمایز کردند. آن‌ ها بیان می‏ کنند که عوامل اجتماعی شامل عوامل انسانی، فرهنگی و ساختار سازمانی هستند، در حالی که عوامل فنی مرتبط با فناوری اطلاعات می‌باشد. به علاوه طبق اظهارات لی و چیو فرهنگ مهم‌ترین عامل در مدیریت دانش می‏ باشد. فرهنگ سازمانی در محیط مدیریت دانش با ارتقاء رفتار صحیح مرتبط است به طوری که افراد دیدگاهی مثبت نسبت به دانش از قبیل ایجاد، کدگذاری دانش اشتراک گذاری آن داشته باشند. فرهنگ سازمانی باید انتقال دانش را تسریع و افراد را تشویق نماید دانش را شخص به شخص و از طریق سیستم به اشتراک بگذارند. مدیریت باید به طور پیوسته برای افزایش آگاهی کارکنان و گنجاندن مفهوم دانش در فرهنگ سازمانی تلاش نماید.

مطالعات قبلی بر اهمیت تعامل اجتماعی بین اشخاص برای ایجاد رفتار مدیریت دانش میان افراد تأکید کرده‏است. تعامل اجتماعی به اندازه‏ای اشاره دارد که اعضای سازمان با یکدیگر از نظر اعتماد، ارتباط و هماهنگی تعامل دارند. رابطه مبتنی بر اعتماد، تمایل افراد برای مبادله و جذب دانش دیگران را بهبود می‏ دهد. زمانی که افراد ارتباط بیشتری با یکدیگر دارند، قابلیت انتقال دانش به طور گسترده ‏تری تسهیل می‌شود ( Liao, 2010) .

مرور ادبیات تحقیقات اخیر نشان می‏ دهد که توانایی زیر ساختاری از قبیل فرهنگ، تکنولوژی و منابع انسانی فرایند مدیریت دانش را ارتقا می‏ دهد. برای مثال تعدادی از سازمان‏ها به فرهنگ سازمان تأکید می‏ کنند که از اشتراک گذاری دانش حمایت می ‏کند، فرهنگ مبتنی بر دانش درجه‏ای از فرهنگ سازمان را توصیف می ‏کند که از دانش به عنوان دارایی و منبع ارزشمند حمایت می ‏کند. فرهنگ مهم‌ترین عامل برای موفقیت مدیریت دانش می‏ باشد ( Chang & Chuang , 2010).

بیشتر دانش سازمانی به افراد چسبیده است و در نتیجه فرایند مدیریت دانش به طور گسترده‏ای به رفتار کارکنان در سازمان بستگی دارد (Kimble & Boudon , 2008). چانگ^[۳۱] و همکارانش (۲۰۰۹) مهم‌ترین عامل در موفقیت مدیریت دانش را ارزش‌ها و مأموریت سازمان معرفی می‏ نمایند که شامل اهداف سازمانی، قابلیت انجام پروژه، اولویت‌ها، حمایت مدیران عالی، شایستگی‌ها و ارزش‌های اصلی می‏ شود. اگر مدیریت دانش هم راستای ارزش‌های سازمان نباشد از پشتیبانی خوبی برخوردار نخواهد بود.

در طی دهه های اخیر طرح‌های سازمانی بسیار زیادی به وجود آمده‌اند. در این گذار، تغییر و تکامل ساختار سازمانی محور تغییرات سازمانی در دوره های مختلف را تشکیل داده است. درک جامع ساختار سازمانی مستلزم آن است که توجه داشته باشیم که ساختار سازمانی هم از اجزاء سخت و هم از اجزاء نرم تشکیل شده است. مطالعات اولیه‌ای که در زمینه شناخت ساختار سازمانی انجام شده‏اند، بر ابعادی تأکید داشتند که بیشتر معرف ساختارهای رسمی می‏ باشند به هر حال الزامات همراه با عصر دانایی، موجب ظهور و توسعه سازمان‌های دانش محوری شده است که برخی ویژگی‌های آن‌ ها تفاوت‏هایی اساسی با ساختارهای سنتی سلسله مراتبی دارد. شاید مهم‌ترین این تفاوت‌ها نقش مهم و تعیین کننده ساختار غیررسمی در این سازمان‌ها باشد که در سازمان‌های سنتی کمتر به آن توجه شده است. در حالی که توجه به آن برای موفقیت این سازمان‌ها در مدیریت مؤثر دانش بسیار ضروری است (Wu et al , 2008).

