رشد سریع سیستم­های تلفنی از راه دور در اوایل ۱۹۰۰ نقش مهمی در آموزش بازی نکردند تا این­که فناوری ­های جدید کنفرانس از راه دور در دهه ۸۰ و ۹۰ معرفی شدند.

سیستم­های کنفرانس از راه دور امکان گفت و شنود و دیدن معلمان با فراگیران خود در زمان واقعی را فراهم می­ کند و هیچ تأخیری در ا­نتقادات به وجود نمی­آید حتی اگر آن­ها در اطراف کشور یا کل دنیا پخش باشند.

آموزش ار راه دور به­ طور فراینده­ای فناوری ­های مختلف ارتباطی را برای افزایش توانایی‌های معلمان و فراگیران ترکیب می­ نماید. با گسترش ارتباط شبکه کامپیوتر در دهه ۸۰ و ۹۰ تعداد زیادی از مردم به کامپیوترهای مرتبط با خطوط تلفن دسترس پیدا کردند که به معلمان و فراگیران در ارائه کنفرانس­ها از طریق کامپیوتر کمک می­ نماید. آموزش از راه دور هم­چنین استفاده از کنفرانس­های کامپیوتری در صفحات وب را فراهم می­ کند که معلمان و فراگیران متن، تصاویر، صوت و گاهی ویدئو ارائه می­نمایند (همان منبع).

روش­های بهره­ گیری از آموزش غیر­حضوری مبتنی بر فناوری به اوایل دهه ۱۹۰۰ میلادی باز می­گردد. در اواسط قرن بیستم برنامه ­های آموزشی متنوعی نیز وجود داشت و مجوز اولین رادیوی آموزشی دانشگاهی در سال ۱۹۲۱ صادر شد که اولین پایه شکل­ گیری آموزش الکترونیکی محسوب می­گردد. در سال ۱۹۶۰ با تکامل و پیشرفت رسانه ­ها، تکنولوژی آموزش از راه دور نیز متغیر شد و به­جای تکیه بر سیستم پستی دانشگاه­ها با استفاده ترکیبی از ابزار جندرسانه­ای مالتی­مدیا، جهت پشتیبانی آموزشی از دانشجویان ثبت نام می­نمودند. به­گونه ­ای که علاوه بر انگلستان و آمریکا در سایر کشورهای اروپایی و آسیایی مؤسسات آموزش الکترونیکی توسعه یافت.

هم­چنین به روایتی دیگر در اواسط دهه ۱۹۷۰ دانشگاه­ها استفاده از اینترنت را به­ صورت جنبی آغاز کردند. از سال ۱۹۸۴، با آغاز پروژه کلاس مجازی در مؤسسه‌ فناوری نیوجرسی، دانشگاه­ها و کالج­های دیگر نسبت به ارائه درس­هایی از طریق اینترنت در ساختار مختلط در ایالت متحده اقدام نمودند (ربیع و همکاران ۱۳۸۱، به­نقل از قائدی، ۱۳۸۶).

اولین برنامه برخط توسط دانشگاه فونیکس در سال ۱۹۸۹ ارائه شد و دانشگاه مجازی کالیفرنیا با ائتلاف حدود ۱۰۰ دانشکده و دانشگاه با ارائه ۱۵۰۰ درس افتتاح شد. اما نخستین دانشگاه مجازی کامل که کلیه خدمات آموزشی و تمام درس­ها را بر خط ارائه می­نمود در سال ۱۹۹۵ در کشور اسپانیا تأسیس شد. این دانشگاه، ابرتای کاتالونیا نام دارد (قائدی، ۱۳۸۶).

۲-۱-۱۱-۲: تاریخچه آموزش مجازی در ایران

آموزش مجازی در ایران نیز با آموزش از راه دور آغاز می­ شود که ابتدایی­ترین و اولین نمونه آن آموزش مکاتبه ­ای ‌می‌باشد که هنوز هم این نوع آموزش در کشور ما جریان دارد اما به­ طور رسمی­تر در ایران دانشگاه ابوریحان بیرونی در سال ۱۳۵۰ شمسی برای نخستین بار نسبت به ارائه آموزش از راه دور، به­ صورت مکاتبه ­ای اقدام کرد. این دانشگاه در هشت رشته تحصیلی شیمی، فیزیک، ریاضی، زبان و ادبیات فارسی، آموزش و پرورش ابتدایی، اقتصاد و تعاون روستایی، مدیریت خدمات بانکی و مدیریت خدمات فنی به فعالیت پرداخت.

در سال ۱۳۵۲ دانشگاه آزاد ایران تأسیس شد که هدف اصلی تأسیس این دانشگاه افزایش ظرفیت نظام آموزش عالی برای تربیت نیروی انسانس متخصص و کارامد بود. از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۶۶ آموزش از راه دور در ایران وجود نداشت، اما در خلال این سالها انجام دادن مطالعات و بررسی­ های اولیه منجر به تأسیس دانشگاه پیام نور (۱۳۶۶) و آغاز به کار آن شد.

