واژهنامه نجومی و تنجیمی بندهشن- فایل ۳۵ – منابع مورد نیاز برای مقاله و پایان نامه : دانلود پژوهش های پیشین |
(منازل قمر)
* پَها: خانه چهارم ماه. از ۱۰ درجه گاو تا ۲۳ درجه و ۲۰ دقیقه همان برج.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بسامد و خوانش: نام این منزل قمر تنها یکبار در بندهشن (۲: ۲) آمده است. املاهای مختلف این منزل قمر در نسخ بندهشن به شرح زیر است: در TD1, K20b, M51 با املای پازند (paha)، و در TD2, DH با املای پازند (pahā)، (پاکزاد، ۲۰۰۵: ۳۵پ۳۳). یوستی (۱۸۶۸: ۱۲۷) و به تبعیت از او، انکلساریا (۱۹۵۶: ۳۱)، این واژه را به صورت Paha ثبت کردهاند. اما، بهار (۱۳۷۵: ۵۸)، بهزادی (۱۳۶۸: ۵) و پاکزاد (۲۰۰۵: ۳۵)، خوانش پازند Pahā̌ را ترجیح میدهند. هنینگ (۱۹۴۲: ۲۴۵)، این منزل قمری را برابر با «الدبران» میگیرد؛ اما، نظری پیرامون صورت صحیح این واژه ارائه نمیکند.
توضیحات: در بندهشن، منزل قمری «پها»، خانه چهارم ماه است که معادل آن در هندی Róhiṇī به معنی «سرخ» نام دارد. این منزل در قسمت میانی برج گاو قرار دارد و معادل عربی آن «الدَبَران» به معنی «دنبال کننده» است. ستارۀ شاخص این منزل در لاتین Aldebaran (α ثور) نام دارد که مطابق بهار (۱۳۷۵: ۵۸)، برابر است با ستاره چهاردهم از برج فلکی ثور. در حالی که اکثر پژوهشگران بندهشن، از بررسی ریشه شناختی این واژه چشمپوشی کردهاند؛ بهار (۱۳۷۵: ۵۸) با اشاره به وجه تسمیه ستارۀ الدبران که نام خود را از «دنبال کردن خوشه پروین» گرفته است، احتمال میدهد که صورت پازندِ Pahā متناسب و هم معنی با واژۀ عربی «الدبران» بوده، و در نتیجه، این املای پازند، صورتِ تحریف شدۀ واژۀ پهلوی Pasīg و یا Payīg و به معنی «دنباله» بوده باشد. مطابق لغتنامه دهخدا، نامهای دیگر این منزل قمر عبارتند از: دیدۀ گاو، عین الثور، تابع النجم، و مِجدَح.
panǰ gāh ī gāhānīg
(گاهشماری: تقسیمات سال)
* پنج گاه گاهانی: پنجه اندرگاهی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: سال خورشیدی شامل ۳۶۵ روز است. در تقویم اوستایی، هر سال دوازده ماهِ سی روزه دارد که رویهم ۳۶۰ روز میشود و بدین گونه پنج روز در آخرِ سال میماند. این پنجۀ آخرِ سال، هنگام برگزاری جشن گاهنبار ششم بنام «همسپهمدیم گاه» است که به نحوی جشن آغاز سال نیز به حساب میآید. در گاهشمار اوستایی، نام این پنج روز از نام پنج گاثِ گاهان گرفته شده است و جدای از نام سی امشاسپندی است که بر سی روزِ ماه سروری میکنند. این پنج روز بر طبق بندهشن (۱-الف: ۲۶)، به ترتیب عبارتند از: ۱) اَهونَوَدگاه (Ahunawad gāh)؛ ۲) اوشتوَدگاه (Uštwad gāh)؛ ۳) إسپَندمَدگاه (Spandmadgāh)؛ ۴) وُهوخشتَرگاه (Wohu(x)štr gāh)؛ و ۵) وَهیشتوئیشت گاه (Wahištōišt gāh). نامهای دیگر این پنجه عبارتند از: پنجه دزدیده (duzīdag)، پنجه تروفته (panǰ rōz ī truftag) ، پنجه مسترقه، پنج گاه گاهانی (panǰ gāh ī gāhānīg)، پنجه نیکو (panǰag ī weh)، و پنج روز گاهانی (panǰ rōz ī gāhānīg). مطابق آثارالباقیه (بیرونی، ۱۳۲۱: ۶۸) «پارسیان پنج روز دیگر سال را پنجی و اندرگاه گویند؛ سپس این نام تعریب شد و اندرجاه گفته شد و نیز این پنج روز دیگر را ایام مسروقه و یا مسترقه (دزدیده شده) مینامند زیرا که در شمار هیچیک از شهور محسوب نمیشود». این ترکیب با اصطلاح «پنج روز گاهنبار» (panǰ rōz gāhānbār) فرق دارد چراکه در طول سال شش «پنجۀ گاهنبار» وجود دارد و تنها «پنجۀ همسپهمدیم» یا «ششمین پنجۀ گاهنبار» است که با «پنجۀ گاهانی» مصادف است (همچنین رک. Hamaspasmēdim).
