عملکرد خانواده به طور معنا داری با مصرف مواد فرد ارتباط دارد و یک سیکل معیوب و اغلب چند نسلی در رابطه با مشکلات مرتبط با اعتیاد را ایجاد می‌کند. عوامل خانوادگی، شامل آسیب شناسی روانی والدین، تعارض خانوادگی، جدایی ارتباطی و نارسایی های والدینی، همه پیش‌بینی کننده­ های قوی از شروع مصرف مواد و سوء مصرف مواد هستند (توبلر و کومرو^[۲۱۵]، ۲۰۱۰).

ابعاد عملکرد خانواده

خانواده­ای که دارای عملکرد سالم است در حوزه های الگوهای تعاملی به صورت مثبت و موفق عمل می‌کند. ۶ حوزه که به ما یک شناخت کلی و منطقی از شیوه هایی که خانواده با اعضا و دنیای پیرامونی خود استفاده می‌کنند، وجود دارد که شامل حل مشکل، ارتباط، تخصیص نقش، پاسخ دهی عاطفی، دلبستگی عاطفی و کنترل رفتار می‌باشد. هیچ بعدی به تنهایی نمی تواند عملکرد خانواده را خوب یا بد نشان دهد، اما هر یک از این ابعاد می‌توانند مبنایی برای شیوه های ثمربخش یا غیرثمربخش در پرداختن به چالش های زندگی خانوادگی باشند (گرفیلد^[۲۱۶]، ۲۰۰۴).

حل مشکل^[۲۱۷]

حل مشکل به توانایی خانواده در حل مشکلات در سطحی که عملکرد مؤثر خانواده حفظ شود، برمی گردد. مشکلات خانواده می‌تواند به مشکلات ابزاری^[۲۱۸] و مشکلات عاطفی^[۲۱۹] تقسیم شوند. مشکلات ابزاری به موضوعاتی نظیر، نیازهای اساسی انسان از جمله پول، غذا، خانه، لباس و حمل و نقل را شامل می شود و مشکلات عاطفی به موضوعاتی نظیر احساسات، هیجاناتی همچون عصبانیت یا افسردگی که ممکن است در خانواده ها گسترش پیدا کند، برمی گردد (کیتنر^[۲۲۰]، هرو و گلیک^[۲۲۱]، ۲۰۱۰). خانواده هایی که دارای بهترین عملکرد هستند قادرند هم مشکلات ابزاری و هم مشکلات عاطفی خود را مدیریت کنند در حالی­که خانواده های که حتی نمی توانند با مشکلات ابزاری شان به خوبی برخورد کنند، دارای حداقل عملکرد بهینه هستند و به ندرت قادرند با موضوعات عاطفی شان که از خانواده نشأت گرفته برخورد کنند (دپاول، ۲۰۰۶).

ارتباط^[۲۲۲]

فرایند ارتباط در خانواده، یکی از زمینه‌های مورد علاقه مشاوران در خانواده درمانی است (نوابی نژاد، ۱۳۸۳). ارتباط مؤثر در مدل های عملکرد خانواده، یک موضوع مهم و بنیادی است. ارتباط به تبادل اطلاعات در درون خانواده اطلاق می شود. ارتباط همچنین می‌تواند به ابزاری و عاطفی، آشکار و پنهان، مستقیم یا غیر مستقیم تقسیم شود. ارتباط آشکار در مقابل ارتباط پنهان بر محتوای پیام دلالت می‌کند که آیا پیام به روشنی یا در لفافه یا تیره و تار و مبهم بیان می شود. ارتباط مستقیم در مقابل ارتباط غیر مستقیم این گونه است که آیا پیام ها به صورت صحیح افراد را مورد خطاب قرار می‌دهد یا تمایل دارد که به افراد دیگری منحرف شود (کیتنر، هرو و گلیک، ۲۰۱۰).

