هدف های تحقیق:

«بیان هدف یا هدف­ها یکی از قسمتهای مهم پژوهش است. زیرا در این قسمت از تحقیق مشخص می­ شود که محقّق چه چیزی را مد نظر قرار داده است و اصولاً در جستجوی چه چیزی است. بدون بیان هدف ها امکان ارزشیابی از کار محقق وجود ندارد. نتیجه ­گیری هر پژوهش به یافته ­های آن بستگی دارد و این امر بدون بیان هدف­ها امکان پذیر نیست» (دلاور، ۱۳۷۳، به نقل از موسی پور و علوی، ۱۳۸۸).

هدف کلّی: شناسایی مبانی تربیت (ویژگی‌های خدا، انسان، دنیا و مرگ) در مفاتیح و تبیین آموزه های تربیتی مرتبط با آن مبانی.

هدف های جزئی:

1. 1. شناسایی ویژگی های خدا و آموزه های تربیتی آن در مفاتیح الجنان

1. 1. شناسایی ویژگی های انسان و آموزه های تربیتی آن در مفاتیح الجنان

1. 1. شناسایی ویژگی های دنیا و آموزه های تربیتی آن در مفاتیح الجنان

1. شناسایی ویژگی های مرگ و آموزه های تربیتی آن در مفاتیح الجنان

اهمّیّت و ضرورت انجام تحقیق:

تربیت دینی در قرن بیست و یکم در برابر چالش‌های جدی قرار گرفته است که به گفته باقری (۱۳۸۶) باید از تربیت دینی در قرن حاضر، در قالبی سخن گفته شود که توان مقابله و رویارویی با این چالش‌ها را داشته باشد. از طرفی، تربیت تک بُعدی انسان در جهان امروز، باعث رشد ناموزون بشر گردیده که دلیل آن، توجه مکاتب انسانی به بعدهای خاصی از انسان بوده است، در صورتی که بشر نیاز به رشد و پرورش همه جانبه ای دارد که بتواند او را به ترکیب مناسب که باید به آن هیئت درآید، هدایت نماید. «مسابقه ‌دولت‌های‌ بزرگ جهان ـ که برای علوم تربیتی و انسانی، ده ها دانشکده و صدها متفکر و استاد دارند ـ در ساختن سلاح های مخرّب و ویرانگر، در گسترش پایگاه ­های نظامی، در استخدام مغزهای علمی برای تحصیل نیروهای رزمی بیشتر، گواه زنده بر گفتار ماست؛ زیرا با وجود گسترش علوم انسانی و تربیتی و با وجود پیدایش رشته ها و شاخه های فراوان برای علوم انسانی، غالباً کوشش‌های دانشمندان این علوم در رهبری اجتماع، به سوی یک سعادت واقعی، عقیم و بی­نتیجه مانده است و علّت بزرگ عقیم ماندن تلاش‌ها این است که نظام تربیتی بر اساس مادیگری و ماده پرستی و انقطاع از خدا و ماورای طبیعت است» (سبحانی، ۱۳۸۷، ص ۲۱ و ۲۲).

امام خمینی رحمه الله علیه در وصیت نامه سیاسی ـ الهی شان ‌در مورد توطئه دشمنان اسلام هشدارهایی به مسلمان ها می‌دهند که از جمله «تبلیغات دامنه دار با ابعاد مختلف برای مأیوس نمودن ملّت ها و خصوص ملّت فداکار ایران از اسلام است». (خمینی، بی تا، ص ۹). ایشان «به دست گرفتن مراکز تعلیم و تربیت» را نیز از رهاوردهای دشمنان معرفی نموده ­اند (همان، ص ۱۶). از نظر ایشان اگر مراکز تعلیم و تربیت ـ از کودکستان ها تا دانشگاه­ها ـ با برنامه های اسلامی و ملّی و در راه منافع کشور در جریان باشند، دست غارت استعمار کوتاه خواهد شد و ملت به پیروزی خواهد رسید (همان). پس با توجه به همه عوامل ذکر شده یعنی چالش‌های قرن معاصر و عداوت دشمنان حق و حقیقت با اسلام راستین ـ که البته مورد اخیر در طول تاریخ و در همه اعصار و در قبال اسلام و مسلمین وجود داشته است ـ باعث می شود اهمیت تبیین تربیت اسلامی با قوّت بیشتری احساس گردد.

