۵۵/۱۳

۶۶/۴۶۷

۵۶/۱۶۲۵

۴

۱۰/۴

۵۷/۵۹

۲۸/۶۹

۶۳/۱۳

۵۹/۵۰۹

۰۷/۱۶۱۵

۵

۸۰/۳

۳۷/۹۵

۹۳/۶۰

۳۲/۱۴

۸۳/۴۱۰

۸۸/۱۵۱۵

۶

۰۴/۵

۰۴/۹۲

۸۱/۷۲

۴۴/۱۲

۷۶/۴۵۰

۸۲/۱۷۸۴

۷

در زیر اقلیم های استان با روش “وارد” توصیف می­شوند:

اقلیم بسیار گرم و خشک

این پهنه اقلیمی با مساحت ۷۲/۱۲۴۹ کیلومتر مربع (۵ درصد از مساحت کل استان) در قسمت جنوبی شهرستان قصر شیرین قرار گرفته است که دارای کمترین میانگین ارتفاعی با میانگین ۲۴/۳۸۸ متر در بین پهنه­های اقلیمی بدست آمده است. با توجه به جدول(۴-۱۵) فاکتور دما ( فاکتور اول) با مقدار عددی ۷۵/۱ دارای بیشترین مقدار در بین پهنه­ها بوده که نشان دهنده گرمتر بودن این منطقه نسبت به سایر پهنه­ها می­باشد. میانگین پارامتر اولیه دما نیز حاکی از آن است که میانگین دمای این منطقه ۲۱/۲۲ می­باشد که بیشترین دما را در بین پهنه­ها نشان می­دهد و نتایج آنالیز فاکتوری را تایید می­نماید.
فاکتور بارش به عنوان فاکتور دوم در این منطقه دارای کمترین مقدار بوده که با میانگین امتیاز عاملی ۳۹/۲- نشان دهنده کمبود بارش در این منطقه می­باشد و اینکه کمترین میزان بارش را در منطقه مورد مطالعه دارا می­باشد. نتایج بدست آمده از میانگین پارامترهای اولیه با میانگین ۱۷/۲۷۸ با نتایج تحلیل عاملی هماهنگ بوده و هردو نشان دهنده کمبود بارش یا کمترین مقدار بارش در منطقه می­باشند. با توجه به اینکه در این ناحیه هیچ ایستگاه هواشناسی وجود ندارد به ناچار برای بدست آوردن ضریب دمارتن از میانگین بارش و میانگین دمای نقاط میانیابی شده در این ناحیه استفاده شده است و این ضریب با مقدار ۸/۷ نشان دهنده یک منطقه خشک می­باشد که با نتایج بدست آمده از تحلیل عاملی و میانگین پارامترهای اولیه را تایید نموده است.

مقادیر فاکتورهای دما و بارش، ضریب دمارتن و میانگین پارامترهای اولیه و مقایسه آنها با سایر پهنه­ها نشان می­دهد که این پهنه بیشترین دما و کمترین مقدار بارش را در بین پهنه­های اقلیمی دارا می­باشد به همین خاطر به عنوان بسیار گرم و خشک نامگذاری می­ شود. این مناطق در روش کوپن اقلیم خشک، روش دمارتن اقلیم خشک و در روش سلیانینوف اقلیم کویری دارند.