خانواده هایی که دارای عملکرد مطلوب هستند، تمایل دارند که به صورت مستقیم در حوزه های ابزاری و عاطفی ارتباط برقرار کنند. اعضای خانواده نسبت به بحث درباره موضوعات مختلف با یکدیگر احساس آزادی می‌کنند و به خاطر عقاید متفاوت شان قابل احترام هستند و احساسات شان را به یکدیگر بدون ترس از عقوبت یا سوء تفاهم به صورت مستقیم نشان می‌دهند (گرفیلد^[۲۲۳]، ۲۰۰۴). از نظر واتزلاویک^[۲۲۴]، باوین و جکسون^[۲۲۵] (۱۹۶۷) ارتباط می‌تواند به دو دسته دیگر هم تقیسم شود. ۱) ارتباط دیجیتال^[۲۲۶] که در آن پیام ها در داخل صحبت ها و نوشته ها نهفته است. معنای پیام ها بر مبنای معنای ظاهر لغات مشخص می شود مانند این جمله، امروز هوا آفتابی است. در ارتباط چنین جمله ای حقایق به وسیله کدهای کلامی انتقال داده شده است. ۲) ارتباط آنالوگ^[۲۲۷] که در برگیرنده تمامی اطلاعات غیرکلامی است که شامل ژست ها، وضعیت اندام های بدن، حرکات صورت، تن صدا، وزن، ریتم و آهنگ لغات کلام می‌باشد. این نوع ارتباط در شعر، موسیقی، نقاشی و دیگر جلوه های هنر می‌تواند تظاهر داشته باشد.

تخصیص نقش^[۲۲۸]

نقش های خانوادگی به الگوهای تکراری رفتار اطلاق می شود که از طریق آن اعضای خانواده، عملکردهای خانواده را به انجام می رسانند. این ها شامل تدارک منابعی نظیر، تأمین غذا، لباس و سرپناه است. خانواده همچنین نقش پرورش دهنده، حمایتی، گرمی و صمیمیت، اطمینان دهی را نسبت به خانواده ایفا می‌کند. تخصیص نقش، به الگوهای خانوادگی واگذاری نقش ها به اعضای مختلف خانواده اطلاق می شود. نقش ها به شیوه ای در خانواده توزیع می شود که از جانب اعضای خانواده احساس شود، عادلانه است (کیتنر، هرو و گلیک، ۲۰۱۰). نقش های شایعی که در خانواده ها می توان یافت عبارتند از:

– رهبری^[۲۲۹]: فردی که تصمیم گیری نهایی در خانواده به عهده اوست.

– بلاگردان^[۲۳۰]: فردی است که در خانواده مشکلات را به جای دیگران به جان می خرد.

– منتقد^[۲۳۱]: فردی است که به عملکرد افراد خانواده معمولاً ایراد می‌گیرد و نق می زند.

– عاقل^[۲۳۲]: فردی است که با عقل و منطق، مشکلات افراد خانواده را حل می‌کند.

– بیمار^[۲۳۳]: فردی است که در خانواده همیشه بیمار است و احتیاج به مراقبت دارد (بینا و نیک اختر، ۱۳۷۵).

خانواده هایی که دارای بهترین عملکرد هستند مطمئنند که همه نیازهای خانواده قابل تحقق هستند. تخصیص مسئولیت ها در خانواده منطقی است و فشار اضافی بر یکی یا دیگر اعضا وارد نمی شود (دپاول، ۲۰۰۶).

پاسخ دهی عاطفی^[۲۳۴]

پاسخ دهی عاطفی ‌به این موضوع می پردازد که آیا اعضای خانواده می‌توانند به طیف کاملی از احساسات تجربه شده از طریق وجود انسانی شان، آشکارا پاسخ دهند. یا آیا هیجان تجربه شده با محرک فراخوان آن یا بافت موقعیتی که در آن به وجود آمده هماهنگ است. دو طبقه از عاطفه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. هیجانات مرتبط با بهزیستی و رفاه که عبارت است از: عاطفه، گرمی، مراقبت، حمایت، عشق، تسلی، خوشحالی و لذت می‌باشند و هیجانات اضطراری که شامل: عصبانیت، ترس، غمگینی، ناامیدی و افسردگی است (کیتنر، هرو و گلیک، ۲۰۱۰). در خانواده های سالم، افراد دارای ظرفیت تجربه طیف کاملی از هیجانات هستند. تجربه هیجانی، شورمندی منطقی و مداومی است که به خاطر اضطراب و اجتناب از اعضای دیگر خانواده به وجود نیامده است. اگرچه ممکن است در تجربه یک عاطفه ویژه، اعضای خانواده ظرفیت کمتر یا بیشتری داشته باشند، خانواده هایی که دارای بهترین عملکرد هستند قادرند خودشان را با این شرایط تطبیق دهند، در صورتی که عملکرد خانواده را آشفته نکند. تشخیص ظرفیت ها و محدودیت های اعضای خانواده و توانایی برای تطبیق با آن، در واقع بخشی از آن چیزی است که به صورت عملکرد مطلوب خانواده تعریف می شود (دپاول، ۲۰۰۶).

دلبستگی عاطفی^[۲۳۵]