۱-۴-۳- جهل تقصیری و جهل قصوری

به لحاظ موقعیت مکلف جهل به دو قسم جهل قصوری و تقصیری تقسیم می‌شود: در جهل قصوری فرد جاهل در موقعیتی است که حصول علم به قانون یا تکلیف برای او مقدور نیست مثل آنکه از مراکز علمی دور است و به مراجع علمی دسترسی ندارد. اما جهل تقصیری در صورتی است که برای فرد جاهل امکان تحقیق و حصول علم و رفع جهل وجود ندارد ولی به لحاظ عناد یا بی اعتنایی و تنبلب یا به منظور حفظ مصالح از رسیدن به واقعیت خود داری می‌کند (درویش پور، ۱۳۸۶، ۲۷۲) لذا جاهل قاصر جاهلی را گویند که در جهل خود معذور است و ممکن است به جهل خود ملتفت باشد یا نباشد و جاهل مقصر جاهلی را گویند که در جهل خود معذور نیست مانند جاهلی که به جهل خود التفات دارد و با فراهم بودن اسباب تعلم و رفع جهل، در رفع آن نمی‌کوشد (جمعی از پژوهشگران، ۱۴۲۶، ج ۳، ۱۵۲ ).

۱-۵- نقش علم به قانون در حقوق جزا

چهار دیدگاه در این زمینه مطرح شده است (میرسعیدی، ۱۳۹۰، ص ۱۷۶)

۱-۵-۱- علم به قانون، عنصر سازنده سوء نیت جزایی

رأی غالب و نظر اکثر حقوق ‌دانان بر این است که تکمیل سوء نیت جزایی یا قصد مجرمانه امکان ندارد ؛ مگر اینکه فاعل بداند که فعل او ممنوع و جرم است. به عبارت دیگر قصد مجرمانه آنگاه کامل می‌شود که علم به « جرم بودن » و ممنوعیت جزایی » هم در کنار علم به اجزای جرم قرار گیرد. این نظریه بر این اساس توجیه پذیر است که علاوه بر عنصر مادی، عنصر قانونی هم به جرگه « عناصر جرم » بپیوندد ؛ در این صورت، به همان دلیل که علم مرتکب به « عنصر مادی » جرم در تحقق قصد مجرمانه ضرورت دارد ؛ علم به « عنصر قانونی » (جرم بودن عمل) نیز در پیدایش این قصد لازم است ؛ و لاجرم همچنان که جهل یا اشتباه نسبت به عنصر مادی، قصد مجرمانه را زایل می‌سازد ؛ جهل یا اشتباه در عنصر قانونی هم زوال سوء نیت جزایی می‌ انجامد. اما اگر رکن قانونی از زمره « عناصر جرم » بیرون بماند (نظیر سایر اموری که از حریم جرم خارج اند) نه علم به آن در تحقق سوء نیت جزایی مؤثر است و نه جهل به آن در زوال قصد مجرمانه تأثیر می‌گذارد، بلکه تأثیر آن را در خارج از حوزه « سوء نیت جزایی » باید جستجو کنیم. این نظریه در عمل در تقابل با قاعده « جهل به حکم رافع مسئولیت نیست » می‌باشد کما اینکه طبق این نظریه همچنان که برای تشکیل قصد مجرمانه، علم حقیقی فاعل به عنصر مادی جرم لازم بوده و اثبات آن نزد قاضی برای صدور حکم محکومیت ضروری می‌باشد، ‌در مورد علم به جرم بودن عمل نیز همین قضیه حاکم است. لذا اگر این نظریه را بپذیریم که در تعارض با قاعده معروف « عدم پذیرش عذر جهل به قانون » می‌باشد با مشکل بزرگی مواجه خواهیم شد و آن ایست که ادعای جهل به قانون از سوی متهمان و دشواری اثبات علم به قانون نزد دادگاه یا احراز آن از سوی قاضی است که راه اثبات سوء نیت جزایی و قهراً راه محکومیت مجرمان مسدود و در نتیجه قوانین جزایی را به مقرراتی عقیم و خنثی مبدل می‌سازد. لذا طرفداران این نظریه سعی کرده‌اند ضمن وفا داری به نظریه خود، مانع بزرگ اجرای قوانین جزایی ؛ یعنی، بهانه و عذر جهل به قانون را با پذیرش قاعده معروف « عذر جهل به قانون جزا مسموع نیست » را از سر راه بردارند. لهذا پذیرش اینکه « علم به قانون » عنصر سازنده سوء نیت جزایی است، مبتنی بر این است که « رکن قانون » جزو « عناصر جرم » پذیرفته شود، و این امری مسلم و قطعی نیست، خاصه اگر منظور از « رکن قانونی »، نص جزایی باشد، ایراد و اشکال واضح تر است ؛ زیرا نص جزایی تعیین می‌کند که چه رفتاری جرم و ممنوع است ؛ ارکان و عناصر سازنده رکن مادی آن چیست ؛ و سرانجام اینکه رکن روانی آن آیا در قالب عمد جزایی است یا تقصیر جزایی، و منطقی و بلکه ممکن نیست که امری که خالق و منبع جرم و مبین ارکان و عناصر آن است، در عین حال جزء و عنصر مخلوق خود باشد.

