شیوه­ زندگی سالم، مفهومی است که مکرراً در مباحث ارتقاء سلامت، سلامت عمومی و اجرای مداخلات مربوط به سلامت به کار می­رود. شیوه­ زندگی سالم، عامل ارزشمندی در کاهش شیوع مشکلات بهداشتی و نیز منبع ارتقاء­ی سلامت، تطابق با عوامل استرس­زای زندگی و ارتقاء کیفیت زندگی است ( نوری، ۱۳۸۵).

سبک زندگی سالم، به عنوان ساختاری واحد از دو دسته رفتار تشکیل می­ شود: رفتارهای ارتقاء دهنده سلامتی و رفتارهای حفاظت کننده سلامتی. شواهد موجود در کشورهای توسعه یافته دال بر این است که علت بسیاری از مرگ و میر­ها، نتیجه سبک زندگی ناسالم و رفتارهای خاص و نامطلوب است؛ الگوی غذایی ناسالم ورزش نکردن، استرس زیاد، مصرف مواد و حوادثی از این قبیل هستند (چو^[۷۲]، ۲۰۱۰).

اصول ارتقاء و سلامتی اوتاوا_ پارتر^[۷۳](۱۹۸۶) که به وسیله بهداشت جهانی توسعه داده شده به عنوان چارچوپ راهنما برای فعالیت های ارتقاء سلامت در سطح جهانی پذیرفته شده و طراحی سیاست­های بهداشت عمومی با ایجاد محیط حمایتی، تقویت عملکرد جامعه توسعه مهارت­ های فردی و بازآموزی خدمات بهداشتی را شامل می شود .

طبق تعریف سازمان جهانی (۱۹۹۹)، شیوه­ زندگی راهی برای زندگی بر اساس الگو­های قابل تعریف رفتار از طریق تعامل بین خصوصیات فردی، تعاملات اجتماعی و شرایط زندگی اجتماعی، اقتصادی و محیطی فرد تعیین می­ شود. این تعریف حاکی از آن است که الگوهای رفتاری به طور مداوم در پاسخ به شرایط متغیر اجتماعی و محیطی تعدیل می­شوند، طبق تعریف مذکور تلاش برای بهبود سلامت از طریق توانمند سازی مردم برای تغییر شیوه زندگی­شان باید هم در راستای متغیر فردی و هم در راستای متغیر شرایط زیستی و اجتماعی مؤثر در رفتار یا شیوه زندگی تنظیم گردد (رفیعی فر، ۱۳۸۴) .

پیامد­های سبک زندگی نا­سالم عبارتند­ از: پرفشاری خون، دیابت، چاقی، اختلالت تنفسی و قلبی؛ به همین خاطر هدف از ایجاد سبک زندگی سالم را تأکید بر شروع زود هنگام شیوه زندگی سالم در زندگی، جهت توسعه سلامتی و کاستن از بار این بیماری­ها در جامعه در نظر گرفته شده است (اسملترز، باره، هینکله و چیور^[۷۴]، ۲۰۰۷)، انجمن قلب آمریکا حدود ۷۰ درصد از تمام بیماری‌های جسمی و روانی را مربوط به شیوه­ زندگی می­داند.

سالمندانی که شیوه زندگی سالمی دارند، از توانایی بیشتری برای بهره مندی از یک زندگی سالم برخوردار بوده و احتمالا به مدت طولانی تری از یک زندگی بدون بار بیماری و ناتوانی بهره خواهند برد. به طور کلی، انتخاب شیوه زندگی سالم در زندگی فردی همه، خصوصاً افراد سالمند، جنبه بسیار حیاتی دارد (رانا و همکاران، ۲۰۰۹) .

با توجه به اینکه سبک زندگی مفهومی چند بعدی بوده و ابعاد مختلف سلامتی و یا بیماری بر یکدیگر اثر کرده و تحت تأثیر یکدیگر قرار دارند، از این رو اقدامات انجام شده برای ارتقاء سلامتی باید به تمام جوانب سلامتی فردی جسمی و روانی و معنوی و سلامت کلی جامعه توجه داشته باشد. برای پیش گیری از ناتوانی افراد سالمند آموزش آنان در زمینه موضوعات مختلف از جمله ورزش، تغذیه، فعالیت های اجتماعی و غیره می ­تواند به بهبودی وضعیت سلامت جمعیت سالمند آینده کشور کمک نماید (خوشبین و همکاران، ۱۳۸۶).

دیدگاه لیونز و لانگیل(۲۰۰۰) عناصر زیر را در تشکیل سبک زندگی سالم سهیم می‌داند:

1. 1. قدرت سازگاری مؤثر: این عامل به عنوان تعیین کننده مهم سلامتی شناخته شده است، رفتارهای انطباقی یا قدرت سازگاری به افراد کمک می­ کند تا با چالش ها و تغییرات زندگی کنار بیاید، بدون اینکه رفتارهای خطر آفرین را به همراه داشته باشد.

