۱-۱-۵-۲: وکالت تسخیری

وکالت تسخیری وکالتی است که از طرف دادگاه در امور کیفری برای دفاع از متهم به وکلای دادگستری ارجاع می‌شود.

در دعاوی کیفری شاکی و متهم حق‌دارند که از وکیل استفاده نمایند و اگر متهم توانایی مالی برای انتخاب و معرفی وکیل نداشته باشد می‌تواند از دادگاه درخواست کند تا برای او وکیلی تعیین نماید. اگر دادگاه تشخیص دهد که متهم قادر به انتخاب وکیل نیست با بهره گرفتن از بودجه دادگستری برای متهم وکیل انتخاب می‌کند. البته در جرائمی که مجازات آن‌ ها حسب مورد اعدام، قصاص نفس یا سنگسار و یا حبس ابد است چنانچه متهم شخصاً وکیل معرفی نکند دادگاه مکلف است برای او وکیل تسخیری تعیین نماید، حتی اگر شخص متهم چنین درخواستی را نکند. در جرائم منافی عفت عمومی متهم حق دارد از حضور یا معرفی وکیل برای خود امتناع کند.

وکیل تسخیری که از طرف دادگاه انتخاب می‌شود قابل‌تغییر از سوی متهم نیست، مگر در مواردی که وکیل تسخیری یا همسر یا فرزند او دارای نفع شخصی در قضیه باشند یا رابطه خویشاوندی بین وکیل با یکی از اصحاب پرونده وجود داشته باشد و مواردی ‌از این دست که بی‌طرفی ‌و امانت وکیل را دچار شائبه نماید. (موارد مذکور در ماده ۱۸۷ قانون آیین دادرسی کیفری احصاء شده است^[۳۳]).

همچنین وکیل تسخیری نمی‌تواند از عهده وکالت تسخیری سر باز زند چون طبق قانون وکالت هر وکیل باید در سال سه بار وکالت تسخیری و آن‌هم به صورت رایگان انجام دهد.

۱-۱-۵-۳: وکالت معاضدتی

وکالتی است که از طرف کانون وکلا در امور مدنی مثل تقسیم ارث، تخلیه عین مستاجره، خلع ید، طلاق، به وکلای دادگستری ارجاع می‌شود. برای بهره‌مندی از این تأسیس مفید، متقاضی (خواهان یا خوانده) باید درخواست خود را به دبیرخانه مؤسسه‌ معاضدت مستقر در کانون وکلای مرکز تقدیم کند و کسانی که دور از مرکز زندگی می‌کنند می‌توانند این درخواست را به دفتر دادگستری محل اقامت خود تسلیم نمایند.

سپس دفتر دادگستری یا کانون تقاضانامه را به انضمام مستندات و مدارک لازم به دبیرخانه معاضدت می‌فرستد. اگر مؤسسه‌ معاضدت قضایی لازم بداند می‌تواند از متقاضی توضیحاتی بخواهد و برای این امر از او دعوت کند.

همچنین کانون‌های وکلای دادگستری و هیات اجرایی ماده ۲ آئین‌نامه اجرایی ماده ۱۸۷ برنامه سوم توسعه مکلف به تأمین وکیل معاضدتی برای اشخاص بی‌بضاعت یا اشخاصی که قادر به پرداخت حق‌الوکاله هنگام انتخاب وکیل نیستند، می‌باشند. تشخیص بی‌بضاعت بودن یا عدم توانایی اشخاص برای پرداخت حق‌الوکاله با دادگاه مرجع رسیدگی به دعوی است و برای تحقق این منظور روسای کل دادگاه‌ها در حوزه قضایی با همکاری مؤسسات معاضدت قضایی کانون‌های وکلا در استان‌ها و هیات ماده ۲ آئین‌نامه اجرایی ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه برابر مقررات مربوط عمل خواهند کرد.

وکیل منتخب مکلف است قرارداد حق‌الوکاله تنظیم کند و نسخه دوم قرارداد را با رسید وکالت‌نامه به دبیرخانه معاضدت قضایی بفرستد و پس از خاتمه رسیدگی اگر موکل برنده دعوی شود و به‌اصطلاح محکوم‌له باشد یک‌پنجم حق‌الوکاله را وصول و به صندوق کانون پرداخت کند مگر اینکه ثابت کند که دریافت حق‌الوکاله قانوناً ممکن نیست. چنانچه تقاضای انتخاب وکیل معاضدتی رد شود متقاضی می‌تواند ظرف ده روز از این تصمیم به هیات مدیره کانون شکایت کند. رأی‌ این هیات در خصوص رد ا پذیرش درخواست قطعی است.

