۱-۴-۱ ایزوترم جذب
تعادل ایزوترم جذب در طراحی سیستم جذب از اهمیت بالایی برخوردار است. اطلاعات تعادلی یعنی تمام آنچه که به عنوان ایزوترم جذب شناخته شده است نیاز اساسی برای دانستن مکانیسم جذب است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

به طور کلی، ایزوترم جذب یک منحنی بسیار ارزشمند توصیف پدیده حاکم بر حفظ و یا حرکت از یک ماده از محیط متخلخل آبی و یا از محیط­های آبی به فاز جامد در درجه حرارت وpH ثابت است.
تعادل جذب سطحی (­نسبت بین مقدار جذب با باقی­مانده در محلول) زمانی ایجاد می­ شود که ماده جذب شونده با جاذب برای زمان کافی در تماس باشد. رابطه ریاضی، که نقش مهمی در تجزیه و تحلیل و مدلسازی، طراحی عملیاتی و عملکرد قابل اجرا در سیستم­های جذب را دارد معمولاً با نمودار فاز جامد در برابر غلظت باقی­مانده به تصویر کشیده می­ شود. پارامترهای فیزیکو شیمیایی همراه با فرضیات اساسی ترمودینامیکی دیدی نسبت به مکانیسم جذب سطحی، خواص سطح و همچنین درجه میل جذب کننده ارائه می­ کنند. ( فو و حامد، ۲۰۱۰)^[۳۴]
ایزوترم جذب، یک منحنی مربوط به غلظت تعادل املاح در سطح جاذب، ، به غلظت املاح در مایع یعنی ، ، که با آن در تماس است.
: مقدار ماده جذب شده در واحد وزن جاذب در حالت تعادلی
: غلظت تعادلی املاح باقی مانده در محلول زمانی که مقدار جذب برابر است.
در طول زمان، طیف گسترده­ای از مدل­های ایزوترم تعادل در قالب سه روش اساسی فرموله شده ­اند که عبارتند از: لانگمویر^[۳۵]، فرندلیچ^[۳۶]، برونر-امیت-تلر^[۳۷]، ردلیچ-پترسون^[۳۸]، دوبینین-رادشکویچ^[۳۹]، تمکین^[۴۰]، توات^[۴۱]، کوبل-کوریگان^[۴۲]، سیپس^[۴۳]، خوان^[۴۴]، هیل^[۴۵]، فلوری-هاگینز^[۴۶]، رادک-پرسنیتز^[۴۷] (مالک و فاروق،۱۹۹۶)^[۴۸]
در روش اول به سینتیک فرایند اشاره شده است، بدین وسیله تعادل جذب یک حالت پویا با نرخ برابر جذب و واجذب تعریف می­ شود. ( لانگمویر، ۱۹۱۶) در حالی که، ترمودینامیک، اساس روش دوم می­باشد و می ­تواند چهارچوبی از استخراج انواع مختلف مدل­های ایزوترم ارائه دهد. (میرس، ۱۹۶۵ )^[۴۹] نظریه پتانسیل به عنوان نظریه سوم می­باشد که معمولاً بیانگر ایده اصلی در طراحی منحنی­های مشخصه می باشد. (دوبینین، ۱۹۶۰)
۱-۴-۱-۱ مدل لانگمویر
در سال ۱۹۱۶، اروینگ لانگمویر^[۵۰] مدل خود را برای جذب نمونه­ها بر روی سطوح ساده ارائه داد. لانگمویر جایزه نوبل سال ۱۹۳۲ را برای کار خود دریافت کرد. ایزوترم جذب لانگمویر در ابتدا برای توصیف جذب سطحی گاز و فاز جامد بر روی کربن فعال برای تعیین کمیت و تقابل عملکردهای مختلف جاذب زیستی تعریف شد. در فرمول این مدل تجربی، جذب سطحی تک لایه (ضخامت لایه جذب شده در حد یک مولکول) فرض شده است. او فرض کرد که یک سطح داده شده شامل تعداد معینی از سایت­های هم ارز است که یک گونه می ­تواند به صورت فیزیکی یا شیمیایی به آن بچسبد.
نظریه او زمانی شروع شد که او بدیهی شمرد که مولکول­های گاز یک سطح به صورت الاستیکی به جای اول خود بر نمی­گرددند در حالی که اجسام جامد الاستیک می­باشند. در این مدل جذب یک گاز ایده آل بر روی یک سطح ایده­آل در نظر گرفته می­ شود. فرایند جذب به عنوان یک واکنش که در آن یک مولکول گاز با سایت خالی جامد واکنش می­دهد و حاصل، کمپلکس جذب می­باشد.
جذب سطحی تنها می ­تواند در تعداد محدودی از سایت­های محلی مشخص که مشابه و هم ارز می­باشند رخ دهد بدون تعامل فرعی بین مولکول­های جذب شده حتی در سایت­­های مجاور. لانگمویر به جذب سطحی همگن که هر مولکول دارای آنتالپی ثابت و انرژی فعال­سازی یکسان (تمام سایت­ها دارای میل برابر برای جذب) اشاره دارد. (کاندو و گابتا، ۲۰۰۶)^[۵۱]
مدل جذب لانگمویر از رایج­ترین مدل­­های مورد استفاده برای تعیین مقدار جذب جاذب بر روی یک جاذب به عنوان تابعی از فشار و یا غلظت در دمای داده شده است که معادله آن به صورت زیر مورد است:
۱-۱)
در این معادله ( و ( ثابت های لانگمویر که به ترتیب مربوط به ظرفیت تک لایه و انرژی جذب می­باشد.
ثابت بدون بعدی که معمولاً به عنوان فاکتور جداسازی تعریف شده است توسط وبر^[۵۲] و چاکراورتی^[۵۳] شناخته شده است و با معادله زیر نشان داده شده است ( وبر، ۱۹۷۴) :
در این معادله به ثابت لانگمویر و به غلظت اولیه جاذب اشاره دارد هر چه پایین­تر باشد جذب مطلوب­تر است.
جذب نامطلوب
= ۱جذب به صورت خطی
۰جذب مطلوب
= ۰جذب برگشت نا پذیر
۱-۴-۱-۲ مدل فرندلیچ
ایزوترم فرندلیچ اولین ارتباط شناخته شده است که جذب سطحی برگشت پذیر و غیر ایده­آل که به شکل گیری تک لایه محدود نمی­ شود را توصیف می­ کند. این مدل تجربی را می­توان برای جذب چند لایه با توزیع غیر­یکنواخت حرارت جذب و پیوندهای درونی بر روی سطح ناهمگن اعمال کرد. در این دیدگاه میزان جذب شده، مجموع جذب در همه سایت­ها با محل­های اتصال قوی است تا زمانی که انرژی جذب شده به صورت نمایی کاهش می­یابد. (زدویچ، ۱۹۳۴)^[۵۴]
در حال حاضر، ایزوترم فروندلیچ به طور گسترده­ای در سیستم­های ناهمگن به ویژه برای ترکیبات آلی و یا گونه­ های بسیار تعاملی در کربن فعال و غربال مولکولی استفاده می­ شود. شیب بین ۰ تا ۱ معیاری برای سنجش شدت جذب و یا عدم تجانس سطح است و هر چه سطح نا­همگن­تر شود شیب به صفر نزدیک می­ شود و n/1 بیشتر از یک نشان دهنده جذب مشارکتی می­باشد. (حق سرشت و لو،۱۹۹۸)^[۵۵]
معادله فرندلیچ به صورت زیر است:
در این جا نشان دهنده ظرفیت جذب زمانی که غلظت تعادل جذب برابر با ۱ باشد، n نشان دهنده درجه وابستگی جذب در غلظت تعادلی می­باشد.
به تازگی ایزوترم فرندلیچ که فاقد مبنای اساسی ترمودینامیکی است و به قانون هنری^[۵۶] نزدیک نمی­ شود مورد انتقاد قرار گرفته است.
۱-۴-۱-۳ مدل D-R
این ایزوترم یک مدل تجربی است که در ابتدا برای جذب بخارات بحرانی بر روی مواد جامد منفذ کوچک ارائه شد، در واقع مکانیسمی برای پر کردن منافذ است به طور کلی برای بیان مکانیسم جذب با توزیع انرژی گاوس بر روی سطح نا­همگن است. این مدل اغلب با موفقیت بر روی املاح با فعالیت بالا و محدوده متوسط از داده ­های غلظت، به خوبی برازش می­ شود. این مدل دارای خواص تقریبی رضایت بخش است اما قانون هنری در فشارهای کم قابل پیش بینی نمی ­باشد.( آلتین و همکاران، ۱۹۹۸)^[۵۷] روشی است که معمولاً برای تشخیص جذب فیزیکی و شیمیایی یون­های فلزی مورد استفاده قرار می­گیرد. در مدل D-R پتانسیل جذب ثابت فرض شده است.(دوبینین، ۱۹۶۰)
یکی از ویژگی­های منحصر به فرد مدل ایزوترم D-R این است که وابسته به درجه حرارت است و زمانی که داده ­های جذب در دماهای مختلف به عنوان تابع لگاریتمی مقدار جذب در مقابل میزان انرژی پتانسیل رسم می­ شود منحنی مشخصه نامیده می­ شود که اطلاعات مناسب را می­توان از آن استخراج کرد. معادله غیر خطی مدل D-R به صورت زیر می­باشد:
در این معادله ظرفیت تک لایه­ای ، ضریب فعالیت که به انرژی جذب وابسته است و پتانسیل می­باشد که به غلظت تعادلی وابسته است.
از فرمول زیر بدست می آید:
R ثابت گازها و برابر با ۳۱۴/۸ ، T دما با واحد کلوین (K) است.
ثابت به معنای انرژی آزاد (E) با واحد kJ که از فرمول زیر بدست می ­آید( هابسون، ۱۹۶۹)^[۵۸]:
۱-۴-۱-۴ مدل تمکین
ایزوترم تمکین مدل اولیه توصیف جذب هیدروژن بر روی الکترود پلاتین در محلول­های اسیدی است. این ایزوترم شامل یک عامل است که ارتباط صریح بین جاذب و ماده جذب شده را بیان می­­­کند. با نادیده گرفتن ارزش غلظت فرض می­ شود که گرمای جذب از همه مولکول­ها در لایه به صورت خطی نه به صورت لگاریتمی کاهش می­یابد. ( آهارونی و آنگاریش، ۱۹۷۷)^[۵۹] معادله تمکین برای پیش بینی تعادل فاز گاز بسیار مناسب است اما برای سیستم­های پیچده جذب شامل فاز مایع این ایزوترم مناسب نمی ­باشد. (کیم و همکاران، ۲۰۰۴)^[۶۰]
معادله آن با یک توزیع یکنواخت از انرژی اتصال به صورت زیر مشخص می­ شود:
در این جا ثابت ایزوترم تمکین، ثابت اتصال تعادل ایزوترم تمکین با واحد ( L) می­باشند.
فرم خطی این ایزوترم برای بدست آوردن ثابت­ها به صورت زیر می­باشد:

