امروزه‌کاربست روش‌های تحقیق‌کیفی در علوم ‌اجتماعی و رفتاری مقبولیت زیادی پیداکرده است. دلیل آن دشواریِ بررسی سوژه‌‌های انسانی از طریق روش‌های کمی و نتیجه‌دهی بهترکاربرد‌‌‌ روش‌‌های کیفی به ویژه در زمینۀ تحقیقات مربوط به مسائل ارزشی و اعتقادی است. از طرفی، امکان گردآوری اطلاعات در پاره‌‌‌ای از مسائل انسانی با بهره گرفتن از روش‌‌های کمی‌ مقدور نیست به خصوص اگر هدف محقق از مطالعۀ افراد، بررسی مسائل مربوط به فرهنگ، ارزش‌ها و باورها و اعتقادات آن‌ها باشد. علت‌‌‌ این امر ‌‌‌این است که اولاً منطقی نیست اطلاعاتی را که ماهیتاً کیفی هستند با آمار و ارقام جمع و تحلیل‌کرده و گردآوری اطلاعاتی از ‌‌‌این دست نیاز به بررسی عمیق دارد و ثالثاً زمانی‌که بحث فرهنگ پیش می‌آید احتمال ‌‌‌اینکه محقق با رعایت اصول روش‌‌های تحقیق کمی‌ در پیش‌داوری‌‌های خود غرق شود و نتواند با ذهنیت جامعۀ مورد مطالعه‌اش ارتباط برقرارکند، بسیار زیاد است. در نتیجه با توجه به این توضیحات، در این پژوهش تلاش بر این است که از روش تحقیق کیفی جهت تجزیه و تحلیل داده‌‌ها استفاده می‌کنیم. اما در این‌جا باید اشاره کنیم‌که روش کیفی انواع مختلفی را شامل می‌شود، گراندد تئوری، تحلیل گفتمان، مردم نگاری، مطالعه موردی و … از انواع روش های تحقیق کیفی هستند.
«پژوهشگران کیفی پدیده‌‌ها و فرآیندها را در محیط ‌طبیعی خودشان مورد بررسی قرار می‌دهند و سعی دارند تا به آن‌ها از منظری‌که مردم به آن نگاه می‌کنند معنی دهند. این نگرش به عنوان رویکردطبیعت‌گرایانه یا تفسیری شناخته شده است. به طورکلی قلمرو پژوهش‌‌های کیفی دنیای تجارب افراد و واقعیتهای اجتماعی ساخته شده به دست آن‌هاست. به وسیله مصاحبه دقیق، مشاهده مشارکت کنندگان وتوصیف دقیق، پژوهش گران کیفی امیدوارند بتوانند به دیدگاه مشارکت‌کنندگان نزدیک شوند و به تجارب زیسته آن‌ها دست یابند»( رنجبر و دیگران،۱۳۹۱: ۲۴۶). در این تحقیق از بین ‌‌‌این انواع روش‌های کیفی به روش گراندد تئوری (نظریه مبنایی) عمل شد که در زیر به طور خلاصه توضیح داده شده است.
۳-۱-۱-۱ نظریه مبنایی^[۳۹]
در ترجمه‌‌های مختلفی که از آن به عمل آمده با اصطلاحات متفاوتی ترجمه شده است مثلاً محمدی آن را نظریه مبنایی (۱۳۸۷: ۲۵)، فلیک آن را نظریه‌پردازی داده‌محور(۱۳۸۷: ۲۴)، دواس آن را نظریه زمینی(۱۳۸۸: ۲۱)، سفیری آن را نظریه بازکاوی(۱۳۸۸: ۲۸۹)… نامیده‌اند. در زیر چند تعریف از گراند تئوری در نگاه محققان مختلف برای فهم بیشتر آن ارائه می‌شود. دواس معتقد است هر وقت ما کار تحقیق خود را با مشاهده و توصیف آغاز کنیم سپس نظریه‌‌‌ای دربارۀ مشاهدات و توصیف‌های‌مان ارائه کنیم با فرایند نظریه‌پردازی(یعنی نظریه مبنایی) در ارتباط هستیم (۱۳۸۸: ۲۱). محمدی(۱۳۸۷) نظریه مبنایی را نظریه‌پردازی برمبنای داده‌‌هایی می‌داند که محقق از میدان تحقیق جمع‌ آوری کرده است. از نظر او ‌‌‌این روش دارای منشأ و ریشه‌ای جامعه شناختی است. از نظر او گردآوری اطلاعات در این روش از طریق مصاحبه با ۲۰ الی۳۰ نفر حاصل می‌شود(۱۳۸۷: ۲۵).

هدفِ نهایی روش گراندد تئوری ارائه و تدوین نظریه است. در این تحقیق محقق از شیوه استقرا استفاده می‌کند یعنی از جزء به سوی کل می‌رود. محقق از سطح مشاهده و تجربه(سطح جزء) کار خود را شروع می‌کند و هدف او رسیدن به سطح انتزاع و نظریه(سطح کلان) است. او در اینجا کار خود را با نظریه شروع نمی‌کند بلکه با شروع از مشاهده به نظریه‌پردازی می‌رسد یا به تعبیر فلیک بر اساس داده‌‌های گردآوری شده به ساختن نظریه می‌پردازیم (۱۳۸۷: ۲۴).
استراوس وکربین معتقدند که مراحل مختلف در نظریه مبنایی از جمله گردآوری داده‌‌ها، تحلیل و نظریه نهایی با هم دیگرارتباط نزدیک دارند. در اینجا محقق از میدان واقعیت شروع می‌کند و داده‌‌هایی را در باره موضوع خود گردآوری می‌کند و سپس از طریق ‌‌‌این داده‌‌ها نظریه خود را عنوان می‌کند. محقق در ابتدا نظریه‌‌‌ای در ذهن ندارد و اگر هم داشته باشد کار تحقیقی خود را با آن شروع نمی‌کند. از نظر آن‌ها نظریه مبنایی « نظریه‌‌‌ای است که مستقیماً از داده‌‌هایی استخراج شده است که در جریان پژوهش به صورت منظم گردآمده و تحلیل شده‌اند»( ۱۳۹۱: ۳۴). آن‌ها برای ‌‌‌این نوع نظریه‌پردازی ویژگی‌‌هایی در نظر می‌گیرند: الف) توانایی تشخیص گرایش به سوگیری در خود، ب) توانایی تفکر انتزاعی، ج) توانایی منعطف بودن و پذیرش انتقاد مفید، د) حساسیت نسبت به کلام و اعمال پاسخگویان، د) توانایی گام نهادن به عقب و موقعیت را به صورت انتقادی تحلیل کردن، ر) مجذوب کار شدن و خلاصه ( همان: ۲۹). آن‌ها گراندد تئوری را «کشف نظریه از داده‌‌های سیستماتیک که از تحقیقات اجتماعی به دست‌آمده»می‌دانند(Glaser and Strauss1967: 2). شورینک معتقداست«تئوری زمینه‌‌‌ای یک رویکرد استقرایی خاص متشکل ازمجموعه‌‌‌ای نظام‌مند توسعه‌یافته از روش‌‌ها و تکنیک‌‌هایی است که مفهوم نظری در مورد جهان زندگی برخی از گروه انتخاب‌شده از مردم که بخشی از یک واقعیت اجتماعی خاص را تشکیل می‌دهند، تولید می‌کند»( Gert Rodet Johann Burden and به نقل از ۲ ،۲۰۰۴، Schurink).
چارماز^[۴۰] (۲۰۰۶) تعدادی از ویژگی‌های که همه نظریه‌های زمینه‌‌‌ای دارند را شناسایی کرد:
– جمع‌ آوری و تجزیه و تحلیل داده‌‌ها به طور همزمان
– ایجاد کد‌‌های تحلیلی و موضوعی از داده‌‌ها و نه با مفاهیم از پیش موجود (حساسیت نظری)
– کشف فرآیندهای اساسی اجتماعی در داده‌‌ها
– ساخت و ساز قیاسی از مقولات انتزاعی
– نمونه‌گیری نظری برای اصلاح مجموعه‌‌ها
– نوشتن یادداشت تحلیلی به عنوان مرحله‌ای بین برنامه نویسی و نوشتن
– ادغام گروه‌ها به یک چارچوب نظری است.
ایمان و محمدیان( ۱۳۸۷) کاربردهای متعددی را برای نظریه زمینه‌‌‌ای در نظر می‌گیرد که در زیر به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
– اگر هدف، درک محیطی باشد که شناخت کمتری از آن وجود دارد یا درگذشته، چندان به وضوح بررسی نشده است، فرد علاقه‌مند به تحقیق در این زمینه، به شیوه‌‌های خاص تحقیقی برای مطالعه آن موضوع نیاز دارد و استفاده از روش نظریه بنیادی در این زمینه سودمند است.
– زمانی که محقق نمی‌داند دقیقاً، چه چیزی می‌خواهد یا در پی چیست، با بهره گرفتن از این روش می‌تواند به مسئله موجود در آن زمینه پی ببرد.
– اگر هدف از بررسی دست‌یابی به پیچیدگی‌‌های یک پدیده و درک آن، در زمینه‌‌های متعدد باشد، محقق به روشی از ساده کردن و مدیریت داده نیاز دارد، بدون آن که این پیچیدگی و زمینه دستکاری شود. استفاده از این روش در چنین مواردی مفید است.
– اگر هدف، در ک فرایند و شیوه تجربه افراد باشد و این که این افراد چگونه تجربه‌شان را تفسیر می کنند، محقق نیاز به شیوه‌‌هایی برای کشف و درک پیچیدگی آن‌ها دارد. روش‌‌های کیفی، به خصوص نظریه بنیادی در پی کشف این پیچیدگی‌‌ها هستند(۳۶-۳۷).
کراسول^[۴۱] (۱۹۹۸) پیشنهاد کرد که فرضیات زیر را باید در مورد پژوهش تئوری زمینه‌‌‌ای به اشتراک گذاشت:
هدف از انجام تحقیق تئوری زمینه‌‌‌ای تولید و یا کشف یک نظریه است؛ اگر پژوهشگر ‌‌‌ایده‌‌های نظری را کنار بگذارد می‌تواند یک نظریه “اساسی” را به ظهور برساند؛ ‌‌‌این نظریه بر چگونگی رابطه افراد با پدیده مورد مطالعه تمرکز دارد؛ تئوری رابطه محتمل بین مفاهیم و مجموعه‌‌‌ای از مقوله‌‌ها را تأیید می‌کند؛‌‌‌ این نظریه از طریق کار میدانی، مصاحبه، مشاهده، و اسناد به دست می‌آید؛ تجزیه و تحلیل داده‌‌های در آن سیستماتیک است و به زودی به عنوان داده‌‌های موجود تحلیل می‌شوند؛ تجزیه و تحلیل داده‌‌های حاصله با شناسایی مقوله‌‌ها و ارتباط آن‌ها شروع می‌شود؛ جمع آوری اطلاعات بیشتر (و یا نمونه برداری) بر مبنای مفاهیم درحال ظهور است؛‌‌‌ این مفاهیم از طریق مقایسه مداوم با داده‌‌های اضافی توسعه می‌یابند؛ جمع آوری داده‌‌ها را هنگامی‌که مفهوم جدید پدیدار شود می‌توان متوقف کرد؛ تجزیه و تحلیل داده‌‌ها را از طریق “کدگذاری باز” (شناسایی دسته‌‌ها، خواص، و ابعاد) به کدگذاری “محوری” (بررسی شرایط، استراتژی، و عواقب) سپس به کدگذاری انتخابی اطراف یک خط داستان در حال ظهور حرکت می‌دهیم؛ و تئوری نهایی را می‌توان در یک چارچوب روایت و یا به عنوان مجموعه‌‌‌ای از گزاره‌‌ها گزارش داد(Egan, 2002,279).
۳-۲ جامعۀ آماری^[۴۲]
جامعه به مجموعه‌‌‌ای از افراد یا واحدهایی که دارای حداقل یک ویژگی مشترک باشندگفته می‌شود. معمولاً در هر تحقیق، جامعه کلیه افراد یا مواردی را شامل می‌شود که پژوهشگر علاقه‌مند است و می‌خواهد نتایج تحقیق خود را به آن‌ها تعمیم دهد. در این تحقیق، جامعه آماری شامل تمام اعضای هیأت علمی‌گروه‌‌های علوم اجتماعی که در دانشگاهای دولتی استان تهران مشغول به کار هستند، می‌باشد که با بهره گرفتن از روش گلوله برفی از تعدادی از آن‌ها مصاحبه به عمل آمد. در زیرگروه‌های علوم اجتماعی دانشگاه‌های دولتی استان تهران آورده شده است. اعضای هیأت علمی‌ دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برابر با ۵۳ نفر، اعضای هیأت علمی‌ دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی برابر با ۴۳ نفر، اعضای هیأت علمی‌گروه علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا برابربا ۱۳ نفر، اعضای هیأت علمی‌گروه علوم اجتماعی دانشگاه خوارزمی ‌برابر با ۱۳ نفر، اعضای هیأت علمی‌گروه علوم اجتماعی دانشگاه بهشتی برابر با ۸ نفر، اعضای هیأت علمی‌گروه علوم‌اجتماعی دانشگاه امام حسین(ع) برابر با ۸ نفر ، اعضای هیأت علمی‌گروه علوم اجتماعی دانشگاه شاهد برابر با ۴ نفر، اعضای هیأت علمی‌گروه علوم اجتماعی دانشگاه تربیت مدرس برابر با ۴ نفر. ازکل ۱۴۶ نفر عضو هیأت علمی‌۳۴ نفر از آن‌ها زن و ۱۱۲ نفر مرد می‌باشد.
۳-۳ نمونه تحقیق^[۴۳]
تعداد افرادی مشخص که با بهره گرفتن از روش‌های نمونه‌گیری از جامعه آماری انتخاب می‌شوند تا در مورد موضوع مورد بررسی از آن‌ها تحقیق و ارزیابی به عمل بیاید. در تحقیقاتی که دارای نمونه تحقیق هستند هدف پژوهشگر از بررسی نمونه تعیمیم نتایج به دست‌آمده به جامعه آماری تحقیق است. در این تحقیق نمونه آن تعدادی از اعضای هیأت علمی‌گروه‌‌های علوم اجتماعی دانشگاه‌‌های دولتی استان تهران است که به طور تصادفی جهت مصاحبه انتخاب می‌شوند.