وکلای دادگستری^[۳۴] و مشاوران حقوقی وظیفه‌دارند هرساله در سه دعوی حقوقی به عنوان معاضدت قبول

وکالت نمایند و اگر موکل محکوم‌له واقع گردید حق‌الوکاله قانونی ازآنچه که وصول شد به او پرداخت

می‌شود. ازاین‌رو کسانی که قدرت پرداخت حق‌الوکاله ندارند می‌توانند از کانون وکلا یا هیات اجرایی ماده ۲ آئین‌نامه اجرایی ماده ۱۸۷ و یا از روسای حوزه قضایی تقاضای معاضدت نمایند مشروط به اینکه دعوی واقعی بوده و راجع به شخص متقاضی باشد.

۱-۱-۵-۴: وکالت اتفاقی

برابر قانون، غیر از وکلای مجاز هیچ‌کس نمی‌تواند در جلسه دادگاه به سمت وکالت مداخله نماید. مگر به طور اتفاقی و آن‌هم به صورت محدود این نوع وکالت در ماده ۲ قانون وکالت مطرح‌شده است. در این ماده چنین آمده که اشخاصی که دارای معلومات کافی برای وکالت باشند ولی شغلشان وکالت نباشد اگر بخواهند برای اقربای نسبی یا سببی خود تا درجه دوم از طبقه سوم وکالت نمایند ممکن است در سال سه نوبت در صورت صدور مجوز، وکالت اتفاقی نمایند.

برای انجام وکالت اتفاقی (موقت) نیاز به صدور مجوز می‌باشد، لذا متقاضی باید درخواست کتبی خود را در دفتر کانون وکلا ثبت نماید. برای هر مورد وکالت اتفاقی باید درخواست جداگانه با ضمایم کامل تهیه و تسلیم کانون گردد. پس از تقدیم درخواست کانون حق دارد تا به منظور سنجش توان علمی و تجربی متقاضی از او مصاحبه و ‌اختیار به عمل آورد. درهرحال پذیرش یا رد درخواست با کانون است و صرف ارائه مدارک و مدرک تحصیلی حقی برای ‌درخواست کننده ایجاد نمی‌کند.^[۳۵]

۱-۱-۶: تعهدات طرفین

با انعقاد عقد وکالت، وکیل و موکل در برابر یکدیگر حق و تکلیف یافته، دارای روابط حقوقی، وظایف و مسئولیت‌های متقابلی می‌شوند. تعهدات وکیل در برابر موکل یا به طور مستقیم ناشی از عقد وکالت است، یا به طور غیرمستقیم؛ تعهداتی که به طور مستقیم متأثر از عقد وکالت‌اند، ناشی از ذات عقد مذبور بوده، صرف تحقق یافتن عقد، موجب مسئولیت وکیل می‌شوند و تعهدات اصلی وکیل به شمار می‌روند.

۱-۱-۶-۱: تعهدات و تکالیف وکیل

با مستفاد از ماده ۶۶۶ قانون مدنی می‌توان گفت که وکیل در حکم امین است و فقط در صورت تعدی و تفریط در اختیارات، مسئول خواهد بود. ‌بنابرین‏ برای اینکه وکیل متصف به صفت امانت باشد و مسئول شناخته نشود، باید اولاً در حدود اذنی که موکل به او داده است امور مورد وکالت را انجام دهد. ثانیاًً باید رعایت غبطه و صلاح موکل را در محدوده‌ای که قانون ترسیم کرده، بکند. مثلاً اگر موکل وکالت بر فروش خانه‌اش را به وکیل بدهد و قیمتی برای آن تعیین نکند و وکیل خانه‌ای که ۵۰ میلیون ارزش دارد را به ۲۰ میلیون بفروشد در اینجا غبطه و صلاح موکل را رعایت نکرده است. ولی اگر بگوید کمتر از ۴۵ میلیون نفروش و اگر وکیل ۲۰ میلیون بفروشد، در اینجا خارج از اذن موکل عمل ‌کرده‌است.‌‌ بر این اساس مهم‌ترین تعهدات وکیل عبارت‌اند از:

۱٫ انجام مورد وکالت در حدود اذن موکل

۲٫ رعایت غبطه و مصلحت موکل

۳٫ تقدیم حساب دوران وکالت و استرداد اموال و اسناد موکل

۴٫ حفظ اسرار موکل

۵٫ وکیل حق توکیل به دیگری ندارد. مگر اینکه موکل صراحتاً این حق را به وی داده باشد

۱-۱-۶-۱-۱: انجام مورد وکالت در حدود اذن موکل