جدول ۱-۱ معرفی معادله مدل­های ایزوترم جذب ( فو و حامد، ۲۰۱۰)

ایزوترم

معادله غیر خطی

۵۹۲۴۹۳/۰

کردستان

۲۵۱۵۳/۳-

۷۰۹۷۸۱/۰

۶۵۱۸۲۳/۰

سیستان و بلوچستان

۷۶۷۲۴/۳-

۷۴۶۴۵۹/۰

۷۱۴۲۲/۰

توسعه نیافته

چهارمحال و بختیاری

۸۴۶۸۸/۳-

۷۵۲۱۲۴/۰

۷۷۷۰۹/۰

کرمانشاه

۷۶۶۸۹/۴-

۸۱۷۵۵۶/۰

۸۴۵۴۲۹/۰

ایلام

۰۵۶۵۴/۶-

۹۰۹۲۷۸/۰

۹۲۱۴۳۵/۰

اردبیل

۴۸۶۸۳/۶-

۹۳۹۸۸۱/۰

۱

مأخذ: منابع فارسی، منبع شماره ۳، صفحه ۱۱۴
۲-۴-۲ مطالعات خارجی
۱- باتیا و ری^[۳۵]، (۲۰۰۴): با بهره گرفتن از روش تاکسونومی عددی و تحلیل عاملی پژوهشی با عنوان «تعیین سطح توسعه اقتصادی- اجتماعی در مناطق کوچک هند در سال۲۰۰۱» انجام داده اند. این پژوهش به بررسی تعیین سطح توسعه ۳۸۰ بلوک در ۳۲ منطقه از هند در سال ۲۰۰۱ پرداخته است. در این پژوهش یک بار با کل ۲۳ شاخص سطح توسعه بلوکها تعیین شده به طوری که ۴۳ بلوک توسعه یافته، ۱۸۷ بلوک نسبتاً توسعه یافته، ۱۱۸ بلوک کمتر توسعه یافته و ۳۲ بلوک توسعه نیافته شناخته شده اند. سپس بار دیگر با ۱۲ شاخص مربوط به بخش کشاورزی این بخش را به لحاظ توسعه، رتبه بندی نموده اند. به طوری که ۵۶ بلوک توسعه یافته، ۱۵۶ بلوک نسبتاً توسعه یافته، ۱۱۶ بلوک کمتر توسعه یافته و ۵۲ بلوک توسعه نیافته معرفی شده اند. در پایان اهداف بالقوه ای برای مناطق توسعه نیافته شناسایی شده، و برنامه هایی برای توسعه این مناطق ارائه گردیده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲- نوربخش^[۳۶]، (۲۰۰۴): کار دیگری که در این زمینه انجام شده «بررسی توسعه انسانی و عدم تعادل منطقه ای در هند» می باشد. در این پژوهش به بررسی تفاوت های منطقه ای و همگرایی بین ایالت های هند پرداخته شده است. این پژوهش با بهره گرفتن از روش تحلیل عاملی انجام شده است، که بر اساس آن مجموعه ای از شاخص های اقتصادی- اجتماعی را برای بدست آوردن یک شاخص ترکیبی با هم تلفیق نموده و مناطق مورد مطالعه را با توجه به آن رتبه بندی نموده است. برای تعیین وزن و درجه اهمیت شاخص ها از روش های تحلیل مولفه های اصلی، ضریب نابرابری و ترکیبی از آن دو استفاده شده است. سپس با تحلیل رگرسیونی بین سه شاخص به دست آمده و شاخص توسعه انسانی، به تست نتایج پرداخته شده است.
۲-۵ جمع بندی و نتیجه گیری
امروزه اقتصاددانان طرفدار رشد متوازن در مناطق مختلف یک کشور معتقدند که تئوری قطب رشد پویا نه تنها نتوانسته است نابرابری منطقه ای را در کشورهای توسعه نیافته از بین ببرد بلکه باعث تشدید آن شده است، لذا آنها ضرورت برنامه ریزی منطقه ای صحیح را برای رسیدن به توسعه متوازن توصیه می کنند. آنها معتقدند که هدف از یک توسعه متعادل باید ایجاد بهترین شرایط و امکانات برای توسعه جامعه در همه نواحی باشد و تفاوت های زندگی بین ناحیه ای را به حداقل رساند و نهایتاً از بین ببرد. در کشور ما ایران، نیز مطالعات انجام شده، نشان داده که نابرابری و دوگانگی بین مناطق به شدت افزایش یافته است. نگرش بخشی در برنامه ریزی باعث گردیده، تا ایران جزو کشورهایی باشد که از عدم تعادل های منطقه ای بالایی برخوردار باشد. دلیل این مسئله را باید در فقدان توجه لازم سیاست گذاران و برنامه ریزان سطوح ملی و بخشی به ابعاد فضایی و منطقه ای دانست. بنابراین ضرورت برنامه ریزی منطقه ای صحیحی برای دست یابی به تعادل منطقه ای، و سیاست های جدی تری برای تمرکز زدایی در امر برنامه ریزی آشکار می گردد.
فصل سوم
سیمای صنعت استان کرمانشاه
۳-۱ مقدمه
همچنان که اشاره شد هدف از این مطالعه تعیین اولویت های سرمایه گذاری صنعتی در استان کرمانشاه می باشد. در این راستا با بهره گرفتن از روش ها و تکنیک های برنامه ریزی در صدد دست یابی به هدف مذکور هستیم. بدون تردید تحقق این هدف مستلزم شناخت سیمای صنعت استان می باشد. استان کرمانشاه علی رغم دارا بودن امکانات بالقوه برای استقرار صنایع، موقعیت جغرافیایی مطلوب و همچنین سهم مطلوب جمعیت از کل کشور نقش عمده و تعیین کننده ای در صنعت کشور ندارد. ما در این فصل به دنبال آن هستیم که تصویری جامع و کلی از صنعت استان را ارائه کنیم تا بینش لازم جهت دنبال کردن مطالعه اولویت بندی سرمایه گذاری صنعتی در استان را به خوانندگان ببخشیم.
۳-۲ جایگاه صنعت استان
۳-۲-۱ جایگاه صنعت استان در بعد ملی

شخصیت
شخصیت نام تجاری عبارتست از: مجموعه ای از ویژگی های انسانی که به گونه ای با نام تجاری مرتبط می شود. (کوستلیجک،۲۰۰۸). هر نام تجاری، شخصیتی دارد. اگر، همان گونه که غالباً اتفاق می افتد، یک نام تجاری را با فردی همانند سازی کنیم، به تدریج تصویری از آن فرد می سازیم که ضمناً از محصولات یا خدمات حرف می زند. یک راه آسان شخصیت دادن به یک نام تجاری آن است که برای آن یک سخنگو، یک ستاره یا یک حیوان فراهم کنیم (کاپفر، ۱۳۸۵). ادراک مصرف کنندگان از شخصیت یک نام تجاری، در قالب پنج بعد اصلی شکل می گیرد که هر یک، با جنبه های مختلف مطرح می شوند (کوستلیجک،۲۰۰۸ ).

شکل ۱-۲ پنج بعد اصلی ادراک مصرف کنندگان از شخصیت یک نام تجاری (کوستلیجک،۲۰۰۸ ).

۲-۱۵ دیدگاه های تعیین هویت نام تجاری

به اعتقاد کستلیک (۲۰۰۸)، در زمینه شیوه تعیین هویت نام تجاری دو دیدگاه وجود دارد که عبارتند ازدیدگاه مبتنی بر منابع ، و دیدگاه بازاریابی در تعیین هویت نام تجاری

۲-۱۵-۱دیدگاه مبتنی بر منابع در تعیین هویت نام تجاری

بر اساس این دیدگاه، به منظور تعیین هویت نام تجاری، شرکت ها باید مشخص کنند که داوطلب انجام چه کاری می باشند. که این، حول محور آرمان و مطلوب شرکت و در سطح وسیع تر حول محور دیدگاه (Vision ) شرکت است. از آنجا که هویت شرکت باید درست، صادقانه و واقعی باشد، بنابراین، همواره باید بر مبنای شایستگی های اصلی شرکت باشد. (شکل ۴). بر طبق این دیدگاه، هویت نام تجاری، از منابع و مهارت های رؤسای شرکت نشأت می گیرد.
به اعتقاد طرفداران دیدگاه مبتنی بر منابع در تعیین هویت نام تجاری، توجه زیاد به خواسته های مشتریان و
بازارگرایی زیاد (دیدگاه امروز بازاریابی) می تواند زیان بار باشد؛ چرا که ممکن است مشتریان، کالا یا خدمتی را تقاضا کنند که با کسب و کار اصلی شرکت تناسبی نداشته باشد و نیز ممکن است مزایایی را طلب نمایند که با هویت نام تجاری شرکت ناسازگار باشد.