ما دارای منابع عظیمی از معرفت و علم و عرفان می باشیم که امام رحمه الله علیه در صحیفه انقلاب به آن ها اظهار افتخار می­نمایند: «… ما مفتخریم که ائمه معصومین از علی بن ابیطالب گرفته تا منجی بشر حضرت مهدی صاحب زمان علیهم آلاف التحیات و السلام که به قدرت خداوند قادر زنده و ناظر امور است ائمه ما هستند. ما مفتخریم که ادعیه حیات بخش که او را قرآن صاعد می­خوانند از ائمه معصومین ما است. ما به مناجات شعبانیه امامان و دعای عرفات حسین بن علی علیه‌ ما السلام و صحیفه سجادیه این زبور آل محمد و صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است از ما است (مفتخریم). ما مفتخریم که باقرالعلوم بالاترین شخصیت تاریخ است و کسی جز خدای تعالی و رسول صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام، مقام او را درک نکرده و نتوانند درک کرد، از ماست. و ما مفتخریم که مذهب ما جعفری است که فقه ما که دریای بی پایان است یکی از آثار اوست و ما مفتخریم به همه ائمه معصومین علیهم صلوات الله و متعهد به پیروی آنانیم … و ما امروز مفتخریم که می‌خواهیم مقاصد قرآن و سنّت را پیاده کنیم» (همان، ص ۳).

دریای عظیم بینش­هایی که از طریق ائمهاطهار منتقل گردیده، مملواز گنج های باارزشی است که هر چه در مفاهیم آن بیشتر غور شود، باز جای موشکافی و استخراج علوم وجود دارد. طبق دلایل ذکر شده، تبیین تربیت اسلامی در جهان کنونی، به خاطر شکست مکاتب غرب ـ به دلیل توجه تک بعدی به انسان ـ و نیاز شدید بشر به منبع تربیتی همه جانبه که تمام ابعاد وجود او را سیراب نماید، بیش از پیش احساس می شود.

پژوهش‌هایی ‌در مورد ادعیه به جا مانده از ائمه اطهار علیهم السلام انجام گردیده است. تحقیقات انجام شده ‌در مورد مسئله دعا، بیشتر در حیطه تربیت بعد عاطفی انسان و از جنبه برقراری ارتباط بین خالق و مخلوق و تربیت معنوی انسان‌ها مورد تأکید قرار گرفته است. به عنوان مثال جعفری (۱۳۴۷) می‌گوید: «اگر می خواهید در امتداد زندگانی خود لحظاتی را هم از جدی ترین هیجان روانی بهره مند شوید، دقایقی چند روح خود را به نیایش وادار کنید» (ص۳) و « در کدامیک از فعالیت‌های روانی ما پدیده ای را می توان نشان داد که از فعالیت روح هنگام نیایش عمیق­تر و گسترده ­تر بوده باشد؟» (ص۷)؛ ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد زمینه بررسی ادعیه از دیدگاه تربیتی بالأخص از منظر دریافت بینش و معرفت از دعاها ، بسیار فراهم می‌باشد و وصول به معارف روشن اهل بیت علیهم السلام و ارائه آن به جهانیان به طریقی که با چالش‌های جهان مقابله کرده و پاسخگوی مسائل تربیتی بشر باشد، اهمیت ویژه ای پیدا می‌کند.

استخراج آموزه های تربیتی از کتب ادعیه بالاخص کتاب مفاتیح ـ که شیعیان انس ویژه­ای با آن دارند ـ می‌تواند افق تازه ای به روی کارشناسان علوم تربیتی بگشاید و آموزه­های تازه ای را به علم تعلیم و تربیت ارائه دهد. در پرتو انجام این تحقیق، ویژگی‌های خداوند، انسان، دنیا و مرگ از دیدگاه مفاتیح کشف خواهد گردید و آموزه­های تربیتی متناسب با هر کدام از آن ها جهت رسیدن به وضعیت مطلوب در تعلیم و تربیت تشریح خواهد شد.

سؤالهای تحقیق:

1. 1. ویژگی­های خدا در مفاتیح الجنان چیست و آموزه­های تربیتی آن کدامند؟

1. 1. ویژگی­های انسان در مفاتیح الجنان چیست و آموزه­های تربیتی آن کدامند؟

1. 1. ویژگی­های دنیا در مفاتیح الجنان چیست و آموزه­های تربیتی آن کدامند؟

1. ویژگی­های مرگ در مفاتیح الجنان چیست و آموزه­های تربیتی آن کدامند؟

تعریف مفاهیم مطرح شده در سؤالات تحقیق

الف- تربیت^[۳]

تعریف مفهومی: «تربیت عبارت است از پرورش دادن، یعنی استعدادهای درونی­ای را که بالقوه در یک شیء موجود است به فعلیت درآوردن و پروردن» (مطهری، ۱۳۸۸الف، ص ۴۳). در لغت به معنای افزایش دادن، بالا آوردن، رشد دادن، به فعلیت رساندن، شکوفا ساختن، پرورش دادن، پاک و مهذّب ساختن و به اختصار تربیت در معنای «پرورش» است» (علوی، ۱۳۸۶).