در سال ۱۳۷۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی، آموزش و پرورش را موظف به تأسیس مؤسسه‌­ای برای ارائه آموزش­های نیمه­حضوری و غیر حضوری کرد. که در سال ۱۳۷۵ اساس نامه این مؤسسه به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. در سال ۱۳۸۲ با بهره گرفتن از اساس نامه مذکور، این مؤسسه تأسیس و راه ­اندازی شد. این مؤسسه به منزله نخستین نهاد رسمی سیاست­گذاری و اجرایی در آموزش و پرورش ، در سال تحصیلی ۸۴-۸۳ راه ­اندازی شد. و اقدام به جذب دانش ­آموزان واجد شرایط کرد (طالب­زاده و حسینی، ۱۳۸۶).

تاریخچه آموزش الکترونیکی نیز به زمان استفاده از ابزارهای کمک آموزشی سمعی – بصری شامل نمایش اسلاید، فیلم­­های آموزشی در کلاس درس باز می­گردد. پس از آن تلویزیون به عنوان یک رسانه آموزشی مطرح گردید و تلویزیون آموزشی ملی ایران رسماً به امر آموزش همگانی از طریق این رسانه در سراسر کشور پرداخت. در ادامه روند ایجاد آموزش­های مجازی و آزاد در ایران، در سطح آموزش عالی و دانشگاهی در پایان دهه ۷۰ آموزش مجازی در دستود کار دانشگاه تهران قرار گرفت و پروژه ­هایی تحت این عنوان آغاز شد. در سال ۱۳۸۰ سایت آموزش مجازی دانشگاه تهران با ارئه ۹ درس برای دانشجویان روزانه راه ­اندازی شد و از نیم سال اول تحصیلی همان سال، بهره­بردارس شد. در همان سال وزارت علوم از تأسیس دانشگاه اینترنتی خبر داد که تحت نظر آن وزارت­خانه، ولی به صورت مؤسسه غیرانتفاعی نوع اول در سراسر کشور خدمات آموزشی ارائه خواهد داد. به دنبال آن تعدادی از دانشگاه­ها اعلام کردند که راه ­اندازی آموزش الکترونیکی را جز برنامه ­های خود قرار داده ­اند و در حال حاضر تعدادی از آن­ها دروسی را به­ صورت تک­درسی برای دانشجویان حضوری خود ارادئه کرده ­اند. درایران دانشگاه شیراز به­عنوان اولین دانشگاه کشور موفق به آغاز رسمی دوره آموزشی دانشگاه مجازی شده­است. در این نوع آموزش عمده فعالیت‌های آموزشی از قبیل ثبت­نام، انتخاب­واحد، دریافت­مطالب، مذاکره با استاد از طریق شبکه رایانه­ای و در برخی موارد کلاس­های رفع اشکال و برخی کلاس­های آزمایشگاهی به­ صورت حضوری ولی با زمان­بندی مناسب اجرا می­ شود (ضیایی­پور، ۱۳۸۵).

۲-۱-۱۲: تغییر در آموزش عالی: عوامل و چالش­ها

سیستم­های آموزشی سراسر جهان با انبوه فشارهای اقتصادی و اجتماعی روبرو ‌شده‌اند و دیگر قادر به تأمین نیازهای در حال افزایش اقتصادهای متکی به دانش نیستند. ‌بنابرین‏ چشم­انداز آموزش همراه با تعامل تجاری و فرهنگ اجتماعی تغییر ‌کرده‌است. دانشگاه­ها و یادگیرندگان با رشد بی­حساب و کتاب اطلاعات مواجه ‌شده‌اند وامکان تهیه دانش از منابع بیشتری نسبت به قبل برای­شان مهیا شده است. افزایش رقابت و جهانی سازی نیاز را برای یادگیری گسترده و فراتر از مدت زمان مرسوم برای طول زندگی از یادگیری را ایجاد ‌کرده‌است. در این میان برخی عوامل منجر به تغییر شکل آموزش ‌شده‌اند و در ادامه آموزش عالی را با چالش­هایی مواجه کرده ­اند:

۲-۱-۱۲-۱: عوامل تغییر^[۴۱]:

برخی عوامل وجود دارند که واسطه و عامل تغییر شکل دانشگاه­ها در عصر حاضر می­باشند. در ادامه این عوامل به­ طور خلاصه بیان ‌شده‌اند:

• جهانی سازی^[۴۲]

دید جهانی­سازی مرز بین ملت­ها و کشورها را از بین می­برد. در حوزه اقتصادی، مزیت جهانی شدن این است که خدمات و افراد در سراسر جهان به­ طور فزاینده­ای به­ صورت فوری در دست­رس هستند. در این شرایط شده تغییر رابطه تولید دانش و تدریس و یادگیری ناگریز است. جهانی سازی باعث از بین رفتن مرزهای آموزشی شده و نظام­های آموزشی کشورها را ‌در مقابل‌ دیگر نظام­های آموزشی جهان نفوذپذیر می­ کند. و در نتیجه بیشتر بر برنامه­ درسی بین ­المللی تأکید می­ شود (ماسون، ۲۰۰۶).