۲-۱۵-۲ دیدگاه بازاریابی در تعیین هویت نام تجاری

دیدگاه امروز بازاریابی، تمرکز بر مشتری است. دیدگاه بازاریابی در تعیین هویت نام تجاری دارای کاربردها و نتایج مهمی برای مدیران است. پیام اصلی این دیدگاه آن است که، شرکت ها باید درک بهتری از تأثیر نام تجاری خود بر ذهن مشتری داشته باشند. پیام دیگر آن این است که، شرکت ها باید تصمیم بگیرند در هنگام رویارویی با تغییر در نیازهای مصرف کنندگان، آیا و چگونه باید استراتژی نام تجاری خود را تغییر دهند. همچنین، این تغییر در تصمیمات استراتژیک و تغییر در استراتژی نام تجاری شرکت، با هویت نام تجاری و منابع اصلی و زیر بنایی شرکت سازگار است؟
یکی از ریسک های توجه نامحدود به نیازهای مشتریان، آن است که ممکن است در بلندمدت موجب پراکنده شدن تصویر برند شرکت و مشکل شدن ایجاد رابطه با مشتریان است(نصیری پور،۱۳۸۴).
بر اساس دیدگاه بازاریابی در تعیین هویت، هویت و نیازها دارای اثر متقابل می باشند که در ادامه به شرح آن می پردازیم:
از نیاز مشتری تا هویت نام تجاری: یک رابطه منطقی میان نیاز و عرضه وجود دارد. بازاریابی موجب
می شود که نیاز مشتری توسط کالا برآورده شود.اگر نیازها تغییر کنند، محصولات (و در سطح وسیع تر هویتی که محصول نماینده آن بود) باید تغییر کند.
از هویت تا نیاز مشتری: این رابطه دو جنبه دارد. اول، با توجه به این که یکی از وظایف بازاریابی، آموزش به مشتریان است، شرکت ها می توانند بر ادراک و نیازهای مشتریان تأثیر بگذارند. و از سوی دیگر، مشتریان نیز می توانند از نیازهای برآورده نشده خود آگاه شوند (کارپنتر،۱۹۹۹). جنبه دوم از رابطه بین هویت نام تجار ی و نیازهای مشتری مفهومی تر است: افراد با شرکت هایی که می شناسند ارتباط برقرار کنند. این نکته در تعریف کلر از ارزش ویژه نام تجاری بر مبنای مشتری نیز دیده می شود: اثر بخشی ابزارهای بازاریابی در مورد برندی که مشتری با آن آشنا باشد بسیار بیشتر از برندی است که مشتری آن را با آن آشنایی ندارد.
بطور کلی، هویت، نماینده ارزشی است که نام تجاری بر آن دلالت دارد. بنابراین اساس هویت نام تجاری، در فرایند ایجاد و حفظ رابطه با مشتریانی که جذب آن ارزش ها شده اند می باشد. این امر، دلالت بر آن دارد که تغییر در هویت، نه فقط با تغییر در نیازهای مشتریان، بلکه با تغییر در ارزش ها و منابع داخلی و زیربنایی سازمان، ایجاد می شود. نکته مهم آن که، حتی اگر تغییر در ارزش های زیربنایی، قادر به تغییر هویت شود، تغییر در هویت ممکن است موجب ایجاد شک و تردید درباره ثبات و پایداری و نیز در صداقت و قابل اعتماد بودن نام تجاری شود که این می تواند موجب کاهش رابطه بین مشتریان هدف و نام تجاری شود. بنابر این نقطه نظر، با توجه به تئوری تعهد-اعتماد، می توان گفت، اعتماد، عاملی کلیدی در ایجاد روابط متعهدانه بوده و شهرت، رابطه مثبتی با اعتمادارد ( گنسن،۱۹۹۴).بنابراین، شرکت ها باید در نظر داشته باشند که برای ایجاد اعتماد، ضروری است که مشتریان هدف بدانند که ” آنها چه کسانی هستند”

۲-۱۶ منابع هویت نام تجاری

نام های تجاری قدرتمند، توانائی بهبود عملکرد کسب و کار را دارند. بهترین رهیافت شناخت درونی یک نام تجاری، از راه علائم هویتی آن صورت می گیرد. ویژگی هایی که آن را طی زمان به شکلی خاص، منحصر به فرد می کند. این امر، موشکافی درباره خود محصولات یا خدمات، اسم نام تجاری، مظاهر، نشان، کشور مبدأ، مضامین تبلیغاتی، شیوه و رویکرد بسته بندی آن ها را الزامی می سازد.
از جمله منابع هویت نام تجاری می توان به موارد زیر اشاره نمود:
محصول
محصول نخستین منبع هویت هر نام تجاری است و شامل هر چیزی است که مشتری به منظور ارضای نیازهای خود به آن روی می آورد (کوستلیجک،۲۰۰۸). مفهوم اساسی و بنیادی در بازارهای رقابتی امروز، در جاییکه نقش برندها، متمایز نمودن محصولات جهت ایجاد ارزش برای مالکان نام تجاری است، تمایز نام تجاری است (لو و همکاران، ۲۰۰۸). نظر به ماهیت قابل مشاهده ویژگی های محصول و ارتباط نزدیک آن با تمایز محصولات و برندها، درک ماهیت قابل مشاهده تمایز محصولات برندهای رقیب بسیار مهم است. زمانی که، مدیران، تنظیم هویت نام تجاری را مورد توجه قرار می دهند،ویژگی ها و خصیصه های قابل مشاهده محصولات برندگذاری شده، برای کمک به هنر ایجاد هویت نام تجاری و اینکه هویت نام تجاری حاوی ویژگی های محصول و تداعی های مرتبط با آن شود، می تواند مورد استفاده قرار گیرد. از آنجا که محصولات دربردارنده (دربرگیرنده) نام های تجاری می باشند، در مواقعی که مشتری به ویژگی های ظاهری محصول توجه دارد، ویژگی های قابل مشاهده محصول، به عنوان منابع اطلاعاتی مؤثر و با نفوذ درباره هویت برند هستند (کاپفر، ۲۰۰۸ و نلسون، ۱۹۷۰)
قدرت اسم
اسم، یکی از قدرتمندترین منابع هویت هر نام تجاری است(لافورت، ۲۰۱۰ ). اسم یک نام تجاری، غالباً دلالت بر نیات آن دارد. این امر در مورد اسم هایی که به ویژه برای انتقال برخی ویژگی های معین انتخاب می شوند، هم از آنچه که در مورد اسم نام تجاری باید مورد توجه قرار داد این است که: Ĥ دیدگاه عینی و هم ذهنی بسیار مشهود است آنچه که در مورد اسم نام تجاری باید مورد توجه قرار داد این است که:
یک اسم، نظیر یک هویت، باید مدیریت شود.برخی از اسامی ممکن است دو معنی داشته باشند، هدف یک برنامه ارتباطی آن است که معنای مورد نظر را برساند (کوستلیجک،۲۰۰۸ )

۲-۱۷ پیشینه پژوهش

بالداف و دیگران تأثیر مستقیم کشور مبدأ بر ارزش ویژه برند )و هویت برند( را نشان دادند (بالداف,۲۰۱۳).
یویی و لی نیز تأثیر برخی از عناصر آمیخته بازاریابی بر آگاهی از برند و تداعیات برند )هویت برند(، کیفیت مورد تصور، وفاداری به برند و درنهایت ارزش ویژه برند را مورد بررسی قرار داده اند(Uee & Lee ،۲۰۱۰). همچنین تحقیقاتی دیگر، نیز بر تصویر برند متمرکز بوده و تأثیر عوامل گوناگونی چون اعتبار برند ، پرتفولیوی حمایت ها ، توسعه برند ، کارکنان برند را مورد بررسی قرار داده اند. گروه دیگری از تحقیقات، بر شیوه ارزش آفرینی تصویر برند متمرکز شده و تأثیر آن بر دیگر عوامل را مورد بررسی قرار داده اند.
مودامبی و دیگران تأثیر تصویر برند بر ارزش ویژه برند را در بازارهای صنعتی مورد بررسی قرار داده اند(مودمبی،۲۰۱۲) .
بوردی و دیگران نیز در تحقیق خود با تکیه بر دیدگاه مبتنی بر مشتری، تأثیر تصویر برند بر دیگر عوامل، به ویژه کیفیت مورد تصور را مورد بررسی قرار داده است. همچنین در این پژوهش تأثیر تصویر برند بر عوامل دیگری مثل وفاداری به مشتری، رضایت مشتری، تمایل به پرداخت بالاتر تصور از مزیت های کارکردی و غیرکارکردی ، کیفیت مورد تصور از خدمات و غیره را نیز مورد بررسی قرار داده اند(,Yourdi2010)
همچنین یک چنین تأثیری، در عواملی خارج از حیطه بازاریابی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. به عنوان مثال باکهاوس و تیکو نظریه برخاسته از داده های خود، تصویر برند را به تصویر برند کارفرما. گسترش داده و آن را مؤثر بر توانائی شرکت در جذب نیروهای کار دانسته است همچنین گروه دیگری از تحقیقات، بر نقش تصویر برند به عنوان متغیر تعدیل کننده متمرکز شده اند. یاگسی و دیگران، نقش تعدیل کننده تصویر برند بر اثر عواملی چون تبلیغات مقایسه ای، روابط عمومی بر متغیرهایی چون انگیزش مشتریان و وفاداری به برند را مورد بررسی قرار داده اند(بکاش،۱۹۹۸).
همچنین تحقیقاتی دیگری مثل نقش تعدیل کنندگی تصویر شرکت بر رابطه میان عناصر آمیخته بازاریابی و ارزش ویژه برند را نشان داده اند. الگوهای گوناگونی برای بیان ابعاد تصویر برند ارائه شده است؛ اما بیشتر این الگو ها، بر برندهای مرتبط با کالا متمرکزند. بنابراین به دلیل وجود تفاوت های ویژه بین کالا و خدمات، به کارگیری مستقیم آنها برای برندهای خدماتی ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند. از اینرو ضرورت و مزیت تحقیقات اکتشافی در حوزه های خدماتی قابل توجیه می باشد. در رابطه با اکتشاف ابعاد تصویر برند در حوزه های مختلف می توان به چند تحقیق اشاره کرد. لین و هسو ویژگی تصویر برند یک فروشگاه را شناسایی کرده و با بهره گرفتن از تکنیک تحلیل محتوا، پنج بعد زیربنایی آنها دسترسی جغرافیائی، موقعیت خرید، قیمت، نوع کالا و فروش و خدمات( را شناسایی کردند دانسِ و همکاران با بهره گرفتن از تکنیک استنباطی تداعیات آزاد و تحلیل محتوای آنها در صنعت را به عنوان ابعاد اصلی تصویر برند » بد « و » خوب/طبیعی « غذاهای آماده سریع، دو بعد نگرشی آشکار کردند(دانس،۲۰۰۴)
چِن نیز با به کارگیری تکنیک تداعیات آزاد، ویژگی ها، مزیت ها، کیفیت )به عنوان تداعیات کارکردی(، احساسات، سمبل های و ارزش ها )به عنوان تداعیات غیرکارکردی( را شناسایی کرده و رابطه مثبت میان آنها و ارزش ویژه برند را آشکار کرده است.(چن،۲۰۰۷).
گریس و اٌکاس نیز ابعاد تصویر برند برای محصول و خدمت برند شده را شناسایی کردند. از اینرو ابعادی چون محصول یا خدمت اصلی، تجربه حاصل از برند، تصویر استفاده کننده گان و اهمیت کالا و خدمت برای مشتری را به عنوان ابعاد اصلی تصویر برند برای هر دو گروه محصول و خدمت، را شناسایی کردند. همچنین آنها ابعادی چون احساس ها و تجانس تصویر خود را تنها در مورد محصولات برند شده مشاهده کردند، در حالی که گفتگو های دهان به دهان، و رفتار و ظاهر کارکنان را نسبت به تصویر خدمت برند شده، دارای اهمیت بالاتری دانستند(گریس،۲۰۱۳)