ساختار درونی سازمان می‌تواند مشوق و یا مانع موفقیت مدیریت دانش باشد. برای اینکه سازمان‌ها بتوانند، دانش را به طور مؤثر اداره کنند، باید از ساختار مناسبی بر خو دار باشند. میزان تمرکز، رسمیت، نحوه جریان اطلاعات بین واحدها، وضعیت اسناد و مدارک محرمانه سازمان، ابعاد ساختاری مهمی هستند که وضعیت و ویژگی‌هایی آن‌ ها مستقیماً بر خلق، و انتقال، ذخیره سازی و به‌کارگیری دانش در سازمان تأثیر گذار است (منوریان و همکاران، ۱۳۸۶) .

توانایی مردم و تمایلشان برای اشتراک گذاری دانش یک عامل برجسته در مدیریت دانش است. از طرف دیگر عوامل فنی، توسعه فناوری اطلاعات، یک نقش عمده به ویژه در استراتژی کدگذاری بازی می‏ کنند، فناوری اطلاعات پشتیبان انتقال دانش صریح می‌باشد. موتورهای جستجو، رابط‌های کاربر پسند، مکانیسم‌های بازخورد و ارزیابی و ساختار دانش از عوامل مهم تأثیر گذاری فناوری اطلاعات بر مدیریت دانش می‏ باشند (Lee & Chio , 2003) .

در رویکردی جامعه شناختی^[۲] کارآفرینی نوعی فعالیت اجتماعی ارزشمند است و با مفاهیم جامعه شناختی مانند نیاز جامعه، حل مسئله اجتماعی و فرهنگ توصیف می‌گردد.

رویکرد روانشناختی^[۳]، عبارت است از نوعی نگرش، رفتار و به طور کلی نوعی سبک زندگی است و با مفاهیم روانشناختی همچون شناخت، شخصیت، یادگیری و انگیزش توصیف می‌شود.

رویکرد مدیریتی^[۴]، کارآفرینی نوع خلاقی از فرآیندهای مدیریتی است و با مفاهیم مدیریتی از قبیل طراحی راهبرد، برنامه‌ریزی و سازماندهی توضیح داده می‌شود.

فرد کارآفرین کسی است که توانایی تشخیص و ارزیابی فرصت‌های کسب و کار را دارد، می‌تواند منابع لازم را جمع‌ آوری کرده، از آن ها بهره‌برداری نموده و عملیات مناسبی را برای رسیدن به موفقیت پی‌ریزی کند. (مردیث،۱۳۷۱، ۱). امروزه واژه کارآفرینی مفاهیم زیر را به ذهن متبادر می‌سازد:

• • نوآوری

• • مخاطره پذیری

• • ایجاد یا تجدید ساختار یک واحد اقتصادی، اجتماعی

• رضایت شخصی و استقلال طلبی

۲-۱-۲ انواع کارآفرینی

کارآفرینی فرآیندی است که در آن ایده و فکر جدید با بسیج منابع از طریق فرایند ایجاد کسب و کار که توأم با مخاطره های مالی، اجتماعی و حیثیتی است، محصول جدید به بازار عرضه می‌شود؛ تا کنون طبقه‌بندی‌های مختلفی از کارآفرینی توسط محققان مختلف صورت گرفته است که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می شود:

– اسمیت^[۵] ‌بر اساس شخصیت، زمینه‌های اجتماعی و رفتاری دو نوع کارآفرین را مورد شناسایی قرار داده است: ۱- کارآفرینان افزارمند۲- کارآفرینان فرصت‌طلب (ذبیحی و مقدسی،۱۳۸۵: ۱۹).