۱-۵-۲- علم به قانون جزا، شرط شمول قانون

از این دیدگاه برای اینکه قوانین جزایی شخصی را مخاطب قرار دهد و اوامر و نواهی را متوجه سازد، به یک شرط ضروری احتیاج دارد و آن عبارت از علم و آگاهی شخص از ممنوعیت جزایی است. ‌بنابرین‏ کسی که به امر و نهی جزایی جاهل باشد، از زمره مخاطبان قوانین جزایی خارج است و در نتیجه موضوع امر و نهی قرار نمی‌گیرد. اما محال است که یکایک افراد جامعه واقعاً از اوامر و نواهی جزایی-و به طور اعم قانونی-مطلع و آگاه باشند ؛ و بر فرض امکان، اثبات و احراز آن کاری به غایت دشوار است و اگر این حقیقت را با اصل نظریه در هم آمیزیم ‌به این نتیجه غیر قابل قبول می‌رسیم که همواره عده قابل توجهی از مردم بالغ و عاقل، صرفاً به جهت جهل به قانون، از قید مقررات قانونی رها و آزادند و قهراً هیچ نوع مسئولیتی در قبال خود ندارند. بعلاوه، پذیرش این نظریه بدین معنا است که قانون‌گذار ابتدا به وضع قانون مبادرت می‌کند و سپس شمول و سریان آن را در گروی خواست افراد قرار می‌دهد ؛ یعنی، تنها کسانی که درصدد وقوف و آگاهی یافتن از قوانین و احکام قوانین بر آمده و از آن ها مطلع شده اند، در شمول قانون و مخاطب احکام قانونی (و جزایی) قرار می‌گیرد. و پیدا‌ است که این امر آشکارا با ویژگی کلی و عمومی بودن قواعد قانونی – و از جمله جزایی – متعارض و ناسازگار است. چون مطابق این نظریه افراد جاهل به قانون – هرچند بالغ و عاقل باشند – از شمول مقررات قانونی بیرون می‌مانند و این امر پذیرفته و منطقی نیست. طرفداران این نظریه راه حل هایی را برای این موضوع پیشنهاد داده‌اند. برخی « شیوع و شهرت حکم » و برخی «قدرت شخص بر علم » و عده‌ای نیز « اعلام و بیان حکم » را به عنوان قائم مقام و جایگزین « علم حقیقی » به قانون، شرط ثبوت تکلیف و به بیان دیگر شرط شمول قانون دانسته‌اند.

۱-۵-۳- علم به قانون، شرط ثبوت مسئولیت کیفری

1. 1. 1. تحصیلات: با افزایش سن، تحصیلات، آگاهی و دانش افراد و نحوه مقابله آن­ها با مشکلات، به­ طور گسترده ­ای متفاوت شده و عملکرد آن­ها بهتر خواهد شد. اما گاهی اختلاف سطح تحصیلات در بین زن و مرد ممکن است موجب اختلاف زناشویی شود. چنین به نظر می ­آید که در صورت اختلاف در مدارج تحصیلی، تفاوت­هایی در نحوه تفکر و ارزش­ها و حتی علائق افراد به ­وجود می ­آید. از طرفی بالاتر بودن تحصیلات زن از شوهر نسبت به زمانی که سطح تحصیلات مرد از همسرش بالاتر است، مشکلات بیشتری را می ­تواند در بر داشته باشد. البته، این امر بدین معنی نیست که اصلا نباید زن و مردی که سطح تحصیلات متفاوتی دارند، با هم ازدواج کنند (نظری، ۱۳۸۸). بسیاری از اختلافات و درگیری­های زناشویی ابتدا از چیزهای به ظاهر بی­اهمیت شروع می­ شود. ‌به این معنی که عادت­ها و مسائل کوچک و به ظاهر ناچیز ممکن است زمینه­ ساز عصبانیت­ها و درگیری­های زوجین شود. این درگیری­ها و اختلاف­نظرها زمانی­که از نظر سطح و میزان سواد، زوجین در یک سطح نباشند اوج بیشتری گرفته و ریشه­دارتر می­ شود. هامیلتون^[۵۵] معتقد است که میان سعادت خانوادگی و همگونگی در تحصیلات زوجین ارتباط و بستگی مستقیمی وجود دارد و توافق میان زن و شوهر را زیاد می­ کند. در بیشتر مواقع دیدگاه و و بینش فرد تحصیل­کرده نسبت به محیط خانوادگی و مسائل و مشکلات، واقع­بینانه­تر و منطقی­تر ‌می‌باشد. اختلاف سطح تحصیل بین زن و شوهر درک متقابل بین آن­ها را کم می­ کند و این زمینه مناسبی برای اختلاف و درگیری زناشویی است (نجاتی، ۱۳۸۹).

      

   

1. 1. اعتقادات مذهبی: ازدواج با افراد ناهمسان از لحاظ مذهبی را ‌می‌توان نشانه ضعف کنترل­های اجتماعی دانست. بر اساس مطالعاتی که بر روی ازدواج­های همسان و ناهمسان از لحاظ مذهبی صورت گرفته، معلوم شده است که اکثر ازدواج­های ناهمسان از نظر مذهب با شکست روبرو ‌شده‌اند. پایبندی­های مذهبی زوج می ­تواند باعث ایجاد اعتماد و احترام متقابل شده و رضایت زناشویی را افزایش دهد (نظری، ۱۳۸۸). هرکس بر اساس باورهای ذهنی خویش رفتار می­ کند و متناسب با آن شخصیت­ها شکل ‌می‌گیرد. ارزش­ها و ضدارزش­ها همه ناشی از اعتقادات فرد است و طبیعی است که این­گونه اختلافات بسیار ویرانگر است. ناباوری­های دینی یکی از طرفین، دشواری­های فراوانی برای آن­ها فراهم می­ کند و باعث بگومگوهای همیشگی می­ شود. تأثیر شگرف مذهب بر گزینش همسر مخصوصا از این جهت است که با نوع اعتقاد، جهان­بینی انسان­ها مشخص می­ شود (نجاتی، ۱۳۸۹).

