۲-۴-۲-۱- خانواده الگوهای پردازش اطلاعات

این الگوها بر روش­هایی تأکید ‌می‌کنند که از طریق گردآوری اطلاعات و سازماندهی آن­ها، درک مشکلات و ارائه راه ­حل­هایی برای آ­ن­ها و توسعه مفاهیم و زبان برای انتقال راه ­حل­ها، شور و شوق انسان را برای درک جهان افزایش می­ دهند. بعضی از این الگوها، مفاهیم و اطلاعاتی برای فراگیران فراهم می­نمایند؛ مثل الگوی کسب مفهوم؛ برخی الگوها بر مفهوم­سازی و فرضیه سازی و تحلیل و آزمون فرضیه تأکید ‌می‌کنند؛ مثل تفکر استقرایی؛ برخی دیگر بر تفکر خلاق تأکید ‌می‌کنند؛ مثل بدیعه پردازی؛ و برخی نیز برای افزایش توانایی ذهنی طراحی ‌شده‌اند. صرف نظر از جنبه­ های تاکیدی این الگوها، هدف مشترک آن­ها پرورش کاوشگری در فراگیران است (قورچیان، ۱۳۷۹).

جدول ۲-۱- خانواده ها ی تدریس پردازش اطلاعات و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).

۲-۴-۲-۲- خانواده الگوهای تعامل اجتماعی

این دسته از الگوها گروه – محور بوده و هدف اصلی آن­ها ایجاد مهار­ت­ها یا قابلیت ­های اجتماعی است. به عبارتی دیگر اعطای مهارت­ های لازم به فراگیران برای مشارکت فعال در عرصه اجتماعی است. این مجموعه از الگوها با بهره گرفتن از راهبردهای مشارکتی در فرایند یاددهی یادگیری، در دانش ­آموزان تعهد اجتماعی ایجاد ‌می‌کنند. این الگو به دانش ­آموزان کمک ‌می‌کنند تا از طریق بررسی کاوشگری­جمعی، ساخت دانش را فراگیرند (قورچیان، ۱۳۷۹).

جدول ۲-۲- خانواده­های تدریس اجتماعی و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).

۲-۴-۲-۳- خانواده الگوهای رفتاری

هدف اساسی ایجاد رفتارهای مشخص در فراگیران ‌می‌باشد. این الگوها برنامه هایی برای کاهش ترس­های مرضی، آموختن و حساب کردن، رشد مهارت­ های ورزشی و اجتماعی، جایگزین کردن آرامش و آسایش به جای اضطراب و آموختن پیچیدگی­های مهارت­ های فیزیکی، اجتماعی و ذهنی لازم برای هدایت یک هواپیما یا شاتل فضایی تدوین نمود­ه­اند. مبنای نظری این الگوها را مکتب رفتارگرایی تشکیل می­دهد و جهت رسیدن به اهداف موردنظر از اصول و تکنیک­های رفتاری حداکثر استفاده را ‌می‌کنند. مثل؛ آموزش مستقیم گانیه، یادگیری درحد تسلط بلوم و بلاک، یادگیری برنامه­ ریزی شده اسکینر و غیره.

جدول ۲-۳- خانواده­های تدریس سیستم­های رفتاری و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).

۲-۴-۲-۴- خانواده الگوهای رشد ویژگی­های فردی

این خانواده شامل الگوهایی هستند که مهم­ترین ویژگی آن­ها فردمحوری است. استفاده از این الگوها ضمن اینکه ویژگی­های مثبت شخصیتی از قبیل «اتکاء به نفس، استقلال، خود ارزشی، خود پنداره و اراده فراگیران» را ایجاد و تقویت ‌می‌کنند، موقعیت­هایی را فراهم می­سازند که با بهره گرفتن از آن­ها معلم می ­تواند در نقش درمانگر ظاهر شده و از طریق برقراری رابطه قوی عاطفی با فراگیران به مداوای روحی آن­ها بپردازد، مثل الگوی ایفای نقش، بدیعه پردازی.

جدول ۲-۴- خانواد­ه­های تدریس سیستم­های رفتاری و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).

۲-۴-۳- روش های تدریس

صفوی (۱۳۷۵) روش تدریس را به صورت زیر تعریف نموده است؛ روش تدریس عبارت است از راه منظم، با قاعده و منطقی برای ارائه درس ‌می‌باشد.

گیج و برلاینر^[۳۳] (۱۳۷۴)، روش تدریس را به شرح زیر تعریف نموده ­اند؛ روش تدریس عبارت است؛ از یک الگوی بازرخداد رفتار تدریس، قابل اجرا در موضوعات مختلف درسی، که مشخصه تنها یک معلم نیست و به یادگیری ارتباط دارد.