1. 1. یادگیری در طول زندگی.

1. 1. احتیاط­های مراقبتی و ایمنی: در محیط خانه، مدرسه و محیط کار بخش مهمی از سبک زندگی سالم را تشکیل می­دهد.

1. 1. فعالیت اجتماعی: این عامل یکی از مؤلفه­ های مهم سبک زندگی سالم است که نقش و تأثیر اجتماع را نشان می­دهد.

1. زندگی معنی­دار و هدفمند: داشتن زندگی معنی­دار و هدفمند و نیز توجه به مسائل اعتقادی و معنوی در زندگی و نیز امیدواری به آینده در سبک زندگی سالم نقش دارند.

رعایت سبک زندگی سالم در افزایش امید به زندگی، بهبود کیفیت زندگی و سلامتی جسم و روان نقش تعیین کننده ­ای ایفا می­ کند؛ همچنین، در پیشگیری از انواع بیماری­ها مؤثر است. اتخاذ سبک زندگی سالم و شرکت فعالانه در مراقبت از خود در تمامی مراحل زندگی مهم است، یکی از باورهای نادرست ‌در مورد سالمندی این است که دیگر برای انتخاب چنین شیوه­ هایی از زندگی در سال های پایانی عمر خیلی دیر است؛ بر­عکس، همانند اهمیت رعایت سبک زندگی سالم جهت پیشگیری از بیماری­های غیر واگیر در تمام دوران­های زندگی اعم از کودکی، نوجوانی، جوانی و میانسالی داشتن فعالیت ورزشی مناسب، تغذیه­ی سالم، عدم استفاده از دخانیات و مصرف عاقلانه­ی داروها در سنین بالا هم می ­تواند از بیماری­های و تحلیل کارایی فرد پیشگیری نماید و سبب افزایش طول عمر و ارتقای کیفیت زندگی گردد (توکلی قوچانی ‌و آرمان، ۱۳۸۲) .

۱۵-۲- ابعاد سبک زندگی سالم

۱-۱۵-۲- سلامت جسمانی : که شامل الگوی تغذیه، خواب و ورزش می­ شود.

الگوی تغذیه: تغذیه یکی از ابعاد سبک زندگی است و رفتارهای تغذیه­ای در انتخاب شیوه سالم و بهداشتی نقش بسیار حیاتی دارند. تغذیه مشتمل بر اعمالی است که موجود زنده به وسیله آن مواد غذایی را می­خورد، هضم می­ کند، جذب می­ کند، انتقال می­دهد، استفاده می‌کند و دفع می­ کند. به علاوه تغذیه با عوامل اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و روانی تهیه غذا و غذا خوردن سر و کار دارد (تیموری، ۱۳۸۶) .

با بهره گرفتن از غذایی مناسب جنبش و حیات، کارایی و فعالیت، رضایت خاطر و نشاط، شوق به زندگی و قدرت مبارزه با مشکلات در انسان تأمین می­ شود، به علاوه سلامت و بهداشت نسل­های بعدی نیز تأمین می­گردد (حلم سرشت و دل پیشه، ۱۳۸۹) .

در مطالعه کامپ، ولمن و راسل^[۷۵](۲۰۱۰) نتایج نشان داد آموزش مهارت­ های تغذیه­ای موجب بهبود الگوی تغذیه­ای سالمندان می­ شود، به طور کلی با بالا رفتن سن افزایش خطرات تغذیه­ای همراه است، اثرات سازنده تغذیه صحیح جهت ارتقاء سلامت، کاهش خطر و مدیریت بیماری­ها مورد تأکید قرار گرفته است.

ارتقاء سطح آگاهی­ های سالمندان ‌در مورد چگونگی حفظ سلامتی توسط تغذیه مناسب از اهمیت خاصی برخوردار است. طبق گزارش مطالعه­ ای در روزنامه انجمن غذایی آمریکا، در سال ۲۰۱۰ آمده است که آموزش تغذیه منجر به اثرات مثبت در یک زندگی افراد سالمند می­ شود که می ­تواند بر سلامت افراد مسن تأثیر­گذار باشد (واندرلیچ، بای و گولف^[۷۶]، ۲۰۱۰) .

قاسمی و همکاران (۱۳۸۵) در مطالعه ای با عنوان بررسی تأثیر آموزش بهداشت تغذیه بر کارکنان آسایشگاه کهریزک شهر تهران برای ارتقاء سلامت تغذیه­ای سالمندان مقیم آسایشگاه با بهره گرفتن از ابزار MNA انجام دادند. بر اساس یافته های حاصل از این تحقیق ۹/۳۵% از سالمندان قبل از آموزش دچار سوء تغذیه بسیار شدید بوده ­اند که این میزان پس از آموزش به ۳/۱۸% کاهش یافت.