۳-۳-۱ شیوه نمونه‌گیری^[۴۴] در روش گراندد تئوری
در این تحقیق شیوه نمونه‌گیری بر اساس روش نمونه‌گیری نظری^[۴۵] یا « اشباع نظری»^[۴۶] است. در این روش برخلاف دیگر روش‌های نمونه‌گیری از جمله روش نمونه‌گیری طبقه‌ای، خوشه‌ای، تصادفی. . . که داده از قبل گردآوری می‌شوند، گردآوری داده‌ها طی فرایند تحقیق انجام می‌گیرد. بلیکی معتقد است در این روش« موارد تا جایی افزوده می‌شوند که دیگر بینش و بصیرتی افزوده نگردد؛ تا وقتی که پژوهشگر متوجه شود که دیگر چیز تازه‌ای کشف نمی‌شود»(بلیکی،۱۳۸۴: ۲۶۸). نمونه‌گیری نظری یا اشباع^[۴۷] بیشتر در پژوهش‌‌های داده‌نگر انجام می‌گیرد. استراوس و گلیزر نمونه‌گیری نظری را ‌‌‌این گونه تعریف کرده‌اند:
نمونه‌گیری نظری عبارت است از فرایند گردآوری داده‌‌ها برای نظریه‌پردازی که از ‌‌‌این طریق تحلیل‌گر به طور همزمان داده‌‌هایش را گردآوری، کدگذاری و تحلیل می‌کند و تصمیم می‌گیرد که چه داده‌‌هایی را در مرحله بعد گردآوری و آن‌ها را کجا پیدا کند، تا بدین وسیله نظریه اش را در حین شکل‌گیری تدوین کند. نظریه درحال تدوین فرایند گردآوری داده‌‌ها را کنترل می‌کند( استراوس و گلیزر، ۱۹۶۷، به نقل از فلیک،۱۳۸۷: ۱۳۸).
استراوس و کربین نمونه‌گیری نظری را نوعی از شیوه‌‌های گردآوری داده‌‌ها می‌دانند که پژوهش‌گر آن را بر اساس « مفاهیم درحال تکوین» انجام می‌دهد. آن‌ها معتقدند در این نوع نمونه‌گیری که به روش انباشتی^[۴۸] انجام می‌گیرد، پژوهشگر شیوه نمونه‌گیری خود را پیش از پژوهش مشخص نمی‌کند بلکه در فرایند پژوهش به آن شکل می‌دهد. به اعتقاد آن‌ها « هدف از نمونه‌گیری نظری به حد اکثر رساندن امکان مقایسه رویدادها و مورد‌‌هاست تا تعیین کنیم چگونه یک مقوله از لحاظ ویژگی‌‌ها و ابعادش تغییر می‌کند»)۱۳۹۱: ۲۱۹-۲۲۱).
در این نظریه نمونه‌‌ها (افراد، گروه‌‌ها، سازمآن‌ها،… ) گام‌به‌گام براساس میزان نیاز برای نظریه درحال شکل گیری جمع آوری می‌شوند. یعنی اطلاعاتی مورد قبول واقع می‌شوند که محقق تشخیص دهد در فرایند پژوهش به او کمک می‌کنند. در اینجا نمونه‌گیری زمانی به پایان می‌رسد که پژوهش‌گر به این نتیجه برسد که با گردآوری اطلاعات تازه چیز جدیدی به دست نمی‌آورد. استراوس و کربین معتقدند فرایند گردآوری داده‌‌ها تا زمانی ادامه پیدا می‌کنند که « الف: هیچ داده جدید یا مرتبط به یک مقوله به دست نیاید؛ ب) مقوله از لحاظ ویژگی‌‌ها و ابعاد به خوبی پرورش یافته باشد و گوناگونی‌‌های آن را به نمایش بگذارد؛ و ج) مناسبات میان مقوله‌‌ها به خوبی مشخص و اعتبارشان ثابت شده باشد»(همان،۲۳۰). روش نمونه‌گیری نظری بیشتر در تحقیقاتی که به روش گردد تئوری انجام می‌شوند به کار برده می‌شود. در نتیجه در این تحقیق که به روش گرندد تئوری انجام گرفت از روش نمونه‌گیری نظری برای جمع آوری داده‌‌ها استفاده شده است.
۳-۳-۲ نمونه‌گیری : شیوه انتخاب اطاع رسانه‌‌ها (‌‌‌مصاحبه‌شوندگان) در این پژوهش
در این تحقیق از دو نوع روش نمونه‌گیری استفاده کردیم یک شیوه نمونه‌گیری اشباع نظری و دیگری روش گلوله برفی است. روش نمونه‌گیری گلوله برفی جهت انتخاب ‌‌‌مصاحبه‌شوندگان به کارگرفته شد و روش اشباع نظری برای تعیین حجم، کمیت و کیفیت داده‌های پژوهش به کار رفت. در زمینه استفاده از روش نمونه‌گیری گلوله برفی که یکی دیگر از روش‌‌های تحقیق‌‌های کیفی است باید اشاره کنیم که با هرکدام از اساتید که مصاحبه می‌کردیم از آن‌ها سؤال می‌پرسیدیم که از نظرشان چه کسانی در زمینه توسعۀ اجتماعی می‌توانند به ما کمک کنند. در نتیجه از‌‌‌ این طریق ما توانستیم برای افزودن بر غنا و اعتبار داده‌‌های تحقیق، از آن افرادی که از نظر ‌‌‌مصاحبه‌شونده‌ها دارای تخصص و توانایی علمی‌هستند، مصاحبه به عمل بیاوریم. در روش اشباع نظری طی فرایند تحلیل داده‌ها وقتی اطلاعات به حد کافی رسیده‌اند و به این نتیجه می‌رسیدیم که دیگر چیز مفیدی به داده‌‌ها اضاف نمی‌شود از پرسیدن بعضی سؤال‌ها در مصاحبه‌های بعدی خودداری کردیم.
در هر روش تحقیقی که با مصاحبه و پرسشنامه سر وکار دارد جهت گردآوری داده‌‌ها اولین کار انتخاب کسانی که می‌خواهد با آن‌ها مصاحبه کند یا پرسش‌نامه به دست آن‌ها برساند. در اینجا اعضای هیأت علمی‌ گروه‌‌های علوم اجتماعی دانشگاه‌های دولتی استان تهران اطلاع‌رسان‌ها یا مشارکت‌کنندگان بودند. لازم به ذکر است که در تئوری زمینه‌ای به‌ کسانی ‌که قرار است از آن‌ها اطلاعات‌ به دست آورده شود «اطلاع‌رسان» یا «مشارکت ‌کنندۀ» می‌گویند(شهبازی: ۱۳۸۸: ۱۷). در ابتدا بعد ازتوضیح اجمالی دربارۀ موضوع و هدف تحقیق برای اطلاع رسان‌ها برای شروع مصاحبه از یک سؤال نسبتاَ باز آغازکردیم و در ادامه کم کم به سؤال‌های خرد رفتیم. در ابتدا چک لیست سؤال‌ها را آماده کردیم و بعد از پرسیدن پرسش از اطلاع رسان‌‌ها تلاش می‌کردیم که اگر توضیحات آن‌ها کافی نمی‌بود و اطلاعات لازم را دست نمی‌رسید به شیوه دیگر سؤال را مطرح می‌کردیم. در بعضی مواقع توضیحات اطلاع‌رسان‌ها زمینه را برای سؤال‌کردن از صحبت‌های آن‌ها مهیا کرد.
گام بعدی ‌‌‌این است که در نظر بگیریم از چه تکنینک‌هایی استفاده بکنیم. تکنیک مورد استفاده در اینجا مصاحبه است. در روش گراندد تئوری برای انتخاب اطلاع‌رسان‌‌ها می‌توان از روش نمونه‌گیری عمدی و انتخابی استفاده کرد. یعنی مصاحبه کنندۀ می‌تواند به دلخواه خود از بین جامعه آماری گزینه‌‌های مورد نظرش را که احساس می‌کند در جمع آوری اطلاعات به او کمک می‌کنند، را انتخاب کند. بر همین اساس در ابتدا اسامی‌ تمام اطلاع‌رسان‌ها را بیرون کشیدیم سپس از بین آن‌ها کسانی را که در زمینه توسعه تخصص داشته‌اند و یا در دانشگاه به تدریس در رشته‌های تخصصی توسعه مشغول بوده‌اند، انتخاب کردیم. یعنی در ابتدا اسامی‌تمام اعضای هیأت علمی‌گروه‌‌های علوم اجتماعی را لیست کردیم سپس با توجه به رشته‌‌های تدریس آن‌ها و یا تخصصی که دارند از بین آن‌ها گزینش کردیم. در بعضی دانشگاه‌‌ها هم که رشته و گرایش توسعه را نداشته‌اند ولی درس توسعه در آنجا تدریس می‌شد سعی کردیم با استاد مربوطه مصاحبه ترتیب دهیم. به طورکلی فرایند انجام کار از شروع تا پایان به صورت نمودار زیر انجام داده شد:
نمودار شماره ۳-۱ فرایند تدوین نظریه
نظریه
کدگذاری باز
کدگذاری‌محوری
کدگذاری‌گزینشی
مصاحبه‌ داده‌های خام کدگذاری مفاهیم مقوله‌ها اشباع داده‌ها مقوله‌هسته‌ای
پرسش- مقایسه/ پرسش- مقایسه/ پرسش- مقایسه/ پرسش- مقایسه/ پرسش- مقایسه/ پرسش- مقایسه
۳-۴ تکنیک جمع­آوری داده‌‌ها^[۴۹]
در روش نظریه بنیادی منابع جمع‌ آوری اطلاعات را می‌توان در دو دسته طبقه‌بندی کرد؛ منابع اولیه و منابع ثانویه. منابع اولیه شامل مصاحبه، مشاهده مشارکتی و غیر مشارکتی، ثبت مصاحبه‌‌ها از زمینه مورد مطالعه و دفترچه خاطرات است، منابع ثانویه تجارب شخصی، ادبیات موجود و مقایسه آن‌ها را در بر می گیرد (استراوس و کربین ،۱۹۹۰، به نقل از ‌‌‌ایمان و محمدیان). برای ‌‌‌این که گردآوری داده‌ها را در روش اشباع نظری هدایت و هدفمند کنیم نیازمند پرسش‌های تحلیلی و انجام مقایسه هستیم(استراوس وکربین، ۱۳۹۰: ۲۲۱). در بحث گردآوری داده‌‌ها باید به چهار ملاک توجه داشت: الف) انتخاب مکان یا گروه مورد مطالعه. ب) باید تعیین کنیم از چه نوع داده‌های می‌خواهیم استفاده بکنیم(مصاحبه، مشاهده، سرگذشت‌ها،… ). ج) یک عرصه برای چه مدت باید تحت مطالعه باشد. د)‌‌‌ اینکه چه تعداد مصاحبه یا مشاهده داشته باشیم یا چند مکان را مورد بررسی قرار دهیم بستگی به وجود امکانات، دسترشی به مشارکت کنندگان، اهداف پژوهش، زمان‌بندی و انرژی پژوهشگر دارد(همان: ۲۲۳).
۳-۴-۱ تکنیک گردآوری داده‌‌ها در این پژوهش
در این پژوهش از تکنیک مصاحبه برای گردآوری داده‌ها استفاده شده است. دلیل انتخاب ‌‌‌این تکنیک ‌‌‌این است که در تحقیقاتی‌که به روش‌کیفی انجام می‌شوند تکنیک مصاحبه ژرف می‌تواند اطلاعات بیشتر، بهتر و مناست‌تری به دست دهد. امروزه عده‌ای از پژوهشگران مصاحبه را به عنوان روش اصلی گردآوری اطلاعات می‌دانند زیرا تنها با مصاحبه می‌توان به لایه‌‌های درونی یک پدیده اجتماعی دست یافت(شهبازی: ۱۳۸۸: ۱۲۴). روش جمع آوری داده‌‌ها از طریق مصاحبه پیچید‌گی‌های خاص خود را دارد. علاوه بر این اگر کسانی که قرار است به آن‌ها مصاحبه بکنیم متخصصان باشند پیچیدگی و سنگینی کار دوچندان افزایش می‌یابد. فلیک بر این باور است که در آن دسته از مصاحبه‌هایی که با متخصصان ارائه داده می‌شود ‌‌‌مصاحبه‌شونده‌ها نه به عنوان یک شخص بلکه به عنوان صاحب تخصص و نماینده یک گروه در یک حوزه خاص به حساب می‌آیند. او همچنین دربارۀ دامنه اطلاعات به دست آمده در مصاحبه با متخصصان معتقد است که دامنه اطلاعاتی آن‌ها محدودتر است(۱۳۹۰: ۱۸۳) زیرا ‌‌‌این اطلاعات پراکنده نیستند و متخصص در حوزه تخصص خود به ارائه اطلاعات می‌پردازد. فلیک به سه نکته دربارۀ مصاحبه با متخصصان اشاره دارد: مورد اول، مشکل هدایت کردن مصاحبه توسط مصاحبه‌گر است زیرا فرد ‌‌‌مصاحبه‌شونده صاحب تخصص هست. دوم، مصاحبه‌گر باید نشان دهد که به موضوع مصاحبه آشنایی نسبی دارد. سوم، هدف ‌‌‌این نوع مصاحبه مقایسه دانش متخصصان و تحلیل محتوای است(همان: ۱۸۴). ازآن جایی‌که‌گفتیم اساتید اطلاع رسان‌های ما بودند هماهنگ کردن مصاحبه‌‌ها، زمان انجام مصاحبه وگرفتن توافق جهت مصاحبه کاری بسیار سخت بود. زمان و رضایت انجام مصاحبه‌های ‌‌‌این پروژه یا از طریق ‌‌‌ایمیل(یک مورد)، یا تلفن (دو مورد) یا هم از طریق حضور در دفتر اساتید(۱۷ مورد) صورت گرفت. زمان مصاحبه از ۲۴ دقیقه تا۱:۳۰دقیقه به طول انجامید. در اینجا لازم است بگوییم دکتر راغفر استاد گروه علوم اقتصادی دانشگاه الزهرا هستند اما از‌‌‌ ایشان مصاحبه به عمل آمده است. از آن جایی که روش انتخاب ‌‌‌مصاحبه‌شونده‌ها گلوله برفی بوده، وقتی از اطلاع رسان‌ها می‌خواستیم مشارکت کنندۀ بعدی را معرفی‌کنند اکثر آن‌ها ازآقای دکتر راغفر به عنوان‌گزینه بعد حرف می‌زدند چون آن‌ها راغفر را استادی با تخصص توسعه در ‌‌‌ایران می‌شناختند. در نتیجه استثنائاً با ‌‌‌ایشان هم مصاحبه ترتیب دادیم.
۳-۵ اعتبار^[۵۰]
منظور از اعتبار آن است که‌‌‌ آیا در طی فرایند تحقیق از مصاحبه و جمع‌ آوری داده‌‌ها تا ارزیابی، تحلیل و نتیجه‌گیری همان کاری را که واقعاً دنبال آن هستیم را انجام می‌دهیم یا نه؟ پس اعتبار ترازوی سنجش دقت پروژه به حساب می‌آید. به عباراتی «‌‌‌آیا محققان همان چیزی را می‌بینند که تصور می‌کنند که می‌بینند یا خیر»(فلیک : ۱۳۹۰: ۴۱۴). در گراندد تئوری اعتبار به ‌‌‌این معناست که آیا نظریه‌‌‌ای که محقق از داده‌‌های بیرون آورده است از داده‌های خودمان استخراج شده است یا ‌‌‌اینکه ما طی تحلیل خود نتایج را به داده‌‌ها تحمیل کردیم. فرایند اعتبار درتحقیق کیفی را استراوس و کربین به این گونه شرح می‌دهند که نظریه‌‌‌ای که ما از داده‌‌ها بیرون کشیدیم « چیزی جز صورت انتزاعی داده‌‌های خام نیست. از ‌‌‌این رو بسیار اهمیت دارد تعیین کنیم که ‌‌‌این صورت انتزاعی تا چه حد با داده‌های خام جور در می‌آید؛ و نیز تعیین‌کنیم که آیاچیزی قابل توجهی بوده‌که در نظریه نیامده‌باشد؟» (۱۳۹: ۱۸۰).
