حال اگر سؤال شود که نقل معانی فوق برای واژه ربّ با تربیت چه ارتباطی دارد؟ پاسخ این است که همان‌گونه که صاحب کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم و برخی تفسیرهای ادبی مهم عامّه مثل تفسیر بیضاوی و روح المعانی گفته‌اند، معنای اصلی «ربّ»، تربیت است و تربیت به معنای سوق دادن و رساندن متربّی به سوی کمال می‌باشد.^[۱۳]

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

با توجه به مطلب مذکور و با توجه به این نکته که تربیت انسان، مقوله‌ای پیچیده است که دارای ابعاد، آثار و لوازم فراوانی است، به نظر می‌رسد معانی متعددی مثل اصلاح، مالکیت، صاحب، ولایت، سرپرستی، تغذیه، رشد و نمو و تتمیم که برای دو ریشه «ربب» و «ربو» نقل شده است، همگی از آثار و لوازم تربیت و سوق به سمت کمال هستند.
با توجه به گفته شد، ریشه «ربو»، بیشتر ناظر به پرورش جسمی و به معنای «افزودن» و «پروراندن» و ریشه «ربّ»، بیشتر ناظر به پرورش روحی و معنوی و به معنای «سرپرستی کردن»، «رهبری کردن» و «به اعتدال رساندن» است.^[۱۴]
بدین ترتیب می‏توان بدین رهیافت نایل آمد که «ربّ» و «مربّی»، از ماده تربیت است و در معنا و مفهوم لغوی تربیت، سه عنصر مربّی، هدفداری مربّی مبنی بر رشد دادن متربّی و کمال‏یابی تربیت شونده، از ارکان و عناصر اصلی به شمار می‏روند، به گونه‏ای که با نبود هر یک از اضلاع این مثلث، مفهوم تربیت بر آن صادق نیست و این هر سه جزء، از یک منظر، فراخنای مفهوم تربیت را محدود می‏کنند، هر چند که از منظر دیگر (سویه‏ها و ابعاد وجودی تربیت شونده) اطلاق و شمول دارد، به این معنا که تربیت را به ساحت خاصّ مادی و یا معنوی تربیت شونده محدود و مقید نمی‏کند. ^[۱۵] پس تربیت، آن‏گاه که درباره انسان به کار می‏رود، هر دو ساحت مادی و معنوی آن را پوشش می‏دهد و رشد و کمال‏یابی آن‌ها مورد نظر مربی است و باید باشد.^[۱۶]
۱-۱-۱-۲- مفهوم اصطلاحی
تربیت، همواره مورد توجه بیشتر دانشمندان، فیلسوفان، روشنفکران، مصلحان اجتماعی و حتی شاعران و نویسندگان بوده است و هر گروه از آن‌ها به جنبه خاصی از تربیت توجه کرده‌اند و در تبیین همان جنبه خاص، نتیجه گرفته‌اند که تربیت همان است که آن‌ها می‌گویند.^[۱۷]
برای نمونه کسانی که به جنبه‌های فردی تربیت نظر دارند، آن را «کوششی به منظور غنی کردن تجارب فردی انسان و شکوفایی استعدادها و رغبت‌های او» معرفی می‌کنند. افرادی نیز که به جنبه‌های اجتماعی تربیت توجه دارند، آن را «وسیله‌ای برای اجتماعی ساختن انسان» می‌دانند.^[۱۸]
۱-۱-۱-۲-۱- تربیت در نگاه اندیشمندان غیر مسلمان
برخی مانند “پیترز” از ملاک‌ها و معیارهایی سخن می‌گویند که بتوانند تربیت را از سایر فعالیت‌ها جدا کنند. او، «تربیت را فرآیندی می‌داند که محتوا و روش دارد؛ محتوای آن، معرفت و ارزش و روش آن، مهارت در اتخاذ تدابیری است که سبب آموختن خوب شاگرد می‌شود».^[۱۹]
از منظر “امیل دورکیم”، «تربیت، عملی است که نسل‌های بزرگسال در قبال نسل‌هایی که هنوز برای زندگانی اجتماعی، پخته نیستند، انجام می‌دهند و هدف آن، این است که در کودک، شماری از حالات جسمانی، عقلانی و اخلاقی برانگیزد و پرورش دهد».^[۲۰]
هم‌چنین «ژان آموس کمینوس» می‌گوید: «آموزش و پرورش، هنری است که افرادی را برای زندگانی آماده می‌کند و هدف آن، این است که فرد دارای دانش، اخلاق و دین شود».^[۲۱]
۱-۱-۱-۲-۲- تربیت در نگاه اندیشمندان مسلمان
از منظر دانشمندان تربیت اسلامی، تربیت، فعالیتی منظم و تدریجی برای کشف استعدادها و از قوه به فعلیت رساندن آن‌هاست.^[۲۲] به عبارت دیگر مى‏‌توان تربیت را «فراهم کردن زمینه‌های تربیت برای پرورش استعدادهای جسمانی، روحانی و هدایت آنها در جهت مطلوب و جلوگیری از وقوع انحرافات و ناهنجاری‌ها»^[۲۳] و «انتقال طرز تفکر و عمل جامعه به آیندگان» دانست.^[۲۴]
البته تربیت، به معنی «رسیدن به رشد، هدایت به حق و کمال رسیدن به حدّ بلوغ و تشخیص، تزکیه نفس و اخلاق» و به معنی «ادب کردن» نیز آمده است.^[۲۵] هم‌چنین گفته‌اند که تربیت، «احیای فطرت خداآشنای انسان و پرورش ابعاد وجودی او در جهت حرکت به سوی بی نهایت» است.^[۲۶]
از دیدگاه استاد مطهری نیز، «تربیت یعنی پرورش دادن و به فعلیت رسانیدن استعدادها و ایجاد تعاون و هماهنگی میان آن استعدادها تا متربّی بتوند به حدّ اعلای کمال خود برسد».^[۲۷]
همان‌گونه که مشاهده می‌کنید تمامی تعاریف علمای اسلامی، حول همین تعریف و با تأکید کامل بر هدف کسب قرب الهی بیان شده‌اند.
بنابراین «تربیت اسلامی، عبارت است از شکوفایی استعدادهای خدادادی در هر انسان، جهت ایجاد یک اعتدال در زندگی و با قصد رسیدن به اهداف و کمال مطلوب مورد نظر خداوند».^[۲۸]
البته برای به فعلیت رساندن بعد معنوی انسان، به شرایط مساعد و مناسبی نیاز است. وقتی این شرایط فراهم آید، رشد استعدادهای بالقوه آغاز می‌شود.^[۲۹]
۱-۱-۱-۲-۳- تربیت در اصطلاح قرآن
در قرآن کریم، تربیت از ریشه «ربو» که ناظر به تربیت جسمانی و بدنی انسان است، بسیار اندک به کار رفته است و در مقابل، تربیت از ریشه «ربّ»، که ناظر به تربیت و سوق دادن به سوی کمال معنوی است، فراوان به کار رفته‌اند.^[۳۰] در ذیل، به مشتقات واژه تربیت از ریشه «ربو»و «ربب»، اشاره می‌شود:
مشتقات واژه تربیت از ریشه «ربو» در قرآن
در ذیل، مشتقات واژه تربیت از ریشه «ربو»، در رابطه با انسان را، که در دو آیه به کار رفته‌اند، بررسی می‌کنیم:
– *(…وَ قُل رَّبّ‏ِ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانىِ صَغِیرًا؛ …و بگو: پروردگارا! همان‏گونه که آن‌ها مرا در کوچکى تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده! )* اسراء / ۲۴
کلمه صغیر در آیه مزبور، به معنای کوچک، در مقابل کلمه کبیر به معنای بزرگ است. به قرینه کلمه «صغیر» در آیه شریفه، مراد از «ربیّانی»، بزرگ کردن و رشد و نمو جسمانی فرزند از سوی پدر و مادر است.^[۳۱]
– *(قَالَ أَ لَمْ نُرَبِّکَ فِینَا وَلِیدًا وَ لَبِثْتَ فِینَا مِنْ عُمُرِکَ سِنِین؛ (فرعون) گفت: آیا ما تو را در کودکى در میان خود پرورش ندادیم، و سال‌هایى از زندگیت را در میان ما نبودى؟!)* شعراء/ ۱۸
در این آیه نیز، به قرینه لفظ «ولید»، که به معنای «طفل تازه تولد یافته»^[۳۲] می‌باشد، مراد فرعون، آن است که ای موسی، تو طفلی در معرض هلاکت بودی و ما تو را از آب گرفتیم و بزرگ کردیم. روشن است که مقصود فرعون از واژه «الم نربّک»، کمال روحی و دینی و اخلاقی حضرت موسی۷نمی‌تواند باشد؛ زیرا کسی هم‌چون فرعون، که خود از هدایت و تربیت برخوردار نیست، چگونه می‌تواند دیگران را هدایت و تربیت روحی کند؟ چنان‌چه خداوند در جایی دیگر می‌فرماید: *(… أَ فَمَن یَهْدِى إِلَى الْحَقِّ‏ِ أَحَقُّ أَن یُتَّبَعَ أَمَّن لَّا یَهِدِّى إِلَّا أَن یُهدَى‏ …؛ …آیا کسى که هدایت به سوى حق مى‏کند براى پیروى شایسته‏تر است، یا آن کس که خود هدایت نمى‏شود مگر هدایتش کنند…)* یونس/ ۳۵
حاصل این‌که با توجه به قراین و شواهد فوق، کلمه تربیت از ریشه «ربو»، در مورد انسان به معنای تربیت بدنی و رشد و نمو جسمانی مترّبی است.
مشتقات واژه تربیت از ریشه «ربب» در قرآن
برخلاف واژه «تربیت» و مشتقات آن از ریشه ثانوی و فرعی «ربو» که در متون اسلامی مثل قرآن و ادعیه به طور محدود استعمال شده‌اند، واژه «تربیت» از ریشه اصلی و اوّلی «ربب» و مشتقات آن مانند «ربّ»، «ربوبیت»، «مربوب» در قرآن و ادعیه به طور فراوان به کار رفته است؛ به گونه‌ای که مشتقات این واژه از ریشه «ربب» به خصوص کلمه «ربّ»، از نظر کثرت استعمال در قرآن و ادعیه، کم نظیر است.^[۳۳]
در قرآن کریم، علاوه بر واژه «ربّ»، برخی دیگر از مشتقات ماده «ربب» مثل «ربیّون» و «ربّانیون»، که مرتبط با مباحث تربیتی و در اصطلاح، به معنای مربّیان و متربیّان است، نیز به کار رفته است.
به دلیل آن‌که دو رکن اساسی تربیت، استاد و شاگرد یا مربّی و متربّی هستند، نمونه‌ای از آیات مربوط به این دو واژه ذکر می‌شود:
*(وَ کَأَیِّن مِّن نَّبِىٍِّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهَمْ فِى سَبِیلِ اللَّهِ وَ مَا ضَعُفُواْ وَ مَا اسْتَکَانُواْ…؛ چه بسیار پیامبرانى که مردان الهى فراوانى به همراه آنان جنگ کردند! آنها هیچ گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان مى‏رسید، سست و ناتوان نشدند (و تن به تسلیم ندادند))* آل‌عمران/ ۱۴۶
«رِبیّون» در آیه مزبور، جمع «رِبّی» است و در اصطلاح تربیتی، به معنای متربیّان و شاگردانی است که تحت نوع خاصی از تربیت الهی انبیاء:قرار گرفته‌اند.^[۳۴]
با توجه به آن‌چه بیان شد، علت کمتر استعمال شدن واژه «تربیت» از ریشه «ربو» در مقایسه با ریشه «ربب»، به طور خلاصه، این است که اساساً از دیدگاه مکاتب الهی، خصوصاً دین اسلام که قرآن، کتاب آسمانی آن است، تربیت روحی و معنوی انسان در مقایسه با تربیت جسمانی و مادی او، اهمیت بیش‌تری دارد. البته این، به معنای آن نیست که اسلام، توجهی به بعد مادی و جسمانی انسان ندارد؛ چرا که اسلام، همان‌گونه که برای صحّت، سلامت و تربیت قوای روحانی و معنوی مثل فکر، عقل، اعتقادات و اخلاقیات، ارزش زیادی قایل است، برای صحّت و سلامت و تربیت قوای مادی و جسمانی نیز ارزش قایل است؛ زیرا روح و جسم در یکدیگر، تأثیر متقابل دارند. ولی با این همه، تردیدی نیست که امور روحانی مثل لبّ و عقل، حقیقت و اصل انسان را تشکیل می‌دهند، چنان‌چه امام علی۷ می‌فرماید: «أَصْلُ‏ الْإِنْسَانِ‏ لُبُّه‏؛ اصل انسان، مغز آن است».^[۳۵]
لذا جسم و بدن در مقایسه با عقل و روح، امری طفیلی و تبعی است که به تبع سلامت بُعد روحانی و معنوی سلامت و صحت بُعد جسمانی نیز دارای ارزش و اعتبار می‌گردد. بنابراین، صحّت و سلامت و تربیت بعد جسمانی نیز، باید مقدّمه و زمینه‌ای برای تعالی بُعد روحانی و معنوی انسان باشد؛ همان‌گونه که این مطلب از این جمله دعای کمیل از امیر مؤمنان علی۷نیز استفاده می‌شود که فرموده‌اند: «قوّ علی خدمتک جوارحی؛ ای خدا جوارح و اعضای بدن مرا در راه خدمت خودت نیرومند کن.»
۱-۱-۱-۳- واژگان معادل تربیت در قرآن
واژههایی که از آیات قرآن کریم به عنوان معادل تربیت استفاده می‌شود عبارتند از: اصلاح، تزکیه، رشد، هدایت که در ذیل، به هر یک اشاره می‌کنیم:
۱-۱-۱-۳-۱- اصلاح
اصلاح، یعنی شایسته و خوب شدن.^[۳۶] شاهد آن، آیه ذیل می‌باشد: *(…وَ أَصْلِحْ لىِ فىِ ذُرِّیَّتى‏ …؛… و فرزندان مرا صالح گردان…)* احقاف/ ۱۵
مطابق این آیه، اصلاح در ذریّه، موفق کردن آن‌ها به عمل صالح است که منجر به اصلاح آن‌ها شود^[۳۷] و تعبیر به” لى” (براى من)، اشاره به این است که صلاح و نیکى فرزندان من، چنان باشد که نتایجش، عاید من نیز شود یعنى ذریّه‌ام، به من احسان کنند، همان‌طور که من به پدر و مادرش، احسان مى‏کردم^[۳۸] و نیز تعبیر” فى ذریتى” (در فرزندان من) به طور مطلق، اشاره به تداوم صلاح و نیکوکارى در تمام دودمان او است.^[۳۹]
بنابراین می‌توان گفت که اصلاح، به بخشی از تربیت، یعنی بعد معنوی اشاره دارد که همان، حرکت به سوی وضعیت بهتر است.
۱-۱-۱-۳-۲- تزکیه
“تزکیه” در لغت، هم به معناى رشد و نمو دادن آمده است.^[۴۰] این واژه به معنى تطهیر و پاک کردن نیز آمده است، شاید به این مناسبت که پاکسازى از آلودگی‌ها، موجب رشد و نمو می‌گردد.^[۴۱]
درباره تزکیه، دو دسته آیات وجود دارد:^[۴۲]
– دسته نخست، آیاتی است که تزکیه عام را مطرح می کند و تزکیه مردم را از وظایف انبیای الهی می‌داند. این تزکیه، تربیت ندارد؛ بلکه نوعی تربیت اخلاقی است و بس: *(رَبَّنَا وَ ابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْهُمْ یَتْلُواْ عَلَیْهِمْ ءَایَاتِکَ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الحِکْمَهَ وَ یُزَکِّیهِمْ…؛ پروردگارا! در میان آنها پیامبرى از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند…)* بقره/۱۲۹ و نیز *(کَمَا أَرْسَلْنَا فِیکُمْ رَسُولًا مِّنکُمْ یَتْلُواْ عَلَیْکُمْ ءَایَاتِنَا وَ یُزَکِّیکُمْ وَ یُعَلِّمُکُمُ الْکِتَابَ وَ الحِکْمَهَ وَ یُعَلِّمُکُم مَّا لَمْ تَکُونُواْ تَعْلَمُون؛ همان‏گونه (که با تغییر قبله، نعمت خود را بر شما کامل کردیم،) رسولى از خودتان در میان شما فرستادیم تا آیات ما را بر شما بخواند و شما را پاک کند و به شما، کتاب و حکمت بیاموزد و آنچه را نمى‏دانستید، به شما یاد دهد. )* بقره/۱۵۱
– دسته دوم، آیاتی است که در آن تزکیه، یعنی نفس انسانی، بیان شده است. در این تزکیه، تربیت و پاک کردن نفس از آلودگی‌ها مطرح می‌باشد. البته تزکیه پس از بلوغ برای متربّی کاربرد دارد، نه پیش از آن؛ زیرا در تزکیه، اراده و خواست فرد و مکلّف بودن او مطرح است: *(قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا؛که هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شد.)* شمس/۹
۱-۱-۱-۳-۳- رشد
رشد در لغت، دلالت بر استقامت راه می‌کند.^[۴۳] این کلمه به معناى رسیدن به واقع در هر نظریه‌ای است و خلاف آن، یعنى به خطا رفتن از واقع را” غىّ” مى‏گویند. “هدایت قرآن به سوى رشد” همان دعوت او به سوى عقاید حق و اعمالى است که عاملش را به سعادت واقعى مى‏رساند.^[۴۴] بنابراین” رشد” و” غى”، اعم از هدایت و ضلالت هستند، براى این‌که هدایت به معناى رسیدن به راهى است که آدمى را به هدف مى‏رساند و ضلالت هم (به طورى که گفته شد) نرسیدن به چنین راهی است.^[۴۵]
هدایت به عنوان هدف غایی، گاه در قرآن با واژه «رشد» بیان می‌شود. «رشد» در فرهنگ قرآن، به معنای توسعه یا نمو به کار نرفته، بلکه به مفهوم هدایت استعمال شده است.^[۴۶] چنان‌چه خداوند در مورد حضرت ابراهیم۷می‌فرماید: *(یَهْدِى إِلَى الرُّشْدِ فََامَنَّا بِهِ؛ که به راه راست هدایت مى‏کند…)* جن/ ۲
باز در جایی دیگر درباره ایشان آمده است: *(وَ لَقَدْ ءَاتَیْنَا إِبْرَاهِیمَ رُشْدَهُ مِن قَبْلُ وَ کُنَّا بِهِ عَالِمِین؛ ما وسیله رشد ابراهیم را از قبل به او دادیم و از (شایستگى) او آگاه بودیم. )* انبیاء /۵۱
یعنى دلیل خدا شناسى و توحید که راه رشد هستند، به او عطا کردیم.^[۴۷]
۱-۱-۱-۳-۴- هدایت

