محله به عنوان یک واحد اجتماعی ـ کالبدی از جمله عناصر تشکیل دهنده شهر است. محدوده محله قابل تعریف می‌باشد. حدود محله فاصله‌ای است که یک دانش آموز دبستانی، به صورت پیاده و حداکثر به فاصله زمانی یک ربع ساعت، بتواند از محیط مسکونی خود تا دبستان طی نماید. محله معمولاً کالبد سکونت و اشتغال ۷۰۰ الی ۱۲۵۰ خانوار با دامنه نوسان شعاع دسترسی پیاده ۳۰۰ الی ۳۷۵ متر (۴ تا ۵ دقیقه پیاده)است که با عناصر شاخص فرهنگی(مسجد(و آموزشی (دبستان)تعریف می‌شود. از جمله تسهیلاتی که باید در مرکز یک محله کوچک ارائه شوند عبارت از: مهدکودک، خرده فروشی‌های کوچک (نانوایی، بقالی)، فضای بازی کودکان، پارک کوچک، کتابخانه کوچک (باغات و زمین‌های زراعی و …)استفاده کرده و کاربری های مورد نیاز را در آن ها مکان یابی کنیم.
محله به عنوان یک و احد نسبتا همگن از بنیادی ترین عناصر تشکیل دهنده فضای شهر است. این واحد از تجمع، پیوستگی کم یا زیاد، معاشرت نزدیک، روابط محکم همسایگی و اتحاد غیر رسمی میان مردم به وجود می‌آید. محله در سازمان فضایی شهر از نظر وسعت، جمعیت و میزان همگنی در نقطه تعادل قرار دارد. برای تشکیل یک محله شهری شرایط چندی لازم است:

۱)دارا بودن یک حوزه جغرافیایی از شهر با و سعت کم یا زیاد.
۲)پیدایش و تکوین یک اجتماع کوچک از گروهی از مردم شهر.
۳)وابستگی اجتماعی میان گروهی از مردم (شکویی،۴۹:۱۳۶۵).
در انجام تقسیمات کالبدی – فضایی شهر های کوچک و متوسط اندام با توجه به وسعت شهر های مذکور به جای منطقه بندی از ناحیه بندی شهر به عنوان واحد مکانی – فضایی کلان استفاده می‌شود. فرایند محله بندی شهری مستلزم اتمام مرحله ناحیه بندی است. در مرحله تعیین و ترسیم محدوده واقعی محلات به دلیل حساسیت و اهمیت آن از فاکتور های فرمی و فرایندی بیشتر و روش کمی و کیفی بصورت توامان استفاده می‌شود. در شناخت محلات شهر یکی از مراحل اساسی، شناخت مراحل گسترش کالبدی – فضایی شهر است. بدین ترتیب هسته‌های اجتماعی شکل گرفته در طی زمان که عمومأ همگن ترند شناسایی می‌شوند. گام بعدی، توزیع پرسشنامه میان ساکنین هسته‌های شناسایی شده اولیه است. پس از جمع آوری پرسشنامه‌ها، پاسخ‌ها کد گذاری شده و به منظور سازمان دهی داده ها، به هر بلوک یک کد منحصر به فرد اختصاص داده شد. در ترتیب کد گذاری بلوک ها اصل هم جواری و شمول عوارض مد نظر قرار گرفت. با استخراج پاسخ ها از پرسشنامه و انتقال آن بر روی نقشه هایی با مقیاس ۱:۲۰۰۰، محدوده تقریبی برخی از محلات شهر شناسایی و بروی نقشه‌های مذکور ترسیم شد. پس از تولید نقشه محله بر اساس پرسشنامه و مصاحبه از ساکنین، از مجموعه فاکتورهای فرمی، کاربری های شاخص به ویژه کاربری تجاری خرید روزانه، مسجد، حسینیه، مدرسه ابتدایی در سطح محله شناسایی شده در مرحله قبل، مد نظر قرار گرفت و با ارائه پرسشنامه به متولیان هر یک از کاربری های فوق الذکر شعاع عملکردی هر کاربری (براساس آدرس مصاحبه شونده)به روی نقشه ۱:۲۰۰۰ ترسیم شد. به منظور تدقیق محدوده محله و متناسب سازی آن جهت استفاده در برنامه‌ها و طرح های شهری از شاخص های کمی چون وسعت، جمعیت، شعاع عملکردی (به ویژه در حوزه‌های نوساز محله)و شبکه ارتباطی برای نهایی سازی و ترسیم قطعی مرز محله استفاده شد.