در این تحقیق ما از دو نوع اعتبار درونی^[۵۱] و اعتبار بیرونی^[۵۲] جهت بالا بردن میزان دقت و اعتبار آن استفاده کردیم. اعتبار درونی در این پروژه به این سبک بود که آیا سؤال‌‌ها و پرسش‌‌های ما همان مفهوم توسعۀ اجتماعی را که ما دنبال آن بودیم می‌سنجیدند یا خیر. ‌‌‌آیا یافته‌‌های تحقیق شارح نظریه تولید شده و‌‌‌ ایدۀ مصاحبه‌شوندگان دربارۀ موضوع تحقیق و واقعیت‌‌های موجود دربارۀ توسعۀ اجتماعی هست یا نه. اعتبار بیرونی در ‌‌‌اینجا به این شیوه آزمون شد که ما سعی کردیم از طریق بررسی مهمترین گفتمان‌های توسعۀ اجتماعی که در این باره مطرح شده‌اند به موضوع تحقیق اعتبار بالایی ببخشیم. هم چنین ما برای ‌‌‌این هدف به بررسی پیشینه عملی توسعۀ اجتماعی پرداختیم. بر همین اساس به بعضی از پایان‌نامه‌‌ها و مقاله‌‌هایی که در زمینه توسعۀ اجتماعی و شاخص ‌‌های آن نوشته شده‌اند، رجوع کردیم.
۳-۶ قلمرو و محدوده تحقیق ^[۵۳]

خستگی فیزیولوژیک: خستگی فیزیولوژیک با استراحت ناکافی، تلاش بدنی، یا فشار ذهنی بدون ارتباط با بیماری زمینهای طبی آغاز میشود. کاهش اشتیاق و بیحوصلگی نیز در ایجاد آن نقش دارد. گاهی اوقات ورزشکاران حرفهای، حین تمرینات سنگین، خستگی خود را به اشتباه بیماری یا افسردگی تلقی میکنند. برعکس ممکن است در یک ورزشکار با اندام مناسب، پس از یک هفته ورزشنکردن، خستگی و افسردگی روی دهد. زمانی که به علت آسیب، تمرین ورزشکار محدود میگردد، انجام ورزش در حد کمتر از حداکثر^[۲۲۶] به رفع این علایم کمک میکند (روزنتال و همکاران، ۲۰۰۸).
خستگی شناختی: یکی از انواع خستگی، خستگی شناختی است که تبیینی برای درماندگی است: مواجهه با رویدادهای غیرقابل کنترل منجر به کاهش فعالیت شناختی، اختلال در توجه و بازداری اطلاعات میشود (روزنتال و همکاران، ۲۰۰۸). خستگی شناختی به عنوان یک حالت روانشناختی ناپایدار که در آن منابع شناختی هدف کاهش مییابد، تعریف شدهاست. زمانی که افراد در این حالت قرار میگیرند، کمتر میتوانند از راهبردهای پیچیده، منظم یا انعطافپذیر پردازش استفاده کنند. بدین ترتیب، عملکرد افراد در حالت خستگی شناختی در تکالیفی که استفاده از انواع راهبردها را شامل میشود، آسیب میبیند، در حالی که، عملکرد آنها در تکالیفی که فقط از یک منبع استفاده میشود، آسیب نمیبیند (غنایی، فراهانی، عبداللهی، شکری، ۱۳۸۳).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

خستگی ثانویه: خستگی یکی از رایجترین شکایتهای اصلی مراجعان به پزشکان عمومی و متخصص است. خستگی یکی از علایم اولیه سندرم خستگی مزمن است، و با تعدادی از بیماریهای شدید و مزمن، مانند آرتیریت روماتوئید^[۲۲۷]، سرطان و مولتیپل اسکلروزیس، رابطه دارد. خستگی همچنین در برخی از درمانهای خاص پزشکی، مانند پرتوافشانی یا شیمیدرمانی شایع است (شن و همکاران، ۲۰۰۶).
۲-۴-۱- خستگی فیزیولوژیکی در مقابل روانشناختی
خستگی فیزیولوژیکی، ازدستدادن ظرفیت تولید نیروی حداکثری در طول فعالیتهای عضلانی یا ناکامی اعضای عملکردی است. ممکن است در نتیجه مصرف بسیار زیاد انرژی؛ یا نقصان هورمونها، انتقالدهندههای عصبی یا زیرلایههای^[۲۲۸] ضروری فیزیولوژیکی، به وجود آید. خستگی فیزیولوژیکی میتواند با تب^[۲۲۹]، عفونت، کمخونی، اختلالات خواب، و بارداری پیوند داشتهباشد. برعکس، خستگی روانشناختی به عنوان حالتی از ماندگی^[۲۳۰] مرتبط با انگیزش کاهشیافته، تعریف میشود. خستگی روانشناختی با استرس و سایر تجارب شدید هیجانی رابطه دارد و میتواند با افسردگی و اضطراب همراهی کند.
۲-۴-۲- خستگی مرکزی در مقابل پیرامونی
الگوهای مرکزی خستگی، به بدکارکردی CNS، مانند انتقال تخریب شده بین CNS و سیستم عصبی پیرامونی، یا اختلال نواحی خاصی از CNS، مانند منطقه هیپوتالاموسی^[۲۳۱]، اشاره دارد. درمقابل، الگوهای پیرامونی خستگی، خستگی را به عنوان نتیجه اختلال سیستم عصبی پیرامونی، مانند انتقال مختل عصب-ماهیچه ای^[۲۳۲] در صفحه حرکتی نهایی^[۲۳۳]، در نظر گرفتهاست. با این حال، بقیه، واژه مرکزی را برای اشاره به علتشناسی روانشناختی به کار میبرند، در حالی که، از استفاده از پیرامونی به علتشناسی جسمی خستگی اشاره دارد.
در حالی که رویکردهای دوگانه عمومیت یافتهاند، چنین تعاریفی در زمینه در برگرفتن ماهیت چندبعدی خستگی شکست خوردهاند (شن و همکاران، ۲۰۰۶). در تقسیمبندی دیگری، خستگی را میتوان به انواع ثانویه، فیزیولوژیک و مزمن طبقهبندی کرد. خستگی ثانویه به شرایط طبی زمینهای ناشی میشود و ممکن است یک ماه یا بیشتر به طول بیانجامد، اما معمولاً کمتر از ۶ ماه طول میکشد. خستگی فیزیولوژیک عبارت است از عدم توازن میان ورزش، خواب، رژیم غذایی یا سایر فعالیتها که ناشی از بیماری زمینهای نبوده و با استراحت برطرف میشود. خستگی مزمن بیش از ۶ ماه طول میکشد و با استراحت برطرف نمیشود (روزنتال و همکاران، ۲۰۰۸).
۲-۴-۳- خستگی و تشخیصهای افتراقی
در حالی که درجهای از خستگی برای هر ورزشکاری در دوره های سنگین تمرینی، بهنجار است، بالینگران باید بتوانند بین این خستگی جسمی و خستگی شدید طولانی که میتواند در نتیجه شرایط آسیبشناختی رخ دهد، تمایز قائل شوند. در حالی که، خستگی مزمن میتواند نشانه آشکار بسیاری از بیماریهای قابل درمان و مضر باشد، شرایط پزشکی که منجر به خستگی مزمن میشوند، مستثنی شدهاند^[۲۳۴]. بنابراین، بالینگران باید بین خستگی مزمن مرتبط با تمرین و خستگی مزمن به دلایل پزشکی دیگر، و همچنین بین سندرم خستگی مزمن و سندرم بیشتمرینی، تمایز قائل شوند (درمن^[۲۳۵] و همکاران، ۱۹۹۷). اما، در بسیاری از موارد، تمایز قائلشدن بین سندرم خستگی ناشناخته، سندرم خستگی مزمن و سایر شرایط توضیح دادهنشده پزشکی، مانند فیبرومیالژیا^[۲۳۶] ، سردرد تنشی^[۲۳۷] و سندرم روده تحریکپذیر^[۲۳۸]، به دلیل اینکه بسیار شبیه و اساساً دارای همپوشی هستند، مشکل است (امویگیلن^[۲۳۹]، سینما^[۲۴۰]، جیامهرمنز^[۲۴۱] و کوایز^[۲۴۲]، ۲۰۰۷). تشخیصهای افتراقی خستگی عبارتند از: مسائل مرتبط با سبک زندگی، شرایط جسمانی، اختلالات روانی و عوارض جانبی درمان (روزنتال و همکاران، ۲۰۰۸).
۲-۴-۴- خستگی و خوابآلودگی: خستگی و خوابآلودگی دو واژهای هستند که اغلب هم در نوشتجات علمی و هم در کار بالینی، به جای یکدیگر به کار میروند. ایجاد تمایز بین این دو علامت دشوار است. با وجود ابزارهای مختلفی که برای خستگی و خوابآلودگی ساخته شدهاست، تمایز قائلشدن بین این دو باز هم تا حدی مبهم باقی میماند. هیچ کدام از این دو، پدیده های واحدی نیستند، بلکه هر دو پدیدههایی ناهمگن^[۲۴۳] و پیچیدهاند. خستگی و خوابآلودگی اغلب به عنوان نتیجهای از محرومیت از خواب، با هم وجود دارند، و اغلب بیمارانی که از خستهبودن شکایت میکنند، آنها را تجربه میکنند. با این حال، با یک ارزیابی دقیقتر، میتوان دید که خستگی و خوابآلودگی دو علامت متمایز، ولی وابسته به هم هستند ( شن و همکاران، ۲۰۰۶).
خوابآلودگی، اختلال در مکانیزم طبیعی بیداری^[۲۴۴] است و با تمایل به خوابیدن مشخص میگردد. افرادی که خوابآلود هستند، به طور موقت با فعالیت بیدار میشوند، ولی خستگی با فعالیت تشدید میشود (حداقل در کوتاهمدت). بیماران خوابآلود پس از چرتزدن احساس بهتری دارند، در حالی که بیماران دچار خستگی از کمبود انرژی، خستگی ذهنی، استقامت ضعیف عضلانی، بهبود تأخیری پس از فعالیت فیزیکی، و فقدان خواب نشاطآور شکایت دارند (روزنتال و همکاران، ۲۰۰۸).
۲-۴-۵- خستگی و افسردگی: خستگی و افسردگی دو پدیده جدا از هم، ولی مرتبط هستند. شدت خستگی رابطه قوی تری با عملکرد جسمی دارد، در حالی که افسردگی رابطه قویتری با عملکرد روانشناختی دارد (هدلندسمیت^[۲۴۵] و ایوالوز^[۲۴۶]، ۲۰۰۹).
هرچند ممکن است خستگی و افسردگی همزمان وجود داشتهباشند، پزشک باید به منظور درمان صحیح، این دو را از هم افتراق دهد. بیماران دچار خستگی اظهار میدارند که به علت فقدان انرژی یا نیرو قادر به انجام فعالیتهای خاص نیستند، در حالی که، توصیف بیمار افسرده کلیتر است؛ مثلاً میگوید که قادربه انجام هیچ کاری نیست (روزنتال و همکاران، ۲۰۰۸). خستگی و افسردگی به طور مستقلی به ناتوانی در افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن مرتبط هستند. افسردگی در واقع شدیداً روی قدرت رابطه بین خستگی و سطوح ناتوانی در طول دامنهای از حوزه ها، شامل میانجیگری کامل در حوزههایی که شامل عملکرد روانشناختی هستند، تأثیر میگذارد (هدلندسمیت و ایوالوز، ۲۰۰۹).
۲-۴-۶- خستگی و مسائل روانشناختی: خستگی و اختلالات روانپزشکی مشکلات رایجی هستند که اغلب با هم رخ میدهند. با وجود این همپوشانی، تقریباً ۷% بزرگسالان از خستگی بدون علائم روانپزشکی معنادار رنج میبرند. در حالی که خستگی و اختلالات روانپزشکی در برخی عوامل خطرزا با هم سهیم هستند، انرژی مفرط در دوران کودکی و چاقبودن در بزرگسالی، عوامل خطر ویژهای برای خستگی هستند. افرادی که مبتلا به خستگی هستند، گروه بسیار ناهمگنی هستند. در حالی که اختلالات روانی رایج، مانند افسردگی و اضطراب، از عوامل مهم ایجادکننده خستگی هستند، اقلیت چشمگیری از افراد مبتلا به خستگی (با نیمرخ عامل خطر واحد) از خستگی بدون اختلالات روانپزشکی رنج میبرند. این افراد سطوح بالایی از علائم روان شناختی را دارند و احتمال مبتلاشدن آنها به بیماریهای روانپزشکی بیشتر است. در کل ضمن این که نباید اهمیت بالای عوامل روانشناختی در علتشناسی و درمان خستگی را از نظر دور داشت، باید به شواهد مبتنی بر وجود تشخیص جداگانه خستگی روانی^[۲۴۷]، تأکید کرد (بیهاروی^[۲۴۸]، وسلی^[۲۴۹]، کاه^[۲۵۰] و هاتاپ^[۲۵۱]، ۲۰۰۹).
محققان ابعاد روانشناختی تعیینکننده خستگی را بررسی کردهاند. برای مثال، دریافتهاند که بعد برونگرایی/هیجانخواهی^[۲۵۲] نمایانگر خستگی است. اضطراب نیز از عوامل مستعدکننده افراد برای خستگی است (ویجسوریا^[۲۵۳]، ترن^[۲۵۴] و کریج^[۲۵۵]، ۲۰۰۷).
۲-۴-۷- خستگی کلی
خستگی که به ادراک فرد از فرسودگی^[۲۵۶] جسمی، روانی، یا هردو اشاره دارد (بال و همکاران، ۲۰۰۹)، یکی از علایم شایع تظاهرکننده در حیطه مراقبتهای اولیه بوده، و بر انجام کار، زندگی خانوادگی و روابط اجتماعی اثرات منفی میگذارد (روزنتال و همکاران، ۲۰۰۸). خستگی در جمعیت شاغل، به عنوان عامل اصلی ناتوانکنندگی و حتی تهدیدکننده حیات شناخته شدهاست (شن و همکاران، ۲۰۰۶). با وجود شیوع بالای خستگی، این مسئله اغلب در تعداد کمی از مبتلایان آن، شناسایی و درمان میشود. یکی از علل این مسئله، وجود برخی ویژگیهای مشابه با خوابآلودگی شدید روزانه (EDS)^[257] در خستگی است که شناسایی آن را مشکل میکند. علت دیگر، این است که خستگی به طور ذهنی ادراک میشود، و اندازهگیریهای آن هم اساساً ذهنی هستند (شن و همکاران، ۲۰۰۶). مطالعاتی که بر علتشناسی خستگی متمرکز شدهاند، بیشتر روی عوامل زیستشناختی آن تحقیق کردهاند (بال و همکاران، ۲۰۰۹).