۳- هوش اخلاقی و مهارتهای اجتماعی می تواند عملکرد تحصیلی دانش آموزان در دبیرستان های عشایری شیراز را پیش بینی کند.

تأیید شد

۴- آیا بین جنسیت و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد ؟

تأیید شد

۵- آیا بین پایه تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد ؟

تأیید شد

۶- آیا بین رشته تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد

تأیید شد

بحث و نتیجه گیری
فرضیه اصلی پژوهش
بین هوش اخلاقی و مهارت های اجتماعی با عملکرد تحصیلی در دبیرستان های عشایری شیراز رابطه معناداری وجود دارد.
جهت پاسخگویی به این فرضیه از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده که نتایج نشان داد بین هوش اخلاقی با عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه مثبت معنی دار وجود دارد. به این معنی که با افزایش هوش اخلاقی، عملکرد تحصیلی نیز بهتر خواهد شد. و با کاهش هوش اخلاقی عملکرد تحصیلی دانش آموزان افت خواهد کرد. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های لیوارجانی و غفاری (۱۳۹۰)، منصوری (۱۳۸۰) و زدنک و شکور (۲۰۰۷) در این زمینه همسو است. هوش اخلاقی به مثابه ی یک راهنما برای رفتار و اعمال انسان عمل کرده و کمک می کند که اعمال هوشمندانه و بهینه ای داشته باشیم. بسیاری از رفتارها و عملکردهای انسان ریشه در اصول و ارزش های اخلاقی دارد و از آن متأثر می شود. هوش اخلاقی با رفتارهایی که افراد از خود نشان می دهند رابطه مستقیم دارد و نظامی از اصول و قواعد را ایجاد می کند که انسان ها را در تصمیمگیری دربارهی آن چه درست و نادرست است راهنمایی می کند. افراد با هوش اخلاقی بالا همیشه کارهایشان را با اصول اخلاقی پیوند می زنند که این خود باعث افزایش تعهد و مسؤولیت پذیری بیش تر افراد و بهبود کارایی فردی و گروهی می شود. بنابراین دانش آموزان با هوش اخلاقی بالا عملکرد تحصیلی بهتری خواهند داشت.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