فصل سوم
روش شناسی تحقیق
۳-۱- روش تحقیق و مراحل انجام کار
۳-۱-۱- روش تحقیق
روش تحقیق، مجموعه عملیات منظم و سیستماتیک و تجزیه و تحلیل منطقی آن برای رسیدن به یک هدف است.(حافظ نیا-۱۳۸۲-ص۴۵). هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که محقق شیوه ها و روش هایی را به منظور دست یابی دقیق‌تر، آسان‌تر، سریع‌تر به پرسش‌های تحقیق اتخاذ می کند (نادری و همکاران-۶).
. ﻧﻮع تحقیق پیش رو ﻛﺎرﺑﺮدی بوده و روش ﺑﺮرﺳﻲ آن نیز ” توصیفی – تحلیلی” اﺳﺖ، ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﻬﺮ رشت، و مطالعه موردی محله چمارسرای شهر رشت ﻣﻲ‌ﺑﺎﺷﺪ. در روش ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ به ﺟﻤﻊ آوری اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﺤﻘﻴﻖ، از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت (ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‌ای – اﺳﻨﺎدی) ، اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و همچنین بخش اعظم اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات میدانی تهیه شده است. و با بهره گرفتن از نرم افزارهای EXCEL و SPSS داده های اولیه مورد تجزیه تحلیل آماری قرار گرفتند. در ادامه نیز به کمک نرم افزار Auto cad به ترسیم نقشه و تحلیل اطلاعات پرداخته شده است. تجزیه تحلیل این داده ها مبنای آزمون و ارزیابی شرایط و نقش کاربری مدهبی در محله ی چمارسرا رشت بوده است و بدین منظور پرسشنامه های محقق ساخت، که متناسب با ماهیت تحقیق اند، طراحی شده است. همه سوالات پرسشنامه ها از نوع «بسته»بوده است که در آن بخشی به مولفه های مذهبی بودن و توسعه فضایی و کالبدی، ویژگی های خانوارهای ساکن، اختصاص داده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل همه ساکنین شهر رشت می باشد. واحد آماری این پژوهش ساکنین محله می باشند که با توجه به ماهیت تحقیق برای تعیین حجم نمونه گیری از جامعه آماری و تعیین پرسش شوندگان از فرمول کوکران استفاده شده است.
براساس فرمول کوکران:
t= اندازه متغیر در توزیع طبیعی
=q نسبت بقیه واحدها
=N حجم جامعه آماری
=P نسبت واحدهای دارای صفت مفروض
= d سطح اطمینان مورد نظر یا اشتباه پذیرفتنی است (رفیع پور،۳۸۳:۱۳۸۴).
۳-۱-۲- مراحل تحقیق
مراحل انجام این تحقیق شامل گردآوری داده ها، استخراج و تخلیص داده ها، تهیه نقشه های پایه، جداول و نمودارها، تحلیل داده ها ، آزمون فرضیات، نتیجه گیری و ارائه راهکارها می باشد.
۳-۱-۲-۱- روش گردآوری اطلاعات
داده های این تحقیق به دو شیوه گردآوری می شود:
مطالعات کتابخانه ای
مطالعات کتابخانه ای این تحقیق از طریق مراجعه به کتابخانه ها و آرشیو دانشگاه ها، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان راه و شهرسازی گیلان، شهرداری رشت، اداره اوقاف شهرستان و سایت های معتبر علمی انجام شده است.
مطالعات میدانی
حجم کار میدانی در مطالعه حاضر به لحاظ موضوع خاص آن بسیار وسیع می‌باشد. بدین منظور با توجه به سکونت محقق در محدوده مورد مطالعه و اشرافیت نسبی بر کم و کیف محله مورد مطالعه، با این وجود مراجعات مکرر با اختصاص دادن زمان زیادی صورت گرفت و برداشت اطلاعات میدانی وضع موجود از طریق مشاهدات عینی، تهیه عکس، تکمیل پرسشنامه تخصصی مرتبط و انجام مصاحبه حضوری با ساکنان، در زمینه‌های مورد نیاز انجام شد.