– جانجا^[۶] با توجه به میزان فعالیت کارآفرینی انواع مختلف کارآفرینی را به پنج دسته تقسیم می‌کند: ۱٫ کارآفرینی اجرایی ۲٫ کارآفرینی فرصت‌طلبانه ۳٫ کارآفرینی اکتسابی۴ . کارآفرینی تکوینی۵ . کارآفرینی ابتکاری (مقیمی، ۱۳۸۳: ۱۶).

در ادبیات کارآفرینی انواع دیگری از کارآفرینی به چشم می‌خورد که در اینجا به عناوین برخی از آن ها اشاره می شود:

۱)- کارآفرینی پایدار؛ ۲)- کارآفرینی اشتراکی؛ ۳)- کارآفرینی محلی؛ ۴ )- کارآفرینی پاسخگو؛ ۵)- کارآفرینی بین‌المللی؛ ۶)- کارآفرینی اجتماعی؛ ۷)- کارآفرینی تکنولوژیک (ذبیحی و مقدسی، ۱۳۸۵ :۲۱).

به طور کلی ادبیات کارآفرینی نشان می‌دهد که کارآفرینی در سه زمینه یا قالب ذیل شکل می‌گیرد:

الف –کارآفرینی فردی: کارآفرینی فردی فرایندی است که در آن فردی با اتکا به منابع مالی غالبا شخصی و متکی بر ویژگی‌های شخصیتی نظیر فعالیت، ریسک‌پذیری و اهل عمل بودن اقدام به تأسيس یک کسب و کار جدید می‌کند و آن‌ را تا رسیدن به موفقیت هدایت می‌کند (سانگ هون^[۷] و همکاران، ۲۰۰۵: ۵۹۸). کار آفرین فردی نیز شخصی است که در مرکز فرایند کار آفرینی قرار دارد و مدیری است که فرایند را به جلو هدایت می‌کند. کارآفرینی فردی را کارآفرینی در قالب افراد، کارآفرینی آزاد، کارآفرینی شخصی و یا کارآفرینی مستقل نیز می‌گویند (آرانسیبیا^[۸] ، ۲۰۰۸: ۲۱۷).

ب – کارآفرینی درون سازمانی: کار آفرینی درون سازمانی، مسئولیت به ثمر رساندن یک خلق نوآورانه در درون سازمان است. به عبارت دیگر، کارآفرینی درون سازمانی فرآیندی است که در آن محصولات یا فرایند‌های نو آوری شده از طریق ابقا و ایجاد فرهنگ کارآفرینانه در یک سازمان از قبل تأسیس شده به ظهور می‌رسند (کرباسی و همکاران، ۱۳۸۱ : ۳).

ج – کارآفرینی سازمانی: کارآفرینی سازمانی به معنای اجرای فرایند کارآفرینی در داخل سازمان و با بهره گرفتن از خصوصیاتی همچون روحیه پشتکار، ریسک‌پذیری، خلاقیت و نوآوری می‌باشد که طی آن گروهی از افراد درون سازمان تبدیل به موتور توسعه آن می‌گردند. به عبارت دیگر، کارآفرینی شرکتی به مفهوم تعهد یک سازمان به ایجاد و مصرف محصولات جدید، فرآیندهای تازه و نظام سازمانی نوین است (کرباسی و همکاران، ۱۳۸۱ :۳۱). شکل زیر انواع کارآفرینی را نشان می‌دهند:

کار آفرینی

کار آفرین مستقل

(کارآفرینی آزاد)

کار آفرینی درون سازمانی

(کارآفرینی در قالب کارکنان)

کار آفرینی سازمانی

(سازمان کارآفرین)

شکل ۲- ۱ انواع کارآفرینی (کرباسی و دیگران، ۱۳۸۳ :۳۰)

هر یک از زمینه‌های کارآفرینی، دارای شرایط پیاده‌سازی و موانعی در اجرا می‌باشند. در کارآفرینی فردی، ویژگی‌های رفتاری خاصی برای کارآفرینان مشخص شده است. این ویژگی‌ها عبارتند از:

۱-ارزش‌های فرهنگی: کارآفرینان به طور معمول در فرهنگ‌ها و جوامعی پرورش می‌یابند که ارزش‌هایی مانند رقابت، زمان شناسی، کار و سود محوری از اهمیت بالایی برخوردار است (صمدآقایی،۱۵:۱۳۷۷).

