(۲- ۱) بهره وری = اثربخشی + کارایی
طبق تعریف کلاسیک فارل (۱۹۷۵) یک واحد به کارآیی مطابق با اصول فنی توجه میکند تا به ماکزیمم ستاده قابل دسترس از مقدار مشخصی نهاده با بهره گرفتن از یک سطح تکنولوژی معین دست یابد. از آنجا که کارایی تکنیکی ناملموس است، باید به طریقی تخمین زده شود (ژو^[۳] و همکاران، ۲۰۰۹).
از نمودار (۲- ۱) برای نمایش کارایی استفاده می شود. در یک مجموعه از نهادهها، منحنی S منحنی همسان تولید (حداکثر سطح قابل حصول از ستاده) را نشان می دهد. بنابراین S بهترین تابع تولید است که محور X نشان دهنده سطح نهاده N و محور Y نشان دهنده سطح نهاده K است، از این رو واحدهایی که روی مرز قرار میگیرند از نظر تکنیکی ۱۰۰ درصد کارا و اگر زیر مرز تولید کنند، ناکارآمد هستند. بنابراین انحراف از این مرز کارایی فنی واحد را نشان می دهد (اینتاونگ^[۴]، ۲۰۰۵).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

نمودار ۲- ۱- کارآیی تکنیکی، تخصیصی و اقتصادی با رهیافت نهاده گرا
منبع: اینتاونگ، ۲۰۰۵
باتوجه به این نمودار اگر تولید در سمت راست منحنی همسان تولید انجام شود؛ بنگاه ناکاراست. در یک بنگاه کارا OR = OP است. هر چه فاصله بین OR و OP افزایش یابد کارایی تکنیکی به سمت صفر میل می کند.
(۲- ۲) OR / OP = کارایی تکنیکی نقطه P
کارایی تخصیصی به صورت رابطه (۲- ۵) محاسبه می شود:
(۲- ۳) OQ/ OR = کارآیی تخصیصی نقطه P
کارایی اقتصادی به صورت حاصل ضرب کارایی تکنیکی در تخصیصی محاسبه می شود:
(۲- ۴) OQ/ OP = کارایی اقتصادی نقطه P
۲-۵- رهیافت های محاسبه کارآیی
به منظور محاسبه کارآیی روش های متفاوتی وجود دارد به طوری که با توجه به ملاکهای متفاوت میتوان آنها را مورد تفکیک و بحث قرار داد:
– توابع تولیدازطریق برآورد اقتصادسنجی حداقل مربعات (LS)^[5]
– شاخص های بهره وری کل عوامل (TFP)^[6] برای بنگاه یک ستاده ای
– تحلیل پوششی داده ها (DEA)
– توابع مرزی تصادفی (SF)^[7]
دو روش اول یعنی LS و TEP در اغلب موارد برای داده های سری زمانی به کار گرفته میشوند . معیارهای تغییر فنی یا بهره وری کل عوامل را فراهم میسازند. هر دوی این روشها فرض میکنند که همه بنگاهها از لحاظ فنی، کارآمد هستند. از طرف دیگر دو روش DEA و SF غالبا” برای داده های نمونه هایی که در یک مقطع از زمان به کار رفته و معیار کارایی نسبی را در میان بنگاه ها ارائه میکنند از این رو، در این روشها همه بنگاهها کارآ فرض نمیشوند.
شاخصهای TFP چندگانه همچنین برای مقایسه بهره وری نسبی در میان گروهی از بنگاهها در یک مقطع زمانی مورداستفاده قرار میگیرند. همچنین اگر داده های تلفیقی^[۸] در دسترس باشند، روش های DEA و SF برای اندازه گیری هر دو معیار تغییر فنی و کارآیی به کار گرفته میشوند (کوئلی و همکاران^[۹] ، ۲۰۰۵).