همچنین نتایج نشان داد که بین مهارت اجتماعی با عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه مثبت معنی دار وجود دارد. به این معنی که با بهبود مهارت های اجتماعی، عملکرد تحصیلی دانش آموزان بهبود پیدا خواهد کرد و با کاهش مهارت های اجتماعی، عملکرد تحصیلی نیز افت خواهد کرد. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های لیوارجانی و غفاری(۱۳۹۰)، سلیمانی و همکاران(۱۳۸۸)، پاشائی (۱۳۸۸)، مهرابی زاده و همکاران(۱۳۸۸)، جعفری نژاد و غباری بناب (۱۳۸۸)، فروتن (۱۳۸۲)، قلی زاده و امینی(۱۳۸۱)، و بعضی نتایج پژوهش های خارجی مانند دیپریت و جنینگ (۲۰۱۲)، والکر ونابوزا (۲۰۰۸)، استراحن (۲۰۰۳)، چن و همکاران (۲۰۰۱) فورنهام و میشل (۱۹۹۱) در این زمینه همسو است. ارزیابی مهارت های اجتماعی دانش آموزان در سال های اخیر مورد توجه متخصصان روانشناسی و تعلیم و تربیت بوده است از این رو پژوهش های متعددی در زمینه تأثیر مهارت های اجتماعی بر تطابق و سازگاری آتی کودک انجام شده است. دانش آموزانی که مهارت اجتماعی کافی کسب کرده اند در ایجاد رابطه با همسالان و یادگیری در محیط آموزشی موفق تر از دانش آموزانی هستند که فاقد این مهارت ها می باشند.
بنابراین آموزش مهارت های اجتماعی به دانش آموزان و این که چگونه و با چه کیفیتی در جمع حضور یابند و رفتارهای متناسب و مقبول از خود بروز دهند، ضرورت دارد. اکتساب مهارت های اجتماعی، محور اصلی رشد اجتماعی، شکل گیری روابط اجتماعی، کیفیت تعامل های اجتماعی، سازگاری اجتماعی و حتی سلامت روان فرد به شمار می آید
کسب مهارت های اجتماعی کودکان بخشی از اجتماعی شدن آنان است؛ در فرایند اجتماعی شدن، هنجارها، مهارت ها، ارزش ها، نگرش ها و رفتار فرد شکل می گیرد، تا به نحو مناسب و مطلوبی نقش کنونی یا آتی خود را در جامعه ایفا کند برخی دانش آموزان، از نظر مهارت های اجتماعی با مشکلات بیشماری در سازش با محیط کلاس روبه رو هستند، بنابراین به نظر می رسد آموزش مهارت های اجتماعی به شیو های مفید و مؤثر موجب کاهش مشکلات درسی و بهبود عملکرد تحصیلی آنان می شود.
فرضیه های فرعی
۱- بین ابعاد هوش اخلاقی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد.
جهت پاسخگویی به این فرضیه از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده که نتایج نشان داد بین ابعاد هوش اخلاقی به جز راستگویی با عملکرد تحصیلی رابطه مثبت معنی دار وجود دارد. که بیشترین همبستگی متعلق به رابطه بین توانایی در بخشش اشتباهات دیگران و عملکرد تحصیلی است و کمترین همبستگی متعلق به رابطه بعد عمل کردن مبتنی بر اصول، ارزشها و باورها با عملکرد تحصیلی است بنابراین می توان چنین نتیجه گیری کرد که با بهبود ابعاد هوش اخلاقی عملکرد تحصیلی دانش آموزان بهبود پیدا خواهد کرد. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های لیوارجانی و غفاری (۱۳۹۰)، منصوری (۱۳۸۰) و زدنک و شکور (۲۰۰۷) در این زمینه همسو است. از آنجا که هوش اخلاقی توانایی تشخیص و تمیز درست از نادرست است. کسی دارای هوش اخلاقی تعریف می شود که از باورهای اخلاقی راسخ و قوی و توانایی عمل کردن به آن ها برخوردار باشد، به گونه ای که فرد به شیوه ای صحیح و محترمانه رفتار کند بنابراین دانش آموزانی که به هر دلیل هوش اخلاقی کسب نکرده اند در معرض خطرهای جدی قرار دارند. این دانش آموزانی به دلیل وجدان متزلزل، ضعف در مهار کردن امیال، رشدنیافتگی حساسیت های اخلاقی و باورهای که به گونه ای نادرست هدایت شده، تا حد زیادی به عقب افتادگی اخلاقی و اجتماعی دچار و در بزرگسالی به شخصیت های نابهنجار و ناموفق تبدیل می شوند. لذا مهم ترین نکته در مبحث هوش اخلاقی این است که این هوش یه طور کامل آموختنی و قابل یادگیری است و به هیچ وجه جنبه ی وراثتی ندارد و تنها از طریق تربیت به کودکان منتقل می شود. بنابراین بهترین زمان آموزش هوش اخلاقی در فرزندان از دوره ی نوزادی تا پایان نوجوانی است و تعلل والدین در این زمینه موجب ضعف بالقوه ی کودکان در یادگیری فضایل اخلاقی و ایجاد عادات مخرب می شود بنابراین می توان چنین نتیجه گیری کرد که با بهبود ابعاد هوش اخلاقی، می توان فضایل اخلاقی را پرورش و عادات مخرب را از بین برد و بهتبع آنها عملکرد تحصیلی دانش آموزان را بهبود داد.
۲- بین ابعاد مهارت های اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد.
جهت پاسخگویی به این فرضیه از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده که نتایج نشان داد بین ابعاد مهارت اجتماعی (مهارت اجتماعی مناسب، رفتارهای غیر اجتماعی، پرخاشگری و رفتارهای تکانشی، برتری طلبی، اطمینان زیاد به خویشتن داشتن و رابطه با همسالان) با عملکرد رابطه معنی دار وجود دارد. که این رابطه برای سه بعد مهارت اجتماعی مناسب، برتری طلبی، اطمینان زیاد به خویشتن داشتن و رابطه با همسالان با عملکرد تحصیلی مثبت است یعنی با افزایش این سه بعد عملکرد تحصیلی بهبود پیدا خواهد کرد و بیشترین همبستگی در بین این سه بعد با عملکرد تحصیلی هم متعلق به بعد مهارت اجتماعی مناسب می باشد. اما رابطه بین دو بعد رفتارهای غیر اجتماعی، پرخاشگری و رفتارهای تکانشی با عملکرد تحصیلی معنی دار ولی منفی می باشد به این معنی که با افزایش این رفتارها در دانش آموزان عملکرد تحصیلی آنها کاهش پیدا خواهد کرد و از بین این دو بعد پرخاشگری و رفتارهای تکانشی تأثیر منفی تری بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان دارد. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های لیوارجانی و غفاری(۱۳۹۰)، سلیمانی و همکاران(۱۳۸۸)، پاشائی (۱۳۸۸)، مهرابی زاده و همکاران(۱۳۸۸)، جعفری نژاد و غباری بناب (۱۳۸۸)، فروتن (۱۳۸۲)، قلی زاده و امینی(۱۳۸۱)، و بعضی نتایج پژوهش های خارجی مانند دیپریت و جنینگ (۲۰۱۲)، والکر ونابوزا (۲۰۰۸)، استراحن (۲۰۰۳)، چن و همکاران (۲۰۰۱) فورنهام و میشل (۱۹۹۱) در این زمینه همسو است.
مهارت های اجتماعی را توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران می دانند به طوری که در عرف جامعه قابل قبول یا ارزشمند بوده و در عین سودمندی برای شخص، بهره ای دوجانبه داشته باشد یا در درجه اول برای دیگران سودمند باشد بنابراین از آنجا که خانواده و مدرسه بیشترین نقش را در انتقال نگرش و مهارت های اجتماعی بر عهده دارند یکی از کارکردها و از اهداف صریح آموزش پرورش، تحقق اهداف اجتماعی در دانش آموزان است بقا و دوام تمدن ها و جوامع، به انتقال مجموعه ارزش ها، رفتارها و مهارت های هر نسل به نسل بعدی بستگی دارد
مدرسه عامل اجتماعی کردن فرد و آموختن محبت، همدلی، وفاداری و همکاری با دیگران است . مهارت های اجتماعی که در خانواده به طور طبیعی آموخته می شود، در محیط های رسمی آموزشی با تکیه بر اصول اجتماعی شدن و با به کارگیری دانش روان شناسی و علوم تربیتی به کودکان و نوجوانان آموخته می شود. مطالعه مهارت های اجتماعی دانش آموزان یکی از اساسی ترین ضروریات برنامه ریزی آموزشی است آموزش مهارت های اجتماعی می تواند به عنوان عوامل حمایت کننده آموزشی و فردی مانند پیشرفت در مدرسه و مسئولیت پذیری تعامل مناسب با همسالان و بهبود عزت نفسو نهایتاً عملکرد تحصیلی مطرح گردد. بنابراین دانش آموزانی که مهارت های اجتماعی را به طور واقعی یاد می گیرند، تمرین می کنند و شایستگی خود را به کار می گیرند، قطعاً می توانند در ورود به گروه همسالان و دوستیابی موفق باشند، تعاملی مثبت در روابط خود با همسالان داشته باشند و دامنه ای از رفتارهای مقبول را از خود نشان دهند
۳- هوش اخلاقی و مهارت های اجتماعی می تواند عملکرد تحصیلی دانش آموزان در دبیرستان های عشایری شیراز را پیش بینی کند.
جهت پاسخگویی به این سوال از تحلیل رگرسیون چند متغیره به روش همزمان استفاده گردد، نتایج آن نشان داد مدل تاثیر هوش اخلاقی و مهارت های اجتماعی برعملکرد تحصیلی دانش آموزان معنی دار بود . ضرایب بتا نیز نشان داد که هوش اخلاقی و مهارت های اجتماعی پیش بینی کننده معنی داری برای عملکرد تحصیلی دانش آموزان بودند و مهارت اجتماعی تاثیر بیشتری را بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان دارد.
۴- آیا بین جنسیت و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد ؟
به منظور پاسخگویی به این سوال از آزمون t برای گروه های مستقل استفاده شده است که نتایج آن نشان داد بین دانش آموزان پسر و دختر از لحاظ عملکرد تحصیلی تفاوت معنی دار وجود دارد که با توجه به میانگین نمره بدست آمده برای آنها عملکرد تحصیلی پسران بهتر بوده است. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های جعفری نژاد و غباری بناب (۱۳۸۸)، لواسانی و همکاران(۱۳۸۶)، دیپریت و جنینگ (۲۰۱۲)، استراحن (۲۰۰۳) در این زمینه همسو و با یافته های پژوهشهای فروتن (۱۳۸۲) و منصوری (۱۳۸۰) در این زمینه ناهمسو است.
۵- آیا بین پایه تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد ؟
به منظور پاسخگویی به این سوال از تحلیل واریانس یکراهه استفاده شد، و ملاحظه گردید که بین پایه تحصیلی دانش آموزان و عملکرد تحصیلی آنها تفاوت معنی دار وجود دارد. این تفاوت بین پایه اول با سوم دارای تفاوت معنادار بود یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های لواسانی و همکاران(۱۳۸۶) در این زمینه همسو است.
۶- آیا بین رشته تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد ؟
به منظور پاسخگویی به این سوال از تحلیل واریانس یکراهه استفاده شد، که نتایج نشان داد بین رشته تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معنی دار وجود دارد و این تفاوت بین گروه علوم انسانی با سه گروه دیگر معنادار می باشد. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های المبوری (۱۳۸۷) و قلی زاده و امینی(۱۳۸۱) در این زمینه همسو است.
موانع و محدودیتها
الف) محدودیتهای در اختیار محقق
تحقیق یک کوشش حساب شده برای کشف مجهولات است. این تلاش به منظور یافتن راه های کمک به بشریت انجام می گیرد. بدیهی است که نیت یک محقق، انسانی است و تلاش او نیز در همین راستا صورت می گیرد. از بعد دیگر نیز کاری طاقت فرسا و پر زحمت است و علت ان وجود موانع و محدودیت ها در این زمینه است.از یک نظر موانع به دو بخش ساختگی و طبیعی تقسیم می شوند.و البته از منظرهای دیگر نیز قابل بررسی می باشند. ان چه برای محقق مهم و ضروری است تشخیص به موقع محدودیت ها و تصمیم گیری در موردرفع ان هاست. به دلیل اهمیت موضوع، محدودیت ها را بدون توجه به نوع تقسیم بندیها به شرح زیر معرفی می نمایم. البته با تاکید بر اینکه راه ادامه موضوع در همین وضعیت میسر است.