خستگی میتواند بسیار خطرناک باشد، به طوری که، خستگی رانندگان به عنوان یکی از علل اصلی تصادفات، در سطح جهان، شناخته شدهاست و مسئول ۴۰% تصادفات بسیار مهیب است (ویجسوریا و همکاران، ۲۰۰۷). کار بیش از حد، شرایط نامساعد، بیماری ویروسی، عفونت دستگاه تنفس فوقانی، کمخونی، بیماری ریه، داروها، سرطان و افسردگی از علل شایع هستند. در خستگی تفاوت جنسیتی نیز مشاهده شدهاست. مردان و زنان به شوههای متفاوتی خستگی خود را توصیف میکنند: مردان نوعاً احساس خستگی خود را ابراز میکنند، در حالی که زنان اظهار میکنند احساس افسردگی یا اضطراب دارند (روزنتال و همکاران، ۲۰۰۸).
۲-۴-۸- درمان خستگی
درمان تمامی انواع خستگی باید شامل یک برنامه ریزی ساختارمند برای فعالیت فیزیکی منظم باشد که شامل ورزشهای کششی و هوازی، نظیر پیادهروی است. کافئین و مدافینیل^[۲۵۸] میتوانند برای مواقعی که بیمار نیاز به هشیاری دارد، مفید باشند. خواب نیمروز برای تقویت عملکرد به اثبات رسیدهاست. مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین نظیر فلوکستین، پاروکستین یا سرترالین ممکن است در بیماران دچار افسردگی، سبب افزایش انرژی شوند. بیماران مبتلا به خستگی مزمن ممکن است به رفتار درمانی شناختی پاسخ دهند. برای درمان اثربخش در درازمدت ویزیتهای پیگیری منظم و برنامهریزیشده به جای ملاقاتهای فوری و منفرد توصیه میشود. در درمان از رفتاردرمانی شناختی نیز استفاده میشود. تناسب فیزیکی نیز میزان انرژی را افزایش میدهد. در افراد دچار خستگی، بدون توجه به عامل آن، ورزش نظارتشده ،به مدت ۱۰ هفته، سبب افزایش میزان انرژی میگردد. فرابررسیها اثربخشی ورزش ساختارمند و منظم را مورد تأیید قراردادهاند .انجام تمرینهای هوازی، استقامتی یا انعطافپذیری، به مدت ۴ هفته، با بهبود انرژی و کاهش خستگی همراه است. انجام ورزش هوازی به میزان متوسط )مثلا روزانه ۳۰ دقیقه پیادهروی (بیش از هر مداخله مطالعهشده دیگری با اثرات مثبت بر خستگی همراه است. به استثنای بیماران مبتلا به افسردگی، درمان دارویی )شامل محرکها (فقط در کوتاهمدت مؤثر است. خستگی، حتی اگر به روند بیماری مرتبط باشد، با عدم تعادل میان خواب، استرس، یا مهارتهای تطبیق با مسایل روانی-اجتماعی همراه است. ایجاد تعادل میان این عوامل از میزان فشار میکاهد و از دارو مؤثرتر است (روزنتال و همکاران، ۲۰۰۸).
درمان خستگی ثانویه
در درمان خستگی ثانویه، باید در صورت امکان داروهایی که عامل ایجاد خستگی هستند، قطع شده یا جایگزین شوند و پارامترهای فیزیولوژیک اصلاح شوند. در بیماران دچار سرطان، بیماری کلیه، یا سایر بیماریهای مزمن همراه با کمخونی، چنانچه سطح هموگلوبین )در صورت لزوم با بهره گرفتن از اریتروپویتین) در حد ۱۰g/dL نگه داشتهشود، از میزان خستگی بیمار کاسته میشود. زنانی که کمخون نبوده، چرخه های قاعدگی را تجربه میکنند، و سطوح فریتین آنها در حد پایین طبیعی است، چهار هفته پس از مصرف مکمل آهن بهبود انرژی را گزارش میکنند. عامل خستگی هر چه باشد، انجام هر یک از انواع ورزش روزانه، حفظ روابط بین فردی، و بازگشت به کار به طور پایدار، به بهبود آن منجر میشود. فعالیت هوازی به طور متوسط و منظم) یعنی ۳۰ دقیقه پیادهروی یا فعالیت معادل آن در اکثر روزهای هفته( بیش از استراحتکردن سبب کاهش خستگی مرتبط با بیماری میگردد. در بیماران مبتلا به سرطان، یوگا، درمان گروهی و درمان استرس، خستگی را کاهش میدهد. در بیمارانی که تظاهرات آنها وجود افسردگی را مطرح میکند، میتوان به مدت ۶ هفته مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) را امتحان کرد. محرکهای روانی^[۲۵۹] (مثل متیل فینلات^[۲۶۰] و مدافینیل^[۲۶۱]) در بیماران مبتلا به عفونت ویروس نقص ایمنی انسانی، مولتیپل اسکروز، یا سرطان، سبب بهبود خستگی در کوتاهمدت میشوند. محرکها به ندرت عملکرد فرد را به میزان قبل از بیماری باز میگردانند و این داروها با سردرد، بیقراری، بیخوابی، و خشکی دهان همراه هستند. در صورت مصرف، بهترین زمان استفاده از آنها مواقعی است که نیاز به هوشیاری وجود دارد (روزنتال و همکاران، ۲۰۰۸).
درمان خستگی فیزیولوژیک
خواب کافی) یعنی معمولا تا ۸ ساعت در شب برای بزرگسالان( فشارها را کاهش داده و سبب بهبود خلق و خو میگردد. بیماران باید فعالیتهای روزانه خود را به خوبی تنظیم کنند تا بر حسب نیازشان، خواب کافی و بهداشت خواب مناسبی داشته باشند. توصیهها برای بهداشت خواب مناسب عبارتاند از: بیدا شدن در هنگام صبح در یک زمان مشخص؛ افزایش فعالیت در بعد از ظهر؛ اجتناب از ورزش حین غروب یا قبل از خواب؛ افزایش زمان مواجهه روزانه با نور روشن؛ استحمام با آب داغ، دو ساعت قبل از زمان خواب؛ اجتناب از کافئین، نیکوتین، الکل و مصرف غذا و نوشیدنی زیاد حین غروب؛ استفاده از اتاق خواب فقط برای خواب و فعالیت جنسی؛ و رعایت مواردی همچون به حداقل رسانیدن نور و سر و صدا و خاموشکردن تلویزیون در زمان خواب. چرتزدن (خواب کوتاه) ممکن است مفید باشد. اما باید به کمتر از یک ساعت در اوایل بعد از ظهر محدود شود. زمان های مرخصی از کار نیز میزان خستگی را به حداقل رسانده و استرس را کاهش میدهند (روزنتال و همکاران، ۲۰۰۸).
۲-۴-۹- پژوهشها
مرورها بر پیشبینهای خستگی، به جای اینکه خستگی را به عنوان نشانهای رایج در پرستاران اولیه^[۲۶۲] یا جمعیت عمومی بررسی کند، عموماً روی بیماران خاصی، مخصوصاً مبتلایان به سندرم خستگی مزمن، متمرکز شدهاند. شمار عظیمی از مطالعات در این زمینه روی بیماران بیمارستانی انجام شدهاند (نیجرولدر^[۲۶۳]، ویدیهارست^[۲۶۴] و ویت^[۲۶۵]، ۲۰۰۸). بسیاری از مطالعات در مورد خستگی، روی عوامل جسمی متمرکز شدهاند، و نسبت به عوامل روانی بیتوجهی نشاندادهاند. اهمیت مشخصکردن مؤلفه های روانی خستگی (مانند شخصیت برونگرا و مستعد تنش) که از طریق خودارزیابی سنجیده میشود، روشن شدهاست (ویجسوریا و همکاران، ۲۰۰۷). اطلاعات در مورد عوامل پیشبین^[۲۶۶] آن، جهت پیشبینی بهتر شرایط خستگی در ارتباط با زیرمجموعههای بیماران و متعاقباً تسهیل تصمیمگیری در مورد آن، مورد نیاز است (نیجرولدر و همکاران، ۲۰۰۸).
۲-۵- فرسودگی ورزشی
فرسودگی حالتی از خستگی جسمی، روانی و هیجانی است، و تأثیر منفی روی سرزندگی^[۲۶۷]، هدفمندی^[۲۶۸]، خودانگاره^[۲۶۹]، و نگرشها^[۲۷۰] نسبت به زندگی و ورزش دارد ( شافلی و همکاران، ۱۹۹۳).
فرسودگی شغلی یکی از عمدهترین پیامدهای اجتنابناپذیر استرس شغلی است. کارکنان حرف خدمات اجتماعی از اولین کاندیداهای فرسودگی شغلی محسوب میشوند. محیطهای شغلی همواره گرفتار طیف وسیعی از عوامل استرسزا نظیر مواجه با بیماریهای شدید و مرگ بیماران، حجم زیاد کار و ابهام نقش هستند. عواملی مانند شیفت کاری، استفاده ناکافی از توانایی های شخصی، زیادبودن حجم کار، تبعیض در میزان دستمزد، مبهمبودن آینده شغلی، رابطه با همکاران، وضعیت کیفی ابزار آلات و احتمال خطر جسمی و کمی حجم کار در یک محیط کار پرتکرار و یکنواخت در ایجاد فرسودگی شغلی دخالت دارند (مک گریث^[۲۷۱]، رید^[۲۷۲] و بور^[۲۷۳]، ۲۰۰۳). استرس شغلی امروزه تا حدی در سازمانها شایع شدهاست. نهتنها فشارهای شغلی به عملکرد کارکنان آسیب میزنند، بلکه با تأثیرات منفی روی سلامت و بهزیستی^[۲۷۴] آنها همراه هستند. این تبعات منفی برای کارکنانی پیش میآید که احساس میکنند تقاضاهای شغلی فراتر از توان آنها است (ماسلاچ و لیتر^[۲۷۵]، ۲۰۰۸). فشار بیامانی که خوب مدیریت نشود، ممکن است منجر به نشانه های جسمی، هیجانی و رفتاری که نشان دهنده خطر فرسودگی هستند، شود. نشانه های جسمی فرسودگی شامل انرژی کم/خستگی، بیخوابی با خوابیدن بیش از حد، تنش عضلانی، کاهش/افزایش اشتها، سردرد، کاهش میل جنسی، احساس نامعلوم بیماری، سرماخوردگیهای مکرر، نبض سریع، تپش قلب، فشارخون بالا، اختلالات گوارشی، خارش، تکرر ادرار، و ضعف و لرزش هستند. نشانه های روانی/هیجانی فرسودگی شامل احساس ازدستدادن کنترل، احساس پوچی، احساس بیکفایتی، فرموشکاری، پایداری در عقاید، احساس بهدامافتادن، مشکلات تمرکز، ملال، احساس ناهماهنگبودن کار با ارزشهای شخصی، ازدستدادن شوخطبعی، انکار، گسستگی، غمگینی، بیمناکی/اضطراب، محرومیت، و غوطهورشدن در فکر هستند. نشانه های رفتاری فرسودگی شامل آسیبپذیری؛ افزایش روزهای بیماری؛ افزایش استفاده از داروها و الکل؛ آهکشیدن؛ تحریکپذیری/عصبانیت؛ گریانبودن؛ انزوا؛ بدگمانی؛ سخت کارکردن ولی چندان مولدنبودن؛ تغییرات در روابط؛ و غیر پاسخگوبودن هستند( ماسلاچ و لیتر، ۲۰۰۸).
۲-۵-۱- تعاریف فرسودگی و فرسودگی ورزشی
رایجترین تعریف از فرسودگی شغلی را ماسلاچ و جکسون^[۲۷۶] ارائه نمودهاند: فرسودگی شغلی سندرمی روانشناختی شامل خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و کاهش موفقیت فردی است. خستگی عاطفی به ازبینرفتن منابع هیجانی یا تخلیه توان روحی اطلاق میشود. مسخ شخصیت، تمایلات بدبینانه و پاسخ منفی به اشخاصی است که معمولاً دریافتکنندگان خدمت از سوی فرد هستند. کاهش موفقیت فردی به کمشدن احساس شایستگی در انجام وظیفه شخصی و ارزیابی منفی از خود در رابطه با انجام کار تلقی میشود (طلایی، مخبر، محمدنژاد و ثمری، ۲۰۰۸). فرسودگی ورزشی ممکن است در مرود نخبگان بیشتر به چشم آید؛ کسانی که باید وقت و تلاش بیش از حد معمولی را برای رسیدن به موفقیت صرف کنند (هاج و همکاران، ۲۰۰۸). فرسودگی هیجانی و جسمی با بیشتمرینی مرتبط هستند. در حالت فرسودگی، علاوه بر ازدستدادن چشمگیر انرژی جسمی و هیجانی، ارزیابی ورزشکار از توان ورزشی خود منفی میشود.
تعاریف فرسودگی ورزشی:
تعریف اسمیت: اولین تعریف توسط روانشناسی به نام اسمیت (۱۹۸۶) که فرسودگی را از چشمانداز استرسی دیدهاست، ارائه شدهاست. او معتقد بود که فرسودگی ورزشی نتیجه استرس مزمن است. به دلیل تجربهکردن استرس در طول زمان، یک فعالیت (ورزش) که قبلاً لذتبخش بودهاست، دیگر لذتبخش نیست. این منجر به پسرفت اجتماعی، روانشناختی و جسمی در ورزش خود میشود (گولد و آویتلی، ۲۰۰۹) بر اساس تعریف اسمیت، ویژگیهای فرسودگی ورزشی شامل ازدستدادن بستگی و علاقه به یک فعالیت؛ مسخ شخصیت، که در آن شخص نسبت به یک فعالیت بیشتر غیرشخصی میشود؛ و احساسات منفی از موفقیت که ناشی از سطوح پایینتر اعتمادبهنفس و احتمالاً سطوح بالاتر افسردگی است، میشود (لایی و اسوسگینز، ۲۰۰۳).
تعریف ریدیک: فرسودگی ورزشی باید به عنوان یک سندرم در نظر گرفتهشود که با ویژگیهای (الف) فرسودگی جسمی و هیجانی، (ب) نزول توان ورزشی، و(ج) احساس کاهشیافته کفایت، مشخص میشود. محققان جدید روانشناسی ورزشی مانند کرسولد، اکلوند، پریس، ویز، ریدیک و اسمیت، مفهومسازی ریدیک از فرسودگی ورزشی را پذیرفته اند و در تحقیقات جدید این مفهوم مورد استفاده قرار میگیرد (هاج و همکاران، ۲۰۰۸).