در ذیل به ۶ نمونه از گروهبندی روش های محاسبه کارایی باتوجه به ملاکهای متفاوت اشاره میشود:
نیازهای دادهای^[۱۰]: روش های مختلف را می توان برحسب نوع داده های مورد استفاده گروهبندی نمود. از این منظر دو روش DEA و SF به لحاظ نیاز به داده های مقطعی یا تلفیق در یک گروه LS و TFP به دلیل قابلیت استفاده از همه داده ها در دسته دیگر قرار میگیرند. همچنین میتوان داده های موردنیاز برای روش های مختلف براساس داده های مقدار و قیمت نیز بررسی و تفکیک نمود.
فرضهای رفتاری^[۱۱]: در بسیاری از تحلیلهای مرتبط با تولید و کارآیی، حسب مدل انتخابی، اهداف تحقیق داده های در دسترس باید از فرضهای رفتاری مختلفی استفاده کرد. در مواردی نیز داشتن فرض رفتاری خاصی لازم نیست. با این دیدگاه روش های LS و TFP و SF را به دلیل استفاده از فرض رفتاری حداقلسازی هزینه و یا حداکثرسازی سود یا درآمد در یک دسته کلی و روش DEA به دلیل نداشتن فرض خاص (به استثنای مواردی که هدف از آن محاسبه کارآیی تخصیصی می باشد) در دسته دیگر قرار میگیرند.
تشخیص کارآیی یا ناکارآیی بنگاههای مورد مطالعه: بر مبنای شناختی که محقق از کارا بودن همه بنگاهها و یا وجود عدم کارایی در بین شماری از آنها دارد، میتوان این روشها را با این شاخص نیز گروهبندی نمود. در واقع دو روش LS و TFP همه بنگاهها را کارآ فرض میکنند و در دو روش DEA و SF عدم کارآیی تعدادی از بنگاهها پذیرفته میشود.
تشخیص خطای تصادفی در داده ها (نوفه آماری)^[۱۲]: از آنجا که شالوده برخی روش های موردبحث، برآوردهای اقتصادسنجی است، از این رو جمله اخلال در نظر گرفته می شود که با آن، بخشی از تفاوت های موجود بین تولید واقعی از تولید مرزی، به عوامل غیرقابل کنترل بنگاه مانند نوع اقلیم و آبو هوا، آفات و بیماریها، عوامل مدیریتی، اجتماعی و نظایر آن نسبت داده می شود. روش های LS و SF دارای ویژگیهای یاد شده بود و بنابراین در یک گروه قرار میگیرند. دو روش دیگر TFP و DEA چون هیچ نوع خطایی را لحاظ نمیکنند، میتوانند در گروه دیگر دسته بندی میشوند.
ویژگی پارامتری و ناپارامتری مدلها: اگر در راستای تخمین تابع تولید ، شکل تبعی خاصی مدنظر قرار گیرد، مدل موردنظر، پارامتری نامیده میشود. در غیر اینصورت یعنی اگر فرم خاصی مورد تصریح نباشد، آن را ناپارامتری گویند. در واقع روش های ناپارامتری مانند روش های برنامه ریزی، برمبنای مدل آمار نیستند. از این رو هیچ خواص آماری برای تخمین ندارند در روش های ناپارامتری، خطای معیار ضرایب ارائه نمیشودو به این دلیل استنباط آماری نمیتوان داشت. باتوجه به مطالب فوق دو روش حداقل مربعات و تابع مرزی تصادفی در زمره روش های پارامتری و روش های تحلیل پوششی داده ها و بهره وری عوامل کل به عنوان روش های ناپارامتری تقسیم بندی میشود.
روش تخمین : از نقطه نظر رهیافت اندازه گیری کارایی، روش های یاد شده از دو رهیافت عمده اقتصاد سنجی و برنامه ریزری ریاضی بهره میجویند. بنابراین از این دیدگاه دو رهیافت LS و SF که هر دو از رهیافت اقتصادسنجی استفاده میکنند. در یک گروه و دو رهیافت TFP و DEA در دستهی دیگر قرار میگیرند. در دو روش اخیر برای اندازه گیری کارایی ، رهیافت غیرآماری مانند رهیافت جبری و برنامه ریزی ریاضی (یا خطی) به کار گرفته میشود. (رحیمی سوره و صادقی، ۱۳۸۳).