• جهت گردآوری اطلاعات در پژوهش حاضر از پرسشنامه های خودگزارشی استفاده شده است که خود دارای برخی محدودیت ها می باشد.

• فقدان بودجه لازم برای انجام و پیشبرد کار:کار تحقیقی در مراحل مختلف خود نیازمند صرف هزینه‌های مالی است که مسلماً تحقیقات دانشجویی به دلیل شرایط خاص محقق ازاین موضوع مستثنی نیست.

• مشکلات موجود در امر جمع‌ آوری داده‌های پژوهش

• عدم همکاری بعضی از کارکنان در توزیع، تکمیل و گردآوری پرسشنامه‌ها

• طولانی بودن فرایند جمع‌ آوری پرسشنامه‌ها

• نیاز به رد شدن از فیلتر حراست ادارات برای تأیید سؤالات پرسشنامه و دریافت مجوز برای پخش پرسشنامه‌ها

• تعهد هنجاری^[۲۶]: افراد در سازمان می مانند، چون احساس می کنند که نباید سازمان را ترک کنند ( باک و واتسن ، ۲۰۰۲ : ۱۸۱ ) .

فصل دوم
روش تحقیق
ادبیات تحقیق
ادبیات تحقیق
فصل دوم : ادبیات تحقیق
مقدمه
بررسی مقوله رهبری و به ویژه از نقطه نظر اخلاق و رفتار های بر مبنای اخلاقیات ، بخصوص در سازمانی همچون بانک که ارتباط بسیار نزدیکی با مسائل مالی و پولی دارد ، مساله ای مهم و ضروری به نظر می رسد . لذا در این فصل به بررسی مبانی نظری و ادبیات مفاهیم و متغییر های پژوهش خواهیم پرداخت که در این راستا در ابتدا جهت تبیین رهبری اخلاقی ابتدا تعاریف و مفاهیم مربوط به رهبری و سیر تحول تئوری های رهبری اشاره شده و سپس به تعریف رهبری اخلاقی و ویژگی ها ، ابعاد ، ضرورت ها ، سبک ها ، دیدگاه ها و نتایج و پیامد های رهبری اخلاقی در سازمان به عنوان متغیر مستقل در پژوهش بررسی شده و در انتها تئوری یادگیری اجتماعی و ارتباط آن با رهبری اخلاقی توضیح داده می شود ، در ادامه مروری بر مفاهیم ، تعاریف و انواع تعهد و تعهد سازمانی داشته و ضرورت ها ، دیدگاه ها ، مدل های ارائه شده ، عوامل موثر ، نتایج و پیامد های تعهد سازمانی بررسی می گردد. بعد از آن برخی از پژوهش و تحقیقات انجام گرفته در زمینه رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی در داخل و خارج کشور در قالب پیشینه تحقیق ارائه گردیده و در پایان ضمن جمعبندی به معرفی مدل مفهومی تحقیق اشاره خواهد شد .
۲- ۱- مبانی نظری تحقیق
این قسمت از تحقیق به دو بخش تقسیم شده که در هر بخش به بسط ، شرح و بررسی یکی از دو متغیرهای اصلی پژوهش شامل رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی به ترتیب به عنوان متغیر مستقل و متغیر وابسته پرداخته شده است.
۲-۱-۱- رهبری اخلاقی
در این بخش به منظور بررسی مبانی نظری و مفاهیم مربوط به رهبری اخلاقی به عنوان متغیر مستقل تحقیق، در ابتدا ضمن بررسی تعاریف ، مفاهیم و سیر تحول تئوری های رهبری ، به تعریف رهبری اخلاقی و ضرورت توجه آن پرداخته و در ادامه با شرح ویژگی ها ، ابعاد ، سبک ها و دیدگاه های موجود در ارتباط با رهبری اخلاقی ، نتایج و پیامدهای آن در سازمان مورد کنکاش قرار گرفته و در پایان به تئوری یادگیری اجتماعی مرتبط با رهبری اخلاقی اشاره شده است.
۲-۱-۱-۱- تعریف و مفهوم رهبری
محیط های سازمانی جدید که با ویژگی های پیچیدگی ، آشفتگی ، سرعت و تغییرهای شتابان همراه اند، نیازمند نیروهای انسانی انعطاف پذیر، کارآفرین ، مسئولیت پذیر ، با اعتماد بالا ، طالب ابتکار و مشارکتی می باشند (نیازی و کارکنان نصرآبادی ، ۱۳۸۸ : ۲۲).که در این میان رهبری کارآمد می تواند افراد را به سوی اهداف سازمانی مورد نظر سوق دهد.
موضوعات رهبری از دیرباز مورد مطالعه بوده اما پژوهش های علمی درباره رهبری صرفا از قرن بیستم آغاز گردید و محور اصلی بیشتر تحقیقات ، عوامل تعیین کننده اثر بخشی رهبری بوده است . دانشمندان علوم رفتاری کوشیده اند تا بدانند بر اساس چه ویژگی ها ، توانایی ها ، رفتار ها ، منابع قدرت یا با تکیه بر چه جنبه هایی از موقعیت ، توان رهبر در تاثیر بر پیروان و تحقق اهداف گروهی را می توان تعیین کرد (یوکل ، ۱۳۸۲ : ۲) .
هر چند به تعداد افرادی که درصدد ارائه تعریفی از رهبری برآمده‌اند، به همان تعداد تعریف برای رهبری وجود دارد ولی از نظر مدیریت، رهبری فرایند هدایت و اعمال نفوذ بر فعالیت های گروه یا اعضای سازمان می‌باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