اقلیم بسیار گرم و نیمه­خشک

پهنه اقلیم بسیار گرم و نیمه­خشک با مساحتی حدود ۰۵/۴۰۷۳ کیلومتر مربع یعنی ۱۶ درصد از کل مساحت استان را شامل می­ شود و پهنه وسیع­تری را نسبت به پهنه بسیار گرم و خشک شامل می­ شود. میانگین ارتفاع در این ناحیه۵۶/۸۴۰ متر از سطح دریا است. این پهنه قسمت­ های شمالی شهرستان قصر شیرین، غرب شهرستان ثلاث باباجانی، غرب شهرستان دالاهو، غرب گیلان­غرب و تقریبا تمام شهرستان سرپل ذهاب را در برمیگیرد.
با توجه به جدول (۴-۱۵) میانگین امتیاز عاملی برای فاکتور دما ۶۲/۱ می­باشد که تنها از امتیاز عاملی پهنه اول کمتر بوده و نسبت به سایر پهنه­ها بیشتر است. امتیاز عاملی برای فاکتور بارش ۰۱/۰- بوده که نشان دهنده وجود بارش بیشتری نسبت به پهنه اول می­باشد. نتایج بدست آمده از پارامترهای اولیه نیز نشان می­ دهند که میانگین دما در این ناحیه ۰۵/۱۹ درجه سلیسیوس می­باشد که نشان دهنده گرم بودن این ناحیه است و میانگین بارش آن نیز ۴۹/۴۱۷ میلی متر بوده که خشک بودن این ناحیه را توجیه می­ کند. میانگین امتیاز عاملی برای فاکتور دما نشان دهنده منطقه­ای بسیار گرم می­باشد اما با توجه به اینکه امتیاز عاملی بارش زمستانه ۲۰/۰ و همچنین ضریب دمارتن ۷۵/۱۳ می­باشد حاکی از خشکی کمتر این ناحیه است. از مشخصه­های دیگر این ناحیه تعداد روزهای بارانی حدود ۸۴/۵۷ روز و روزهای یخبندان ۲۰/۱۸ روز می­باشد. با توجه به نتایج بدست آمده از تحلیل عاملی و آنالیز پارامترهای اولیه همچنین ضریب دمارتن که براساس ایستگاه سرپل­ذهاب بدست آمده است این ناحیه به عنوان ناحیه بسیار گرم و نیمه­خشک نامگذاری شد. مناطقی که دارای اقلیم بسیار گرم و نیمه­خشک در روش سلیانینوف دارای اقلیم نیمه خشک شدید و نیمه خشک میانه، در روش کوپن اقلیم بیابانی و تاحدودی استپی و در روش دمارتن خشک و نیمه خشک هستند.

اقلیم خیلی مرطوب نیمه­سرد

این پهنه اقلیمی در قسمت شمال غربی استان کرمانشاه قرار دارد که تمام شهرستان پاوه، قسمت­ های زیادی از شهرستان جوانرود و ثلاث باباجانی را در بر­میگیرد. مساحت این ناحیه حدود ۵۵/۲۵۰۱ کیلومتر مربع است که ۱۰ درصد از کل مساحت استان را شامل می­باشد که دارای میانگین ارتفاعی حدود ۵۱/۱۴۰۲ متر از سطح دریا است. این ناحیه تقریبا در قسمت­ غربی رشته کوه زاگرس قرار دارد. میانگین امتیازات عاملی در این ناحیه برای فاکتور دما ۴۹/۰، برای فاکتور بارش ۹۲/۱ که بیشترین مقدار را در بین پهنه­ها دارا می­باشد و ضریب دمارتن ۵۷/۳۰ برای این ناحیه با آمار بارش و دمای ایستگاه پاوه بدست آمده است. همچنین نتایج میانگین پارامترهای اولیه برای این پهنه اقلیمی حاکی از آن است که میانگین بارش در این ناحیه حدود ۹۲/۵۸۹ میلی­متر، میانگین دمای ۱۱/۱۵ درجه سلیسیوس، تعداد روزهای بارانی ۱۲/۷۲ روزو تعداد روزهای یخبندان۳۱/۴۲ روز می­باشد که نتایج تحلیل عاملی را تایید نموده و نشان می­دهد که این ناحیه دارای بارش زیاد و دمای تقریبا متوسطی می­باشد که با واقعیت این ناحیه هم انطباق دارد. با توجه به نتایج بدست آمده از تحلیل عاملی و نتایج حاصل از پارامترهای اولیه این ناحیه را به نام ناحیه ” خیلی مرطوب نیمه­سرد” نامگذاری می­­شود. دلیل اینکه ابتدا مرطوب بودن قرار گرفته به خاطر امتیاز عاملی بارش می­باشد. این مناطق در روش سلیانینوف اقلیم نیمه خشک ضعیف، نیمه مرطوب و مرطوب، در روش کوپن اقلیم استپی و معتدل با تابستان­های خشک و در روش دمارتن اقلیم نیمه خشک و مدیترانه­ای را دارا می­باشند.­