1. 1. رابطه جنسی: هماهنگی جنسی از معیارهای اساسی در انتخاب همسر است. اگر رفتارها و معیارهای جنسی در زن و مرد خیلی با هم متفاوت باشد، می ­تواند مشکلات زیادی ایجاد کند. اما اگر تمایلات جنسی زوج، نیاز دو طرف را ارضا کند، احساس سعادت در روابط زندگی خانوادگی به ­وجود می ­آید (نظری، ۱۳۸۸). از نظر روان­شناسی، تمایلات جنسی هر شخص به سه عامل وابسته به هم مربوط است. این سه عامل عبارتند از: جنسیت شخص، رفتار جنسی شخص و هویت جنسی. این عوامل که در رشد و پیشرفت شخصیت تأثیر می­گذارند، مجموعا عوامل روانی – جنسی نام دارند. تمایلات جنسی شخص آن­چنان با کلیت شخصیت او در هم آمیخته و بر بینش او از خود، روابطش با دیگران و الگوهای کلی رفتار او تأثیر می­ کند که صحبت از تمایلات جنسی به­عنوان یک پدیده مستقل در واقع غیر ممکن به نظر می ­آید. ارضاء صحیح غریزه جنسی طرفین، مسأله مهم و پیچیده­ای است که هیچگاه نباید از کنار آن بی­تفاوت گذشت، زیرا در استحکام و تزلزل خانواده نقش مهمی دارد. در جوامع مختلف شاهد سرکوبی امور جنسی در میان جوانان هستیم و از آن­ها خواسته می­ شود که قبل از ازدواج از ارضاء تمایلات و ارضاء خواسته­ های جنسی خود، خودداری کنند. تناسب و تعادل در میزان تمایلات جنسی زوجین از عوامل مهمی است که در موفقیت زندگی زناشویی تأثیر دارد و هرچه این تناسب بیشتر باشد به همان نسبت نیز رابطه جنسی لذت­بخش­تر و اختلاف زناشویی کمتر می­ شود (نجاتی، ۱۳۸۹).

1. 1. طول مدت ازدواج: لونسون (۱۹۹۲) پیوندهای بلندمدت زناشویی و رضایتمندی زناشویی نسبی را در ۱۵۶ زوج مورد مطالعه قرار داد. یافته ­های او نشان داد که هر چقدر مدت بیشتری از ازدواج می­گذرد، رضایت زناشویی افزایش می­یابد (نظری، ۱۳۸۸).

1. 1. نقش تعاملات والدین در ازدواج فرزندان: تحقیقات نشان می­دهد که موفقیت در روابط زناشویی فرزندان تا حد زیادی به کیفیت روابط والدین بستگی دارد. برای مثال در یک تحقیق طولی که حداقل ۲۵ سال ادامه داشت تا به نتایج علمی برسد، روان­شناسان دریافتند دخترانی که در سنین نوجوانی و جوانی ارتباطات دوستانه و صمیمی با پدران خود داشته اند و پدر نقش اساسی در تربیت آنان داشته است و وقت مناسبی را ‌به این امر اختصاص داده است، نسبت به گروه دخترانی که چنین ارتباطی نداشته­اند، در روابط زناشویی با همسران خود رضایت بیشتری داشته اند. آمار طلاق و اختلافات زناشویی در این گروه به مراتب کمتر بوده است (یونسی، ۱۳۸۸).

1. 1. تقابل: یک منبع بسیار با اهمیت رضایتمندی در ازدواج عبارت است از پاداش­هایی که طرفین به یکدیگر می­ دهند. زن و شوهرهای موفق در عوض پاداش­هایی که از یکدیگر دریافت ‌می‌کنند، به همدیگر پاداش می­ دهند اما رفتارهای تنبیه­کننده طرف مقابل را تلافی نمی­کنند. برعکس، زوج­های ناراضی رفتار پاداش­دهنده یکدیگر را نادیده می­ گیرند اما دائما با تنبیه کردن رفتار نامطلوب طرف مقابل، دست به مقابله­به­مثل می­زنند (هاشمی، ۱۳۹۲).

1. 1. رشد عاطفی و فکری: رشد عاطفی و فکری، پر واضح است که تنها به سن بستگی ندارد، بلکه عواملی مانند سن روانی، اجتماعی، عاطفی و سن جسمانی مواردی هستند که در رشد عاطفی و فکری تأثیر بسزایی دارند. شخصی که رشد عاطفی دارد ‌در مورد بسیاری از مسائل و مشکلات زندگی نظری واقع­بینانه دارد. او دارای فلسفه زندگی مشخصی است که بر اساس آن از به وجود آمدن یا گسترش بحران­های دائمی در زندگی جلوگیری می­ کند. او در حال خاضر زندگی می­ کند و زیاد به گذشته خود هرچند هم باعظمت و باموفقیت بوده متکی نیست (نجاتی، ۱۳۸۹).