ریشه شناسی: ترکیب panj gāh ī gāhānīg مرکب است از: panj «پنج» (رک. panǰag) + gāh «گاه» (رک. gāh) + کسرۀ اضافه + gāhān «گاهان، بخش نخست اوستا» (رک. gāh) + پسوند صفت ساز -īg . (برای بررسی ریشه شناختی به سرواژه های مذکور رجوع شود): فارسی میانه: gāhānīk «مربوط به گاهان، اولین بخش اوستا» (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۸۰)؛ فارسی میانه ترفانی: panzgāh «پنج گاه گاهانی، پنجه اندرگاهی» (دورکین-مایسترارنست، ۲۰۰۴: ۲۷۷)؛ فارسی نو: پنجی، اندرگاه، اندرجاه (بیرونی، ۱۳۲۱: ۶۸)؛ انگلیسی: intercalary pentad ؛ معادل عربی: ایام مسروقه، ایام مسترقه (بیرونی، ۱۳۲۱: ۶۸)؛ خمسه مسترقه.
panǰ rōz gāhānbār
(گاهشماری: تقسیمات سال)
* پنج روز گاهنبار: پنجۀ گاهنبار، هر یک از شش پنجۀ گاهنبار؛ جشن گاهنبار.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: در بندهشن، سال دینی به شش فصل بنام گاهنبار تقسیم میشود و در پایان هر فصل، بمدت پنج روز جشن میگیرند، هر یک از این شش پنجۀ فصلی را «پنج روز گاهنبار» مینامند. تنها «پنجۀ همسپهمدیم گاه» یعنی ششمین پنجه گاهنبار که آخرین پنجۀ سال میباشد، به «پنجۀ گاهانی» معروف است و نامهای دیگری نیز دارد (برای توضیحات بیشتر رک. panǰ gāh ī gāhānīg).
ریشه شناسی: (رک. panǰag ، rōz و gāhānbār)
panǰ rōz ī duzīdag
(گاهشماری: تقسیمات سال)
* پنج روز دزدیده: پنجه دزدیده، پنجه تروفته، خمسه مسترقه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: (رک. panǰ gāh ī gāhānīg)
ریشه شناسی: (رک. panǰag و rōz ). بررسی ریشهشناختی duzīdag در زیر آمده است: واژۀ duzīdag مرکب است از: بن ماضی duzīd- + پسوند صفت ساز -ag . بارتولومه (۱۹۰۴: ۷۵۸)، با تردید بیان میکند که احتمالاً واژه پهلوی duz(d) «دزد؟» معادل واژه اوستایی duž-dāii- «بداندیش، پلید منش» و مرتبط با ریشه سانسکریت durdhī-, dūḍhī́- به معنی «پست، بداندیش» است. همین نظریه را نیبرگ (۱۹۷۴: ۶۹) با اطمینان بیشتری اظهار کرده و ادامه میدهد که ظاهراً واژۀ dužd از قید duž «دُش-، دُژ-، بد» مشتق شده است. اما، قدر مسلم آن است که واژه پهلوی duzīdan [dwc-ytn’] صورت دیگری از فعل «دوشیدن» باشد، همانگونه که واژه های «مرز» و «مالش» به هم مرتبط هستند؛ واژۀ «دزدیدن» نیز به واژۀ «دوشیدن» که امروزه نیز در فارسی به معنی «سرکیسه کردن و دزدیدن» هم بکار میرود، مرتبط است. «دوشیدن» در سانسکریت به صورت duh- و به معنی «بیرون کشیدن و برداشتن چیزی از جایی و خالی کردن چیزی، بیرون بردن و برداشتن سود و چیزهای خوب از جایی» و در نتیجه «کِش رفتن» نیز بکار میرود (کار دزد هم همین است که بهترین چیزهای خانه ها را بیرون برده و خانه را خالی میکند). مثال مشابه دیگری که درستی این نظریه را ثابت میکند، واژۀ پهلوی druz به معنی «دیو، دروج» از ریشه سانسکریت druh- به معنی «دشمنی کردن، آسیب رساندن، آزار رساندن» است: هند و ایرانی آغازین: *dʰaugʰ- (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۳۸)؛ سانسکریت: dugdha- «دوشیده، کاملاً خالی شده، برداشته»، duh-, dugh- «برداشتن، بیرون کشیدن، بیرون بردن چیزهای خوب از جایی، دوشیدن»، با صورت سوم شخص مضارع doghi, dughe, duhe (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۴۸۳، ۴۸۶، ۴۸۸)؛ اوستایی: *duj- هم آهنگ با druj-؛ فارسی میانه: duzzīdag «دزدیده، (نام خمسه) مسترقه» (بهار، ۱۳۴۵: ۳۸۵)؛ duzīdag [dwcytk’] «(پنجه) دزدیده» (مکنزی، ۱۳۷۳: ۶۹)؛ duzīdan, duz- [dwc-ytn’] (مکنزی، ۱۹۷۱: ۲۹)؛ پازند: dužī «دزدی» (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۶۹)؛ فارسی نو: دزدیده؛ معادل عربی: مسترقه، مسروقه.
panǰ rōz ī gāhānīg
(گاهشماری: تقسیمات سال)
* پنج روز گاهانی: پنجۀ گاهانی، پنج گاه گاهانی، پنجه دزدیده.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: (رک. panǰ gāh ī gāhānīg)
ریشه شناسی: (رک. panǰag و rōz و gāh)
panǰ rōz ī truftag
(گاهشماری: تقسیمات سال)
* پنج روز دزدیده: پنجه دزدیده، پنجه تروفته
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: (رک. panǰ gāh ī gāhānīg)
فرم در حال بارگذاری ...
[سه شنبه 1401-04-14] [ 03:13:00 ب.ظ ]
|