چنین تعریفی چهارکاربرد مهم دارد.
نخست، رهبری، در مورد کسان یا افراد دیگری مثل زیردستان یا پیروان مطرح می‌شود.
چون این افراد یا پیروان باید دستورات رهبری را بپذیرند، درصدد تعیین مقام و منزلت ولی یا رهبر بر می‌آیند و در نتیجه فرایند رهبری را امکان پذیر می‌سازند. همه ویژگی ها و خصوصیت های رهبری، بدون وجود پیرو و زیردست، به هیچ تبدیل خواهد شد.
دوم ، رهبری مستلزم توزیع نابرابر قدرت بین رهبر و اعضای گروه می‌شود . اگرچه اعضای گروه بدون قدرت نیستند و می‌توانند فعالیت‌های گروه را از راه های متعدد و گوناگون شکل دهند، ولی تردیدی نیست که معمولاً قدرت رهبر بسیار بیشتر است.
سومین جنبه رهبری توانایی وی در به کارگیری شکل های مختلف قدرت برای اعمال نفوذ بر رفتار پیروان از راه های گوناگون است. در واقع این رهبران هستند که می‌توانند بر کارکنان و اعضای سازمان اعمال نفوذ نمایند به گونه‌ای که آنها برای خیر و صلاح شرکت فداکاری یا ایثار نمایند.
چهارمین جنبه رهبری آمیزه ای است از سه جنبه نخست و آگاهی از اینکه رهبری با «ارزش ها» سروکار دارد. رهبری معنوی با ارزش ها سروکار دارد و ایجاب می‌کند که درباره راه ها وگزینه هایی که در پیش رو قرار دارد به پیروان آگاهی لازم داده شود تا آنها بتوانند هنگام واکنش نشان دادن در برابر پیشنهاد یک رهبر جهت رهبری، انتخابی آگاهانه بنمایند. ( استونر^[۲۷] ، فری من^[۲۸] وگیلبرت^[۲۹] ، ۱۹۳۵ : ۸۰۴ )
رهبری از وظایف عمده مدیریت است. امروزه نقش مدیر به عنوان رهبر به قدری اهمیت پیدا کرده است که در همه زمینه ها برای یافتن اشخاصی که توانایی لازم برای رهبری داشته باشند کوشش مستمر به عمل می آید (راهداری شمالی، ۱۳۹۰ : ۳۰ ).
بحث رهبری و تأثیر آن بر عملکرد و اثربخشی سازمان، دیر زمانی است که در محافل مدیریتی مطرح گردیده است. متخصصان رهبری راه های مختلفی را برای شناخت موضوع رهبری و ارتباط آن با اثربخشی سازمان انتخاب کرده اند و بر مبنای آن تئوری های متعددی را ارئه نموده اند ( فرانکوئر^[۳۰] ، ۲۰۰۸ ، به نقل از حسن زاده و همکاران ، ۱۳۹۰ : ۷۴ ) .
نتایج تحقیقات مختلف بیانگر آن است که ویژگی های شخصیتی احتمال موفقیت رهبر را افزایش می دهد، اما هیچ کدام از ویژگی های شخصیتی نمی تواند موفقیت او را تضمین کند ( رابینز^[۳۱] ، ۱۳۸۱ ، به نقل از حسن زاده و همکاران ، ۱۳۹۰ : ۷۴ ) .
ویژگی مشترک تمامی تئوری های جدید رهبری را می توان در این مطلب خلاصه نمود که همه آنها به دنبال روشی می باشند تا به لحاظ درونی افراد را بر انگیزند ( حسن زاده و همکاران ، ۱۳۹۰: ۷۴ ) .
رهبری اصطلاحی است که برداشت های متفاوتی را در افراد مختلف ایجاد می کند. در حالی که برای بعضی به معنی جاذبه فردیتی است ، برای بعضی دیگر به معنی قدرت و اختیار است (خانکا ، ۱۳۸۹ : ۳۱۱).
تعاریف متعددی از رهبری ارائه شده است که به چند نمونه از آنها اشاره می گردد :
ـ کیمبل وایلز^[۳۲]( به نقل از طوسی، ۱۳۷۷ : ۲۶ ) اذعان می دارد ، رهبری عبارت از هر نوع کنشی است که برای تعیین هدف ها و مقاصد جمعی و وصول به آنها صورت می‌گیرد.
رهبری عبارت است از هنر تاثیر گذاری بر افراد به طوری که از روی تمایل و علاقه برای دست یافتن به اهداف گروهی تلاش کنند ( ایران نژاد پاریزی ، ۱۳۸۶ : ۴۲ ) .
مفهوم رهبری برای دانشجویان مدیریت همواره عنوانی گسترده و مبهم ولی جذاب بوده است. آمیتای اتزیونی^[۳۳] در تعریف رهبری می گوید » : رهبری قدرتی است که اغلب مبتنی بر خصوصیات شخصی و معمولاً دارای ماهیت هنجاری است » ( هوی و میسکل ، ۱۳۸۲ : ۸۶ ) .
تری^[۳۴] ( ۱۹۷۹ : ۳۴۲ ) رهبری را عمل تاثیرگذاری بر افراد به طوری که از روی میل و علاقه برای هدف های گروهی تلاش کنند عنوان می نماید .
به عقیده بارنارد ، “ رهبری حالت رفتار افرادی است که بدان وسیله ، افراد یا فعالیت هایشان را در سازماندهی تلاش ها ، راهنمایی می کند ”.
۲-۱-۱-۲- سیر تحول تئوری های رهبری
به چهار روش در خصوص تئوری های رهبری بحث می‌گردد. نخستین راه این است که درباره ویژگی های شخصیتی رهبران صحبت کنیم که آنان بدین وسیله از افراد غیر رهبر متمایز می‌شوند. در راه یا روش دوم سعی می‌شود تا رهبر بر اساس رفتار معرفی شود. ارائه الگوی اقتضایی، همان روش سوم است و بدان وسیله کاستی های تئوری های پیشین رهبری را بر می‌شمارند و بدین ترتیب، نتیجه تحقیقاتی را که درباره رهبری انجام شده است ارائه می‌دهند. در روش چهارم پژوهشگران درصدد شناسایی مجموعه ای از ویژگی های شخصیتی هستند که می‌توانند بدان وسیله یک رهبر را معرفی کنند. این خط فکری بر این اساس قرار دارد که رهبری بیشتر نوعی شیوه است و کمتر به ماهیت رهبری توجه دارد ( رابینز ، ۱۳۸۴ : ۶۴۲ ) .
سیر تکوین تئوری های رهبری نشان می دهد که تئوری خصیصه ای در دهه ۱۹۳۰ ، تئوری رفتاری در دهه ۱۹۵۰، تئوری وضعیتی در دهه ۱۹۶۰ ، مطرح شده است ( مورای^[۳۵] ، ۲۰۰۸ : ۲۴) .
الف – تئوری خصوصیت ( ویژگی های شخصیتی )
مفهوم مورد توجهی که پس از سال ها تعمق فلسفی و تلاش تحقیقاتی در مورد رهبران مورد تایید قرار گرفته ، آن است که رهبران کسانی هستند که خصوصیات و ویژگی های موهبتی شان آنها را برای نقش رهبری مناسب ساخته است . به طور کلی اعتقاد بر این بوده است که خصوصیاتی همچون هوش ، خلاقیت ، پشتکار و ثبات عاطفی مشخصه فرد شایسته ای است که رهبری را اعمال می کند ( آونز ، ۱۳۸۲ : ۲۰۴).
این تئوری ، همانطوری که توسط کلی^[۳۶] ( ۱۹۷۴) توصیف شد ، اولین تئوری است که تلاش می کند ویژگی های فردی ( نظیر فیزیکی ، فردیتی و روانی ) را که با موفقیت رهبری مرتبط هستند ، طبقه بندی نماید . ویژگی هایی که پژوهشگران به رهبران نسبت داده اند جنبه هایی مانند قد ، وزن ، فیزیک ، سلامتی ، سطح انرژی بالا ، ظاهر مناسب ، هوش ، دانش ، قضاوت و تصمیم گیری خوب ، بینش ، اصالت ، تسلط ، ثبات ، اعتماد به نفس ، بلند همتی و مانند آن هستند . از آنجایی که همه افراد این خصوصیات را نداشتند ، تنها افرادی که دارای آنها بودند رهبران مستعدی محسوب می شدند ( خانکا ، ۱۳۸۹ : ۳۲۰ ) .
این تئوری حاوی محدودیت هایی به شرح زیر است :
۱- تئوری ویژگی به عنوان یک تئوری معتبر پذیرفته نمی شود.
۲- در این تئوری ، مجموعه استواری از ویژگی ها که از مطالعات پژوهشی نشات گرفته باشد و بتواند به طور موفقیت آمیز رهبران را از غیر رهبران متمایز سازد ، وجود ندارد.
۳- اندازه گیری یا سنجش بسیاری از این ویژگی ها دشوار است . از این رو همیشه تمایز بین رهبران و پیروان امکان پذیر نیست .
این محدودیت ها سبب شد تا پژوهشگران برای فهم رهبری ، مطالعه ویژگی ها را رها کرده و تلاش های خودشان را بر مشاهده رفتارهای رهبران متمرکز سازند . از این رو تئوری های رفتاری رهبری پا به عرصه ظهور گذاشتند ( همان منبع : ۳۲۱ ).
ب- تئوری های رفتاری
پس از ناکامی تحقیقات در زمینه شناخت خصوصیات فردی در رهبری ، مسیر تحقیقات به سوی شناخت سبک و روش رهبری کشانده شد. به عبارت دیگر در این جابجایی خصوصیات رهبری سعی می شود که سبک رهبری شناخته شود و معلوم شود که رهبران در برخورد با زیردستان از چه شیوه ای استفاده می کنند ( مشبکی ،۱۳۷۰ : ۲۶۹). نورتیس و رابینز ( نقل از پی یرس ،۲۰۰۷ : ۲۷ )، اذعان می دارند که دو نوع از رفتارهای رهبر به اثر بخشی او برای رسیدن به اهداف کمک می کند . آنها رفتارهای وظیفه ای (وظیفه مدار) و رابطه ای (رابطه مدار) هستند . رفتارهای وظیفه ای هنگامی نشان داده می شوند که رهبران یک رفتار وظیفه مدارانه با کارکنان داشته باشند و بر کمیت و کیفیت کار متمرکز باشند.
رفتارهای رابطه ای هنگامی که رهبران به صورت ملاحظه گرایانه ( محتاط ) و با یک حالت پشتیبان با کارکنان رفتار می کنند ، آشکار می شود.
طبق تئوری های رفتاری ، رهبری بر حسب آنچه که رهبران انجام می دهند به جای آنچه که آنها هستند می تواند توصیف شود . به عبارت دیگر با مراجعه به رفتار رهبران در ارتباط با پیروان ، می توان رهبری را شناسایی نمود . تئوری رفتاری اکثراٌ بر پایه مطالعات پژوهشی ارائه شده اند.
تئوری های رفتاری در حداقل دو روش از تئوری های خصوصیت متفاوتند. اول رفتارهای واقعی و نه ویژگی های فردی رهبر کانون تمرکز اصلی بودند و دوم ، در حالی که اکثر تئوری های ویژگی تلاش می کردند تا بین رهبران و غیر رهبران تمایز قائل شوند ، تئوری های رفتاری تلاش می کردند تا تعیین کنند که چگونه انواع متفاوت رفتار ها بر عملکرد و رضایت پیروان تاثیر می گذارند.
دو تئوری رفتاری مهم عبارتند از مطالعات دانشگاه ایالتی اوهایو و مطالعات دانشگاه میشیگان(همان منبع : ۳۲۱).
ج- تئوری رهبری موقعیتی ( اقتضایی )

۰
۱
۰
۱
۰
۰
۱
۱
۰٫۳
۰٫۱
۱
۰
۰
جفت انتخاب شده جهت جابه جایی
۰٫۳
۰٫۵
۰٫۳
۰٫۲
۰٫۱
۰٫۳
۱
۱
۱
۰
۰
۰
۰
۰
۱
۰٫۶
۰٫۴
۰
۱
۱
شکل ۴-۳٫ نمایش و نحوه عملکرد عملگر جهش
۴-۲-۶٫ ارزیابی فرزندان
در این بخش بعد از تولید هر فرزند از طریق عملگرهای تقاطع و جهش، ارزیابی آن صورت می گیرد. برای ارزیابی میزان تابع هدف بدست آمده برای جواب مورد نظر را با بد­ترین مقدار تابع هدف از نسل قبل مقایسه می­کنیم، در صورتی که فرزند تولید شده از بدترین فرد از نسل قبلی بدتر نبوده باشد مورد تائید و به نسل بعد انتقال می­یابد در غیر اینصورت کنار گذاشته شده و فرزند دیگری تولید می­گردد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۴-۲-۷ .جستجوی محلی
بعد از بیان عملگر های تقاطع و جهش، در جهت یافتن حل های بهتر و نزدیک به بهینه بعد از تولید هر فرزند به جستجوی محلی در اطراف فرزند تولید شده پرداخته می­ شود. این جستجو در بخش دوم کروموزوم صورت می­گیرد. برای رفتن به یک همسایگی از جواب با احتمال یکسان یک عملیات نگهداری فعال را غیر فعال و یا برعکس این عمل یعنی یک عملیات غیر فعال، فعال می­گردد. این جستجو تا زمانی که به یک همسایگی با کیفیت بهتر دست یابد و یا پس از تکرار مشخص ادامه می­یابد.
۴-۲- ۸٫ معیار توقف
در این الگوریتم وقتی الگوریتم متوقف می­گردد که به همگرایی برسد، این همگرایی بدین معنی می­باشد که الگوریتم بعد از تعدادی مشخصی تکرار به هیچ بهبودی در جواب بهینه دست پیدا نکند، در غیر اینصورت الگوریتم تا رسیدن به حداکثر تعداد نسل ادامه می­یابد.
۴ .۳٫ ساختار الگوریتم رقابت استعماری پیشنهادی:
این الگوریتم در ابتدا برای حل مسایل در فضای پیوسته معرفی گردید. سپس با استقبالی که از این الگوریتم به عمل آمد روشی برای حل مسائل در فضای گسسته ارائه شد. در الگوریتم رقابت استعماری دو دسته پارامتر وجود دارد ، عملگرهای ساختاری و مستقل ار مسئله که عملگرهایی هستند که به نوع کد کردن مساله وابسته نیستند و ساختار تقریبأ معین و ثابتی دارند. مثلأ بخش رقابت استعماری ، کل تصمیم ­گیری را از روی هزینه کشورها و امپراطوری­ها انجام می­دهد و نوع کدشدن و شیوه نمایش کشورها را در فرایند خود دخالت نمی­دهد. و عملگرهای وابسته به مسئله این عملگرها ، باید وابسته به این مسأله طراحی شوند. برای گسسته کردن این الگوریتم ، تنها با دستکاری در سه قسمت از الگوریتم می­توان به نتیجه مطلوب رسید. این سه بخش به شرح زیر می­باشند:
ایجاد جمعیت اولیه^[۵۶]
عملگر جذب^[۵۷]
عملگر انتخاب^[۵۸]
در واقع ابتدا یک تعداد کشور تعریف می­کنیم، که هر کدام از این کشورها دارای نوعی از چیدمان کارها روی ماشین­ها و فعالیت­های نگهداری می­باشند. کشورهای قوی­تر کشورهای امپریالیسم را تشکیل می­ دهند که این امر با محاسبه زمان بیشترین زمان تکمیل امکان­ پذیر است. بیشترین زمان تکمیل کمتر معرف قدرت بیشتر آن کشور است و سپس هر تعداد کشور که باقی ماند به عنوان مستعمره­ها در نظر گرفته می­شوند.
در بخش بعدی مسئله که قسمت مقدار­دهی اولیه ^[۵۹]می­باشد، کمترین بیشترین زمان تکمیل و میانگین بیشترین زمان تکمیل­ها را مشخص می­کنیم، در تابعی جداگانه اطلاعات مربوط به امپراطوری­ها و کلونی­ها را ذخیره می­کنیم. ساختاری را تعریف کرده که داخل آن اولأ اطلاعات مربوط به امپراطوری­ها، موقعیتشان، هزینه­شان، هزینه کل­شان و …در آن باشد. ثانیأ اطلاعات کلونی­ها را هم در خود نگه خواهد داشت. در قسمت بعدی برنامه که حلقه اصلی برنامه می­باشد. این قسمت ، تابع­هایی را که جداگانه تنظیم شده ­اند را بررسی و تکرار می­ کند.
این توابع شامل انقلاب^[۶۰]، رقابت درون امپراطوری^[۶۱]، رقابت میات امپراطوری­ها^[۶۲] ، جذب^[۶۳] می­باشد که به صورت مجزا محاسباتشان انجام و در این بخش نتیجه آن­ها فراخوانی می­ شود.
۴-۴ نتایج محاسباتی