۳-۱ مقدمه

فصل سوم

روش اجرای تحقیق
تحقیق که بر حقیقت یابی تأکید دارد عبارت است از یک عمل منظم که در نتیجه آن پاسخهایی برای سؤال مورد نظر و مطرح شده در موضوع تحقیق بدست می آید (نادری و سیف نراقی، ۱۳۸۸) و از نظر روش شناسی، عبارت است از کاربرد روش های علمی در حل یک مسأله یا پاسخگویی به یک سؤال (دلاور، ۱۳۸۳). محقق با انجام این فعالیت منظم که بر بنیاد تجزیه و تحلیل یک یا چند فرض درباره چگونگی روابط بین تعدادی متغیر بنا شده است، بر آن است که افکار و عقاید ذهنی را در برابر واقعیات عینی آزمایش کند (نادری و سیف نراقی، ۱۳۸۸).
با این وجود تعاریف ساده تری نیز می توان ارائه داد. با مراجعه به لغتنامه واژه تحقیق به معنی جستجو و بررسی جامع و یا بررسی در جزئیات است. لغتنامه تزاروس^[۴۱] برای واژه تحقیق معنی در جستجوی حقیقت، اطلاعات و یا دانش بودن را ارائه می دهد. بنابراین تحقیق می تواند تحت عبارت جستجو در جزئیات برای یافتن حقیقت تعریف شود. در این فصل ابتدا به روش انجام تحقیق و دلایل انتخاب آن پرداخته و توضیحاتی پیرامون جامعه آماری و روش نمونه گیری و حجم نمونه ارائه خواهد شد. سپس در مورد ابزار گردآوری داده ها، مقیاس و طیف ابزار اندازه گیری و روایی و پایایی بحث شده و در پایان فصل درباره روش های آماری که برای تجزیه و تحلیل داده ها مورد استفاده قرار گرفته اند و اجرای پژوهش، توضیحاتی داده خواهد شد.

۳-۲ روش تحقیق

پژوهشگر پس از تعیین و تنظیم موضوع تحقیق باید در فکر انتخاب روش تحقیق باشد. هدف از ا نتخاب روش تحقیق آن است که محقق مشخص نماید، چه شیوه و روشی را اتخاذ کند تا او را هرچه دقیقتر، آسانتر، سریع تر و ارزانتر در دستیابی به پاسخ یا پاسخ هایی برای پرسش یا پرسشهای تحقیقی مورد نظر کمک کند (نادری و سیف نراقی، ۱۳۸۸). روش، شیوه پیش رفتن به سوی یک هدف است (کیوی و کامپنهود، ۱۳۸۵)، و هر پژوهشگر پس از تعیین و تنظیم موضوع باید در اندیشه گزینش روش پژوهش باشد، چر ا که روش تحقیق جز روش کشف قوانین و یا نیل به حقیقت نیست (فرشادگهر و شهیدی، ۱۳۸۱).
تحقیقات را بر اساس معیارها و مبناهای مختلفی می توان دسته بندی کرد. این معیارها و مبناها شرایطی را فراهم می کند که بتوان بر اساس آنها تحقیقات را طبقه بندی کرد. به طور کلی می توان گفت مفیدترین طرح طبقه بندی انواع تحقیق، حالتی است که در آن دسته بندی ها به حداقل و تفاوتها به حداکثر برسد (خاکی، ۱۳۸۷). تحقیقات علمی بر اساس دو مبنا یعنی هدف و ماهیت، و روش تقسیم بندی می شوند.

۳-۳جامعه آماری تحقیق

از جامعه تعاریف متعددی به عمل آمده است. گروهی از افراد که یک یا چند صفت مشترک دارند، و این صفت یا صفات مورد توجه محقق می باشند (بست، ۱۳۶۹؛ ظهوری، ۱۳۸۷). یا جامعه ممکن است همه افراد، یک نوع خاص و یا عده محدودتری از همان گروه را شامل شود (ظهوری، ۱۳۸۷).
با توجه به تعریف، یک جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. معمولاً در هر پژوهش، جامعه مورد بررسی یک جامعه آماری است که پژوهشگر مایل است درباره صفت (صفتهای) متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد (سرمد و دیگران، ۱۳۷۷).
جامعه آماری این تحقیق، شامل مشتریان بانک صادرات یزد هستند.

۳-۴ روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه

نمونه، زیرمجموعه ای است از جامعه که اعضای آن را بخشی از افراد جامعه اصلی تشکیل میدهند (ظهوری، ۱۳۸۷). نمونه، اطلاعاتی را ارائه می کند که بر اساس آن می توان در مورد خصوصیات جامعه قضاوت کرد (همان منبع، ۱۰۰ ). نمونه عبارت است از مجموعه ای از نشانه ها که از یک قسمت، یک گروه یا جامعه ای بزرگتر انتخاب می شود، بطوریکه این مجموعه معرف کیفیات و ویژگیهای آن قسمت، گروه یا جامعه بزرگتر باشد (نادری و سیف نراقی، ۱۳۸۸).در تحقیق حاظر از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده است..
حجم نمونه با بهره گرفتن از جدول کرجسی و مورگان تعیین گردیده است حجم جامعه نامحدود است که بر اساس جدول مورگان ۳۸۴ نفر به عنوان جامعه نمونه بر گزیده شد.

۳-۵ روشها و ابزار گردآوری داده ها

ابزار سنجش و گردآوری وسایلی هستند که محقق به کمک آنها می تواند اطلاعات مورد نیاز را برای تجزیه و تحلیل و بررسی پدیده مورد مطالعه و نهایتاً کشف حقیقت گردآوری نماید. این ابزارها نقش ظرفهایی را بازی می کنند که مظروف متناسب با خود را می توانند جای دهند؛ بنابراین باید به گونهای طراحی و سازمان داده شوند که بتوانند مظروف مورد نظر را که همان اطلاعات مربوط به اندازه گیری و سنجش متغیرهای مورد مطالعه است، به نحو مطلوب جمع آوری نمایند (حافظنیا، ۱۳۷۷). روش های موجود جهت جمع آوری اطلاعات عبارتند از:
الف) مشاهده، ب) مصاحبه، ج) پرسشنامه، د) بررسی اسناد و مدارک (آرشیو- کتابخانه) (خلیلی شورینی، ۱۳۷۵).

در بحث سبک های تفکر، موضوع بر این فرض استوار است که آنچه که در زندگی افراد رخ می دهد ، نه تنها به میزان خوب اندیشیدن افراد بستگی دارد بلکه بر چگونه اندیشیدن آنها مرتبط است. چون که افراد درک درستی از تقکر یکدیگر ندارند ، باعث عدم درک متقابل از یکدیگر می شود که نمونه های بارز آن در میان والدین و کودکان ، روسا و کارکنان دیده می شود. بنابراین درک درست از سبک تفکر یکدیگر باعث جلوگیری از این مشکلات احتمالی می نماید ( استرنبرگ، ۱۹۹۷، ۳۲).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