اقلیم سرد و نیمه مرطوب

قسمت­ های عمده شهرستانهای کرمانشاه، روانسر، اسلام­آباد، قسمت شرقی شهرستان گیلان­غرب و قسمت­ های غربی شهرستانهای سنقر، صحنه و هرسین را این اقلیم در برگرفته است. این ناحیه با میانگین ارتفاعی ۵۶/۱۶۲۵ متر از سطح دریا مساحتی حدود ۳۸/۸۲۱۱ کیلومتر مربع که ۳۳ درصد از کل مساحت استان را شامل می­ شود. این ناحیه تقریبا مرکز استان را پوشش می دهد و وسیع­ترین ناحیه در ما بین نواحی اقلیمی بدست آمده برای استان می­باشد. از مشخصه­های این ناحیه میتوان به فاکتور بارش زمستانه اشاره کرد با امتیاز عاملی ۹۶/۰ که دارای بالاترین امتیاز عاملی در بین فاکتورها می­باشد. میانگین امتیاز عاملی برای فاکتور دما ۴۱/۰- و برای فاکتور بارش ۱۹/۰- بدست آمده است که با امتیاز عاملی اول نشانه ناحیه­ای با دمای تقریبا پایین و سرد می­باشد همچنین با توجه به اینکه امتیاز عاملی بارش ۱۹/۰- می­باشد اما برای بارش زمستانه نزدیک ۹۶/۰ بدست آمده است که حاکی از بارش زمستانه در این ناحیه است. نتایج آنالیز پارامترهای اولیه نشان دهنده میزان بارش ۶۶/۴۶۷ میلی­متر، میانگین دما ۵۵/۱۳ درجه سلیسیوس، تعداد روزهای بارانی۴۰/۷۰ روزو تعداد روزهای یخبندان ۴۵/۸۲ روز می­باشد که نتایج آنالیز تحلیل عاملی را تایید می­نماید. ضریب دمارتن برای این ناحیه ۲/۲۳ بدست آمده که نشان دهنده ناحیه مدیترانه­ای می­باشد. امتیاز عامل بارش عددی منفی است اما امتیاز عامل بارش زمستانه تقریبا بالا بوده به همین خاطر می­توان این ناحیه را به عنوان ناحیه نیمه مرطوب در نظر گرفت. با توجه نتایج بالا این ناحیه را به عنوان ناحیه سرد و نیمه مرطوب در نظر می­گیریم. این نواحی در روش سلیانینوف اقلیم نیمه خشک میانه و ضعیف، روش کوپن اقلیم استپی و در روش دمارتن اقلیم مدیترانه­ای را شامل می­شوند.

اقلیم نیمه­سرد مرطوب

این پهنه اقلیمی با مساحتی حدود ۷۹/۱۷۵۹ کیلومتر مربع معادل ۷ درصد از مساحت کل استان و میانگین ارتفاعی ۰۷/۱۶۱۵ متر از سطح دریا قسمت­ های غربی شهرستان روانسر و قسمت­ های شرقی شهرستانهای جوانرود و دالاهو را در بر می­گیرد. نتایج آنالیز پارامترهای اولیه نشان می­دهد که میانگین بارش ۵۹/۵۰۹ میلی­متر در سال، میانگین دمای سالانه ۶۳/۱۳ درجه سلیسیوس، تعداد روزهای بارانی ۲۸/۶۹ روز و تعداد روزهای یخبندان ۵۷/۵۹ روز در سال می­باشد. امتیاز عاملی برای فاکتور دما ۱۲/۰- بدست آمده است که نشان دهنده منطقه­ای تقریبا نیمه سرد می­باشد که با نتایج بدست آمده از میانگین پارامترهای اولیه یعنی میانگین دمای سالانه و روزهای یخبندان مطابقت دارد، همچنین امتیاز عاملی فاکتور بارش ۰۲/۱ بوده و با توجه به میانگین بارش سالانه و تعداد روزهای بارانی در سال این امتیاز قابل قبول می­باشد. ضریب دمارتن برای این ناحیه عدد ۲۱ بوده که براساس ایستگاه روانسر این ضریب برای این ناحیه محاسبه شده است همچنین برای اینکه قسمت کمی از این ناحیه در شهرستان روانسر قرار دارد ضریب دمارتن را با بهره گرفتن از میانگین بارش و دما برای این ناحیه نیز محاسبه شد که مقدار آن ۳/۲۲ بدست آمد که هر دو نتیجه تقریبا نزدیک به هم هستند. با توجه به نتایج تحلیل عاملی، میانگین پارامترهای اولیه و ضریب دومارتن این ناحیه به عنوان ناحیه نیمه­سرد مرطوب نامگذاری می­ شود که مرطوب بودن آن بخاطر مقدار امتیاز عاملی دمای گرمایشی است که نزدیک به صفر می­باشد و چون امتیاز عاملی بارش تقریبا بالا بوده می­توان این ناحیه را به عنوان ناحیه مرطوب در نظر گرفت. اقلیم این نواحی در روش سلیانینوف اقلیم نیمه مرطوب و نیمه خشک ضعیف، در روش کوپن اقلیم معتدل با تابستانهای خشک و در روش دمارتن اقلیم مرطوب و نیمه مرطوب را دارا می­باشند.