۲-الگوی نقش: وجود یک الگو در خانواده (وجود فردی کارآفرین در خانواده) سبب تشویق تلاش‌های کارآفرینانه در افراد خواهد شد (احمدپورداریانی و عزیزی، ۵۳:۱۳۸۳).

۳-تجربه کاری و تاریخچه شغلی: کارآفرینان در حرفه‌ای که دارای تجربه هستند، وارد می‌شوند و تجربه آن‌ ها رابطه مستقیمی با موفقیت آنان دارد. تاریخچه شغلی می‌تواند هم عاملی بازدارنده و هم پیش‌برنده باشد، عدم رضایت از یک شغل می‌تواند انگیزه را برای شروع کار دیگری ارتقا دهد (وسپر^[۹]، ۱۹۸۲).

۴ -تحصیلات: وسپر معتقد است کارآفرینانی که احتمال شکست بیشتری دارند، افرادی هستند که تجربه دارند اما تحصیلات ندارند. برعکس کارآفرینانی که هم تجربه دارند و هم آموزش دیده اند، پرسودترین فعالیت‌ها را هدایت می‌کنند (وسپر، ۱۹۸۲). البته با بالا رفتن سطح تحصیلات جامعه، سطح تحصیلات کارآفرینان نیز افزایش می‌یابد.

۵-جایگاه اجتماعی: قرار نگرفتن فرد در جایگاه اجتماعی مورد نظرش سبب می‌شود تا فرد به فعالیت‌های کارآفرینانه برانگیخته شود. در نتیجه پژوهش جرج هومانز ^[۱۰]بیان شده است که هیچ یک از متغیرهای قدرت، رتبه و سمت سازمانی به تنهایی برای ایجاد انگیزه فرد برای کارآفرینی کافی نیست، اما هنگامی که بین جایگاه اجتماعی فرد و انتظار وی فاصله باشد، به سوی رفتار متفاوت برانگیخته می‌شود (احمدپورداریانی و عزیزی، ۵۳:۱۳۸۳).

در هر حال قضاء و دادرسی چون امر مهم و دارای مقام شامخی است تصدی آن اول مرتبه با پیام آوران و بعد با اوصیاء و جانشینان ایشان و در مرتبه سوم با نواب و در زمان غیبت با فقیه جامع شرایط اِفتاء می‌باشد^[۱۰]. لذا قضاوت به رغم تصور عامه شغل نیست بلکه ولایتی است بر مردم و به همین سبب در اسلام شرایط نصب قاضی و آداب قضاء بسیار سخن گفته شده است شرایط قاضی منصوب عبارت است از بلوغ، عقل، ایمان، عدالت، اجتهاد مطلق، مرد بودن، طهارت مولد و اعلمیت نسبت به کسانی که در شهر یا نزدیک آن هستند بنابر احتیاط و نیز احوط است که دارای حافظه باشد به گونه ای که فراموشی، غالبا او را نگیرد.

در ادامه این مبحث نظر به اهمیت جایگاه قضا و داوری و مقام قضاوت احادیثی در همین زمینه ذکر می شود.

الامام علی علیه السلام: لِشُریحٍ: یا شُرَیح، قد جلست مَجلساً لا یجلسُهُ إِلّانبیّ أو وصَیُّ نبیٍّ أو شقیٌّ. امام علی علیه السلام به شریح فرمود: ای شریح! تو در جایی نشسته ای که جز پیامبری یا وصیّ پیامبری و یا شقاوتمندی در آن جا نمی نشیند.