تعریف ماسلاچ: ماسلاچ فرسودگی را با ویژگیهای تجربه خستگی جسمی، بیدقتی و کمبود میل که معمولاً محصول استرس بیش از حد است، تعریف کرده است. استرسهای زیاد منجر به این احساس در فرد میشوند که بهتر است ورزش را کنار بگذارد (لایی و اسویگینز، ۲۰۰۳).
تعریف ولی^[۲۷۷]، آرمیسترانگ^[۲۷۸]، کمار^[۲۷۹] و گرین لیف^[۲۸۰] (۱۹۹۸): بریدن روانی، هیجانی و جسمی از فعالیتها (لایی و اس ویگینز، ۲۰۰۳).
۲-۵-۲- مراحل فرسودگی
مراحل فرسودگی را چنین بیان کردهاند:

1. 1. وجود عوامل محیطی: عوامل جسمی (مانند بیشتمرینی و صدمه^[۲۸۱])؛ عوامل سازمانی (مانند محدودیتهای زمانی و مشکلات سازمانی)؛ و عوامل اجتماعی-بینفردی^[۲۸۲](گولد و همکاران، ۱۹۹۶).

1. 1. وجود عوامل شخصیتی خاص: انتظارات بالا، کمبود لذت، کمبود مهارتهای جرأتورزی، کمالگرایی، مهارتهای ارتباطی ضعیف، راهبردهای ضعیف برای مقابله با استرس، و کمبود کنترل شخصی در تمرین (گولد و همکاران، ۱۹۹۶).

1. 1. ارزیابی شناختی: علل محیطی و شخصیتی خود به خود منجر به فرسودگی نمیشوند. ارزیابی شناختی مرحله بعدی فرایند فرسودگی است. ارزیابی شناختی تعامل بین عقاید و ادارکهای شخصی، و عوامل محیطی است. توان ادراکشده ورزشکار برای روبروشدن با تقاضاهای موقعیت، ضرورتاً اثر عوامل محیطی و شخصیتی را تعدیل میکند. هنگامی که ورزشکاران معتقد نباشند که میتوانند تقاضاهای روانی، رقابتی، اجتماعی، هیجانی و جسمی فرا روی خود را برآورده کنند، موقعیت طاقتفرسا به نظر میرسد. چیزی که این موضوع را پیچیده میکند، این است که اگر فرد احساس نکند که موقعیتی به اندازه کافی چالشبرانگیز است، نتیجه ملالت^[۲۸۳]و بیعلاقگی^[۲۸۴]است. بدین لحاظ، این ضروری است که ورزشکاران احساس کنند که مهارتهایشان به طور متعادلی به چالش کشیده میشوند (جکسون و سیکزنمیهالی^[۲۸۵]، ۱۹۹۹).

1. 1. پاسخهای رفتاری: پاسخهای رفتاری مرحله نهایی الگوی شناختی-عاطفی اسمیت را هستند. پاسخهای رفتاری محصول ارزیابیهای شناختی و پاسخهای روانشناختی مانند خستگی و اضطراب هستند. پاسخهای رفتاری پیشایند فرسودگی عبارتند از: خلق متغیر، سردی، مسخ شخصیت، اضطراب، انزاوای عاطفی، خستگی، افت انگیزه، اعتمادبهنفس پایین، افت عملکردی، و حتی مصرف مواد. پاسخهای رفتاری (یا نشانه ها) معمولاً منفی هستند، چرا که علاوه بر عملکرد ورزشکار، اثر قطعی روی بهزیستی او نیز میگذارد. گرچه این نشانه های فرسودگی اساساً راهبردهای مقابلهای طبیعی هستند، این بدان معنا نیست که آنها نمیتوانند و نباید تغییر کنند (هنچسن^[۲۸۶]، ۱۹۹۸).

۲-۵-۳- درمان
مداخلات مهم در درمان فرسودگی میتوانند دادن یک استراحت در وسط روز، استراحت برنامهریزیشده برای کسانی که وظیفه های بالینی دارند، تمجید و تحسین بیشتر، نظام تشویقی برای حفظ علایق و افزایش بهره وری کار، باشند. راه دیگر آموزش ورزشکاران در زمینههایی، مانند زمانبندیکردن آموزش، مدیریت استرس، تجدید قوا، تغذیه و حفظ توازن در زندگی فرد است (گولد و آویتلی، ۲۰۰۹).
۲-۵-۴- فرسودگی و خستگی
از نتایج فرسودگی ورزشی، میتوان به خستگی جسمی یا هیجانی، مسخ شخصیت، و احساس شایستگی کمتر اشاره کرد (گولد و آویتلی، ۲۰۰۹).
۲-۵-۵- فرسودگی و ماندگی
واژه ماندگی نیز به فرسودگی ربط دادهشدهاست. گولد و همکاران (۱۹۹۶) کهنگی را به عنوان شرایطی که در آن تمارین و رقابتها در یک دوره با تغییرات خیلی کمی ثابت باقی میمانند، تعریف کردهاند (لایی و اسویگینز، ۲۰۰۳).
ورزشکاران کمبود فعالیتهایمتنوع را دارند که منجر به خستهشدن آنها از ورزششان میشود. با تمارین روزانه که حداکثر ۲۰ ساعت در هفته، بهطولمیانجامند، ورزشکاران در پیداکردن زمانی برای خودشان مشکل دارند و همه زمانشان برای ورزش صرف میشود (لایی و اسویگینز، ۲۰۰۳).
۲-۵-۶- فرسودگی و کمالگرایی

شناخت های غیر سازشی:ایجاد سازه و شناختی برخلاف آن چه که در نگرش افراد معتاد به اینترنت ایجاد شده است.مثلاً یکی از شناخت های افراد معتاد به اینترنت این است که وقتی در اینترنت نیستند،اتفاقات زیادی در اینترنت در حال وقوع است که این افراد از آن بی خبر هستند و ندانستن آن برای آنها مشکلات زیادی را ایجاد می کند.این نگرش باعث می شود افراد هر چه بیشتر به سمت اینترنت گرایش پیدا کنند.لازم است در طول درمان این نگرش اصلاح شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شبکه اجتماعی:چون افراد معتاد به اینترنت اغلب منزوی هستند و اعتیاد آنها باعث هر چه بیشتر شدن انزوای آنها می شود،بایستی یک شبکه حمایت اجتماعی قوی از طرف همسر،دوستان،خانواده برای آنان ایجاد کرد.وقتی افراد این گروه حمایتی قوی را در زندگی واقعی خود پیدا کنند برای ارضای نیازهای خود خیلی به اینترنت تکیه نخواهند کرد(۱۴).
اخیراً تعدادی از بیمارستان ها یک بخش تخصصی برای درمان اعتیاد به اینترنت راه اندازی کرده اند.برای مثال رووی^[۳۷] (۲۰۰۵) در بیمارستان”مارماتان”^[۳۸] و در کلینیک “مونته ویدئو”^[۳۹] در پاریس و کو^[۴۰] و همکاران در بیمارستان دانشگاه علوم پزشکی “کاوسینگ”^[۴۱] تایوان بخش درمان اعتیاد به اینترنت را راه اندازی کرده اند.در پاریس بیمارستان “مارماتان” از سال ۲۰۰۲ افتتاح شده و در حدود ۲۰۰ نفر بیمار را در بخش اعتیاد به اینترنت به طور تخصصی درمان می کنند.در کانادا وزارت بهداشت و امور اجتماعی برنامه ای برای درمان الکلیسم و سوء مصرف مواد ارائه داده است.این برنامه مشکلات وابستگی به الکلیسم،سوء مصرف مواد،قماربازی بیمارگونه و اعتیاد به اینترنت را شامل می شود(۱۴).
اغلب درمان هایی که توسط درمان گران برای اعتیاد به اینترنت ارائه می شود،بر ارائه اطلاعات و ارزیابی شرایطی که منجر به اعتیاد به اینترنت می شود،تاکید دارد.روان درمان گران بر دامنه گسترده ای از خدمات تخصصی و بر نیازهای گسترده افراد معتاد تاکید دارند.این نیازها عبارتند از:فراهم آوردن یک برنامه درمانی از طریق اینترنت،مشاوره خصوصی و فردی،برگزاری کارگاه های اموزشی،درمان در محیط واقعی،ایجاد گروه های حمایتی،ایجاد”زناشویی درمانی حمایتی”برای افراد متاهل،ارائه خدمات تخصصی از طریق اینترنت و رفتاردرمانی شناختی^[۴۲](۳).
در مورد شیوه ترک اعتیاد به اینترنت نیز باید گفت:مهمترین راه،کنترل کمیت و کیفیت اتصال به اینترنت است.همچنین مقید کردن فرد به برنامه زمان بندی شده برای اتصال به اینترنت،از دیگر روش های ترک اعتیاد به اینترنت می باشد(۵۵).درمانی که برای اعتیاد به اینترنت ارائه می شود مجموعه ای از انواع مختلف روان درمانی است.درمان افراد مبتلا به استفاده مشکل آفرین از اینترنت نیاز به رویکردی گسترده در این زمینه دارد و درمانگران نیاز دارند تا درمانی شناختی رفتاری را در مورد استفاده بیش از حد از اینترنت به کار ببرند(۵۶).
رفتار درمانی شناختی،شیوه ای درمانی است که در درمان وابستگی به مواد مخدر،اختلالات هیجانی و اختلالات خوردن موثر است.این روش بر نقش افکار و احساسات تاکید دارد و دامنه گسترده ای از فنون و نظریات را در بر می گیرد که همگی بر مبنای این نظریه استوارند که رفتارها با پیامدهای آن جهت داده می شوند.در این دیدگاه انسان موجود پاسخ دهنده ای است که از طریق تجربه یاد گرفته است به محرک های گوناگون واکنش نشان دهد،بنابراین هر رفتار را می توان از طریق بازآموزی با رفتارهای جدید یا”شرطی سازی تقابلی^[۴۳]“جایگزین نمود.در این رویکرد درمانی اعتقاد براین است که اختلال ناشی از مشکل شناختی فرد همراه با رفتارهایی است که یا پاسخ غیر سازشی را حفظ می کند و یا شدت آن را افزایش می دهد.در این روش به بیماران آموزش داده می شود تا افکاری را که عامل به وجود آورنده احساسات اعتیاد گونه است،کنترل کنند.همچنین مهارت هایی برای جلوگیری از بازگشت اعتیاد به اینترنت به آنان آموخته می شود.رفتار درمانی شناختی معمولاً سه ماه یا در حدود دوازده هفته طول می کشد(۵۶).
به نظر می رسد روش های مختلفی برای درمان اعتیاد به اینترنت وجود دارد.یک راه آن کمک به این بیماران برای ایجاد راهبردهای مقابله ای با اعتیاد از طریق روان درمانی و درمان شناختی رفتاری است.اما نباید فراموش کرد که در درمان اعتیاد به اینترنت باید کمی احتیاط کرد،زیرا با توجه به ملاک های متعدد تشخیصی آن انواع روش های درمانی با محدودیت هایی نیز همراه است(۱۴).
مروری بر مطالعات
فرانگوس^[۴۴]و همکاران(۲۰۱۰) مطالعه ای را با هدف تعیین میزان وابستگی به اینترنت و شناسایی عوامل احتمالی مرتبط با آن در دانشجویان یونانی انجام داده اند.۶۴۶ دانشجوی کالج(۳۰۰ مرد و ۳۴۶ زن)،با متوسط سنی ۲۵ سال،از موسسه آموزشی تکنولوژیکی آتن به طور تصادفی انتخاب شدند.دانشجویان پرسش نامه چند بخشی را که شامل سوالاتی در زمینه متغیرهای دموگرافیک،مقیاس اعتیاد به اینترنت یانگ و مقیاس هیجان خواهی لین و تسایس^[۴۵](۲۰۰۲) بود را پر کردند.نتایج،شیوع اعتیاد به اینترنت را ۶/۱۱% نشان داد.پسران بیش از دختران در معرض اعتیاد به اینترنت بودند.رابطه مشخصی بین وابستگی به اینترنت و جنس(p<0/01) و استفاده روزانه از اینترنت(p<0/001) وجود داشت. نتایج نشان داد که دانشجویان وابسته به اینترنت میانگین زمان بیشتری را نسبت به دانشجویان غیر معتاد صرف بازی های آنلاین،بلاگ ها،چت روم ها وانجمن ها می کنند و بین استفاده از الکل،مواد،سیگار و اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت معنی دار وجود دارد(p<0/005).نتایج نشان داد که در دانشجویان معتاد به اینترنت تجربه تنهایی،طرد و افسردگی بیشتر بوده و استفاده از اینترنت روی وضعیت تحصیلی دانشجویان موثر است(۲۲).
محمد بیگی و همکاران(۲۰۱۰) مطالعه ای را با هدف تعیین میزان اعتیاد به اینترنت و عوامل موثر بر آن در میان دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اراک انجام داده است.۴۲۶ دانشجو که به شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه ای در دو مرحله انتخاب شدند مورد بررسی قرار گرفتند.ابزار گرداوری اطلاعات،پرسش نامه ای دو بخشی است.بخش اول شامل متغیرهای زمینه ای و دموگرافیک مثل سن،جنس،رشته و مقطع تحصیلی است و بخش دوم که میزان اعتیاد به اینترنت را می سنجد شامل پرسش نامه استاندارد۲۰ سوالی اعتیاد به اینترنت است که روایی آن به وسیله درگاهی به فارسی تایید شده است. پرسش نامه بر اساس مقیاس لیکرتی از ۰ تا ۵(هرگز-همیشه) امتیاز بندی شده و حداقل و حداکثر امتیاز به ترتیب از ۲۰ تا ۱۰۰ می باشد.داده ها به سه دسته تقسیمم شدند:امتیاز کمتر از ۵۰،نرمال،۵۰ تا ۷۹ اعتیاد خفیف و بیش از ۷۹ اعتیاد شدید.داده ها پس از جمع آوری اطلاعات توسط آزمون های کای دو،تی تست،ضریب همبستگی پیرسون و نرم افزار آماری SPSS تجزیه و تحلیل شدند.شیوع کلی اعتیاد به اینترنت ۸/۱۰% و شیوع اعتیاد خفیف و شدید به اینترنت به ترتیب معادل ۸ و ۸/۲ درصد بود.یافته ها حاکی از آن است که اعتیاد به اینترنت با جنس،وضعیت تاهل،شغل پدر،میزان دانش درباره کامپیوتر واینترنت و ترم تحصیلی مرتبط است(p<0/05). اما با سطح تحصیلات والدین،محل اقامت،رشته،مقطع و دانشکده محل تحصیل مرتبط نیست(p>0/05).هم چنین میزان شناخت دانشجو از کامپیوتر و اینترنت،استفاده از اینترنت در مکان های خصوصی و تکرار استفاده مابین دانشجویان معتاد و نرمال تفاوت معنی داری داشت(p<0/05).آنالیز رگرسیون لجستیک نشان داد که سن کمتر از ۲۰ سال،جنس مذکر،استفاده از چت روم ها،مهمترین عوامل پیش بینی کننده اعتیاد به اینترنت در دانشجویان هستند.محقق،لزوم آموزش استفاده صحیح و معنی دار از اینترنت و تحقیقات گسترده تر در این خصوص را توصیه می کند(۴).