اقلیم سرد و نیمه­خشک

این پهنه اقلیمی در قسمت­ های غربی شهرستان کرمانشاه و شمال و شمال شرقی شهرستان اسلام­آباد غرب قرار دارد. مساحت این منطقه ۲۵/۲۶۱۰ کیلومترمربع بوده که ۱۰ درصد از کل استان را شامل می­ شود. میانگین ارتفاعی این ناحیه ۸۸/۱۵۱۵ متر از سطح دریا، میانگین دما سالانه ۳۲/۱۴ درجه سلیسیوس، بارش سالانه ۸۳/۴۱۰ میلی­متر، تعداد روزهای بارانی ۹۳/۶۰ روز، تعداد روزهای یخبندان ۳۷/۹۵ روز و ضریب دمارتن ۴/۱۷ که براساس میانگین دما و بارش سالانه ایستگاه کرمانشاه بدست آمده است. در این پهنه دشت ماهیدشت وجود داردکه از مناطق عمده زراعی آبی و دیم استان محسوب می شود و یکی از منابع اقتصادی منطقه می­باشد که با اقلیم در ارتباط می­باشد. با توجه به نتایج بدست آمده از تحلیل عاملی امتیاز عاملی فاکتور دما ۸۳/۰- می­باشد که حاکی از سرد بودن این ناحیه دارد که باتوجه به تعداد روزهای یخبندان این سرما و امتیاز عاملی تایید می­ شود. امتیاز عاملی بارش۶۴/۰- بوده که میزان بارش سالانه و روزهای تعداد روزهای بارانی تا حدود زیادی تایید کننده این مقدار امتیاز عاملی می­باشد. برای اینکه خطای در نامگذاری صورت نگیرد حساسیت بیشتری برای محاسبه ضریب دمارتن این ناحیه صورت گرفت که نتایج بدست آمده مشابه بوده و نتایج تحلیل عاملی را تایید می­نمایند. باتوجه به امتیاز عاملی فاکتور دما و بارش و همچنین ضریب دمارتن این ناحیه به عنوان سرد و نیمه­خشک شناخته می­ شود. این نواحی در روش سلیانینوف اقلیم نیمه خشک میانه، روش کوپن اقلیم استپی و معتدل با تابستانهای خشک و در روش دمارتن مدیترانه­ای و تاحدودی نیمه خشک را دارا می­باشند.