1. 1. همکاری: همکاری عبارت است از اقدام مشترک برای دستیابی به هدف­های مورد نظر یک زوج. در یک ازدواج منطقی، ممکن است علائق و هدف­های زن و شوهر متفاوت باشد، اما راه رسیدن به توافق، مذاکره آن­ها با هم است. زوج­هایی که با هم همکاری ‌می‌کنند، از رضایت زناشویی بالاتری برخوردار می­شوند (نظری، ۱۳۸۸).

1. 1. مهارت­ های ارتباطی: ارتباط نقش مرکزی در ازدواج ایفا می­ کند، به­گونه ­ای که از لحاظ ویژگی­های زناشویی مشخص شده است که ارتباط مؤثر و کارآمد میان زن و شوهر، مهم­ترین جنبه خانواده­های دارای عملکرد مطلوب ‌می‌باشد. رایج­ترین مشکل در ازدواج­های ناآرام و پردردسر همانا ارتباط ضعیف است. به­عبارت دیگر، موضوعات ارتباطی ممکن است نگرانی­ها و دل­مشغولی­های اولیه برخی زوج­های مراجعه­کننده برای درمان باشد (هاشمی، ۱۳۹۲).

حسابرسی تقلب: حسابرسی تقلب با حسابرسی صورت‌های مالی متفاوت است. حسابرسی مالی اصولاًدر پی جست وجووکشف تقلب نیست. بلکه گواهی وشهادتی است براین که صورت های مالی به طور منصفانه تهیه وارائه شده اند یا خیر.اما حسابرسی تقلب ،حسابرسی ویژه ای برای کشف تقلبات صورت های مالی است.(امیری ،پالیزان، جاجویی -۱۳۸۹)^[۸]

۲-۸-حسابرسی چیست ‌و وظیفه اصلی حسابرسان شامل چه مواردی است؟

به طور کلی حسابرسی، اطمینان بخشی به فعالیت مالی است البته این درباره حسابرسی صورت های مالی ‌و حسابرسی مستقل است که استاندارد های حسابداری و حسابرسی، چارچوب عملکرد آن ها را مشخص می‌کند. حسابرسی، (کسب اطمینان معقول ) از فعالیت‌ها ورویداد های مالی شرکت ها وسازمان های انتفاعی و غیر انتفاعی است وحسابرسان، کلیه فعالیت های اقتصادی در چارچوب دولت ها را برنامه ریزی می‌کنند. یک حسابرس دربررسی صورت های مالی با چه چالش های مواجه است؟

(کسب اطمینان معقول) به دلیل محدودیت های ذاتی که دررسیدگی ها وجود دارد، با چالش های جدی روبه روست. اصولاًحسابرسی بر پایه اظهارنظر ها ‌و سلیقه های حرفه ای انجام می شود، ‌بنابرین‏ در جامعه حرفه ای، اظهار نظر ها می‌تواند متفاوت باشد.بخشی از این چالش ها به تدوین استاندارد ها، رهنمود ها ، دستورالعمل ها وآیین رفتار حرفه ای بر می گرددزیرا تفسیر های مختلفی از استاندارد ها ‌و مجموعه رهنمود ها می‌تواند توسط هر حسابرس صورت پذیرد.در صورتی که شاید در تدوین اصول و اهداف این استانداردها، همه حسابرس ها اتفاق ‌نظر داشته باشند ولی اجرای آن به دلایل شرایط زمانی، مکانی، موقعیت ودیگر شرایط حسابرسان، متاسفانه تغییر کرده وتفسیر به رأی می شود .بیشتر استاندارد های حسابداری به دلیل ضعف ادبیات تدوین اصول و ساختار های استانداردی درداخل کشور، جذبه ترجمه واستفاده دارد. ‌بنابرین‏ استاندارد های وارداتی به دلیل اینکه برای شرایط وموقعیت زمانی ومکانی کشور های مورد نظر پیش‌بینی شده می‌تواند دربیشتر موارد با شرایط اقتصادی، اجتماعی وسیاسی ایران، مطابقت نداشته باشد. ‌بنابرین‏ تغییربرای برخی از اصول بنیادی این استاندارد ها درداخل کشور الزامی است که این اصول با شرایط بومی کشور می‌تواند مغایرتی داشته باشد.

این مغایرت ها در چه زمینه هایی است؟

در زمینه اهداف، الزامات اخلاقی، نحوه حسابرسی صورت های مالی، دامنه وحدود رسیدگی، شرایط تردید حرفه ای، میزان خطر واهمیت آن قابلیت پذیرش چارچوب گزارشگری درداخل کشور شرایط اقتصادی و سیاسی موجود ودرنهایت تطبیق مفاهیم نظری پشتوانه استاندارد های حسابرسی ‌و حسابرسی در کشور می‌تواند مغایرتی با استاندارد های بین الملی داشته باشد.(محمدرضا تادریان،محمدجوادصفار۱۳۸۹)

۲-۸-۱-چرا استاندارد های بین الملی در ایران اجرا نمی شود؟

اصولاً استفاده از استاندارد های بین الملی در یک کشور، نیاز به بستر سازی فرهنگی، اقتصادی، سیاسی واجتماعی و مطابقت کلیه قوانین مالیاتی،گمرکی، بازرگانی وتجارت ویا دیگر کشور های دنیا دارد وتا زمانی که این ضرورت ها حس نشده وپیاده سازی نشود، اقتصاد ساختار جزیره ای به خودگرفته وطبیعی است که حسابداری ‌و حسابرسی نیز متناسب با آن بر اساس استاندارد های داخلی شناخته واجرا می شود. همگرایی یا ‌هماهنگ سازی استاندارد ها در عمل به فرایند افزایش قابلیت مقایسه روش های حسابداری ومحدود کردن انعطاف پذیری وتغییر پذیری هر کشور به صورت مجزا نیاز دارد.