کیم و همکاران(۲۰۱۰) مطالعه ای را با هدف بررسی عوامل مرتبط با استفاده بیش از حد از اینترنت و مشخص نمودن ارتباط استفاده بیش از حد از اینترنت با رفتارهای پر خطر و رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت در دانشجویان چینی انجام داده اند.پرسشنامه محقق ساخته رفتار بهداشتی^[۴۶] برای تمام دانشجویان سال اول دانشگاه چینی هنگ‌کنگ از طریق ایمیل ارسال و از آنها خواسته شد تا این پرسشنامه‌ها را پس از تکمیل هنگام معاینه اجباری سلامت قبل از ثبت نام، بازگردانند؛ که از این میان ۲۴۳۳ نفر (۱/۹۲٪) پرسشنامه‌ها را بازگرداندند. علاوه بر اطلاعات اجتماعی و جمعیت شناختی،پرسشنامه حاوی سؤالاتی در مورد متوسط ساعاتی که افراد به صورت روزانه، طی هفته گذشته صرف استفاده از اینترنت و خواب نموده‌اند و سوالاتی در مورد سابقه رفتار پرخطرجنسی،مصرف سیگار والکل،عادات تغذیه و ورزش بود. نسخه ۱۰سوالی مقیاس مرکز مطالعات اپیدمیولوژیک افسردگی که برای جمعیت چینی تأیید اعتبار شده نیز به منظور بررسی شیوع نشانه های افسردگی مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس توزیع ساعات آنلاین بودن،سطح استفاده از اینترنت بر اساس تعداد ساعت استفاده روزانه (کمتر از ۱ ساعت: استفاده کم،۱ تا ۳ ساعت و ۵۹ دقیقه: استفاده متوسط، بیش از ۴ ساعت: استفاده بیش از حد) دسته بندی شد.رگرسیون لجستیک چند متغیره برای عوامل اجتماعی- جمعیت شناختی و سبک زندگی انجام شد. آنالیز داده ها توسط SPSS 15 انجام شد.مقایسه ویژگی‌های جمعیت شناختی و رفتارهای آنلاین بین سه سطح استفاده از اینترنت نشان داد که درصد دانشجویانی که استفاده کم (کمتر از ۱ ساعت)، متوسط (۱ تا ۳ ساعت و ۵۹ دقیقه) و بیش از حد (بیش از ۴ ساعت) از اینترنت داشته‌اند به ترتیب برابر ۱/۲۴٪، ۶۱٪ و ۸/۱۴% بوده است.یافته ها نشان داد که استفاده بیش از حد از اینترنت به میزان قابل توجهی با جنسیت مذکر،دانشجوی مهندسی بودن،غیر مذهبی بودن، داشتن والدینی با تحصیلات پایین‌تر، سال‌های کمتر اقامت در هنگ‌کنگ و نداشتن یک شریک جنسی مرتبط می‌باشد.نتایج مطالعه نشان داد که احتمال گزارش عادات غذایی و خوابیدن نامناسب‌تر در دانشجویان با استفاده بیش از حد از اینترنت بیشتر بوده و سطح رفتارهای ارتقاء دهنده سلامتی در آنها کمتر است.استفاده بیش از حد از اینترنت با بروز اضافه وزن، پرخوابی و عملکرد تحصیلی ضعیف همراه بود. استفاده بیش از حد از اینترنت در میان دانشجویانی که پس از سن شانزده سالگی و عمدتاً از منطقه مینلند^[۴۷] چین، که نفوذ اینترنت بسیار پایینی دارد، به هنگ‌کنگ آمده‌اند، کمتر بود.ارتباط قوی بین فقدان شریک جنسی و عدم وابستگی مذهبی با بهره گرفتن از اینترنت، می‌تواند نشان دهنده این موضوع باشد که افراد فاقد روابط اجتماعی مستعد استفاده بیش از حد ازاینترنت می باشند.احتمال بروز رفتارهای ناسالم در کاربرانی با استفاده بیش از حد از اینترنت، به طور متوسط دو برابر و احتمال بروز رفتارهای ارتقاء دهنده سلامتی، یک سوم بود.به نظر می رسد استفاده از بیش از حد از اینترنت تا حدودی ناشی از درگیری والدین در زندگی دانشجویان باشد.دخالت کمتر والدین با مجموعه ای از رفتارهای نامطلوب در دانشجویان،مانند عملکرد دانشگاهی ضعیف‌تر و بزهکاری مرتبط بود.کاربران وابسته به اینترنت عمدتاً مشغول بازی‌های آنلاین، چت و دانلود بودند،آنها تمایل داشتند اواخر شب وارد اینترنت شده،بیش از حد بخوابند و در طول روز فعالیت کمی داشته باشند.محققین افزایش آگاهی دانشجویان نسبت به مضرات احتمالی استفاده بیش از حد از اینترنت را توصیه می کنند(۳۹).
تونیونی^[۴۸] و همکاران(۲۰۱۱)،یک مطالعه مورد شاهدی با هدف بررسی نشانه های آسیب شناختی، علائم روان شناختی و ساعات آنلاین بودن در افراد مراجعه کننده به یک کیلینیک ارائه دهنده خدمات روانپزشکی در ایتالیا انجام دادند.۸۶ نفر از افرادی که که درخواست مشاوره بالینی برای استفاده مسئله دار از اینترنت داشتند، توسط دو پرسشنامه:تست اعتیاد به اینترنت^[۴۹] و پرسشنامه علائم روان پزشکی^[۵۰] ،بررسی کوتاه اجتماعی-جمعیت شناختی و مصاحبه تشخیصی اختلال اعتیاد به اینترنت^[۵۱] مورد ارزیابی قرار گرفتند.تست اعتیاد به اینترنت،یک پرسشنامه ۲۰ سوالی در ارتباط با اعتیاد به اینترنت است که شامل وابستگی روانی، استفاده اجباری و در خود فرو رفتن، و همچنین مشکلات مدرسه، خواب، خانواده و مدیریت زمان می باشد. همه موارد بر اساس مقیاس ۵ نمره‌ای لیکرت (هرگز، به ندرت، گاهی اوقات، اغلب و همیشه؛ متناظر با نمرات ۱ تا ۵) امتیاز دهی می شوند که کاربران را بر اساس شدت اعتیاد به اینترنت به کاربران با مصرف حداقل (امتیاز ۲۰-۳۹)، متوسط (امتیاز ۴۰-۵۹) وکاربران معتاد به اینترنت(امتیاز۶۰-۱۰۰) تقسیم می‌کند. مصاحبه تشخیصی اختلال اعتیاد به اینترنت: مجموعه ای از معیارهای اعتیاد به اینترنت است که توسط محققان فعال در زمینه اعتیاد، پیشنهاد شده است.این معیارها بر اساس معیارهای تشخیصی قمار پاتولوژیک طراحی شده‌اند.مصاحبه تشخیصی اختلال اعتیاد به اینترنت،یک مصاحبه بالینی هشت موردی است که بر وجود یا عدم وجود هشت رفتار یا احساس متمرکز شده است.علائم اعتیاد به اینترنت عبارتند از اختصاص زمان بیش از حد برای استفاده از اینترنت، مشکل در کاهش مدت زمان آنلاین بودن، کمبود خواب، خستگی، کاهش نمرات و یا عملکرد ضعیف شغلی، بی تفاوتی و افکار آشفته و سریع^[۵۲]، کاهش روابط و فعالیت‌های اجتماعی، و تحریک پذیری.در پایان ارزیابی روانی، تشخیص اختلال اعتیاد به اینترنت برای فردی که حائز معیارهای فوق بود،گذاشته شد. پرسشنامه علائم روانپزشکی یکی از رایج‌ترین و معتبرترین پرسشنامه های خودسنجی طراحی شده برای مشخص نمودن نشانه های دیده شده در بیماران دچار مشکلات روانی و پزشکی، می باشد.پاسخ دهندگان ۹۰ سوال را با بهره گرفتن از یک مقیاس ۵ امتیازی (۱ = بدون مشکل تا ۵ = بسیار جدی) امتیازدهی می‌کنند؛ هدف از این کار اندازه گیری سطح تجربه علائم ذکر شده طی ۷ روز گذشته می‌باشد. این موارد به ۹ خرده مقیاس (جسمانی کردن^[۵۳]، وسواسی-اجباری، حساسیت درون-فردی، افسردگی، اضطراب، رفتار خصومت آمیز، اضطراب مرضی، خیال پردازی پارانوئید و روانپریشی) و شاخص شدت جهانی^[۵۴] نشان دهنده وسعت و عمق پریشانی عمومی، تقسیم شده است. نمرات بالاتر در پرسشنامه علائم روان پزشکی،نشان دهنده پریشانی روانی بیشتر می‌باشد.به منظور روشن شدن رابطه بین میزان زمان آنلاین بودن و علائم روانی در این مطالعه، تمام بیماران باید به این پرسش پاسخ می‌دادند: در طول ماه گذشته، در هفته برای چه مدت آنلاین بوده‌اید؟(استفاده از اینترنت برای اهداف غیر مطالعاتی یا غیر کاری).هر بیمار به پرسشنامه‌ها پاسخ داده و طی مصاحبه ارزیابی روانی در اتاق ویزیت همراه با روانپزشک مسئول ارزیابی باقی می‌ماند.معیارهای خروج از مطالعه طی مصاحبه بالینی:اختلالات روانی، نارسایی عصبی-شناختی، زوال عقل، تأخیر روانی جدی، و استفاده از الکل یا مواد مخدر بود.سی و سه نفر از درخواست کننده های مشاوره بالینی به دلیل استفاده مسئله دار از اینترنت، برای شرکت در این مطالعه پذیرفته شدند. در پایان ارزیابی روانی، ۲۱ مورد از ۳۳ بیمار حائز معیارهای اختلال اعتیاد به اینترنت و شرکت در مطالعه به عنوان گروه بالینی تشخیص داده شدند.گروه شاهد از میان افرادی انتخاب شد که به طور داوطلبانه، ناشناس و بدون دریافت امتیازی برای مشارکت در این مطالعه، به تست اعتیاد به اینترنت یانگ که به صورت آنلاین در یک وبسایت رایگان قرار گرفته بود و پس از پاسخ منفی به این سؤال که “آیا فکر می‌کنید که استفاده شما از اینترنت باعث ایجاد مشکل در زندگی روزانه شما گشته است؟” پاسخ دادند.جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و آزمون های همبستگی پیرسون و آنالیز واریانس استفاده شد.نتایج این مطالعه نشان داد که معتادین به اینترنت علاقه ای به استفاده از اینترنت به منظور برقراری ارتباط (به عنوان مثال از طریق ایمیل) با افرادی که در دنیای واقعی می‌شناسند، ندارند بلکه تنها با افراد دنیای مجازی (به عنوان مثال از طریق چت،بازی‌ اینترنتی چند نفره و بازدید از وب سایت بزرگسالان)ارتباط برقرار می‌کنند؛ که این مسئله می‌تواند موضوعی جالب برای بررسی های بیشتر باشد.متوسط ساعات اتصال به اینترنت در یک هفته با اختلال اعتیاد به اینترنت مرتبط بوده (۴۷٫۸±۲۷٫۵) ومیزان افسردگی و سطح اضطراب در گروه معتاد به اینترنت با تعداد ساعت هفتگی اتصال به اینترنت همبستگی مثبت و معنی دار داشت. همچنین، این یافته‌ها نشان داد که بیماران معتاد به اینترنت به منظور جلوگیری از ارتباط بین فردی با افراد واقعی، باقی ماندن در حالت تنهایی یا تعامل ارتباطی منحصر با افراد مجازی،از اینترنت استفاده می‌کنند.سوال ۱۶ از تست اعتیاد به اینترنت:(آیا قطع ارتباط با اینترنت را مرتب به تعویق می اندازید؟) همبستگی معنی دار و منفی با بسیاری از مقیاس‌های پرسش نامه علائم روان پزشکی مانند: وسواس اجباری، افسردگی، اضطراب و ترس مرضی نشان داد. این یافته بیان کننده این است که بین وجود تلاش برای کنترل رفتار جبری در طول زمان آنلاین بودن و شدت کمتر نشانه های روانی، ارتباط وجود دارد.محدودیت‌های این مطالعه عبارتند از:کوچکی حجم نمونه و سوگیری در انتخاب گروه شاهد که صرفاً به صورت آنلاین و بدون کنترل اطلاعات اجتماعی-جمعیت شناختی، مورد بررسی قرار گرفتند(۶۱).