حضرت امام صادق علیه السلام در همین رابطه فرموده است: « از داوری کردن بپرهیزید؛ زیرا منصب داوری در حقیقت از آنِ امامی است که در قضاوت دانا باشد و در میان مسلمانان به عدالت حکم کند؛ از آنِ پیغمبری یا وصیّ پیغمبری. و پیامبر بزرگوار اسلام فرموده است: «هرکه به داوری کردن میان مسلمانان مبتلا شود، باید در نگاه ها و اشاره کردن ها و جای نشستن و نحوه نشستن خود نسبت به آن ها به یکسان رفتار کند^[۱۱].»

۱-۱-۲-۲ –مامور ذی صلاح

مامورین ذی صلاح در واقع ضابطین قوه قضائیه می‌باشند که وظیفه اجرا و عمل به احکام صادره توسط محاکم قضایی را برعهده دارند که در حال حاضر نیروی انتظامی عموماً چنین وظیفه ای را به عهده داشته و به عنوان ضابط قوه قضائیه عمل می‌کند و در واقع احکام قضایی پس از صدور در مرحله عمل با نظارت محاکم قضایی به نیروی انتظامی واگذار می شود.

در همین رابطه در کتاب قانون مجازات اسلامی اینچنین آمده است: «مقصود از مامورین ذیصلاح ضابطین دادگستری می‌باشند که به موجب ماده ۲۴ قانون آئین دادرسی در امور کیفری مصوب ۱۳۷۸ این حق را دارند که در جرایم مشهود در صورتی که بازداشت متهم برای تکمیل تحقیقات ضرورت داشته باشد با ذکر موضوع اتهام و دلایل آن و ابلاغ به متهم حداکثر تا ۲۴ ساعت متهم را تحت نظر نگهداری نمایند و در اولین فرصت مراتب را جهت اتخاذ تصمیم به اطلاع مقام قضایی برسانند.^[۱۲]

۱-۱-۲-۳- اجرای مجازات (حدود و تعزیرات)

در حقوق جزای اسلامی حد و تعزیر از جمله مجازات‌های اسلامی می ‌باشند که در منابع فقهی و حقوق موضوعه به صورت گسترده بدان اشاره شده است و در ادامه بدان پرداخته می شود و تفاوت حد و تعزیر نیز به صورت مختصر بیان می شود.

مقتضای قاعده در حدود آن است که اقامه حد از باب تکلیف است نه حق و در مواردی چون حد سرقت، زنا، شرب خمر، ارتداد، محاربه و نظایر آن ها که حق الله است توریث حکم معنی ندارد تنها موردی از حدود که از باب حق الناس است حد قذف است که مقذوف حق مطالبه اجرای حد و یا عفو آن را دارد و به همین لحاظ قابل توریث است و ورثه می‌توانند عفو و یا اقامه حد ‌را مطالبه کنند^[۱۳].

شیخ مفید در همین رابطه می نویسد: اقامه حدود بر عهده حاکم شرعی است که از طرف خداوند منصوب شده است که اینان همان امامان آل محمد(ص) هستند، و نیز کسانی نظیر امرا و حکام که از طرف ائمه (ع)برای این امر منصوب شده اند. از طرف دیگر ائمه (ع) به فقهای شیعه نیز در صورت امکان این امر را تفویض کرده‌اند^[۱۴].

در حقوق جزای اسلامی تعزیر از جمله مجازات‌های اسلامی می‌باشد؛ تعزیر از ریشه عزر به معنای منع کردن و بازداشتن و نیز سرزنش کردن آمده است در تاج العروس تعزیر به معنای «لوم» یعنی ملامت و سرزنش آورده است. ابن اثیر درالنهایه می‌گوید: «تعزیر در اصل به معنای جلوگیری و بازداشتن است؛ لذا تادیبی که به صورت کمتر از حد باشد، تعزیر نامیده می شود؛ چرا که باعث بازداشتن مجرم از تکرار جرم می شود.»