چرا گزارش های حسابرسی کلی است ؟آیا می‌تواند این گزارش ها مورد استفاده سهام داران وسرمایه گذاران قرار گیرد؟استاندارد های حسابداری و حسابرسی در قالب و چارچوب صورت های مالی ، روشی مدرن ورویه مشخصی را برای گزارشگری مؤسسات حسابرسی تدوین ‌کرده‌است. اما تفسیر های متعدد از این استاندارد ها باعث صدور گزارش های مختلف می شود. البته شاید بتوان گفت نداشتن استقلال حرفه ای در مقابل دولت ‌و سهامداران ومشکلات وتهدید های ناشی از تغییر وتعویض حسابرسان ومشکلات اقتصادی جامعه حرفه ای یکی از دلایل وجود انحراف در گزارش های حسابرسی است. اما ‌در مورد استفاده کردن از این گزارش ها ، آن دسته از گزارش های جامعه حرفه ای می‌تواند ملاک گزارش رعایت شده باشد که اصول اولیه حرفه از جمله آئین رفتار حرفه ای ، اخلاق حرفه ای واستقلال حرفه ای در تدوین وصدور گزارش رعایت شده باشد. در حال حاضر به دلیل وجود رانت های متعدد در انتخاب وتعیین حسابدارن رسمی ، وجود تبعیض و نبود حمایت از حقوق اعضای حرفه ها به دلیل صدور گزارش های شفاف، انحرافاتی در گزارش ها ایجاد شده است.البته باید دانست که صدور گزارش شفاف در حال حاضر مشکلاتی برای مؤسسات حسابرسی ایجاد کرده که ضروری است نسبت به آسیب شناسی واصلاح آن اقدام شود.(بتول زارعی ورضا غلامی،۱۳۹۰)

۲-۸-۲-حسابرسان از مجامع عمومی چه انتظاری دارند؟

مجمع عمومی از ارکان هر شرکت است که تمام اهداف وسیاست های اجرایی هیات مدیره را تعیین وابلاغ می‌کند. از آنجا که در بیشتر مجامع عمومی بخش خصوصی، مدیران اجرایی از جمله مدیر عامل وهیات مدیره در جایگاه مجمع قرار می گیرند، متاسفانه در موضع مقابل حسابرسی قرار گرفته وبه جای استفاده از گزارشگری شفاف در تصمیم گیری های خود به دنبال تضعیف حسابرس، حذف بند های گزارش وتهدید حسابرس به تعویض هستند.

پیشوایان اسلام نیزالگوی تربیتی همراه با سختگیری واعمال قدرت را نادرست تلقی کرده‌اند. از فرازی ازکلمات حضرت علی علیه السلام درنهج البلاغه استفاده می شود: فرزند انسان به حکم اینکه انسان است و دارای شعور و اندیشه است باید از طریق پند ‌و اندرز وادب شایسته تربیت شود، نه ازطریق زورگویی و تنبیه بدنی . درجایی دیگرحضرت می فرمایند: آداب ورسوم خود را برفرزندانتان به زور تحمیل نکنید چرا که آن ها برا ی زمانی غیرزمان شما خلق شده اند.(نهج البلاغه ، نامه ۳۱)

خانواده مقتدر:

منظورازخانواده مقتدرخانواده ای است که کودک را به شیوه ای که درنظراواطمینان بخش وقاطع است آزاد می‌گذارد. درچنین خانواده ای فرزند به استقلال وآزادی فکری تشویق می شود ، درحالی که نوعی محدودیت وکنترل ‌از طرف‌ والدین براو اعمال می شود . در این خانواده اظهارنظروارتباط کلامی وسیعی در تبادل کودک ‌و والدین وجود دارد وگرمی ، صمیمیت ومحبت نسبت به کودک درآن درسطح بالایی است ازویژگی های این خانواده ، انضباط توأم با رفتارخود مختارانه است. والدین هرگاه کودک را ‌از چیزی منع کنند ویا ازوی انتظاری خاص داشته باشند، برای او مسأله را خوب تبیین کرده دلیل آن را ارائه می‌دهند. درچنین خانواده ای تقسیم کاروجود دارد به طوری که هریک ازاعضاء مسئوولیتی را به عهده می‌گیرد ودرتصمیم گیری ها و تقسیم درآمدها، رفت وآمدها، روش زندگی ودیگرمسائل ‌بر اساس مشورت و پیروی ازمبنای عقلی و مصلحت اندیشی رفتارمی کند. خلاصه ای ازاساس ‌کار این خانواده چنین است :

۱- همه افراد خانواده قابل احترامند.

۲- اعضای خانواده صلاحیت اظهارنظردرباره مسائل ومشکلات مربوط به خود را دارند.