از اینرو هنگامی که درصدد پژوهش در زمینه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران هستیم لازم است که ضمن توجه به ماهیت یکتایی و منحصر به فرد بودگی آن، از یک منظر علمی نیز بدان نگریسته شود. این استلزام منشعب از وضعیت خاص کشورها در قرارگیری و مواجهه در مقابل ۲ موج عام‌گرا است.
۱- مسئله به هم وابستگی جهانی در چارچوب جهانی شدن است که ضمن تغییر مفهومی مقوله امنیت و فراگیر کردن آن، به عنوان یک عامل خارجی محیط داخلی دولت‌ها را متأثر می‌گرداند^[۱] که به تبع این جریان مداخله‌گرا نوع نگرش‌ها و برداشت‌ها و انتظارات از دولت و مقوله امنیت را متأثر می‌گرداند. از اینرو اکنون شاهدیم که علاوه بر مقوله امنیت‌ها در عرضه داخلی ابعاد جدیدتری برای مقوله امنیت پدیدار گشته است که از آن میان می‌توان امنیت روانی، محیط زیستی امنیت قضایی و … مطرح می‌شود و

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲- گسترش موج فراگیرنده دموکراتیزاسیون در عرصه جهانی است که به دلیل تغییر در برداشت‌ها و هویت جامعه داخلی، منافع و کنشهای منتج از آن را نیز تغییر داده است که این تغییر را می‌توان در تغییر در انتظارات از دولت و نقش‌های تصور شده برای آن دید. در این راستا در بازاندیشی مفهوم امنیت در دوران حاضر،^[۲] ما شاهد تحولاتی در مفهوم امنیت از لحاظ توسعه ی گستره و عمق آن هستیم. از لحاظ گستره موضوعات امنیتی از موضوعات نحیف کنترلی/ نظامی به مقولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی گسترش یافته است و از لحاظ عمق امنیتی شاهد ورود بازیگران جدید در تعریف امنیت هستیم. از این منظر دیگر مقوله امنیت تعریف دولتمردان از یک وضعیت ایستای دولت ملی نیست که امری ثابت و برخواسته از نگرش‌های یک دولت منفک از جامعه باشد^[۳] بلکه در این راستا در تعریف مفهوم امنیت علاوه بر کنشگر، مخاطب و زمینه گفتمانی انجام کنش امنیتی در آن نیز تأثیرگذار می‌شود. بالزاک با بهره گرفتن از مفهوم کنش کلامی آستین بر آن است که امنیتی شدن زمانی بهتر فهمیده می‌شود که آنرا به مثابه رویه‌های استراتژیک و عملگرایانه تصور کنیم که در درون یک شرایط و به عنوان بخشی از آن روی می‌دهد که شامل سه مؤلفه محیط و زمینه رویداد، ویژگیهای فرهنگی- روانی کارگزار سیاسی و مخاطب است. در این چارچوب قدرت شنونده و گوینده هر دو و در یک روند تعاملی دارای اهمیت است.^[۴] به سخن دیگر یکی از مشخصه‌ های جدید عمق‌یابی مفهوم امنیت ملی، نقش آفرینی جامعه در بازتعریف امنیت ملی است.
بنابراین به دلیل تأثیرپذیری کشور ایران از این دو فرایند، می‌توان امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را ضمن توجه به ویژگیهای خاص آن در یک چارچوب نظری کلی علوم سیاسی دید. نکته دیگر مقوم این نظر این است که از منظر تحولات سیاسی- اجتماعی بدون تردید می‌توان کشور ایران را پویاترین کشور منطقه خاورمیانه دانست که تقریباً از مشروطه تاکنون در مسیر مدرنیزاسیون (هم از نظر ذهنی و هم عینی) است. از اینرو تحلیل علمی امنیت ملی ایران در قالب تئوریهای مدرن مسائل مربوط به امنیت امکان‌پذیر می‌گردد. در این پژوهش بر آنیم تا به منظور درک درست از مفهوم امنیت ملی ایران به مفهوم‌سازی جدید مقوله امنیت و امنیت ملی پرداخته و به بازشناسی بنیان های آن بپردازیم.
ساختار این پژوهش(پایان نامه) بر ۲ بخش استوار است که بخش نخست خود دارای ۲ فصل می باشد. در فصل اول که فصل مقدماتی است، طرح پژوهش ذکر می گردد که در آن به طور مشخص به سوال و هدف پژوهش، ضرورت پژوهش و پیشنه پژوهشی این سوال به همراه نقد پژوهشهای پیشین پرداخته شده است. در فصل دوم این بخش به بیان چارچوب نظری پایان نامه اختصاص دارد. در این فصل ضمن نقد نظریات مرسوم و سنتی امنیت ملی و بیان ناتوانی آنها در تحلیل امنیت ملی در ایران درصدد ارائه چارچوبی نظری مبتنی بر رابطه چهار بعدی تعاملات دولت/جامعه، جامعه/دولت، درون دولتی و در آخر درون جامعه ای است. بر اساس این مدل نظری با تشریح فرایند تحول مفهوم و نقش دولت براساس جامعه‌شناسی نو وبری، از یکسو جامعه هم از لحاظ تعاملات درون جامعه ای(بعد اول امنیت ملی) و هم به خاطر نقشی نسبی در شکل‌دهی به دولت(بعد دوم امنیت ملی) تحلیل می شود. از سوی دیگر دولت برخلاف نظر ایده‌آلیست‌ها صرفاً ابزار جامعه نیست و در عین تأثیرپذیری از جامعه نقش نسبتاً مستقل (نه کاملاً مستقل) از جامعه دارد که در این معنا هم روابط درون سازمانی دولت(بعد سوم امنیت ملی) و هم توانایی رخنه دولت در جامعه و بازسامان بخشی آن(بعد چهارم امنیت ملی)بررسی می شود.
در بخش دوم نیز در چهار فصل به ابعاد چهارگانه امنیت ملی و شاخص های آن پرداخته می شود. روند استدلالی هر چهار فصل نشان دادن شاخص هایی است که می تواند در صورت عدم کارکرد درست دولت و ناکارآمدی آن سبب تهدیدات امنیتی برای کل نظام سیاسی به طور اعم و نظام سیاسی ایران به طور اخص باشد. در انتهای هر یک از این فصول سعی شده است تا ارتباط ناکارآمدی تصمیم گیری و اجرایی یک دولت در یک نظام سیاسی با فراز و فرود روند تهدیدات امنیتی ترسیم گردد. از آنجا که این پژوهش سعی در ارائه یک سامانه نظری برای درک جامع تر تهدیدات امنیتی دارد، در بسیاری موارد ترسیم نحوه این ارتباطات به صورت نظری خواهد بود؛ هرچند ویژگی خاص بودن هر نظام سیاسی ما را وادار به ارائه ترسیم های درونزاد هر سیستم سیاسی خاص می نماید. بدین منظور در برخی موارد با ارائه شواهد و آمارهای خاص به تایید بیشتر مدل نظری پیشنهادی خود اقدام می شود.
بخش اول
کلیات
فصل اول:
طرح پژوهش
مقدمه و طرح سوال
بررسی مفهومی امنیت ملی یک کشور، چیستی آن، عوامل و مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده و قوام‌بخشی آن و نیز عوامل تهدیدکننده آن مستلزم ارائه تعریفی منطقی، منسجم و دارای نظامندی درونی است که بتوان در سایه آن در هنگام کاربست عملی آن بر یک کشور به تحلیلی درست از وضعیت آن کشور رسید. اهمیت داشتن یک درک نظامند از مولفه های تامین و یا تهدید امنیت ملی در ایران از این رو ضروری است که در پرتو روند های جدید بین المللی، مفهوم امنیت ملی هم توسعه موضوعی و هم عمق معنایی یافته است. به سخن دیگر هم حوزه های دیگر جامعه چون اقتصاد و فرهنگ، محیط زیست، توسعه انسانی و… دارای ماهیتی امنیتی شده اند که اهمال در ارزیابی امنیتی آنها سبب افول قدرت ملی و آسیب پذیری خواهد شد(بسط موضوعی) و هم خود مقوله امنیت دیگر تنها موضوعات مرتبط با سیاستگذاری سخت را در برندارد و چه بسا مهمتر از آن مولفه های نرم امنیتی چون رضایت یا نارضایتی ملی، توان یا عدم توان سیاستگذاری، انسجام و یا پراکندگی ملی را در بر میگیرد(عمق معنایی). روند های عام جهانی تاثیرگذار بر روند امنیتی شدن به شرح ذیل هستند:
الف: مسئله به هم وابستگی جهانی که در چارچوب جهانی شدن ضمن تغییر مفهومی مقوله امنیت و فراگیر کردن آن به عنوان یک عامل خارجی، محیط داخلی دولت‌ها را متأثر می‌گرداند^[۵] که به تبع این جریان مداخله‌گرا نوع نگرش‌ها و برداشت‌ها و انتظارات از دولت و مقوله امنیت را متأثر می‌گرداند. از اینرو اکنون شاهدیم که علاوه بر مقوله امنیت‌ در عرصه داخلی ابعاد جدیدتری برای مقوله امنیت پدیدار گشته است که از آن میان می‌توان امنیت روانی، محیط زیستی امنیت قضایی و … را مد نظر قرار داد.
ب: گسترش موج فراگیرنده دموکراتیزاسیون در عرصه جهانی است که به دلیل تغییر در برداشت‌ها و هویت جامعه درونی منافع و کنشهای منتج از آن نیز تغییر کرده است که این تغییر را می‌توان در تغییر در انتظارات از دولت و نقش‌های تصور شده برای آن دید.
علاوه بر موارد فوق نظام جمهوری اسلامی ایران به دلیل ماهیت رفتاری خود در معرض برخی روندهای تهاجمی ساختاری نیز قرار دارد که سبب می شود تا به عنوان یک عامل افزاینده روند امنیتی شدن بسیاری از حوزه ها سرعتی بیشتر از روند طبیعی خود داشته باشد. عامل ساختاری به دلیل احساس تهدید منافعی که از قدرت گیری نظام سیاسی ایران دارد سعی در برجسته سازی معضلات و امنیتی کردنِدوچندان حوزه های سابقاً غیر امنیتی ایران چون اقوام و مذاهب را دارد.
بنابراین سوال اصلی پژوهش با فرض چهار بعدی بودن مقوله امنیت ملی(تعاملات دولت/جامعه، جامعه/دولت، درون دولتی و در آخر درون جامعه ای) این است که:
مؤثرترین عامل تهدیدکننده امنیت ملی ایران چیست؟
پیشینه پژوهش