از آنجا که در این پژوهش با داده های مقطعی سرو کار داریم در ادامه به شرح روش تحلیل پوششی داده ها به عنوان یک روش ناپارامتری پرداخته میشود. همچنانچه قبلا ذکر گردید رهیافتهای پارامتریک، با یک فرم تابعی خاص مشخص میشود در حالی که ناپارامتریک به فرم تابعی خاصی نیاز ندارد. الزام تحمیل یک فرم پارامتری مشخص برای تکنولوژی اصلی و یک فرض توزیع مشخص برای عنصر ناکارایی نقطه ضعف این رهیافت محسوب میشود . کوئلی و پرلمن^[۱۳] (۱۹۹۹) مزیت اصلی رهیافت DEA را اجتناب از تعیین پارامتریک تکنولوژی بیان نمودند اما این احتمال هست که به خطای اندازه گیری و سایر خطاهای داده ها از جمله داده های پرت حساس باشد (آلن^[۱۴] و همکاران، ۲۰۰۶).
۲-۶- پیشینه تحقیق
مطالعه و بررسی درخصوص نحوهی مدیریت و استفاده از منابع در دسترس کشاورزان و شناسایی عوامل مؤثر بر ناکارآیی تولیدکنندگان در جهت رفع شکاف میان بهترین تولیدکننده و تولیدکنندگان دیگر از وظایف مهم محققان و پژوهشگران است. در این رابطه محققان مطالعات مختلفی در داخل و خارج از کشور در رابطه با محصولات مختلف با بهره گرفتن از روش های مختلف انجام داده اند.
۲-۶-۱- مطالعات خارجی
سینگ و همکاران ^[۱۵](۱۹۹۲) با بررسی کارایی گندم در هند با بهره گرفتن از روش تحلیل فراگیر داده ها نشان دادند که کارایی در بیشتر مزارع گندم در حد پایین بوده و برای افزایش کارایی گندم می توان از منابع به طور کاراتری استفاده نمود.
کوئلی و همکاران ^[۱۶](۲۰۰۲) با بهره گرفتن از روش تحلیل فراگیر داده ها نشان دادند که میانگین کارایی های فنی، تخصیصی، هزینه و مقیاس برنجکاران بنگلادشی برای خشک به ترتیب ۴/ ۶۹، ۸۱۳، ۲/ ۵۶ و ۹/ ۹۴ درصد می باشد.
کالیبا و انگل ^[۱۷](۲۰۰۴) از مدل DEA توسعهیافته برای اندازه گیری کارایی مزارع پرورش ماهی منطقه آرکانزاس استفاده کردند. نتایج نشان داد که کارایی اقتصادی مزارع پرورش ماهی این منطقه میتواند تا ۵۵ درصد با بهره گرفتن از همان سطح از نهادهها افزایش یابد.
نیکات و همکاران^[۱۸] (٢٠٠۵) کارایی فنی مزارع تنباکو در جنوب شرقی آنتالیا را با هر دو روش تحلیل فراگیر داده ها و تحلیل مرزی تصادفی، بررسی نمودند، نتایج نشان داد که میانگین کارایی فنی ۵۴ درصد است.
کاندمیر و کویوبنب^[۱۹] (٢٠٠۶) نیز وضعیت کارآیی ۸٠ واحد پرورشدهنده گاو را در کشور ترکیه مورد بررسی قرار دادند. آنها از الگوی تحلیل پوششی داده ها در دو وضعیت بازده ثابت و متغیر نسبت به مقیاس استفاده کردند. نتایج به دست آمده نشان داد که متوسط کارآیی برای بازده ثابت و متغیر نسبت به مقیاس، برابر با ۹۳۴/٠ و ۹۵۴/٠ بوده است. همچنین از بین واحدهای مورد بررسی، ۴۹ درصد کارا شناخته شده است.