۳- همه افراد خانواده درتصمیماتی که درباره آن ها اتخاذمی شود ویا کاری که به آن ها مربوط استحق دخالت دارند ودرتصمیم گیری عاقلانه انجام وظیفه می‌کنند.

۴- نوعی روش عقلایی ‌در کلیه شئون زندگی این خانواده دیده می شود.

۵- اساس این نوع زندگی برهمکاری وهمیاری است .

این الگونزدیکترین الگووروش تربیتی به دستورات تربیتی اسلام است حضرت علی (ع) می فرمایند: فرزندانتان را گرامی بدارید ‌و برخورد خود را با آنان نیکوکنید… این گواهی برلزوم شخصیت دادن به فرزندان است،یعنی درعین حال که امام (ع) فرموده است به فرزندان خویش احترام بگذارید، برالگودهی شایسته به آنان وطرز رفتارصحیح با آن ها نیزتأکید می ورزد. بنابرمضمون روایتی ازامام صادق (ع) به نقل ازرسول اکرم اسلام (ص) بسیارشایسته است والدین هرچه را فرزندشان به اندازه توانایی خویش انجام می‌دهند، بپذیرند وآنچه را انجام دادنش بر وی سنگین ‌و غیرقابل تحمل است ازاو نخواهند ‌و او را به گناه وگردنکشی وادارنکنند وبا این شیوه صحیح تربیتی کودکان خود را برتربیت نیکووانجام دادن کارهای ارزشمند ونیک ، یاری رساند تا مورد لطف ورحمت حق تعالی قرارگیرند.

احترام به کودک ، روحیه استقلال واعتماد به نفس را دراو تقویت وبه رشد سالم شخصیت ‌او کمک می‌کند این امر،محبوبیت کودک را درمیان همسالان خود به دنبال دارد وبه تدریج استعداد او را درپذیرش و ایفای نقش رهبری ومدیریت شکوفا خواهد ساخت. چنین الگویی عملاً درزندگی پیشوایان اسلام وجود داشته است. آن بزرگواران خود ‌نیز آن برنامه ها را درتربیت فرزندان خویش به کارمی بستند وآنان را با عالیترین شیوه پرورش می‌دادند، چنان که علی ابن ابی طالب علیه السلام ازکودکی دردامن پر مهر پیامبراکرم (ص) تربیت شده وتمام صفات عالیه وارزشهای اخلاقی را ازآن حضرت آموخته اند.حضرت علی (ع گذشته ازاینکه ازنظر جسم وجان کودکی معمولی نبوده اند ودرساختاروجودی ایشان، استعدادها وشایستگی های خاص وجود داشته است، مراقبت‌های رسول خدا درآشکارساختن توانایی‌ها وقابلیتهای درونی آن حضرت نقش به سزایی داشته است.

روزی که پیامبراکرم (ص) به نبوت مبعوث شدند علی (ع) نوجوانی ده ساله بودند ولی شخصیت یک انسان کامل را داشتند. ازاین روپیامبرخدا اسلام را برایشان عرضه کردند وآن حضرت را به پذیرش این آیین آسمانی دعوت فرمودند وبا این عمل ، شایستگی وعظمت شخصیت حضرت علی (ع) را تأیید کردند. علی (ع) درپاسخ به دعوت پیامبراکرم(ص) با درایت کامل وواقع بینی به آن توجه کردند و در کمال آزادگی و استقلال به ایشان ایمان آوردند.

امام حسن وامام حسین علیه‌ ما السلام، نیزازمزایای بهترین شیوه تربییت بهره مند بودند. ‌و کودکی تحت نظارت جدّ گرامی وپدرومادرارجمند خود تمام کمالات را فرا گرفتند.

شخصیت آنان درنظردیگران آنچنان ارزشمند بود که حتی مأمون عباسی درحضورجال بزرگ کشور خود گفت : رسول خدا با حسن وحسین بیعت کرد با آنکه سن آن دوکمترازشش سال نبود وبا هیچ کودکی جزآن دو بیعت نکرد. پس ازشهادت حضرت امام رضا(ع) ، مـأمون خـلیفه وقت به بغداد آمد. روزی به عـزم شکـارحرکت کرد ‌و در بین راه چند کودک ‌و نوجوان را دید که مشغول بازی بودند. هنگامی که مأمون به نزدیکی آنان رسید به جزیک نفرهمه فرارکردند. قیافه جذاب این کودک نظر مأمون را به خود جلب کرد. توقف کرد وپرسید چه چیزی سبب شد که چون دیگرکودکان نگریزی؟ وی فوراً پاسخ فرمود: ای مأمون راه تنگ نبود تا با رفتن خود آن را برای تووهمراهان تو وسعت داده باشم مرتکب گناهی هم نشده ام که ترس مجازات آن را داشته باشم ، نسبت به تو نیزحسن ظن دارم گمانم این است که بی گناهان را آسیب نمی رسانی ، ‌بنابرین‏ درجای خود ماندم و فرار نکردم.

مأمون که ازکلمات محکم ومنطقی کودک وقیافه جذاب او به شکفت آمده بود، پرسید اسم توچیست؟

کودک جواب داد : محمد، پرسید پسرکیستی ؟ فرمود من محمد فرزند علی بن موسی الرضا هستم، مأمون نسبت به ایشان وپدربزرگوارشان احترام کرد وراه خود را پیش گرفت ورفت.