از میان نخبگان ایرانی که به مقوله «امنیت ملی» به طور کلان و امنیت ملی جمهوری اسلامی پرداخته‌اند آقای اصغر افتخاری است که کتب و مقالاتی را در این زمینه منتشر کرده‌اند. منسجم‌ترین اثر نظری ایشان کتاب «روش و نظریه در امنیت پژوهی» است که نظریه‌های روش‌شناسی تفسیر، انتقادی، رئالیسم، ایده‌آلیسم را مورد بررسی قرار داده است ولی در این کتاب از مباحثی چون تحلیل روند تحول جامعه‌شناختی تحول مفهوم امنیت ملی و اثرگذاری مردم مبحثی به میان نیامده است. تنها نکته‌ای که این کتاب از لحاظ مرجع امنیت از آن صحبت می‌کند بحث دوگانه مرجع دولتی و مرجع فردی امنیت یا مناظره لیبرالیسم و رئالیسم است.^[۶] به خاطر همین نقیصه است که نوشته حاضر سعی می‌کند که استدلال نماید بحث دوگانه مرجع امنیت به‌صورت دوگانه تناقضی یا فرد یا دولت نیست بلکه از نگاه جدیدتر نو وبری‌ها در مباحث امنیت دولت در دوره نسبتاَ (با تأکید بر نسبتاً) مستقل از جامعه است که می‌تواند از لحاظ مدیریتی در جامعه رسوخ کرده و آن را براساس هویت تصوری خود باز سازمان بخشد و از سوی دیگر این استقلال دولت نسبی است و از روندهای کلی جامعه چون دموکراسی و رأی مردم تأثیر می‌پذیرد. این نکته است که پژوهش‌های مطالعات امنیتی مبتنی بر رابطه دولت / جامعه از آن چشم‌پوشی کرده‌اند.
دومین کتابی که سعی می‌کند مفهوم امنیت ملی را در ایران با توجه به تحولات جدید بررسی کند کتاب «شرایط متحول امنیت ملی» است^[۷] که بیشتر به سطوح سه‌گانه امنیت ملی ایران (داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی می‌پردازد و از تحلیل چگونگی تحول و سازوکار تأثیرگذاری عوامل داخلی بر مفهوم امنیت ملی صرف‌نظر می‌کند.
کتاب سوم، مجموعه مقالات امنیت: ظرفیت‌ها و تعهدات و چالش‌های فراروی امنیت ملی ایران از انتشارات مؤسسه ابرار معاصر تهران است که سعی می‌کند گسترش امنیت ملی ایران را براساس تحولات منطقه‌ای بررسی کند و فاقد الگوی نظری امنیت ملی ایران است.^[۸]
چهارمین پژوهش مهم در زمینه امنیت ملی، کتاب «مطالعات امنیت ملی: مقدمه ای بر نظریات امنیت ملی در جهان سوم» تالیف آقای علی ربیعی است^[۹]. این کتاب به صورت توصیفی به طور مفصل به مواردی چون رویکردها، سطوح، ابعاد و مراجع امنیت می پردازد که اطلاعات داده ای خوبی در این زمینه فراهم می آورد. نقص بزرگ این کتاب عدم ارائه الگوی امنیتی است زیرا بیشتر مباحث کتاب بیان و تشریح نظریات پژوهشگران امنیت ملی از منظرهای گوناگون است. عدم توجه به پیوستگی و ارتباط مراجع امنیت با ابعاد امنیت نیز از دیگر نقص های آن است. نکته مهم دیگر در نقد این کتاب این است که به وضعیت خاص بودن امنیت ملی در کشورها توجه نکرده است و گویی جهان سوم یک کل یکپارچه و منسجم است.
به طور کلی کتب و مقالات درباره امنیت ملی ایران از دو مشکل جدی رنج می‌برند.
۱- فرض ثبات عناصر امنیت ملی و ناتوانی از تحلیل چگونگی تغییر مفهومی آن از بعد تغییر فرهنگ داخلی که به تعبیر علمی ابتلا به نوعی شیئیت‌انگاری در مفهوم ثابت امنیت ملی شده‌اند و پویایی‌هایی درون خود دولت و تحولات درون جامعه‌ای را مدنظر قرار نمی‌دهند.
۲- توقف روش توصیف از یکسو صرف تغییرات و عدم توجه به نقش دولت در رویکردهای جامعه‌محور و عدم توجه به نقش جامعه در رویکردهای دولت محور.
با توجه به مشکلات نظری پژوهش‌های فعلی درخصوص جایگاه عوامل فرهنگی درونی در شکل‌بندی امنیت ملی از یک سو سعی می‌کنیم از لحاظ نظری ارتباطی بین دو سر طیف نظریات امنیت ملی برقرار نماییم و آن را در چارچوب دولت نسبتاً مستقل/ جامعه تأثیرگذار بررسی کنیم. و از سوی دیگر با پرهیز از شیئیت‌انگاری دولت پویایی‌ها، رقابت‌های درون اجزاء و سازمان‌های دولتی و نقش آن در رخنه در جامعه و بازساماندهی آن و نیز تعاملات درون جامعه‌ای تأثیرگذار بر شکل‌بندی دولت را تحلیل کنیم.
سوال اصلی و فرضیه
سوال اصلی: مؤثرترین عامل تهدیدکننده امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران چیست؟
فرضیه: ناکارآمدی دولت مؤثرترین عامل تهدیدکننده امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است.
نمودار ترسیم چگونگی ارتباط متغییر ها
تعریف مفاهیم متغییرها:
کارآمدی و ناکارآمدی دولت:
در بین پژوهشگران علوم سیاسی معمولاَ مقوله کارآمدی دولت با مقوله ایفای وظایف دولت در ابعاد مختلف توسعه ارتباط دارد. به عنوان مثال از منظر دارون آسم اوغلو دولت ناکارآمد دولتی است که فاقد ظرفیت لازم برای استفاده انحصاری از زور، کنترل و مدیریت اقتصادی و تنظیم تعاملات اجتماعی است و بر عکس دولتی که در مشخصه های فوق وضعیت بهتری دارد، دولت کارآمد تلقی می شود. نکته مهم در این تقسیم بندی نسبی بودن مفاهیم کارآمدی و ناکارآمدی دولت نسبت به یکدیگر و نبود یک نمونه ایده آلی است.^[۱۰]
در فرهنگ دهخدا کارامدی را اینگونه تعریف کرده: آن که کارها را به نیکویی انجام دهد.
در کنفرانس سال ٢٠١٠ استکهلم در مورد کارکرد های دولت قوی و ضعیف و مقوله توسعه، دولتهای با مشخصات ذیل به عنوان دولتهای ناکارآمد و ضعیف معرفی شدند. دولتهایی که با فقدان سازماندهی مناسب سیاسی، فقر گسترده، ناامنی، عدم انجام کارویژه های رفاهی همراه هستند.^[۱۱]
در این پژوهش ما مقوله ناکارامدی و کارآمدی دولت را در ارتباط با تقسیم بندی دولتها از لحاظ انجام کالاهای عمومی سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی مورد بررسی قرار داده ایم که در فصل های آتی تشریح مفهومی خواهد شد.
امنیت ملی:
از امنیت ملی تعاریف متعدد ی ارائه شده است. پنه لوپه هارتلند معتقد است که امنیت ملی یعنی توانایی یک ملت برای تحقق موفقیت آمیز منافع ملی خود در هرجای دنیا و به نحوی که خود آنها می بینند.
مایکل لوه امنیت ملی را شامل سیاست دفاع ملی و نیز اقدامات غیر نظامی دولت برای تضمین ظرفیت کامل بقای خود به منظور اعمال نفوذ و حصول اهداف داخلی و بین المللی می داند.
جیاکومو لوچیانی امنیت ملی را به عنوان توانایی رویارویی در مقابل تجاوز از خارج تعریف می نماید.^[۱۲] همانگونه که ملاحظه می شود تعاریف فوق همگی مبنایی نظامی محور دارند و مهمترین بعد امنیت ملی را تهدید نظامی دولت های دیگر تلقی می کنند.
در پژوهشی براون لستر در سال ١٩٧٧ در مقاله ای تحت عنوان « بازتعریف مفهوم امنیت ملی» برآن است که هرچند از زمان جنگ جهانی دوم به بعد مولفه تهدید نظامی مهمترین بعد تعریف امنیت ملی است، اما موضوعاتی چون اقتصاد، جامعه، امنیت غذایی و آب و هوا در برخی کشورها جایگاه امنیتی برتری از مسائل نظامی پیدا نموده اند.^[۱۳] در همین راستا پرابهاکاران پالری در پژوهش ارزنده ای در سال ٢٠٠٨ امنیت ملی را شامل موضوعات متعددی چون‎ٌ؛ امنیت نظامی، امنیت اقتصادی، امنیت تامین منابع اولیه خام، امنیت مرزی، امنیت جمعیتی، امنیت انرژی، امنیت غذایی، امنیت اطلاعاتی، امنیت بهداشت و سلامتی، امنیت قومی، امنیت محیطی،امنیت سایبری و امنیت ژنی میداند^[۱۴] که نشان دهنده گذار از موضوعات سنتی به موضوعات مدرن است. در این پژوهش در بخش چارچوب نظری گونه شناسی تعاریف مختلف از نظر مرجع امنیت و نیز تعریف مورد اهتمام این پژوهش بیان می شود.^[۱۵]
فصل دوم:
چارچوب نظری، نظریه و مدل امنیت ملی
پیشگفتار:
در این فصل ابتدا تعریف جدیدی از مقوله امنیت با توجه به روندهای دوگانه عمق یابی مفهومی و بسط یابی حوزه ای ارائه می شود و سپس چارچوب نظری نووبری پایان نامه بیان می گردد. بهره گیری از این چارچوب نظری به این دلیل است که به نقش یابی نسبتاً مستقل دولت از جامعه تاکید می کند و همین امر نیز دست مایه این پژوهش برای ترسیم رابطه متغییر های فرضیه خود است که برتاثیر ناکارآمدی دولت بر امنیت ملی تاکید دارد. در این چارچوب نظری دولت صرفاً ابزار جامعه نیست و می تواند در عین وابستگی نسبی/استقلال نسبی خود بر ارکان مختلف نظام سیاسی تاثیر گذارد و در پایان این بخش الگوی ارتباطی و تاثیرگذاری ابعاد چارگانه امنیت ملی با تاکید بر نقش دولت ترسیم می شود.
۲-۱- تعریف امنیت ملی