۳-۱-۲-۲- ابزار گردآوری اطلاعات
عمده ترین ابزارهای گردآوری اطلاعات عبارتند از: فیش برداری از کتب، گزارشات و منابع اصلی مرجع، عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای، جداول آماری، نقشه ها، ، مشاهده، مصاحبه با مسوولین شهری صاحب نظر و مطلعین محلی و تهیه پرسشنامه، بوده است.
۳-۱-۲-۳- روش تجزیه تحلیل اطلاعات
با توجه به ماهیت تحقیق حاضر در این مجموعه در مراحل مختلف کار از روش های گوناگونی نیز استفاده شده است تا هدف اصلی تحقیق بر خوانندگان محقق شود بدین منظور از روش های تحلیل کیفی استفاده شده است. در این مرحله اطلاعات جمع آوری شده طبقه بندی و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در فرایند تحلیل از مدل های زیر استفاده شد:
-الگوی تحلیلی SWOT
روش تحلیل SWOT یک ابزار عمومی است، هم برای آنالیز محیط درونی (نقاط قوت وضعف)و هم آنالیز محیط بیرونی (فرصت‌ها و تهدیدها)است. در این مرحله با بهره گرفتن از تکنیک الگوی تحلیلی SWOT اطلاعات گردآوری شده در مراحل قبل، ابتدا در چهار دسته به عنوان عوامل چهارگانه استراتژیک SWOT (نقاط قوت و نقاط ضعف به عنوان درونی و فرصت‌ها و تهدیدها به عنوان عوامل محیط بیرونی) طبقه بندی شده و مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. پاره ای از داده ها نیز با بهره گرفتن از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل واقع شد.
-نرم افزار -Auto cad
برای تهیه نقشه ها ی مورد نیاز استفاده شده است.
۳-۱-۲-۴- روش تجزیه تحلیل اسناد و مطالعات تاریخی
ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ ﺟﻤﻊ آوری اﻃﻼﻋﺎت در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﻧﻮﺷﺘﻪ‌ﻫﺎی ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻲ‌ﺑﺎﺷﺪ. ﻫﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﻗﺎﻳﻊ ﮔﺬﺷﺘﻪ، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ای وﻗﺎﻳﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﻋﻠﻴﺖ وﻗﺎﻳﻊ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎیی ﻛﻨﻮﻧﻲاﺳﺖ (ﻧﺒﻮی،۱۲۵:۱۳۵۰). ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﺘﻘﺎدی اﺳﻨﺎد و ﺑﻘﺎﻳﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ روش ﺗﺎرﻳﺨﻲﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ‌ﺷﻮد. روش ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺎ ﺣﺪی ﺷﺒﻴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻴﺪاﻧﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻫﺪف ﻫﺮ دو ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺠﺰا
در این تحقیق تحلیل اسنادی از طریق مطالعات تاریخی است.
۳-۱-۲-۵- روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ارزﻳﺎﺑﻲ
۳-۲- جامعه آماری، نمونه و حجم آن
۳-۲-۱- جامعه آماری
مجموعه فضای شهری رشت در این تحقیق به عنوان جامعه آماری این تحقیق است. این جامعه آماری شامل ۲۵۲۱خانوار می باشد.
۳-۲-۲- جامعه نمونه
جامعه نمونه این تحقیق شامل محله چمارسرا کلان شهر رشت می­باشد. کل محدوده مورد مطالعه ۴۸ هکتار است و جمعیتی بالغ بر ۱۰۵۹۰ نفر که تعداد خانوار این محدوده ۲۵۲۱ خانوار است.
۳-۲-۳- حجم نمونه و روش انتخاب نمونه ها
نمونه عبارت است از مجموعه ای از نشانه ها که از یک قسمت، یک گروه یا جامعه ای بزرگتر انتخاب می شود. به طوری که این مجموعه معرف کیفیات و ویژگی های آن قسمت، گروه یا جامعه بزرگتر باشد (نادری و سیف نراقی،۱۳۸۳: ۱۶۳).
در این تحقیق جهت برآورد خانوار براساس میزان حجم نمونه از جدول کوکران استفاده شده است. طبق این فرمول، حجم نمونه۳۸۵ مورد با ضریب دقت … محاسبه گردید. و بر این اساس تعداد ۳۸۵ پرسشنامه در منطقه مورد مطالعه تکمیل گردید.