تسای و همکاران(۲۰۰۹) مطالعه ای را با هدف بررسی عوامل خطر اعتیاد به اینترنت در ۱۳۶۰ دانشجوی سال اول دانشگاه ملی چنگ کونگ^[۵۵] تایوان انجام دادند.ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه ای چند بخشی شامل:یک پرسش نامه محقق ساخته در رابطه با عادات سبک زندگی شخصی و رفتارهای آنلاین،مقیاس چینی اعتیاد به اینترنت^[۵۶]،پرسشنامه ۱۲ سوالی سلامت چینی^[۵۷]،اندازه گیری عملکردهای پشتیبان^[۵۸] و خرده مقیاس روان رنجوری از پرسشنامه چند وجهی شخصیت مادسلی^[۵۹] بود.افراد طی معاینه سلامت معمول، که بخشی از برنامه ثبت نام دانشجویان سال اول بود، وارد مطالعه شدند.ارزیابی عادات شیوه زندگی شخصی:از طریق این پرسشنامه ویژگی‌های دموگرافیک، سابقه شخصی، سابقه خانوادگی، عادات شیوه زندگی، و مسائل مختلف پزشکی مورد بررسی قرار گرفت. پرسشنامه ۱۴ سوالی شامل سؤالاتی در مورد بیماری‌های سیستمیک مثل: هیپرتانسیون، دیابت، سل، آسم، بیماری‌های کلیوی، بیماری پلی کیستیک کلیه، پروتئینوری، هماچوری، سنگ‌های کلیوی، آرتروز، صرع، لوپوس اریتماتوی سیستمیک، فلج اطفال و هیپرلیپیدمی بود. بررسی عادات شیوه زندگی شخصی شامل حذف صبحانه، نوشیدن قهوه، نوشیدن الکل و سیگار کشیدن بود. حذف صبحانه در این پرسشنامه، به صورت خوردن صبحانه کمتر از سه بار در هفته و نوشیدن قهوه به عنوان نوشیدن قهوه بیش از ۴ روز در هفته تعریف شده بود. علاوه بر این، کسانی که سابقاً و یا اخیراً الکل مصرف کرده یا سیگار استعمال کرده بودند به ترتیب در گروه مصرف الکل و گروه مصرف سیگار قرار گرفتند. در مورد میزان مصرف سیگار، تعداد بسته های سیگار مصرف شده در سال محاسبه شد.مقیاس چینی اعتیاد به اینترنت:یک ابزار ۴ گزینه ای، ۲۶ سوالی خود-رتبه دهی با قابلیت اطمینان و اعتبار مناسب می‌باشد.این آزمون که برای اندازه گیری شدت اعتیاد به اینترنت در نوجوانان استفاده شده، شامل ۲۶ سؤال در مورد نشانه های اصلی و مشکلات مربوط به اعتیاد به اینترنت، و پنج سؤال پیش زمینه ای در مورد ویژگی‌های جمعیت شناختی اصلی، تعداد ساعت هفتگی استفاده از اینترنت، حوزه های معمول، و تجربه استفاده از اینترنت می‌باشد.علائم اصلی اعتیاد به اینترنت شامل تحمل (چهار سؤال)، استفاده اجباری (پنج سؤال)، در خود فرو رفتن (پنج سؤال) می‌باشد. مشکلات مربوطه، عبارت است از:تأثیر منفی بر فعالیت‌های اجتماعی، روابط بین فردی و شرایط فیزیکی (هفت پرسش) و مدیریت زمان (پنج سؤال). نمره کل CIAS-R از ۲۶ تا ۸۴ متغیر بوده و نمرات بالاتر نشان دهنده افزایش شدت اعتیاد به فعالیت اینترنتی می باشد. نمره برش ۶۴ و یا بیشتر برای شناسایی افراد دچار اعتیاد به اینترنت مورد استفاده قرار گرفت. مشخص شده است که نمره برش ۶۳/۶۴ دارای حساسیت بالا (۸۶٫۶%) و دقت تشخیصی عالی (۸۷٫۶٪) است. این توانایی تفکیک، باعث می‌شود این مقیاس یک ابزار تشخیصی قابل اعتماد در بررسی‌های اپیدمیولوژیک باشد چرا که می‌تواند میزان شیوع را برآورد کرده و گروه هدف را شناسایی نماید.پرسشنامه سلامت چینی که یک پرسشنامه ۱۲ موردی است، می‌تواند به عنوان یک ابزار از نظر فرهنگی حساس، برای تشخیص عوارض بالقوه روانی در میان افراد چینی مورد استفاده قرار گیرد.نمره بالاتر نشان دهنده عوارض روانی شدید تر است.اندازه گیری عملکردهای پشتیبان شامل چهار خرده مقیاس احساس پشتیبانی در بحران^[۶۰]، احساس حمایت دائمی^[۶۱]،دریافت حمایت در بحران^[۶۲] و دریافت حمایت دائمی^[۶۳] می‌باشد و امکان بررسی ساده گرایش‌های روان رنجوری و رفتارهای فریبنده را فراهم می‌کند.به منظور بررسی بیشتر رابطه بین اعتیاد به اینترنت و عملکرد حمایتی، هر یک از این چهار خرده مقیاس به سه دسته، شامل امتیاز پایین (≤ ۲۴ امتیاز)، متوسط (۲۵-۳۴ امتیاز) و بالا (≥ ۳۵ امتیاز) تقسیم شدند. آزمودنی‌های دارای ۲۵ امتیاز و یا بالاتر به عنوان غیر طبیعی طبقه بندی شدند.جهت تجزیه و تحلیل داده ها نرم افزار SPSS11 استفاده شد.بر اساس تعریف نمرات ویرایش مقیاس چینی اعتیاد به اینترنت،۶۸۰ نفر از کل جمعیت مورد مطالعه دانشجویان سال اول (۱۷٫۹٪) در گروه معتاد به اینترنت قرار گرفتند. با بهره گرفتن از آنالیز رگرسیون لجستیک، روابط مثبتی بین اعتیاد به اینترنت و جنس مذکر،نمرات روان رنجوری و نمره پرسشنامه سلامت چینی مشخص گردید.علاوه بر این، دانشجویان سال اولی که وعده صبحانه را حذف می‌کردند و کسانی که از حمایت اجتماعی ضعیف‌تری برخوردار بودند نیز احتمال بیشتری برای اعتیاد به اینترنت داشتند.اعتیاد به اینترنت در میان دانشجویان سال اول دانشگاه تایوانی شایع بود(۹/۱۷%).عوامل خطر عبارت بودند از: جنس مذکر، حذف صبحانه،فقدان حمایت اجتماعی و ویژگی‌های شخصیتی روان نژند(۲۱).
آندرسون^[۶۴](۲۰۰۱) پژوهشی را با هدف تعیین ابعاد مختلف استفاده از اینترنت در میان دانشجویان آمریکایی طراحی کرد.۱۳۰۰ دانشجوی کالج در ۸ موسسه آکادمیک برای شناسایی الگوی استفاده از اینترنت و ایتکه چگونه اینترنت زندگی اجتماعی و آکادمیک شان را تحت تاثیر قرار می دهد بررسی شدند.ابزار بررسی یک پرسش نامه ۶۹ سوالی شامل بررسی متغیرهای دموگرافیک،تجارب زندگی دانشجویان شرکت کننده،چگونگی استفاده و درک آنها از اینترنت بود.نتایج نشان داد که ۹/۸%درصد دانشجویان وابسته به اینترنت اند که این وابستگی در افرادی که در علوم سخت همچون ریاضی،فیزیک،کامپیوتر و شیمی تحصیل می کردند به نحو معنی داری بیش از سایر رشته های علمی و هنری بود.نتایج نشان داد متوسط ساعاتی که دانشجویان روزانه در اینترنت صرف می کنند صد دقیقه است که استفاده از موتورهای جست وجو وقت گیرترین قسمت مورد استفاده می باشد.در این تحقیق کاربران به دو دسته:کاربر با استفاده کم^[۶۵] و کاربر با استفاده زیاد^[۶۶] تقسیم شدند.کاربران با استفاده زیاد روزانه بیش از ۴۰۰ دقیقه آنلاین بودند و ۶% پاسخ گویان در این دسته بودند.کاربران وابسته به اینترنت در مقایسه با سایر همکلاسان خود تاثیرات منفی آکادمیک و کاری و تغییر الگوی خواب بیشتر را تجربه کرده بودند.آنها بیش از سه ساعت در روز و دو بار در هفته در اینترنت وقت گذرانی می کردند و کمتر از ۴ ساعت می خوابیدند.بیشترین بخش مورد استفاده آنها در اینترنت ایمیل بود.نتایج مطالعه ضرورت پژوهش های بیشتر در این زمینه را نشان می دهد تا از بروز پیامدهای منفی ناشی از اعتیاد به اینترنت جلوگیری شود(۱۹).
مارتین و همکاران(۲۰۰۵) مطالعه ای را بر روی ۲۷۷ دانشجوی دوره لیسانس که کاربر اینترنت بودند انجام دادند تا شیوع استفاده مرضی از اینترنت^[۶۷] و همچنین مشخصات و ویزگی های کاربران وابسته به اینترنت را بررسی کنند.ابزار گرداوری اطلاعات پرسش نامه ای چند بخشی بود که شامل: ویژگی های دموگرافیک شرکت کنندگان(مثل سن،جنس،رشته تحصیلی)،تجربه استفاده از اینترنت(که شامل سوالاتی مثل مدت استفاده از اینترنت،متوسط استفاده هفتگی از اینترنت و مکان استفاده از اینترنت بود)،مقیاس ۱۳ سوالی PIU،سایت های اینترنتی مورد استفاده(که به وسیله ۱۱ سوال بررسی شد)،دلایل استفاده از اینترنت(از شرکت کنندگان خواسته شد از بین ۱۹ دلیل مشخص شده برای استفاده از اینترنت یکی را انتخاب کنند)،مقیاس نگرش و رفتار اینترنتی(به وسیله ۲۵ سوال لیکرتی که ابعاد اجتماعی استفاده از اینترنت و احساس شایستگی ان لاین را بررسی می کرد) و مقیاس تنهایی راسل^[۶۸] (این مقیاس شامل ۲۰ سوال لیکرتی چهار نمره ای می باشد).نتایج نشان داد که شیوع استفاده مرضی از اینترنت(۱/۸%) است.۶۴% دارای علایم محدود و ۲۷% بدون علامت بودند.کاربران وابسته به اینترنت بیشتر مذکر بودند و بیشتر بازی های آنلاین را استفاده می کردند.احساس شایستگی و راحتی در کاربران پاتولوژیک هنگام آن لاین بودن وجود داشت.کاربران وابسته به طور مشخصی در مقیاس تنهایی راسل نمرات بالاتری داشتند.نتایج نشان می دهد که چگونه با ظهور اینترنت الگوی تعاملات اجتماعی تغییر می کند و الگوی فرار از واقعیت جایگزین هوشیاری می شود.دانشجویان در معرض خطر بالایی برای مشکلات مربوط به اینترنت اند چون دسترسی آسان به اینترنت و برنامه درسی انعطاف پذیری دارند و فعالیت های اینترنتی برای آنها هم جنبه علمی و هم جنبه تفریحی دارد(۵۷).
ولزمورو^[۶۹] و همکاران(۲۰۱۰) در مطالعه ای مقطعی با هدف بررسی رابطه احساس تنش و هیجان خواهی با اعتیاد به اینترنت بر روی ۱۴۰ دانشجوی دوره کارشناسی دو دانشگاه دولتی در جنوب شرقی ایالات متحده که به طور تصادفی انتخاب شدند،انجام دادند.ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه چند بخشی بود.شامل پرسشنامه مشخصات فردی،نسخه اصلاح شده تست اعتیاد به اینترنت یانگ مورد استفاده،تست اعتیاد به رابطه جنسی اینترنتی یانگ،برای اندازه گیری سوء استفاده از اینترنت برای مقاصد جنسی،مقیاس هیجان خواهی زاکرمن^[۷۰] به منظور تعیین تفاوت نیازهای انگیختگی و تحریک،که در آن،خرده مقیاس عدم بازداری، فقدان کنترل رفتار، از جمله تمایلات جنسی، را اندازه گیری می‌کند و خرده مقیاس حساسیت به ملال، بیزاری از هر گونه تجربه تکراری، مانند کار روزمره، یا حتی افراد کسل کننده و قابل پیش بینی را اندازه گیری می‌کند و مقیاس احساس تنش ۱۰ سوالی ویلیامسون^[۷۱] که به منظور تعیین اینکه افراد پر تنش زندگی خود را چگونه ارزیابی می‌کنند، مورد استفاده قرار می گیرد.این ۱۰ مورد تنش احساس شده در طول ماه گذشته را بر اساس مقیاس ۴ امتیازی لیکرت و گزینه های پاسخ ۰ (هرگز) تا ۴ (اغلب) می‌سنجد.از آنجا که اثر منفی تنش بر روی دانشجویان ثابت شده و احتمالاً با بهره گرفتن از اینترنت نیز مرتبط است.به عنوان یک عامل پیش بینی کننده احتمالی برای سوء استفاده از اینترنت مورد بررسی قرار گرفته است. این مطالعه همچنین سوء استفاده از اینترنت برای مقاصد جنسی را نیز تجزیه و تحلیل نموده است، چرا که تمایلات جنسی آنلاین شایع بوده و دانشجویان نیز در سنی هستند که تمایل به کشف روابط جنسی دارند. نتایج حاصل از آنالیز رگرسیون چند مرحله ای نشان داد که عدم بازداری و احساس تنش کل، پیش بینی کننده سوء استفاده از اینترنت برای مقاصد جنسی و احساس ناامیدی و حساسیت به ملال پیش بینی کننده سوء استفاده از اینترنت برای مقاصد غیر جنسی است. این یافته نشان می‌دهد که سوء استفاده از اینترنت برای مقاصد جنسی احتمالاً با تنش تحریک می‌شود. علاوه بر این، احساس ناامیدی نیز یک عامل پیش بینی کننده سوء استفاده از اینترنت برای مقاصد غیر جنسی بود که نشان دهنده این مسئله است که شاید عواقب ناراحت کننده استفاده از اینترنت با احساس نا امیدی مرتبط باشد(۹).
حسن زاده(۱۳۸۸) در پژوهشی با هدف تعیین میزان اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه آزاد ساری تعداد ۲۶۱ دانشجو را مورد بررسی قرار داده است.حجم نمونه از روی حجم جامعه و جدول مورگان^[۷۲] به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای تعیین شد.برای گرداوری داده ها از پرسش نامه دو قسمتی مشخصات زمینه ای و آزمون اعتیاد به اینترنت یانگ استفاده شد.آزمون اعتیاد به اینترنت یانگ یک ارزیابی خودسنجی ۲۰ سوالی براساس درجه بندی لیکرت و دامنه ی نمرات آزمون از صفر تا صد است.هر چه نمره فرد بیشتر باشد درجه وابستگی به اینترنت بیشتر است.میزان اعتیاد به اینترنت براساس نمرات به چهار طبقه تقسیم بندی شد: نمرات ۱۹-۰ معمولی،نمرات ۴۹-۲۰ خفیف،نمرات ۷۹-۵۰ متوسط،نمرات ۱۰۰-۸۰ شدید.اعتبار آزمون توسط اعتبار محتوی مورد تایید قرار گرفته و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ ۹۱ درصد محاسبه شد.در دانشجویان مورد مطالعه اعتیاد به اینترنت شایع بود(p<0/05،t=28/456).82% از دانشجویان اعتیاد خفیف،۱۷/۲% اعتیاد متوسط و ۰/۴%اعتیاد شدید داشتند.اعتیاد به اینترنت در دانشجویان پسر و دختر و بر حسب میزان استفاده از اینترنت متفاوت بود ولی بر حسب سنین مختلف تفاوتی نداشت(۱۸).
درگاهی(۱۳۸۶) پژوهشی را با هدف تعیین میزان اعتیاد به اینترنت و ویژگی های شخصیتی،رفتاری و جمعیتی کاربران بر حسب درجه اعتیاد آنها انجام داده است.این مطالعه به شکل مقطعی و بر روی ۷۳۲ نفر از کاربران اینترنت در سنین ۱۵-۳۹ سال در منطقه دو غرب تهران انجام شده است.برای گرداوری اطلاعات از سه نوع پرسش نامه جداگانه به همراه سوالات جمعیت شناختی استفاده شد.برای اندازه گیری درجه اعتیاد از پرسش نامه استاندارد ۲۰ سوالی اعتیاد به اینترنت یانگ استفاده شد.برای سنجش نوع شخصیت کاربران از شاخص مایرز-بریگز ^[۷۳] و جهت اندازه گیری میزان بیگانگی با خود از مقیاس احساس بیگانگی با خود دین^[۷۴] استفاده شد.برای تعیین ضریب روایی و پایایی پرسش نامه ها روش های آزمون-آزمون مجدد و تناسب یا همبستگی مورد استفاده قرار گرفت.در این بررسی ۳۰% کاربران،به اینترنت اعتیاد داشتند.۴% اعتیاد شدید و ۲۶% اعتیاد خفیف داشتند. و همه آنها درجات مختلفی از رفتارهای روانی اجتماعی مانند احساس بیگانگی با خود،احساس ضعف و ناتوانی در انجام امور،رفتار ناهنجار اجتماعی،اجتماع گریزی،درون گرایی و رفتار احساسی را از خود نشان دادند.تمایل نوجوانان به اینترنت بسیار شدیدتر از سایر گروه های سنی بود(p<0/001).این رابطه در مورد افراد مجرد و دانش آموزان دبیرستانی هم وجود داشت.نتایج این مطالعه نشان داد که اعتیاد به اینترنت در گروه سنی ۱۵ تا ۱۹ سال در مقایسه با سایر گروه های سنی بیشتر و چندین برابر است. بین اعتیاد به اینترنت در کاربران،با احساس بیگانگی از خود و ابعاد آن و هم چنین با ویژگی های شخصیتی درون گرا و دارای رفتار احساسی ارتباط واضحی دیده می شود.درکاربران با اعتیاد شدید بهره جویی از گفتگوی اینترنتی بیش از سه برابر کاربران است و هر چه از حالت طبیعی به اعتیاد در کاربران پیش می رویم بهره جویی از فیلم،موسیقی،بازی و گفتگوی اینترنتی بیشتر می شود.با توجه به نتایج به دست آمده تدوین برنامه های آموزشی موثر و ارائه روش های مشاوره به خانواده ها برای محدود کردن رشد اعتیاد به اینترنت در بین کاربران پیشنهاد شده است(۲۹).