سرد و نیمه­خشک بادی

مساحت این پهنه ۴۹/۴۶۰۲ کیلومتر مربع که ۱۸ درصد از کل مساحت استان را در بر می­گیرد. این پهنه قسمت­ های عمده شهرستان­های سنقر و صحنه، شرق شهرستان هرسین و تمامی شهرستان کنگاور را در بر می­گیرد. با توجه به جدول (۴-۱۶) میانگین ارتفاعی برای این ناحیه ۸۲/۱۷۸۴ متر از سطح دریا، بارش سالیانه ۷۶/۴۵۰ میلی­مترو میانگین دما سالانه ۴۴/۱۲ درجه سلیسیوس بدست آمده است. امتیاز عاملی برای فاکتور دما در این ناحیه ۹۳/۰- و برای فاکتور بارش ۲۳/۰- بدست آمده است که با نتایج پهنه ۶ که منطقه­ای سرد و نیمه­خشک می­باشد تقریبا یکسان بوده اما تفاوت این دو ناحیه در امتیاز عاملی باد است که باعث تفکیک این دو ناحیه از هم می­ شود. امتیاز عاملی عامل باد با توجه به اینکه بیشترین امتیاز را در بین فاکتورها دارا می­باشد و دارای امتیاز عاملی زیادی هم هست در اقلیم این ناحیه نقش داشته و باید در نامگذاری این پهنه از این فاکتور هم استفاده نمود. میزان میانگین دما در این ناحیه کمتر بوده و همچنین امتیاز عاملی منفی­تری نسبت به پهنه ۶ دارد این منطقه سردتر بوده، همچنین میزان بارش بیشتری دریافت کرده که از نظر رطوبتی مرطوب­تر است. ضریب دمارتن برای این ناحیه با توجه به بارش سالانه و میانگین دما سالانه ایستگاه محاسبه شد که نشان دهنده منطقه­ای نیمه مرطوب می­باشد. با توجه به نتایج حاصل از تحلیل عاملی، پارامترهای اولیه و ضریب دمارتن این ناحیه را با عنوان بسیارسرد و نیمه­مرطوب بادی نامگذاری می­نماییم. این مناطق در روش سلیانینوف اقلیم نیمه خشک ضعیف و نیمه مرطوب، در روش کوپن اقلیم معتدل با تابستانهای خشک و در روش دمارتن دارای اقلیم نیمه مرطوب و مرطوب هستند.
حال که اقالیم استان کرمانشاه تعیین شد به گروه بندی اقلیم بر اساس گونه های غالب منطقه پرداخت می شود:

رویشگاه گونه Festuca ovina

شناخت شرایط رویشگاهی گونه­ های گیاهی بلاخص گونه­ های که هم از لحاظ کنترل فرسایش و رسوب و هم از لحاظ تغذیه­ دام با ارزش هستند در مباحث مدیریتی حائز اهمیت می­باشد. با توجه به اهمیت جنس Festuca و گونه ovina در مسائل فرسایش و رسوب و همچنین تغذیه دام از این گونه ضروری است که مناطقی که این گونه قادر به رویش است را از لحاظ اکولوژی و اقلیمی مورد بررسی قرار داد. این گونه بیشتر در قسمت شرقی استان کرمانشاه پراکنش یافته و قسمت اندکی از این گونه در ناحیه مرکزی استان دیده می­ شود. شکل (۴-۳۳) پراکنش گونه Festuca ovina را در سطح استان نشان می­دهد. بررسی­های اولیه مناطق ظهور گونه Festuca ovina نشان می­دهد که این گونه بیشتر در مناطق مرتفع قرار دارد. میانگین ارتفاع مناطق رویشی این گونه ۶۵/۱۸۶۳ متر از سطح دریا می­باشد که بیشتر از میانگین ارتفاعی کل استان می­باشد. همچنین حداقل ارتفاعی که این گونه در منطقه می ­تواند رشد کند و رویشگاه آن باشد ارتفاع ۱۳۳۱ متر و حداکثر ارتفاع رویشگاه این گونه ۲۳۲۹ متر از سطح دریا می­باشد.
بررسی امتیازات عاملی حاکی از آن است که میانگین عامل دما در رویشگاه این گونه عدد ۷۴/۰- می­باشد که مقدار منفی آن نشان از منطقه­ای سرد دارد. همچنین حداقل امتیاز عامل دما در رویشگاه Festuca ovina ۶۱/۱- و حداکثر امتیاز عاملی ۰۹/۰ محاسبه شده است این در حالی است که حداقل امتیاز عاملی در کل استان ۶۵/۱- بوده و حداکثر امتیاز عاملی رویشگاه تفاوت بسیار زیادی از لحاظ عددی با ۳۸/۲ داشته که حداکثر امتیاز عاملی استان می­باشداین نتایج امتیاز عاملی دما تایید می­ کند که خواستگاه و رویشگاه گونه Festuca ovina در استان کرمانشاه از لحاظ دمایی منطقه­ای سرد سیر می­باشد. نتایج پارامترهای اولیه که در جدول (۴-۱۷) آمده است نشان می­دهد که متوسط دمایی رویشگاه Festuca ovina ۹/۱۱ درجه سانتی ­گراد می­باشد که نسبت به میانگین کل استان با میانگینی حدود ۹/۱۴ درجه سانتی ­گراد کمتر بوده و از لحاظ دما در وضعیت سردتری قرار دارد. حداقل مطلق دمایی که گونه Festuca ovina می ­تواند تحمل کند ۳۸/۲۹- درجه سلیسیوس می­باشد و حداکثر مطلق دمای قابل تحمل ۸۵/۴۳ درجه سلیسوس می­باشد. میانگین روزهای یخبندادن در این رویشگاه ۲/۸۹ روز بوده که بسیار بیشتر از تعداد روزهای یخبندادن در استان می­باشد. نتایج عامل دما و فاکتورهای دمایی نشان می­ دهند که رویشگاه گونه Festuca ovina مناطقی است که از لحاظ دمایی سردسیر بوده و در واقع این گونه در مناطق سردسیر دارای رشد و پراکنش مناسبی بوده و می ­تواند به عنوان تیپ غالب منطقه ظاهر شود. متوسط عامل دوم که به عنوان عامل بارش نامگذاری شده، ۱۰/۰- حداکثر امتیاز عاملی عامل بارش در رویشگاه گونه Festuca ovina، ۴۶/۱ و حداقل آن ۹۲/۰- بدست آمده است. مقایسه میانگین، حداکثر و حداقل امتیاز عاملی بارش برای رویشگاه گونه Festuca ovina با میانگین (۰۰/۰)، حداکثر ۱۹/۳-و حداقل ۴۹/۲ کل استان نشان می­دهد که از لحاظ بارش تقریبا دارای شرایطی نیمه خشک می­باشد. همچنین مقادیر پارامترهای اولیه که شامل بارش سالانه ۳/۵۹۶ میلی متر، بارش زمستانه ۰/۱۹۶ میلی متر، بارش بهاره ۸/۱۲۶ میلی متر، بارش پاییزه ۶/۱۲۷ میلی متر و تعداد روزهای بارانی ۲/۷۳ روز برای رویشگاه گونه Festuca ovina محاسبه شده است. مقایسه مقادیر بدست آمده برای رویشگاه با مقادیر محاسبه شده برای کل استان را جدول (۴-۱۸) نشان می­دهد که پارامترهای اقلیمی مربوط به عامل بارش رویشگاه Festuca ovina دارای شرایط بهتری هستند. یعنی مقادیر بیشتری بارش سالانه، بارش­های فصلی و تعداد روزهای بارانی بیشتری در رویشگاه وجود دارد. نتایج بدست آمده از مقادیر امتیاز عاملی برای دما و بارش و مقادیر اولیه­ای پارامترهای مربوط به این دو عامل اصلی و مهم نشان دهنده منطقه­ای با شرایط سرد و نیمه مرطوب می­باشد. این نتایج همچنین با مقدار ضریب خشکی دمارتن که برای این رویشگاه بدست آمده مطابقت دارد. مقدار ضریب خشکی دمارتن برای این رویشگاه ۲/۲۷ بدست آمده است که نشان دهنده ناحیه نیمه مرطوب می­باشد.
عامل سوم عامل بارش زمستانه می­باشد که تا حدود زیادی تایید کننده نقش و اهمیت بارش را در اقلیم منطقه و رویشگاه­های منطقه را نشان می­دهد. میانگین امتیاز عاملی عامل بارش زمستانه در رویشگاه Festuca ovina مقدار ۱۲/۰- بدست آمده است که نشان دهنده مقدار بارش زمستانه متوسطی در رویشگاه می­باشد. نتایج آنالیز پارامترهای اولیه بارش زمستانه نشان می­دهد که متوسط بارش زمستانه با مقدار ۰/۱۹۶ میلی متر در رویشگاه گونه Festuca ovina تقریبا با مقدار بارش متوسط کل استان که مقدار آن ۹/۲۰۸ میلی متر در سال می­باشد مساوی است. دلیل آن را می­توان به این صورت توضیح داد که نسبت مساحت رویشگاه گونه Festuca ovina به مساحت کل استان تقریبا ناچیز می­باشد. همچنین در کل مناطق مختلفی وجود دارد که مقدار دریافتی بارش آنها کم بوده و باعث می­ شود که میانگین کل استان کاهش پیدا کند. یکی از دلایل مهم در توضیح اینکه متوسط رویشگاه با مقدار متوسط بارش کل استان تقریبا مساوی می­باشد این است که رویشگاه گونه Festuca ovina در ارتفاعات بوده که مقدار بیشتری بارش را در این نواحی داریم.