گالاناپلوس و همکاران^[۲۰] (٢٠٠۶) نیز روش غیرپارامتریک تحلیل پوششی داده ها را برای بررسی درجه کارآیی فنی و مقیاس مزارع تجاری پرورش خوک در یونان مورد استفاده قرار دادهاند. متوسط کارآیی فنی در واحدهای مورد بررسی، برابر با ۸۳/٠ به دست آمد که نشان داد ظرفیت بالقوهای برای افزایش کارآیی کاربرد نهادهها در مزارع پرورش خوک خانگی وجود دارد.
در مطالعهای که توسط مهرابی بشرآبادی و همکاران ^[۲۱](۲۰۰۷) برای بررسی کارایی فنی و اقتصادی ۴۷۵ مزرعه پسته (ارقام کله قوچی، فندقی و اکبری) در ایران انجام گرفته است، میانگین کاراریی فنی در سال های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ برای جمع مرزی، مرزهای انواع گونه ها و فرامرزی به ترتیب ۵۴، ۵۵ و ۶۲ درصد است. همچنین آنها اختلاف کارایی ارقام پسته مورد مطالعه را از نظر کارایی اعلام کردهاند.
اودگ ^[۲۲](۲۰۰۹) روش تجزیه و تحلیل پوششی داده ها را با شاخص مالم کوئیست ترکیب کرد تا استنتاج آماری مختصری را برای تعیین کارایی محصول غلات در دوره زمانی ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۷ در نروژ ارائه کند. نتایج پژوهش وی نشان داد که درجه فراوانی از عدم کارایی در تولید غلات، در دوره مذکور وجود داشته است.
در مطالعهای که ژو و لانسینک^[۲۳] (۲۰۰۹) انجام دادند، بهره وری مزارع غلات در آلمان، هلند و سوئد به ترتیب ۶/ ۱، ۸/ ۲ و ۴/ ۳ درصد و در گله های شیری در گاوداری های صنعتی آلمان، هلند و سوئد به ترتیب ۸، ۲/ ۲ و ۹/ ۱ درصد برآورد شده است.
یوزمای و همکاران^[۲۴] (۲۰۰۹) در مطالعهای کارایی فنی دامداریهای استان ازمیر ترکیه با بهره گرفتن از روش تحلیل فراگیر داده ها را اندازه گیری کردند. بنابر فرضیه رویکرد متغیر نسبت به مقیاس، ۶۲ درصد دامداریها به طور کامل کارا بودند. همچنین عنوان شد که دامداریهای بزرگتر کارایی بسیار بالایی نسبت به واحدهای کوچکتر دارند.
در تحقیقی که توسط سیهان و هازنسی ^[۲۵](۲۰۱۰)، یا استفاده از تحلیل فراگیر داده ها جهت محاسبه کارایی اقتصادی دامداریهای پرواری، نشان داده شد که عدم کارایی اقتصادی دامداریها به کاهش ۱۸ درصدی در هزینه ها نیاز دارد. در میان مزارع نمونه، ۲۶ درصد کارایی ثابت نسبت به مقیاس داشتند، در حالی که ۷۴ درصد دامداریها از بازدهی افزایشی نسبت به مقیاس برخوردار بودند.
دمیرکن و همکاران ^[۲۶](۲۰۱۰) اقدام به تعیین کارایی فنی دامداریهای شیری ترکیه با بهره گرفتن از تحلیل فراگیر داده ها نمودند. نتایج نشان داد که دامنه کارایی فنی از ۶/ ۲۸ تا ۱۰۰ درصد بین دامداریها متغیر بوده و میانگین این کارایی ۲/ ۶۴ بدست آمد. همچنین آنها اعلام کردند که در بین نهاده، علوفه دام و نیروی کار کمترین کارایی را در بین نهادهها داشتند.