یکی از برترین دغدغه‌های تحلیل پویشهای سیاسی داخلی یک کشور مسئله بررسی امنیت داخلی و ملی و رابطه آن با تغییرات مستحدثه در آن جامعه است که این امر به دغدغه‌ دیرپای تحلیل‌گران به گسترش مناظرات نظری در رشته علوم سیاسی در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ منجر شده است که علاوه بر توجه به بعد داخلی به تأثیرپذیریهای سیاست خارجی از این پویشهای داخلی نیز اشاره دارد.^[۱۶] هرچند این تأثیرگذاری پویشهای داخلی یک کشور بر تعریف مقوله امنیت به طور جدی تا دوران اخیر تحت تسلط جهانی شدن چندان برعرصه نظری تأثیر نگذاشت و تنها در دوران اخیر است که متفکران با توجه به وجود و ظهور تهدیدات متنوع و نیز گسترش نگرش جامعه بنیاد/ محور در تعریف امنیت و امنیت ملی، به تمرکز به روی مطالعات امنیتی گرایش دارند.^[۱۷] که سعی می‌کنند تأثیر جهانی شدن و تغییر در محیط امنیتی و نقش عوامل داخلی را در بازتعریف جهانی شدن در نظر بگیرند^[۱۸] اما به تعبیر برایان مابی به رغم این توجه هنوز مسئله بررسی فرایند تاریخی تحول تعریف امنیت بر دولت به عنوان کنشگر اصلی تحولات (چه به عنوان ابزار جامعه و چه به عنوان کنشگر مستقل از جامعه) توجه شده است^[۱۹] و همین امر به نظر هالیدی و هایدن سبب شده است تا باعث ناتوانی نظریه‌ها در فهم تغییرات شده و تعبیر مسلط از مفهوم امنیت، تعبیری ایستا و غیرتاریخی و ناظر به امر بقا باشد که طبیعتاً پویشهای واکنشی نیز راه‌حل نظامی/ انتظامی داشته باشند و نه فرهنگی/ اجتماعی^[۲۰] و از تغییرات و ابدعات نظری نیز روی برتابد.^[۲۱] به عنوان مثال باید بیان نمود که مثلاً تعریف مقوله امنیت بیش از وستفالیا امنیت دینی بود و نه ملی و پس از آن نیز تا انقلاب فرانسه امنیت ملی متوجه حفظ بقا و تداوم حکومت نخبگان حاکم بود.^[۲۲] اما مسئله غامض‌تر و پیچیده‌تر این است که دیدگاه های جدید در تعریف امنیت ملی نیز با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند. به سخن دیگر هرچند به رغم نگرش‌های سنتی، نگرشهای جدید متأثر از جهانی شدن مانند برخی تحلیل گران ایرانی مقوله امنیت پژوه^[۲۳] به تغییر تعریف امنیت ملی توجه می‌نمایند اما این نگرش مکانیزم و علل این تغییر مفهومی را بیان نمی‌نمایند. این نظریه‌ها می‌پذیرند که دولت دیگر در شرایط کنونی به عنوان کنشگری کاملاً مستقل و منفک از جامعه نیست که حفظ بقا و تداوم خود را امنیت ملی جلوه دهد و باید به نظرات محیط سیستم خود (جامعه) نیز توجه نمایند؛ اما فرایند تاریخی این تغییر نقش دولت و به تبع آن تعریف امنیت ملی همچنان مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.^[۲۴] بنابراین علاوه بر اینکه «مرجع تعریف امنیت» و نیز «موضوع امنیت» مهم است، «چگونگی» این تغییرات مفهومی امنیت/امنیت ملی نیز حائز اهمیت است.^[۲۵] این امر منجر به گسترش شیوه تحلیلی جامعه شناسی تاریخی برای فهم این فرایند تغییر شده است که بدین طریق به تحلیل تاریخی دولت برای مفصل‌بندی^[۲۶] بهتر ارتباط دولت با زندگی سیاسی امنیت، شهروندان خود در جامعه داخلی و نیز پیچیدگی‌های مفهوم شهروندی معاصر در قالب تعامل دولت/ جامعه می‌پردازد. که در نتیجه این رویکرد تعریف امنیت ملی مانند قبل در سایه تعارض داخل/ خارج منطقی نیست بلکه امری هم پیوسته‌اند.
بنابراین:
امنیت ملی یک دولت مجموعه شرایطی است که از یکسو رابطه تعاملی دولت/جامعه، جامعه/دولت، درون دولتی و درون جامعه ای را درنظر می‌گیرد که براساس آن هم حوزه نفوذ و تأثیرگذاری و کنترل سرزمینی، قانونی و اداری (بروکراتیک) دولت در جامعه مدنی گسترش می‌یابد و هم جامعه مدنی نیز به دلیل فرایند سیاسی شدن و موج دموکراتیزاسیون و نهادینه شدن آن در ضمن حمایت از دولت خواستار پاسخگویی دولت نیز هستند و از سوی دیگر امنیت ملی می بایست ناظر بر تعامل هماهنگ بخشهای مختلف دولت در راستای تعریف و اجرای منافع ملی و کارآمدی و تعامل بخشهای مختلف جامعه براساس رقابت/ همگرایی و نه تعارض/ واگرایی باشد.
بدین منظور در بخش بعدی به اختصار رویکرد جامعه‌شناسی تاریخی نو وبری را که از سوی مابی مورد استفاده قرار گرفته و به نظر می‌رسد توانایی تطبیق با تحلیل شرایط ایران را دارد، به منظور تحلیل چگونگی شکل‌گیری تعامل دولت/ جامعه بیان می‌کنیم.
۲-۲- جامعه‌شناسی تاریخی نووبری و مقوله تعریف امنیت
تعارض اصلی رویکردهای تاریخی‌نگر مقوله امنیت، با نظریه‌های مسلط قبلی ایستایی آنها از منافع و هویت‌هاست که آنرا به عنوان امر لایتغیر بیرون از رابطه تعریف می‌نمایند. به نظر سنت‌گرایان دولت از زمان ظهور خود در سال ۱۶۴۸ به عنوان دولت مدرن دارای تعریفی یگانه از مقوله امنیت در قالب حفظ بقا خود از طریق نظامی است و به همین دلیل است که در بسیاری از موارد واژه‌های «امنیت ملی» با «امنیت نظامی» یکسان انگاشته می‌شوند^[۲۷] نتیجه بدیهی این نگرش نادیده‌انگاری امکان تحول در جایگاه امنیت، عوامل تعیین کننده امنیت و عوامل برهم زننده امنیت است. منتقدان این نگرش برآنند مقوله امنیت ملی متأثر از رابطه دوسویه دوسطحی است. و یک سطح دولت‌ها متأثر از محیط داخلی برای تعریف امنیت هستند که بر آن تأثیر هم می‌گذارند و در سطحی دیگر خود دولت‌ها محیط داخلی نظامی بین‌المللی‌اند که با آن در تأثیر و تأثر به سر می‌برند.^[۲۸] نتیجه عملی این نگرش این است که دولت‌ها بدون ارجاع به جوامع داخلی خود در عصر جهانی شدن و گسترش دموکراتیزاسیون نمی‌توانند تعریف خودمحورانه و ثابتی از امنیت ملی داشته باشند و به تبع متغیر در ذهنیت و کنش‌های محیط داخلی تعریف امنیت ملی نیز تغییر می‌یابد. همانطور که سوینی بیان می‌کند:
«آنچه [دیگر] آشکار است این نکته است که بیشتر تعاریف امنیت ملی و بین‌المللی نهایتاً به مردم ارجاع می‌شود… تنها با ارجاع به نیازهای انسانها به منظور حفظ ارزشهای انسانی است که واژه «امنیت» معنی خود را باز می‌یابد و متحول می‌شود».^[۲۹]
اما این نکته ضروری در این برداشت این است که آیا ارجاع مفهوم امنیت به مردم به معنی گرایش به نظریه ابزار انگاری دولت است که دولت هیچ موجودیت مستقل از جامعه نداشته و امنیت ملی برآیند خواسته محیط سیستم سیاسی (جامعه) است؟ یا اینکه دولت به رغم وابسته بودن به جامعه تا حدی دارای استقلال بوده که می‌تواند به بازسازماندهی جامعه، شکل‌دهی آن و تأثیرگذاری بر مفهوم امنیت ملی بپردازد؟ بیشتر پژوهشگران برخلاف اتوپیاگرایی نگاه لیبرال‌های سیاسی در قالب صلح دموکراتیک (صلح و دموکراتیک: ۲۰۰۶) برآنند که نگاه بینابین تعامل بین دولت/ جامعه می‌تواند ما را در فهم پویایی و تغییرات مفهوم امنیت یاری نماید.^[۳۰]
این نوشته برآن است که براساس رویکرد قوام‌بخشانه دولت/ جامعه و رابطه متقابل این دو است که می‌تواند در فهم تعریف امنیت ملی ایران و پویایی آن در خلال دوره‌های مختلف و نظام‌های سیاسی مختلف باشد. از اینرو در چارچوب نظری جامعه‌شناسی تاریخی نو وبری مفهوم امنیت ملی در مورد رابطه متقابل دولت/ جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اهمیت اساسی این رویکرد این است که علاوه بر کمک بر آشکارسازی روابط دولت/جامعه و مهمتر از آن تلاش می‌کند تا به دولت به عنوان نهادی که از لحاظ تاریخی ساخته شده و تغییرپذیر و پویا است نگریسته شود و ابزار فهمی برای درک امکان‌پذیری تغییر در چارچوب نهادی خود دولت فراهم کند.^[۳۱] ایده اصلی برخواسته از این رویکرد استقلال نسبی دولت است. از این منظر تا حدی شبیه دیدگاه سنت‌گرایان است. اما به دلیل پذیرش تغییرپذیری دولت به تبع آن مفهوم امنیت ملی با آن در تعارض قرار می‌گیرد. به تعبیر پگی: «دولت مرا باید به عنوان یک نیروی اجتماعی متمایز [از جامعه] در نظر گرفت که براساس خواست‌ها و منافع خودش اقدام کرده و به صورت مستقلانه و گاهی آگاهانه ترتیبات و سیاست‌های خود را جهت می‌دهد».^[۳۲] این خصیصه مهمی برای دولت است چون از دیدگاه دولت‌ها برای ایفای کنشهای اجتماعی خود به جامعه خود تکیه می‌کند. بدین خاطر مایکل‌مان قایل به تفاوت در قدرت اجرایی مطلقه و قدرت زیرساختی دولت شده است^[۳۳] قدرت مطلقه دولت به معنی توانایی دولت به انجام اقداماتی بدون توجه به جامعه است در حالیکه قدرت زیرساختی به توانایی نفوذ دولت در جامعه و سازماندهی روابط اجتماعی آن دارد که این نفوذ نیازمند تعامل با جامعه و کسب رضایتمندی آنهاست. در حالیکه به تعبیر مان قدرت مطلقه اشاره به «یک سری کنشهای نخبگان» دارد که بدون گفتگوی معمولی و نهادینه شده با گروه های جامعه مدنی انجام می‌پذیرد.^[۳۴] نکته مهمی که منتقدان نگرش امنیتی سنت‌گرایان به آن توجه می‌کنند این است که قدرت استقلال داشتن دولت به آن حدی نیست که دولت قادر به انجام هر کاری باشد بلکه قدرت زیرساختی دولت، آنرا به گفتگوی با جامعه می‌کشاند که بازی حاصل جبری صفر نیست.^[۳۵]