سیموند^[۷]در تحقیقات خود درباره خانواده مقتدر ‌به این نتیجه رسید که نمرات درسی کودکان این خانواده ها و حتی بهره هوشی آن ها نسبت به بقیه الگوها پیشرفت بهتری دارند، ازحس کنجکاوی بیشتری برخوردارند، خلاق هستند ‌و در بین همسالان خود به حدی محبوبیت دارد که می‌توانند رهبری گروه را به عهده بگیرند. درفرزندان این خانواده ها اعتماد به نفس ولیاقت برای مسئوولیتهای اجتماعی دیده می‌شود. چنین فرزندانی ‌در هر زمان وموقعیتی مشکلات خود را با والدین مطرح ‌و نوعی امنیت خاطر در خود احساس می‌کنند این کودکان درمدرسه می‌توانند با دیگران خوب معاشرت کنند ‌و تعصب دربین آنان کمتردیده می شود. (بی ریا ، رهنما، ‌آقا تهرانی ،۱۳۷۵: ۸۷۷-۸۷۰)

۲-۱-۹- نیازعاطفی خانواده :

یک روایت دیگر از امام محمد باقر(ع) که فرمودند: « روزی رسول خدا با مردی در راه مصادف شد و از او سوال کرد با همسر خود چه کردی؟ پاسخ داد: ای رسول خدا او را طلاق دادم. حضرت پرسیدند آیا بدون اینکه سوء اخلاقی داشته باشد طلاق دادی؟ جواب داد : آری، بدون آنکه عذری داشته باشم، پس آن حضرت فرمودند: خداوند مبغوض می‌دارد و لعن می‌کند هر مرد و زن طلاق دهنده ای را و طلاق گیرنده ای را که از روی اشتها و هوس ‌به این کار مبادرت نماید.»

به همین دلیل در روایت دیگری نیز وارد است که :

«تزوجوا و لا تطلقوا فان الله لا یحب الذواقین والذواقات». یعنی: ازدواج کنید و آن را منحل نسازید زیرا خداند مرد و زن طلاق دهنده و طلاق گیرنده ی اشتهایی و هوسی را دوست ندارد.( حقانی زنجانی، ۱۳۷۱: ۲۳)

طلاق کلمه ای است که در بین مردم و مخصوصاً در جامعه ی اسلامی ، نفرت و اندوه را به همراه دارد و در واقع طلاق، چالش ناهنجاری در روند طبیعی زندگی انسان است .از نظر شرع مقدس اسلام ، طلاق به عنوان یک امر مکروه و ناپسند یاد شده و روایات زیادی در خصوص مبغوض بودن آن وجود دارد.

مولانا تجویز این داروی تلخ را در مثنوی معنوی چه خوب بیان فرمودند:

تا توانی پا منه اندر فراق ابغض الاشیاءعندی الطلاق.(مولوی، ۱۳۹۱)

علت مشروعیت طلاق در دین اسلام

از آیات و روایات فراوانی می توان فهمید که طلاق ابغض الحلال می‌باشد ولی این سؤال مطرح است که اگر طلاق تا این اندازه مبغوض است پس چرا اسلام طلاق را تحریم نکرده است؟

در سیرت پیشوایان دین مشاهده می شود که تا حد امکان از طلاق ،پرهیز و اجتناب می شد لذا از طرف آن ها طلاق به ندرت اتفاق می افتاد و هر وقت صورت می گرفت دلیل منطقی و معقولی وجود داشت.

طلاق در شرع مقدس اسلام از احکام امضایی است نه تأسیسی. بدین بیان که قبل از آنکه دنیا به نور انور محمد(ص) روشن گردد طلاق در بین بشر خصوصاًً در بین اعراب جاهلیت باب بوده اما بدون قید و شرط صورت می پذیرفته و به حدی آسان بوده که اعراب بدوی کراراً نسبت به طلاق منکوحه خویش اقدام و او را بدون پرداخت هیچ حقوقی مطلقه می نمودند.اسلام هر چند اصل طلاق را امضا نمود لیکن دایره ی آن را به نفع زن هر چه بیشتر محدود نموده است (دانای علمی ،۱۳۷۴ :۳۱).

فلسفه حلال بودن طلاق در عین ابغض بودنش این است که اسلام ، طلاق را آخرین راه حل اختلاف شدید زن و مرد می‌داند ، در جایی که تحمل زندگی برای دو طرف یا یکی از آن دو طرف امکان پذیر نباشد و جدایی به نفع و مصلحت طرفین باشد ، در این صورت طلاق جایز دانسته می شود (رفیعی ،۱۳۸۰ :۲۴).

علل طلاق در کلام قرآن کریم

با توجه به طرح مسأله طلاق در قرآن کریم که نگاه جامعی ‌به این موضوع دارد ، می توان از روش برخورد قرآن کریم با پدیده‌های اجتماعی از جمله پدیده طلاق در جامعه ی اسلامی به رویکرد تربیتی قرآن کریم و استنباط مواضع آن در مسأله طلاق و به دست آوردن روش کاهش طلاق در جامعه اسلامی که مطلوب شارع است بهره ی فراوان برد . در ضمن بررسی آیات می‌تواند نشانگر روش قرآن در برنامه ریزی و مدیریت اجتماعی و سیر تحول احکام شرعی در بستر تحولات اجتماعی صدر اسلام باشد.