تان و همکاران^[۲۷](٢٠۱٠) تاثیر قطعات زمین بر کارآیی فنی سه نوع برنج در روستاهای جنوب شرقی چین را با مدل مرزی تصادفی بررسی نمودند. طبق نتایج این مطالعه افزایش در متوسط اندازه قطعات زمین موجب افزایش کارآیی فنی بر برنجکاران میشود.
ایگلسیاس^[۲۸] (٢٠۱٠) کارایی گروهی از کشاورزان را در دوره زمانی ٢٠٠۱-٢٠٠۴ در کشور اسپانیا با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داده ها و تجزیه و تحلیل مرزی تصادفی مورد بررسی قرار داد.
چیمایی ^[۲۹](۲۰۱۱) کارایی فنی مزارع خرده پای سورگوم در زامبیا را با استفاده تحلیل فراگیر داده ها و حداقل مربعات معمولی مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد که متوسط کارایی فنی در تولید سورگوم در میان کشاورزان خرده پا ۳۴ درصد است. وی همچنین اظهار داشت که کارایی فنی در تولید سورگوم با اندازه خانوار، تعداد افراد تحت تکلف، استفاده از قدرت حیوانی، ارزش ناخالص تولید، ارزش دارایی، درآمد حاصل از فعالیتهای دام در ارتباط است.
علی و عماد ^[۳۰](۲۰۱۲) کارایی اقتصادی مزارع گندم و باقلا در دو منطقه دانگولا و ادابا سودان را با بهره گرفتن از روش تابع تولید مرزی تصادفی مورد ارزیابی قرار دادند. نتایج نشان داد که کارایی فنی گندم در دانگولا و ادابا به ترتیب ۷۵/۰ و ۶۶/۰ است در حالی که این کارای برای باقلا ۶۵/۰ و ۷۱/۰ می باشد. کارایی تخصیصصی دو محل برای گندم ۷۲/۰ و ۶۸/۰ و برای باقلا ۸۶/۰ و ۸۴/۰ بود. در نهایت کارایی اقتصادی دو محل برای گندم ۴۱/۰ و ۴۵/۰ و برای باقلا ۵۷/۰ و ۶۲/۰ به دست آمد. آن ها اعلام کردند که این کارایی نشان دهنده استفاده کارآمد کشاورزان باقلا نسبت به گندم در دو منطقه مورد بررسی می باشد.
محمد وکیلی ^[۳۱](۲۰۱۲) به بررسی کارایی فنی تولید سورگوم و عوامل مؤثر بر آن ، با بهره گرفتن از تابع تولید مرزی تصادفی در منطقه دولتی هنگ پرداخت. نتیجه تجربی حاصل از بررسی نشان داد که زمین، بذر و کود عوامل عمده مؤثر بر تغیرات در خروجی سورگوم ۲۸ درصد از طریق استفاده بهتر از زمین و دانه افزایش یابد و کود در کوتاه مدت حالت غالب در ایجاد کارایی فنی سورگوم میباشد.
۲-۶-۲– مطالعات داخلی
در داخل کشور مطالعاتی بر کارآیی واحدهای زراعی صورت گرفته که برخی از آنها در ذیل ارائه میگردند.
فریادرس و همکاران (۱۳۸۱) با بهره گرفتن از روش تحلیل فراگیر داده ها، انواع کارایی پنبهکاران ۱۳ استان منتخب کشور را بررسی کردند. نتایج این بررسی نشان داد که کارایی فنی پنبهکاران در اکثر استانها (به جز استان فارس) بسیار بالا است، و بنابراین برای افزایش تولید بایستی بر راهکارهای مبتنی بر پیشرفت فنآوری تأکید نمود. همچنین براساس نتایج این مطالعه، کارآیی مدیریتی بهرهبرداران با متوسط ۹۹/ ۰ به دست آمد که نشان دهندهی بالا بودن قدرت مدیریت کشاورزان در ترکیب کردن مناسب نهادههای تولیدی است.