صاحب شرایع درباره تعزیر می فرماید: «هر آنچه که مجازات معینی داشت نامش حد است و آنچه که ‌به این صورت نباشد تعزیر نام دارد. و شهید ثانی می‌گوید: «معنای لغوی تعزیر تادیب است و معنای شرعی آن مجازات یا نکوهش است که از طرف شرع تعیین نشده است. در کتاب الفقه علی المذاهب الاربعه آمده است «تعزیر عبارت است از تادیب به آنچه که حاکم مصلحت ببیند؛ به منظور اینکه مرتکب عمل حرام را از تکرار ارتکاب عمل ممنوع باز دارد.

از کلمات گروه زیادی از فقیهان چنین استفاده می شود که معنای تعزیر «ضرب با تازیانه به میزان کمتر از حد» است؛ چرا که در موارد زیادی مجازات تعزیری را به «مادون الحد» مقید کرده‌اند و گفته اند که تعزیر به میزان حد کامل نمی رسد.

در نتیجه می توان گفت که: اولا، تعزیرات در حقوق جزای اسلامی دامنه وسیعی دارد و نوع آن منحصر درتازیانه نیست، بلکه به نوع جرم ارتکابی، توانایی مجرم و شرایط زمان و مکان بستگی دارد که البته باید توسط گروهی متخصص و صاحب نظر معین شود. ثانیاً؛ تعیین نوع و میزان مجازات دراختیار حکومت بوده و از اختیارات آن نهاد است؛ نه قضات محاکم. ثالثا موارد اعمال مجازات تعزیری منحصر در محرمات الهی نیست، بلکه تعیین نوع عمل مجرمانه منوط به تشخیص و صلاحدید حکومت است که هرگاه تشخیص دهد که با اعمال مفسده زا باید به مبارزه برخیزد خواه آن عمل شرعاً حرام باشد و یا حرمتی درباره آن نرسیده باشد، می‌تواند از پیش، آن راجرم اعلام نموده و مجازات متناسب تعیین نماید تا با تمسک به آن اعلام و تعیین، بتوان مرتکب را مجازات نمود^[۱۵].

حد و تعزیر از چند جهت با یکدیگر تفاوت دارند.

۱-تعزیر از ناحیه کثرت مشخص شده است که نباید به اندازه حد برسد ولی از ناحیه قلّت در اختیار حاکم گذاشته شده است.

۲- در تعزیر میان برده و آزاد و فرق نیست، ولی در حد چنین نیست، بلکه حد بردگان نصف آزادگان است.

۳- تعزیر کیفری است که در سنگینی و سبکی با گناهان برابری و هماهنگی دارد، برخلاف حد که در آن مسمای جرم کفایت می‌کند.

۴- تعزیر تابع مفسده است، گرچه معصیتی در میان نباشد مانند تعزیر کودکان و دیوانگان. اصحاب و فقهای ما ‌به این نحو از تعزیر تادیب را اطلاق کرده‌اند.

۵- هرگاه جرمی کوچک و ناچیز باشد تعزیر آن سبک و ناچیز است.

۶- تعزیر با توبه ساقط می شود ولی در برخی از حدود اختلاف نظر وجود دارد.

۷- اختیار نوع تعزیر موکول است به نظر حاکم بر خلاف حد که، جز در حدّ محاربه، در آن تخییر نیست.

۸- تعزیر بر حسب اختلاف بزه و بزهکاران متفاوت می شود ولی حد تغییر نمی کند.

۹- اگر موجبات تعزیر بر حسب شهرها و عادات و رسوم آن ها مختلف باشد در هر شهری متعارف آن شهر رعایت می شود.

۱۰- گاهی تعزیر در حق الله است، چون دروغ گفتن و گاهی در حق الناس محض است، مانند فحش و دشنام دادن بر بندگان صالح که در قید حیات نباشند، بر خلاف حد که جملگی حق الله است، مگر حد قذف که در آن اختلاف نظر وجود دارد^[۱۶].