۲-۴-۳-۱- روش­های تدریس مبتنی بر انتقال مستقیم

روش­های تدریس مبتنی بر انتقال مستقیم شامل روش یادسپاری، روش سخنرانی و روش نمایش علمی ‌می‌باشد که در زیر به اختصار به آن­ها اشاره می­گردد:

۱- روش یادسپاری

روش یادسپاری یکی از قدیمی­ترین و متداول­ترین روش­های آموزش در فرایند یاددهی- یادگیری به ویژه در رشته­ هایی چون آموزش زبان، ادبیات و تاریخ است. هدف اصلی این روش ایجاد مهارت دریافت درست اطلاعات و ذخیره­سازی آن­ها در حافظه، به منظور بازیافت و به کارگیری آن­ها در فعالیت­های مختلف علمی است. یادسپاری فعالیتی است که در تمام طول زندگی همیشه همراه ماست. ما در تمام مراحل زندگی ناگزیریم بسیاری از کلمات، رویدادها، مفاهیم و قوانینی را که پیش از ما ساخته و ارائه ‌شده‌اند به حافظه بسپاریم تا بتوانیم با جهان پیرامون خود ارتباط برقرار کنیم. اما بسیاری از افراد دیدی منفی نسبت به روش یادسپاری در محیط­های آموزشی دارند. آنان بر این باورند که در دنیای انفجار اطلاعات یادسپاری و یادآوری تمام یافته ­های علمی ممکن نیست و ‌بنابرین‏ نمی­تواند جایگاه مؤثر و ارزشمندی در فرایند آموزش داشته باشد، از این رو معلمان و مجریان برنامه ­های درسی باید شرایطی را فراهم کنند که دانش ­آموزان به جای انباشت فراورده­های علمی در ذهن، روش کسب اطلاعات و کاربرد آن­ها را بیاموزند (ماتیوز^[۳۴]، ۱۹۹۴).

۲- روش سخنرانی

روش سخنرانی در نظام­های آموزشی سابقه­ای طولانی دارد. به طوری که از زمان یونان باستان تاکنون مورد استفاده اکثر معلمان در سراسر جهان به ویژه در دروس دانشگاهی است. به گفته وول فولک^[۳۵] (۱۹۹۵) یک پنجم تا یک ششم وقت فعالیت­های آموزشی در کلاس درس صرف سخنرانی می شود. ارائه مفاهیم به طور شفاهی از طرف معلم، و یادگیری آن­ها از طریق گوش دادن و یادداشت برداشتن از طرف دانش ­آموزان اساس کار این روش را تشکیل می‌دهد؛ به همین دلیل بعضی این روش را روش توضیحی یا نمایی نیز گفته­اند (به نقل از شعبانی، ۱۳۹۰) .

این شیوه آموزشی، از حالت یک طرفه برخوردار است و جزو روش خطی شمرده می­ شود. در این روش آموزشی، توضیح و توصیف پدیده ­ها از سوی معلم نقش عمده­ای دارد و معلم محور است. هدف عمده این روش، انتقال دانش است. روش سخنرانی برای گروه ­های بزرگ مناسب است و ‌بنابرین‏ تعداد زیادی از فراگیران می ­توانند از آن بهره­مند شوند ( فتحی آذر، ۱۳۸۲).

۳- روش نمایش علمی

یکی از روش­های قابل اجرا در یادگیری مهارت­ های عملی، به ویژه در موقعیت­هایی که امکانات و تجهیزات برای آموزش محدود باشد، روش نمایش علمی است که سابقه نسبتا طولانی دارد، و در این روش دانش ­آموزان مهارت­ های خاص را بر اساس دیدن، شنیدن و تمرین کردن چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی می­آموزند. بعضی از متخصصان، اصطلاح روش نمایش علمی را مرکب از توضیح و نمایش یک مهارت تازه به گروه بزرگی از دانش ­آموزان، و سپس انجام تمرین­های منظم از طرف دانش ­آموزان می­دانند (جویس و ویل^[۳۶]، ۱۹۹۲؛ به نقل از شعبانی، ۱۳۹۰).

۲-۴-۳-۲- روش­های تدریس مبتنی بر تعامل

روش­های تدریس مبتنی بر تعامل شامل روش مشارکتی، روش پرسش و پاسخ و روش مشارکتی ‌می‌باشد که در زیر به اختصار به آن­ها اشاره می­گردد:

۱- روش مشارکتی