سبک تفکر عبارتست از شیوه ی ترجیحی تفکر^[۳۶] که معادل توانایی افراد نمی باشد. اگر که ما قبول داشته باشیم که سبک تفکر معادل توانایی افراد می باشد، بایستی افرادی که سبک های تفکر یکسانی با هم دارند ، در توانایی با هم یکسان عمل نمایند. اگر به فردی وظایف خاصی را بدهند که با سبک تفکر وی هماهنگی نداشته باشد، فرد توانایی تعدیل سبک تفکر خود ،در مقابل وظایف داده شده را دارا است. در مقابل اگر فرد توانایی انجام وظایف خاصی را نداشته باشد هیچ گاه نمی تواند از عهده آن وظایف برآید( استرنبرگ، ۱۹۹۹،۳۳).
طبق نطر استرنبرگ(۱۹۹۹) نظریه خودگردانی ذهنی^[۳۷] بر این اساس استوار است که نوع و شکل حکومتی که درجهان داریم، تصادفی نیست بلکه بازتاب بیرونی افکاری است که در ذهن های مردم دارد. آنها راهکارهایی را جهت سازماندهی افکار ارائه می دهند بنابراین همه حکومت ها آئینه اذهان انسان ها هستند.
همانطوریکه جامعه نیاز به اداره کردن دارد ما نیز باید خودمان را اداره کنیم مانند حکومت باید براساس اولویت ها تصمیم گیری کنیم و منابعی را بدان اختصاص دهیم و نسبت به تغییرات پاسخگو باشیم(استرنبرگ، ۱۹۹۹ ،۳۴).
۲-۱-۲- انواع خود گردانی ذهنی
نظریه خودگردانی ذهنی به ۴ شکل متجلی می شود: فردسالاری^[۳۸] ، پایورسالاری^[۳۹] ، جرگه سالاری^[۴۰] ، ناسالاری^[۴۱](هرج و مرج طلب). هر یک از این ۴ شکل، جهان و مسائل مربوط به آن را به شیوه ی متفاوتی در نظر می گیرند.
فرد سالار:
فردی با اراده و مصمم بوده و این فرد به کسی اجازه نمی دهد که در حل مسائل و مشکلات در کار او دخالت کند، او تصور می کند که ممکن است که دیگران ذهنیات خود را به او القاء کنند. کودکان فرد سالار در مدرسه با مشکلات مواجه هستند آنها مایلند کار دیگری به جزء آن چه به آنها گفته می شوند انجام دهند و هنگامی که تصور می شود در حال گوش دادن به حرف های معلم هستند احتمالا فکرشان جای دیگر است. روسای فرد سالار انتظار دارند تا وظایف بدون کم و کاست انجام شود.
فرد پایورسالار:
هدف ها را به صورت سلسله مراتب تنظیم می کند و نیاز به اولویت بندی هدفها را درک می کند، و چون همیشه تمامی هدف ها تحقق پیدا می کند فرد پایورسالار درمقایسه با فرد سالار بیشتر پیچیدگی ها را می پذیرد و نیاز به بررسی همه جانبه مسائل را تشخیص می دهد اولویت ها را مشخص می سازد این افراد مایلند خود را با سازمان ها وفق دهند چون نیاز به اولویت ها رادرک می کنند با این حال مایلند اولویت ها را بر اساس میل خود سازماندهی کنند نه سازمانها.
فرد جرگه سالار:
این افراد علاقه دارند امور را در همان زمان تعیین شده انجام دهند ممکن است در مواردی برانگیخته شوند، اغلب مطمئن نیستند چه کاری را اول باید شروع کنند یا چه زمانی را صرف انجام یک کار کنند.
فرد ناسالار:
این افراد از طریق تنوع نیازها و هدف ها و هدف هایی که طبقه بندی اولویت آنها مشکل است برانگیخته شود، مسائل را به صورت یک امر تصادفی در نظر می گیرند و از سیستم ها به طور جدی دوری می کنند و با آنچه سیستم ارائه می دهد مقابله می کند و فقط محدوده ی کار خود را در نظر می گیرند و در انطباق با کلاس درس با مشکل مواجه هستند بخصوص اگر محیط جدی و منظم باشد خلاقیت آنها ممکن است نسبت به دیگران بیشتر باشد زیرا از هر موضوعی جزئیاتی را در نظر می گیرند و غالبا اجزاء متنوع و اطلاعات و عقاید را به شیوه ای خلاق در کنار هم قرار می دهند(استرنبرگ،۱۹۹۹،۳۸).
۲-۱-۳-کنش های خودگردانی ذهنی
اجرایی^[۴۲]
طبق نظر استرنبرگ(۱۹۹۹) افراد دارای این سبک تفکر مایلند از مقررات پیروی کنند و کارهایی انجام دهند که قبلا طرح ریزی و سازماندهی شده است، و نقش خود را به جای خلق ساختارهای نو، در درون ساختارهای موجود ایفاء نمایند. فشار گروه همسالان کودک را تشویق به پذیرش سبک تفکر اجرایی و احترام به هنجارهای گروهی می کند بنابراین فشارهایی که از سوی بسیاری از منابع وارد می شود دانش آموزان را به پذیرفتن این سبک تفکر هدایت می کند. به ویژه در مدارس امروزی سرزمین ما که این سبک تفکر را تقویت می کند که در آن سی الی چهل دانش آموز را در آن جای می دهند که نقش معلم در آن به علت کثرت شاگردان و محتوای درسی به عنوان راهنما کاهش یافته و از روش کم هزینه سخنرانی استفاده می کند .
قانونی گذاری^[۴۳] .
افراد دارای اینگونه تفکر مایلند کارها را به شیوه ای که ترجیح می دهند انجام دهند و خود تصمیم بگیرند که چه کاری انجام دهند و دوست دارند قوانین را وضع کنند و به مسائلی بپردازند که قبلا طرح ریزی و سازماندهی نشده باشند. سبک قانونگذار عملا به خلاقیت می انجامد زیرا به این مبحث علاقه دارند.
قضایی^[۴۴]
افراد این گروه از تفکر مایلند قوانین و برنامه ها را ارزیابی کنند، آنها اموری را ترجیح می دهند که در آن عقاید و امور موجود ارزیابی شود فردی که قضاوت نگر است فعالیت هایی مانند نوشتن مقالات انتقاد آمیز، ارائه عقاید، قضاوت در مورد افراد و کارهای آنان و ارزیابی برنامه ها را ترجیح می دهند، و مدارس ایران برای این سبک تفکر ارزش بسیار کمی قائل هستند(استرنبرگ، ۱۹۹۹،۳۷).
۲-۱-۴-متغیرهای موثر در شکل گیری سبک های تفکر
فرهنگ:
اولین متغیر که در تحول سبک ها نقش دارد فرهنگ است بعضی از فرهنگ ها به بعضی از سبک های تفکر اهمیت می دهند مثال: درآمریکای شمالی بیشتر روی نوآوری تاکید دارند که باعث می شود که سبک های قانونگذار امنیت بیشتری داشته باشند. در ژاپن بر سبک تفکر اجرایی و محافظه کارانه تاکید می شود وبه گونه ای برهم رنگی با جامعه و همنواعی با آن. در چین والدین حساسیت زیادی دارند که کودکان آنها در رابطه با دین و حکومت سخن بگویند لذا تفکر محافظ کارانه در این کشور رشد می یابد متغیری که در بین فرهنگ ها متفاوت است فرد گرایی،جمع گرایی،است این متغیر به عنوان عامل اصلی در درک تفاوت های مهم در ارزش های بین فرهنگ کاربرد فراوانی دارد افراد جمع گرا معتقدند که باید نیازهایشان با آنچه برای دیگران اهمیت دارد همسو باشد فرد جمع گرا برای رسیدن به خود کنترلی به سوی دیگران سوق می یابد و در قبال موفقیت های دیگران کسب اعتبار می کند افرادی که در فرهنگ فردگرا زندگی می کنند این ویژگی ها را کمتر دارند (استرنبرگ،۱۹۹۹،۱۴۶).
جنسیت:
متغیر دائمی که به صورت بالقوه در سبک های تفکر نقش دارند صفات نشانگر تفاوت در بین سبک هایی است که ما آن را در مرد ها بیشتر از زنان تقویت می کنیم به طور خاص مردها بیشتر برای سبک تفکر قانون مدار، درون گرا، آزادیخواه تشویق می شوند و زن ها برای سبک تفکر اجرایی، برونگر ، محافظه کارانه، قضاوتی تشویق می گردند وبه این ترتیب زنان ومردان از نظر اجتماعی به شیوهای متفاوتی تربیت می شوند. تفاوت های موجود بین سبک تفکر زنان و مردان به تربیت اجتماعی آنان در فرهنگی که در آن متولد شده اند برمی گردد و رفتار مطلوب قابل قبول در زنان و مردان متفاوت است(استرنبرگ ،۱۹۹۹،۱۴۹).
سن:
قانونگذاری از سنین نوباوگی و پیش دبستانی پرورش می یابد این ویژگی جهت پرورش خلاقیت به طور نسبتا آزاد و سازمان نایافته در مراحل پیش دبستانی و در محیط خانه انجام می شود و زمانی که کودکان به مدرسه می روند دوره ی پرورش قانونگذاری محدود می شود و از کودکان خواسته می شود که خود را با ارزش های شکل گرفته در مدرسه هماهنگ سازند، معلمان تصمیم می گیرند که کودکان چه کارهایی را انجام دهند در واقع آنچه آنها از دست می دهند سبک تفکری است که عملکرد خلاق را از آنها می گیرد. اما در بزرگسالی برخی مشاغل را تشویق می کنند حتی اگر تعلیم وتربیت چنین مشاغلی امکان پذیر نباشد(استرنبرگ ،۱۹۹۹،۱۵۲).
سبک های تفکر والدین:
آنچه مورد تشویق والدین قرار می گیرد به احتمال زیاد در سبک های تفکر فرزندان منعکس می شود والدین می توانند بر رشد شیوه تفکر کودکان موثر باشند(استرنبرگ ،۱۹۹۹،۱۵۴).
مدرسه وشغل:
متغیر دیگر مدرسه و شغل است، مدارس و مشاغل مختلف مشوق سبک های تفکر متفاوتی هستند در انسانها هستند به طور متوسط در اکثر نقاط جهان سبک تفکر اجرایی، جزئی نگر، محافظه کارانه را تشویق می کنند و دانش آموزی با هوش تلقی می شود که هر آنچه به آنها گفته شود را به درستی انجام دهد و مدارس خود را عامل اجتماعی کننده تلقی می کنند اما کودکان چگونگی تفکر را درباره ی امور مختلف و انجام آن را از طریق فرهنگ می آموزند(استرنبرگ،۱۹۹۹،۱۵۵).
۲-۱-۵-خطاهای رایج در تفکر
افرادی معتقدند هوش، نه بر اثر فرایندهای تفکر بلکه بر اثر دانش اندوزی رشد می کند. ولی یکی از خطراتی که افراد با آن روبه رو می شوند، به قول دو بونو^[۴۵] ، دام هوش یا توهم دانش است. به عبارت دیگر ، بزرگ ترین مانع اکتشاف آن است که مردم خیال می کنند می دانند یا می توانند کاری انجام دهند. آن ها در دام دانسته های خود گرفتار می شوند و راه را بر عقاید جدید می بندند( دو بونو ، ۱۹۷۶، ۵۲).
بعضی افراد در روش های یادگیری خود، کم هوش هستند و نه تنها عقاید جدید را در ذهن نمی پرورانند، بلکه در چارچوب عادت های معمول ، قالب گرفته اند. این افراد نیازمند تدابیری برای پروراندن عقاید تازه و استقبال از عقاید دیگران هستند. آنها بایستی متفکرانی نقاد ، خلاق و خود-انتقادگر شوند. خود انتقادی از نظر بینت^[۴۶] مهمترین ویژگی هوش محسوب می شود. ظرفیت خود انتقادی مادر زادی نیست ، بلکه باید با بهره گرفتن از تجربه و تحصیلات آن را پروراند. این آموزش ها بایستی چنان باشد که به دانش آموزان کمک کند تا متوجه شوند ، برخی خطاهای رایج موجب کاهش کارایی تفکر و یادگیری آن ها است. حال برخی از خطاهای یادگیری را به شرح ذیل بیان می شود :
شتاب زدگی :
یکی از خطاهای رایج در تفکر آدمی، شتاب زدگی است. ما تکانشی هستیم و توانایی صرف وقت برای در نظر آوردن برنامه های عملی دیگر را نداریم. برای بررسی عواقب تصمیم های خود از پیش فکر نمی کنیم و برای مرور و یادگیری از تجربه های مان وقتی اختصاص نمی دهیم. اچ. جی . ولز^[۴۷] می گوید : « زیاد خوب نیست به چیزی فکر کنید، مگر این که تا آخر موضوع را بسنجید». این را در بچه هایی که شتاب زده به حرکات بازی واکنش می دهند، بدون فکر به اطرافیان پاسخ می دهند یا دست به انتخاب های تکانشی می زنند، مشاهده کنیم.
محدود بینی زیاد از حد آن :
خطای رایج دیگر در تفکر آدمی محدود بینی زیاده از حد آن است. ویلیام بلیک می گوید : » آن چه ثابت شده است ، زمانی فقط در خیال می آمد». وسعت بخشی به آگاهی خود به وسیله ی پرورش عقاید مختلف و توجه به دیگر احتمالات ، نیاز همه ی ما است. هر گاه به طرز فکرهای از پیش تعیین شده تکیه می کنیم و بدون هیچ تفکری به همان دیدگاه متوسل می شویم، مکانیکی شده ایم. با شناختی ناقص ، گرفتار طبقه بندی های معمولی و مسیرهای قدیمی و طی شده می شویم. ما غافل از احتمال وجود گزینه هایی دیگر و راه هایی بهتر ، خود را ناگزیر از انتخاب بین الف و ب می دانیم.
فقدان تمرکز :
فقدان تمرکز از دیگر خطاهای آدمی است. هر گاه فاقد برنامه یا تدبیری مشخص باشیم افکارمان آماده ی آشفته شدن هستند. اگر درباره ی اهدافی که باید دنبال کنیم شفافیت کافی نداشته باشیم، بی حساب و کتاب زندگی می کنیم و از موارد مهم غافل خواهیم شد . در رویکرد خود به مسائل ، افکارمان پراکنده ، بی ارتباط ، آشفته و مبهم خواهند شد . فلسفه باعث تمرکز حواس بر مفاهیم و پرسش های اساسی درک انسانی می شود ( فیشر ، ۲۰۰۳ ، ۳۳).
۲-۱-۶-انواع سبک تفکر
افراد با تطابق سبک تفکرشان با دیگران می توانند ارتباطات خود با دیگران را بهبود ببخشند. افراد می توانند از طریق شناخت رویکرد رئیس خود در ارتباط با مسائل مختلف ، از به وجود آمدن تنش به دلیل کارهای غلط رئیس خود ، جلوگیری نمایند. در ارتباط با کنار آمدن کارکنان با مشکلاتی که از جانب روسا به وجود می آید، رابرت برامسون(۲۰۰۴) ینج نوع سبک تفکر را برای دسته بندی نمودن حالت های فکری و حل مسئله ارائه داده است ، که در ابتدا چهار اقدام کلیدی را برای شناخت این قبیل مسائل مطرح می نماید که شامل :
در ابتدا به دنبال شناخت باشیم و سپس آگاه می شویم:
هر چه میزان بهتر بتوانید فرد مقابل خود را بشناسید، در تطبیق سبک تفکر خود با وی ، کمتر دچار مشکل خواهید شد.شناخت پنج سبک تفکر در افراد باعث می گردد که بتوان سبک های یادگیری ، انگیزش ( از تشویقات و تنبیهات) ، ارزش ها ، نقش ها ، گرایشات درونی و بیرونی و همچنین مردم محوری و وظیفه محوری افراد را بهتر شناسایی نمود.
به وجود آوردن شرایط تفاهم:
قلب شناخت سبک تفکر افراد در ایجاد رابطه ای همراه با تفاهم است تفاهم کلید ارتباطات، تاثیر گذاری و اعتماد می باشد.
شناخت ضد الگوها :
احتمالا این موضوع بایستی اهمیت بالایی داشته باشد که افراد بدانند چگونه با پرهیز از راه های اشتباه ، از درگیری با آنان خودداری کنند.