عدم توجه یا کم توجهی به نیاز جنسی همسر

نیاز جنسی ، نیازی غریزی است که ‌بر اساس حکمت الهی در نوع بشر قرارداده شده است تا در ضمن بقای نسل ، در اثر رفع آن نیاز، توسط یکدیگر مهر و محبت در بین زن و شوهر ، ماندگار و بیشتر شود.

قرآن کریم ‌به این مهم توجه ‌کرده‌است و مجامعت را تحت عنوان « الرّفث » حتی در شب های ماه مبارک رمضان حلال می شمارد و تحت عنوان حدود الهی از آن نام می‌برد.

«احل لکم لیله الصیام الرفث الی نسائکم هن لباس لکم و أنتم لباس لهن…»؛ حلال شد برای شما در شب های ماه رمضان مباشرت با زنان خود که آن ها جامه ی عفاف شما و شما نیز لباس عفت آن ها هستید….(بقره / ۱۸۷)

قبل از نزول آیه ۱۸۷ سوره بقره ، آمیزش جنسی با همسر در شب های ماه مبارک جایز نبود ، ولی با نزول آیه فوق ، ممنوعیت برداشته شد ، با توجه ‌به این که اولین آیه از آیات طلاق که نازل شده است ، جواز آمیزش را حتی در شب های ماه مبارک رمضان مطرح می‌کند ، می توان به اهمیت توجه به نیاز مذکور پی برد ؛ در نتیجه بی توجهی به آن می‌تواند نقش مهم تری نسبت به سایر عوامل در گسست روابط زن و شوهر داشته باشد .

به نظر می‌رسد اولین آیات اختصاص داده شده ‌به این موضوع و همچنین واقعیت خارجی ، همگی مؤید آن است که این عامل از اهمیت بالایی در بین سایر علل طلاق برخوردار است؛ لذا لزوم آگاهی بخشیدن به زن و شوهر و به ویژه به زنان بیش از پیش احساس می شود .

‌بنابرین‏ ضعف قدرت جنسی در مرد و یا سرد مزاجی زن که این حالت غالباً نتیجه ی عدم مطابقت در آموزش زندگی زناشویی است از عوامل مهم طلاق می‌باشد . لذا به اعمال جنسی باید به عنوان الزامات زندگی مشترک که سبب ایجاد آرامش است نگاه کرد .

ضعف یا فقدان مبانی اعتقادی و مذهبی زن و شوهر

علی رغم پیشرفت علم و صنعت ، مبانی اعتقادی و ارزشی روز به روز کم رنگ تر می شود و به همان نسبت مشکلات و گرفتاری ها افزایش می‌یابد.

اگر انسان ، خداوند محور نشد، بدون شک خود محور خواهد شد و در ارتباط با زندگی مشترک تا زمانی که منافع و لذت جویی اش اقتضا کند می ماند. در غیر این صورت به اندک بهانه ای صحنه را ترک می‌کند و بساط ‌کام‌ جویی اش را در جای دیگر پهن می کند. (زاهدی فر،۱۳۸۹).

«پیامبر گرامی اسلام می فرمایند: «ایاکم و خضراء الدمن ، قیل یا رسول الله و ما الخضراء الدمن ؟ قال : المرأه الحسناء فی منبت السوء»

از سبزه ی مزبله پرهیز کنید .پرسیدند مزبله کدام است ؟ فرمودند: زن زیبا رویی که در خانواده ای پست و فرومایه بار آمده است» (همان).

در آیات قرآن کریم در چندین مورد به انحاء مختلف به تقوا و مراعات آن اشاره شده است ، از جمله :

« … واتّقو الله و اعلموا أنّ الله بکلّ شی ء علیم » ؛ … و خدا ترس باشید و بدانید که خداوند به همه چیز آگاه است . ( بقره : ۲۳۱ )

این آیه مطلقاً امر به خوش رفتاری با زنان می‌کند.

« … و أن تعفوا اقرب للتّقوی و لا تنسوا الفضل بینکم …» ؛ …و فضیلت هایی که در نیکویی به یکدیگر است فراموش نکنید… ( همان : ۲۳۷)

« … أمسک علیک زوجک واتّق الله …» ؛ همسرت را نگاه دار و از خدا بپرهیز …( احزاب : ۳۷)

«… أن تصلحوا و تتّقوا فانّ الله کان غفوراً رحیماً» ؛… و اگر راه صلاح و پرهیزکاری پیش گیرید، خداوند آمرزنده و مهربان است ( نساء :۱۲۹)

‌در مورد آیه فوق نیز ، فرمان به رعایت تقوا و پرهیزکاری داده شده است که در صورت عدم رعایت تقوای فوق ، ناسازگاری ها بیشتر و عمیق تر می شود و نهایتاًً منجر به طلاق می‌گردد .

‌بنابرین‏ عدم مراعات تقوا در امور مربوط به زناشویی ، حقوق مالی زن و شوهر ، صلح و سازش و کل احکام مربوط به طلاق و عدّه ، زندگی را به طوفانی بنیان برانداز می سپارد که نتیجه ای جز خسران و زیان برای زن و شوهر نخواهد داشت .

۲-۴-۳-۳- عدم شناخت متقابل جایگاه یکدیگر و وظایف خود نسبت به دیگری