برعکس در جرایم غیر عمدی که عنصر اخلاقی عبارت است از یک تقصیر ساده بی احتیاطی، غفلت یا عدم رعایت مقررات، اشتباه در عمل عنصر اخلاقی را از بین نمی برد؛ با وجود اشتباه،مرتکب جنحه یا خلاف بی احتیاطی قابل مجازات است .
مثلا یک نفر شکارچی به تصور شکار یک خوک وحشی، اشتباها یکی از همکاران خود را می کشد، با این حال مرتکب قتل بی احتیاطی (غیر عمدی) شده است.^[۷۶]
حداکثر می توان قبول کرد که در مورد اشتباه غیر قابل پیش بینی و غیر قابل اجتناب که هر شخص منطقی و محتاط ممکن است انجام بدهد، مرتکب جرم قابل مجازات نشود. ولی در چنین مورد، بیشتر یک حالت قوه قاهره است تا اشتباه که مسئوولیت را زایل می کند.
فصل سوم
انواع جهل واشتباه در اعمال حقوق عرفی
۳- انواع جهل در اعمال حقوق عرفی
آوردیم که اشتباه دراصطلاح حقوق مدنی عبارت از تصورخلاف واقع از اشیا، مثل اینکه در عقود، عاقد از موضوع عقد، ماهیت عقد یا طرف عقد و یا نوع آن، تصور غلط و نادرستی داشته باشد و همین تصورغلط مبنای تراضی قرارگیرد. در این تعریف، اشتباه، معادل با جهل مرکب است که در آن انسان اعتقادی خلاف واقع دارد، ولی در حیطه ی مباحث فقهی جهل اعم ازبسیط مرکب است و در اعمال حقوقی هر دو نوع جهل دارای اثر ، جایگاه و بالاخره منشا خاصی است و نظر به اینکه در نظریه ی اشتباه در فقه برخی از قواعد آن در قلمرو جهل بسیط آمده است، مانند جهل به اعتبار تحقق آن در ذهن ونیز جهل به موضوع و جهل به حکم ، از این رو لازم است به مبنا و منشا هر دو اشاره ی مختصری شود تا وجه اشتراک و افتراق آن دو در رابطه به مسئله ی اشتباه معلوم گردد.
۳-۱- جهل مرکب
درباره آن گفته اند : ” ان یجهل شیئا و هو غیر ملتفت الی انه جاهل به بل یعتقدانه من اهل العلم به فلا یعلم انه لا یعلم ” . این واژه معادل کلمه اشتباه در اصطلاح حقوقدانان فارسی زبان و یا مترادف با کلمه “غلط” در اصطلاح حقوقدانان عرب زبان است. چنین جاهلی اعتقاد خلاف واقع دارد و دارای دو نوع جهل است که اولا واقع را نمی داند و ثانیا به ناآگاهی خود هم ناآگاه است، به خلاف جهل بسیط که به ناآگاهی خود اگاه است! در زمینه منشا چنین جهلی در انسان می توان به دو مبنای اساسی اشاره نمود :
۳-۱-۱- اشتباه ناشی از تدلیس غیر (عامل بیرونی)
عوامل بیرونی که موجب به اشتباه افتادن شخص شده و او اعتقادی خلاف واقع پیدا می کند، فراوان است، ولی همه آنها در قلمرو حقوق مطرح نمی شود. در حوزه حقوق هم بخشی از آنها مربوط به وقایع حقوقی و مسئوولیت های مدنی است نه اعمال حقوقی، مانند مفاد قاعده غرور ” المغرور یرجع الی من غره” که براساس این قاعده، هرگاه کسی موجب غرور دیگری شود و از این طریق ضرر و زیانی به دیگری برشد، غار (فریب دهنده) ضامن جبران خسارت مغرور (فریب خورده) است، مثل اینکه مال دیگری را بدون اذن و اطلاع و به عنوان ملک خود به شخصی بفروشد.
در اینجا اگر در اثر جهل به واقع به کسی ضرری برسد و عامل این جهل تدلیس دیگری باشد ، غار ضامن است . در اینکه آیا در ضمان غرور ، تقصیر شرط است یا خیر آگاهی یا عدم آگاهی گول زننده چه تأثیری در استقرار ضمان دارد؟ و .. میان فقها اختلاف است. غرض از ذکر این مقدار این است که عده ای از فقها با وجود اینکه این قاعده را در قلمرو ضمان مطرح کرده اند، عنصر غرور را خدعه و تدلیس دانسته اند و گفته اند :
غرور به معنای تدلیس است و در مورد جاهل به واقع نمی توان به قاعده غرور تمسک جست. اتفاقا برخی از روایات هم آن را تایید می کند .^[۷۷]
۳-۱-۲- اشتباه ناشی از توهم و گمان خود شخص (عامل درونی)
اشتباه به مفهوم اعتقاد خلاف واقع اعم از اینکه مربوط به حکم و قانون باشد و یا موضوع ، گاهی ناشی از توهم و غفلت خود شخص است، مثل اینکه شخص گرفتار زودباوری و خوش بینی است، به اندک بهانه ای و توجه بی مقداری خود را در اشتباهی گران غوطه ور می سازد و از هر راهی و هر نقل و قولی چه از راه متعارف و چه غیر متعارف به موضوعی یا حکمی و قانونی اعتقاد پیدا می کند و در اصطلاح علمای اصول فقه ” قطاع” است، کسی که فکر می کند یک عده می خواهند او را بکشند، درصدد تلافی و پیشگیری دست به قتل دیگران می زنند .
۳-۱-۳- جهل به قانون و موضوع
به اعتقاد قالب حقوقدانان اشتباه حکمی علی الاصول در مسئوولیت جزایی افرادی بی تأثیر است. گاه علت اشتباه جهل به قانون است، بدین شکل که مدعی اشتباه عنوان می کند که اصولا نمی دانسته که عمل انجام شده را قانون نهی کرده است . جهل به قانون علی القاعده تأثیری در مسئوولیت کیفری ندارد و این مسئوولیت در کلیه جرایم اعم از عمدی و غیرعمدی شناخته می شود، زیرا از نظر سنتی قاعده “جهل به قانون رفع مسئوولیت نمی کند” به دلایل گوناگون پذیرفته شده است^[۷۸] .
مثلا ماده ۶۹۸ قانون تعزیرات به ” نشر اکاذیب” اشاره کرده است. فرض کنیم شخصی دروغی گفته و انتشار داده که نمی توان آن را با اکاذیب، که جمع کذب است، به ظاهر یکی دانست و آن شخص در دفاع خود به این مسأله اشاره کند که در تفسیر قانون اشتباه کرده که قبول این اشتباه ممکن نیست. نتیجه آن که در موارد اشتباه حکمی قاعده “جهل به قانون رفع مسئوولیت نمی کند” اصولا از هر جهت حاکم است . دیوان کشور ایران نیز این اشتباه را نپذیرفته است .
به اعتقاد ما علی رغم جدی بودن قانونگذاران در زمینه اشتباه، چنانچه قاضی با دلایل متقن امکان حدوث آن را از ناحیه متهم احراز کند باید بدان توجه نماید و لااقل از کیفیات مخففه در این شرایط استفاده نماید.
۳-۲- جهل بسیط (شبهه)
در توضیح جهل بسیط گفته اند ” ان یجهل الانسان شیئا و هو ملتفت الی جهله فیعلم انه لا یعلم” یعنی در جهل بسیط انسان آگاه است به این که نمی داند، بنابراین جهلی که انسان شاک از وقایع دارد همان جهل بسیط است و در اصطلاح فقهی به معنای بی اطلاعی از حکم یا موضوع و یا شک و تردید در آن دواست. به همین جهت در فقه جهل و شبهه را به دو قسم، حکمی و موضوعی تقسیم می کنند که این دو به لحاظ منشا و مبنا مختلف هستند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۲-۱- شبهه موضوعی
اشتباه موضوعی به هنگامی است که انسان در نفس عملی که مرتکب می شود مشتبه باشد. اصل کلی بر این است که این اشتباه عنصر روانی را در جرایم عمدی زایل می کند. ولی در جرایم خطایی چنین اشتباهی به ظاهر بی تاثیر است.
بر این اساس به بررسی موضوع در هر یک از جرایم مذکور می پردازیم :
۳-۲-۱-۱- اشتباه در جرایم عمدی
جرایم عمدی، چنانکه می دانیم به آن دسته از جرایم گفته می شود که عنصر روانی آنها شامل قصد باشد. یعنی ارتکاب جرم و اخذ نتیجه آن و در حالی که فاعل به نامشروع بودن عمل خود واقف باشد. تاثیر اشتباه درجرایم عمدی برحسب اینکه اشتباه به کدام جزء از فعل مجرمانه برگردد یکسان نیست. فرض هایی که می توان تصور کرد به این شرح است :
۱- اشتباه در عناصر اختصاصی جرم
اگر اشتباه به یکی از عناصر اصلی جرم (عنصر تشکیل دهنده یا کیفیت مشدد) تعلق گیرد بدون هیچ تردید موجب زوال قصد خواهد شد. در این صورت ممکن است برحسب مورد فعل مرتکب به علت فقدان قصد منجر به منع تعقیب او و یا تغییر وصف عمل مجرمانه شود.^[۷۹]
برای مثال هرگاه کسی مالی را به تصور اینکه متعلق به خود اوست از دیگری بردارد، عمل او سرقت نخواهد بود. در واقع فاعل در یکی از عناصر تشکیل دهنده جرم سرقت (مال غیر) متشبه است . بنابراین، مقصر نخواهد بود و از تعقیب کیفری معاف است. ولی کسی که بر سبیل شوخی تفنگ را به گمان اینکه خالی از فشنگ است به طرف دیگری نشانه گیری کرده و او را از پای درآورده است، هرچند به عنوان قاتل عمد شناخته نمی شود، لیکن به اتهام قتل غیر عمد (خطئی) تحت تعیقب قرار خواهد گرفت.
همچنین، در مواردی اشتباه، کیفیت مشدد جرم را بی تاثیر می گذارد. برای مثال، هر کس به یکی از اشخاص (رؤسای سه قوه یا معاونان رئیس جمهور یا وزرا و …) موضوع ماده ۶۰۹ ق. م. ا، تعزیرات در حال انجام وظیفه یا به سبب آن توهین کند به سه تا شش ماه حبس و یا تا ۷۴ ضربه شلاق و یا جزای نقدی محکوم خواهد شد.
مجازات توهین به افراد عادی به موجب ماده ۶۰۸ قانون مذکور شلاق تا ۷۴ ضربه و یا جزای نقدی است. حال، اگر کسی در شناسایی و یا وقوف به مقام و سمت مجنی علیه (اشخاص موضوع ماده ۶۰۹ ق. م. ا، تعزیرات) اشتباه کند عمل او توهین به افراد عادی تلقی و بر طبق ماده ۶۰۸ قانون مذکور مجازات خواهد شد.
اگر اشتباه به یکی از عناصر فرعی جرم تعلق گیرد تاثیر آن در مجرمیت فاعل نسبت به موارد پیشین کمتر محسوس است. از جمله اشتباه در میزان سن مجنی علیه که در مواردی ممکن است در مجازات یا عدم مجازات فاعل مورد نظر قرار گیرد. برای مثال قانون کار (مصوب ۲۹ آبان ۱۳۶۹) به موجب ماده ۷۹ به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام را در کارهای عادی به قید جریمه نقدی و در صورت تکرار، مجازات حبس جرم شناخته است (ماده ۱۷۶ همان قانون). ^[۸۰]
حال اگر کارفرمایی در مورد کارگری که کمتر از ۱۵ سال دارد و به کار گمارده است ادعا کند که ظاهر جثه و قیافه کارگر مذکور او را به اشتباه انداخته است آیا دلایل او را می توان در دادگاه پذیرفت؟ در باره این قبیل اشتباهها که گاه به شبهه خطایی تعبیر می شود علمای حقوق کیفری دلیل های مختلفی ابراز داشته اند. لیکن دلیل اقوی این است که چنین اشتباهی را به سهل انگاری فاعل منتسب بداریم. زیرا، اگر فاعل به جای اطمینان به ظاهر، دقت بیشتری نسبت به قرائن دیگر مبذول می کرد، حتما بر شبهه خود فائق می آمد. بنابراین، در این مثال باید به مسئولیت کارفرما حکم کرد.
۲- اشتباه نسبت به هویت مجنی علیه
ماده ۵-۳۱۱ لایحه ی قانون مجازات : هرگاه کسی به جهت اشتباه در هویت ، شخصی را که محقون الدم است و اعتقاد به غیر محقون الدم بودن او نداشته عمداً‌ بکشد یا جنایت دیگری براو وارد کند جنایت عمدی است و مجازات قصاص دارد.
اشتباه در هویت مجنی علیه نیز به موجب آرای قدیم دیوان عالی کشور در تقصیر جزایی بی تاثیر می بود. مانند کسی که قصد داشت “الف” را بکشد، تیری به او می انداخت و او را به قتل می رساند، ولی پس از قتل معلوم می شد که مقتول “الف” نبوده و قاتل به اشتباه “ب” را به جای “الف” به هلاکت رسانیده است .
چنین جنایتی، قتل عمد محسوب می شد. زیرا، چنانکه در حکم دیوان عالی کشور آمده بود^[۸۱] ؛ در صدق عنوان جنایت، قصد خصوص شخص که مورد اصابت واقع گردیده، شرط نیست . به بیان دیگر فعل مرتکب دارای تمام عناصر جرم قتل می بود. چون در ارتکاب قتل کافی بود انسان به طور کلی مقصود فاعل باشد. بنابراین، اشتباه در مصداق، وصف عمل مجرمانه را تغییر نمی داد.
ولی در جریان مباحثاتی که همزمان با تصویب قانون مجازات اسلامی در ۱۳۷۰ و تغییر و اصلاحات موادی از این قانون راجع به قتل عمد و نهایتا اعلام نظر حقوقدانان و فقهای دیوان عالی کشور پیش آمد معلوم گردید که در خصوص اشتباه در هویت مجنی علیه نظریه واحدی وجود ندارد . نظریه غالب مبتنی بر فتاوای معتبر هم اکنون این است که اگر در قتل به مصداق ما قُصِدَ لَم یَقَع و ما وَقَعَ لَم یُقصَد آنچه مقصود قاتل است واقع نشود و آنچه واقع شود مقصود قاتل نباشد، تحقق عمد محل تردید است. بنابراین، اگر قاتل مجنی علیه را به گمان آنکه زید است به قتل برساند، سپس معلوم شود در قصد خود خطا کرده و فرضا عمرو را به جای زید از پا در آورده است، قتل ارتکابی عمد محسوب نمی شود. البته اگر مرتکب قصد کند انسانی را (هر انسانی) بکشد بدون آنکه قصد او به شخص معینی تعلق گرفته باشد و انسانی نیز با فعل او کشته شود، چنین قتلی بی شبهه عمد است.^[۸۲]
فرض دیگر، اشتباه در هدف گیری است یعنی ناکام ماندن جرمی است که مقصود مرتکب بوده و وقوع جرم دیگر به علت اشتباه او است. مانند کسی که قصد قتل شخص معینی را دارد، ولی به هنگام تیراندازی بنا به جهاتی از جمله عدم مهارت در هدف گیری اشتباها شخص دیگری را هدف گلوله قرار می دهد. در این مثال فرض بر این است که تیر به خطا رفته و به دیگری اصابت کرده است. حقوقدان نامدار فرانسوی دون دیو دو وابر معتقد است که اگر این واقعه را تجزیه و تحلیل کنیم مسلم می گردد که دو جرم متفاوت رخ داده است . یکی جرم عقیم نسبت به شخص که مقصود مرتکب بوده و دیگر جرم قتل غیر عمد نسبت به شخصی که اشتباهی مورد اصابت گلوله قرار گرفته است.
ولی رویه قضایی این کشور نظریه وابر را نپذیرفته و عمل مرتکب را فعل واحد و قتل عمد شناخته است. دیوان عالی کشور ما نیز در احکام متعددی که صادر کرده از نظریه اخیر تبعیت نموده است. در یکی از این احکام آمده است : ” اگر کسی به قصد قتل یک نفر تیری به طرف او خالی کند ولی تیر به خطا رفته و به دیگری اصابت کند و به قتل برسد چنین عمل واحدی که ناشی از یک تصمیم و مربوط به یک فکر و اراده می باشد اصولا دو جرم محسوب نمی شود تا مستلزم تعیین دو مجازات گردد و عمل انتسابی از لحاظ اینکه مرتکب، قصد کشتن انسانی را داشته و در اثر خطا تیر به انسان دیگری اصابت و موجب فوت او شده یک جرم به شمار می رود که مشول ماده ۱۷۰ (قتل عمد) قانون کیفر عمومی است”^[۸۳] .
بعضی از علمای اسلامی این حکم را صحیح و معتبر نمی دانند و چنین قتلی را خطای محض تلقی کرده اند. در این باره گفته اند ملاک در قتل عمد این است که مقصود قاتل تحقق پذیرد و چون در این مسأله فاعل مرتکب خطای در اصابت شده و مقصود او حاصل نشده است، بنابراین، قصاص نمی شود. قانونگذار اسلامی نیز بر مبنای همین نظریه ماده ۲۹۶ را که پیش از ۱۳۷۰ سابقه قانونگذاری نداشت انشاء کرده است : ” در مواردی هم که کسی قصد تیر اندازی به کسی یا شیئی یا حیوانی را داشته باشد و تیر او به انسان بی گناه دیگری اصابت کند عمل او خطای محض محسوب می شود ” .
عده دیگر با بیان این نکته که چون در تحقق قتل عمد، قصد خصوصیت معتبر نیست و هرگاه کسی قصد قتل انسانی را داشته باشد، هر چند آن قصد به شخص معین تعلق گیرد و شخص دیگری که مقصود مرتکب نبوده کشته شده باشد، قتل عمد خواهد بود، خلاف نظریه مذکور را استدلال کرده اند. البته قتل بنا به تعریف وقتی عمد محسوب می شود که مقتول شرعا مستحق کشتن نباشد (ماده ۲۲۶ ق. م. ا. ) .
در هر حال ، ملاحظات عقلی و اجتماعی ما را بر آن می دارد که بین کسی که به قصد شکار تیری را به طرف حیوانی رها می کند اتفاقا به انسانی اصابت می کند و کسی که به قصد قتل انسان بی گناهی تیری را به طرف او شلیک می کند و به علتی خارج از اختیار او به انسان بیگناه دیگری برخورد می کند تفاوتی قایل شویم. زیرا، وجدان جمعی این جرایم را به یک نحو تقبیح و سرزنش نمی کند. قانونگذار اسلامی حتی نپذیرفته است که فعل مرتکب ممکن است از روی بی احتیاطی و غفلت انجام گرفته باشد و در این صورت فعل او را در حکم شبه عمد تلقی کند. ولی مرتکب پیش از آنکه خطا کار باشد به نظر می رسد در فعل خود عامد است و در جرائم عمد اصل باید بر این باشد که تمام نتایج خواسته و ناخواسته فعل به حساب فاعل منظور شود .
قانون مجازات اسلامی چون اجرای قصاص را پس از ثبوت، شخصا به اولیاء دم یا وکیل آنها نیز محول کرده (ماده ۲۶۵) و در موردی کشتن انسان مهدور الدم را اجازه داده است، تالی فاسد چنین اختیاری را در موارد عروض شبهه به شرح تبصره ۲ ماده ۲۹۵ چنین قرار داده است: ” در صورتی که شخصی کسی را به اعتقاد قصاص یا به اعتقاد مهدورالدم بودن بکشد و این امر بر دادگاه ثابت شود و بعدا معلوم گردد که مجنی علیه مورد قصاص و یا مهدورالدم نبوده است قتل به منزله خطاء شبه عمد است. و اگر ادعای خود را در مورد مهدورالدم بودن مقتول به اثبات برساند قصاص و دیه از او ساقط است ” .
بنابراین، هرگاه شخص به علت اشتباه (کیفیت این اشتباه در قانون مجازات اسلامی تعیین نشده است) با احتمال استحقاق قصاص و یا مهدورالدم بودن کسی، مرتکب قتل نفس شود و پس از وقوع جرم معلوم گردد که مقتول مستحق قصاص و یا مهدورالدم نبوده است، این قتل در حکم خطاء شبیه عمد است.به طور کلی اگر مقررات کیفری اصل و مبنای فعل انسان را مجاز بشناسد اشتباه در موضوع این افعال همواره کیفیت آن را تغییر می دهد. همین حکم در مورد اجرای تکالیفی که قانونگذار از اشخاص خواسته نیز جاری است. برای مثال اشتباه هایی که ماموران در اجرای قانون مرتکب می شوند چنانچه منجر به جرم شود عنصر عمد را از افعال آنان زائل می گرداند. در این باره یکی از شعبات دیوان عالی کشور چنین اظهار نظر کرده است: ” اگر کسی که مامور تعقیب اشرار بوده شخصی را به تصور اینکه جزء اشرار است با گلوله بکشد عمل با ماده ۱۷۱ قانون مجازات (قتل غیر عمد) منطبق است “^[۸۴].
همچنین در خصوص اشتباه قاضی مقرر می دارد :
ماده ۳-۱۴۵ لایحه ی قانون مجازات اسلامی : هرگاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا حکم و یا در تطبیق حکم بر مورد خاص ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد در صورت تقصیر، شخص مقصر طبق موازین ضامن است و در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران می‌شود، و در موارد ضرر معنوی چنانچه تقصیر یا اشتباه قاضی موجب هتک حیثیت از کسی شود باید نسبت به اعاده حیثیت او ازطریق اعلام برائت دررسانه عمومی یا جبران مادی طبق آنچه که درآیین دادرسی مقرر است اقدام شود.
همچنین در لایحه ی قانون مجازات قاضی تکلیف شده تا شهود را در صورت اشتباه در امر شهادت یا قسم مورد ارزیابی قرار دهد چنانچه آورده است ” ماده ۴۳-۳۱۴ : هرگاه احتمال برود که قسم خورنده در تشخیص جانی یا اصل جنایت یا نوع و خصوصیات آن دچار اشتباه شده ، بر قاضی لازم است که بررسی کند و در صورت نیاز ،‌توجه لازم را به قسم خورنده بدهد ، تا قسم خورنده با علم و جزم قسم بخورد” .
۳-۲-۱-۲- اشتباه در جرایم غیر عمدی
ماده ۶-۱۴۳ لایحه ی قانون مجازات : هرگاه شخصی دراثرخطای در فعل و یا اشتباه در موضوع یا جهل به قانون درمواردی که جهل به قانون عذر باشد ، عمل مجرمانه‌ای ازاو صادر شود مستوجب مجازات مقرر برای آن عمل نخواهد بود و لیکن چنانچه در مقدمات سهل انگاری و بی احتیاطی کرده باشد مشمول مجازاتهای جرائم غیر عمدی می گردد.
شبهه موضوعی بر جرایم مبتنی بر بی احتیاطی، بی مبالاتی و جرایمی که قانونگذار رعایت نظامات دولتی را واجب دانسته بی تاثیر است. در واقع توقع قانونگذار از انسانها به رعایت احتیاط و نظامات دولتی آنچنان ناچیز است که این حداقل تلاش را نمی توان با حدوث شبهه منتفی دانست.
شبهه در این قبیل جرایم خود نشانه بارز بی احتیاطی و بی توجهی به نظامات دولتی است. بنابراین، هرگاه کسی به قصد شکار تیری را رها کند و بر اثر اشتباه تیر به شکارچی دیگری اصابت نماید و او را به هلاکت رساند مرتکب قتل خطئی شده است. همچنین، راننده خطاکار نمی تواند به این دلیل که میزان حداکثر سرعت مجاز را بر روی تابلوی علایم رانندگی اشتباهی خوانده است خود را از اتهام رانندگی بیش از سرعت مجاز مبرا کند.