ویزشفر(۱۳۸۴) در یک مطالعه توصیفی تحلیلی به بررسی میزان اعتیاد به اینترنت در بین ۲۳۰ نفر ازکاربران کافی نت های شهر لار پرداخته است.که به روش نمونه گیری آسان انتخاب شدند.ابزار گرداوری داده ها پرسش نامه ای دو قسمتی بود که در دو بخش تنظیم شده بود.بخش اول حاوی اطلاعات دموگرافیک شامل سن،جنس،شغل،سطح تحصیلات و نیز سوالاتی در مورد ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته،زمان استفاده و دلیل استفاده از اینترنت بود.بخش دوم مشتمل بر پرسش نامه ۲۰ سوالی استاندارد اعتیاد به اینترنت و طریقه نمره دهی و تفسیر آن با بهره گرفتن از راهنمای پرسش نامه استاندارد اعتیاد به اینترنت بود.یافته ها با آزمون های آماری تی مستقل و آنووا و با بهره گرفتن از نرم افزار Spss تجزیه و تحلیل شد.در بین کل نمونه ها ۱۷/۵% اعتیاد خفیف و ۲/۲% اعتیاد شدید داشتند.بین اعتیاد به اینترنت و سن(p<0/03)،جنس(p<0/04)،طول ساعات استفاده از اینترنت(p<0/000)،دلیل استفاده از اینترنت(p<0/000) و زمان استفاده از اینترنت(p<0/02) رابطه آماری معنی داری وجود داشت.گروه سنی ۱۳ تا ۱۸ سال بیش از سایر گروه های سنی و زنان بیش از مردان در معرض اعتیاد به اینترنت قرار داشتند.با افزایش ساعات استفاده،احتمال اعتیاد به اینترنت افزایش یافته وکسانی که شب ها یا در زمان های متغیری از اینترنت استفاده می کردند به طور معنی داری بیش از کسانی که طبق برنامه منظم از اینترنت استفاده می کردند در معرض اعتیاد به اینترنت بودند.در بین کسانی که صرفا برای فراموشی مشکلات و سرگرمی از اینترنت استفاده می کردند نسبت به کسانی که برای تحقیق یا سایر امور از آن استفاده می کردند،احتمال بیشتری برای اعتیاد به اینترنت وجود داشت(p<0/001).اما بین اعتیاد به اینترنت و شغل و تحصیلات کاربران رابطه معنی داری به دست نیامد.با توجه به نتایج تحقیق،پیشنهاد شده است که از طریق آموزش در خانواده ها،مدارس و دانشگاه ها فرهنگ استفاده صحیح از کامپیوتر،اینترنت و امکانات آن جایگزین شیوه های غلط گردد(۴۲).
ناستی زایی(۱۳۸۷) در پژوهشی به بررسی ارتباط سلامت عمومی با اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه سیستان وبلوچستان در سال تحصیلی ۸۶-۸۷ پرداخته است.تعداد ۳۷۵ نفر(۱۸۹ دختر و ۱۸۶ پسر) به صورت نمونه گیری طبقه ای تصادفی انتخاب شدند.ابزار گرداوری اطلاعات،پرسش نامه بود.با بهره گرفتن از آزمون اعتیاد به اینترنت دانشجویان به دو گروه کاربران معتاد و عادی تقسیم شدند،سپس برای مقایسه سلامت عمومی این دو گروه از آزمون سلامت عمومی گلدبرگ^[۷۵] استفاده شد.تجزیه و تحلیل داده ها با بهره گرفتن از آزمون تی تست و با نرم افزار آماری SPSS 13 انجام شد و (p≤۰/۰۱) معنی دار تلقی گردید.یافته های حاصل از این مطالعه نشان داد که سلامت عمومی کاربران معتاد به اینترنت خصوصا در زیر مقیاس های اضطراب و افسردگی نسبت به کاربران عادی،در معرض خطر بیشتری بود.اما کاربران معتاد به اینترنت و کاربران عادی از نظر جسمانی در وضعیت یکسانی قرار داشتند و اختلال در کارکردهای اجتماعی دو گروه تفاوت معنی داری نداشت.محقق پیشنهاد می کند که در این زمینه فرهنگ سازی مناسب در سطح جامعه و خانواده ها برای استفاده مناسب و موثر از اینترنت انجام شود(۳۷).
حقیقی و همکاران(۱۳۸۹) در پژوهشی به تعیین ارتباط میان اعتیاد به اینترنت و علائم روان پزشکی در دانشجویان دانشگاه های شهر اصفهان پرداخته اند.در این مطالعه مقطعی توصیفی تعداد ۱۲۰ نفر از کاربران دانشجوی شهر اصفهان به روش نمونه گیری سهمیه ای انتخاب شدند.ابزار گرداوری اطلاعات پرسش نامه چند بخشی شامل:پرسش نامه های اطلاعات دموگرافیک،پرسش نامه تشخیصی اعتیاد به اینترنت یانگ^[۷۶]،پرسش نامه اعتیاد به اینترنت یانگ^[۷۷]و پرسش نامه ۹۰ سوالی علائم روانپزشکی^[۷۸] بود.پرسش نامه اطلاعات دموگرافیک ویژگی هایی نظیر سن،جنس،میزان تحصیلات و سال ورود به دانشگاه،وضعیت تاهل،میزان ساعات استفاده از اینترنت و میزان و دلایل استفاده از سایت های مختلف در روز را بررسی می کند.پرسش نامه تشخیص اعتیاد به اینترنت براساس ملاک های تشخیصی اعتیاد به اینترنت که مبتنی بر نشانه شناسی اختلال کنترل تکانه می باشد و استفاده از آن در تحقیقات مختلف به اثبات رسیده است طراحی شده و پاسخ مثبت به ۵ سوال یا بیشتر نشانگر وجود اختلال اعتیاد به اینترنت در فرد می باشد.پایایی این پرسش نامه به روش تنصیف برابر ۰/۷۲ و مقدار آلفای کرونباخ آن ۰/۷۱ محاسبه شده است.پرسش نامه اعتیاد به اینترنت توسط کیمبرلی یانگ در سال ۱۹۹۸ ساخته شده و شامل ۲۰ آیتم است که با روش لیکرتی نمره گذاری می شود.و با توجه به نمره کسب شده میزان اعتیاد به اینترنت مشخص می شود.روایی و پایایی این پرسش نامه در پژوهش های مختلف داخلی و خارجی تایید شده است.پرسش نامه علائم روان پزشکی۹۰ سوالی تجدید نظر شده که برای اندازه گیری ۹ بعد آسیب شناسی روانی که بوسیله تحلیل عاملی تعیین شده اند،طراحی شده است.و به روش لیکرتی نمره دهی می شود.روایی و پایایی آن در تحقیقات متعدد به اثبات رسیده است.
نتایج نشان داد که مردان ۱/۸ برابر زنان و مجردین در حدود ۳/۵ برابر متاهلین در معرض خطر اعتیاد به اینترنت هستند.تفاوت معنی داری میان میانگین علائم روان پزشکی در تمامی خرده مقیاس ها در پرسش نامه S-CL-R و سه شاخص^[۷۹], GSI(شاخص شدت جهانی )،PSDI^[80] (شاخص دیسترس علائم مثبت)، PST^[81](آزمون علائم مثبت)،در دو گروه معتاد به اینترنت و کاربر عادی وجود داشت.هم چنین نتایج نشان داد که همبستگی مثبت و معنی داری بین نمرات علائم روان پزشکی(نظیر افسردگی،اضطراب،خود بیمار انگاری،وسواس،پرخاشگری،پارانویا،فوبیا و روان پریشی) و سه شاخص GSI,PSDI,PST با اعتیاد به اینترنت وجود دارد.پژوهشگران براساس یافته های این تحقیق،لزوم اگاهی متخصصین بهداشت روان نسبت به مشکلات روانی ناشی از اعتیاد به اینترنت نظیراضطراب،افسردگی،پرخاشگری،نارضایتی شغلی و تحصیلی ،فرهنگ سازی مناسب و اموزش صحیح در سطح جامعه و خانواده ها برای استفاده موثر و مناسب از اینترنت را مورد تاکید قرار می دهند(۱۱).
فلاحی(۲۰۱۱) مطالعه ای را با هدف تعیین رابطه بین استفاده از اینترنت و انزوای اجتماعی و تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات^[۸۲] روی رفتار جوانان در دانشگاه شیراز انجام داده است.مطابق بعضی مطالعات،افرادی که معتاد به اینترنت هستند با انزوای اجتماعی مواجه اند.برای اندازه گیری ارتباط دو عامل تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات و رفتار اجتماعی،نمونه ایی به حجم ۵۰۰ نفر به شیوه تصادفی از دانشجویان دانشگاه شیراز انتخاب شد.ابزار گرداوری اطلاعات آزمون تنهایی راسل و مقیاس یانگ برای تشخیص اعتیاد به اینترنت بود.آزمون یانگ پرسش نامه ۲۰ سوالی استاندارد روا و پایایی است که به روش لیکرتی نمره بندی می شود.نمرات با بهره گرفتن از راهنمای پرسش نامه تفسیر می شوند.آزمون تنهایی راسل شامل ۲۰ سوال است و براساس مقیاس چهار نمره ای لیکرتی نمره دهی می شود.نمرات بین ۲۰-۸۰ است که هر چه نمره بالاتر باشد میزان تنهایی بیشتری را نشان می دهد.نتایج نشان داد ۱۳/۲% از دانشجویان معتاد به اینترنت هستند.گروه معتادین تنهاترند و اعتماد به نفس پایین تری دارند.بین انزوای اجتماعی و جنس رابطه معنی داری یافت نشد. این مطالعه توصیه می کند که نحوه استفاده مناسب از اینترنت و مدیریت آن به جوانان آموزش داده شود.هم چنین در برنامه ریزی های آتی،آموزش والدین در این زمینه مد نظر قرار گیرد.حمایت های اجتماعی بیشتر

مقبره محمدبن امام جعفر صادق. در جلو و سمت راس آن مقبره بایزید بسطامی است
ناصرخسرو اولین کسی است که سفرنامه حج نوشته است. دومین نفری که چنین کرده است ابن جبیر از قرناطه اسپانیاست که ١٣۵ سال پس از وی به حج رفته و سومین نفر ابن بطوطه مراکشی است که ٢٧۶ سال پس از ناصرخسرو سفرنامه حج نوشته است. جالب است بدانیم که مارکوپولوی مشهور ٢٢۴ سال پس از ناصرخسرو سفرنامه خود را نوشته و به هیچ وجه دقت ناصرخسرو را ندارد. پس از این سه تن، کسان بسیاری چه از کشورهای اسلامی و چه از اروپا، آمریکا، آسیا، و استرالیا به حج رفته و گزارش سفر خود را نوشته اند، اما نه تنها ناصرخسرو در این کار پیشرو بوده است، بلکه سفرنامه او از هر نظر بر تارک همه این کتاب‌ها می‌درخشد.
هرزویل
قلعه شمیران
ناصرخسرو در کتاب سفرنامه اطلاعات گران‌بهائی در مورد دنیای اسلامی نیمه اول قرن پنجم هجری می‌دهد، زیرا او از بزرگترین شهرهای آن زمان و مهمترین مراکز علمی و دینی آن زمان بازدید می‌کند. وی در سفرنامه در مورد فاصله شهرها، وضع شهرها، نوع لباس و خوراک مردم، واحد پول، وضعیت حکومت‌ها، مردم سرشناس و مشهور، ساختمانها، آداب و رسوم مردم، صنایع و کشاورزی، وضع آبیاری و باغ‌ها، نوع خرید و فروش و واحد پول شهرها، معتقدات دینی و سیاسی، عادات و رسوم اجتماعی مردم مناطق مختلف، حوادث و وقایع تاریخی، وضع امنیت و آبادی شهرها و راه ها، و جمعیت شهرها، اطلاعات گرانبهائی می‌دهد و همانند یک پژوهشگر امروزین اندازه می‌گیرد و عدد و رقم می‌دهد. انبوه اطلاعات، آمار و ارقام و اعدادی که در سفرنامه است اطلاعات گران‌بهائی در زمینه ادبیات، جامعه شناسی، زبان شناسی، جغرافیا، دانش عمومی، و تاریخ دوران او را در اختیار ما می‌گذارد. ناصرخسرو مشاهده‌گر دقیق و دانشمندی جدی است. همه چیز را اندازه می‌گیرد و توصیف می‌کند. زبان سفرنامه نیز زبان شیرینی است. در زمان ناصرخسرو زبان فارسی به تدریج می‌رفت که تحت تاثیر قواعد دستورزبان عربی قرار گیرد و پر از واژه های عربی شود. با این حال، ناصرخسرو تا آنجا که می‌تواند فارسی می‌نویسد و دستور زبان پارسی را به کار می‌گیرد و واژه های فارسی بی‌شماری را به کار می‌گیرد که زبان فارسی امروزین مدیون اوست.
قلعه وان
در قلعه آمد
قلعه میافارقین
سفرنامه نتیجه یادداشت‌های روزانه ناصرخسرو است. وی به هنگام سفر آنچه را می‌دیده و می‌شنیده است، همانند یک گزارشگر امروزی، بر کاغذی می‌نوشته است و قصد عمده او ثبت وقایع و رویدادها و مشاهدات خود بوده است. ناصرخسرو به عنوان شخصی خردگرا و مشاهده‌گر دقیق بارها در متن کتاب وقتی از زبان دیگران چیزهای عجیب و غیر عقلانی را تکرار میکند که خود آنها را باور ندارد میگوید «العهده علی‌الراوی» (صفحه ٣٠ سفرنامه)، «و بعضی که شنیدم و نوشتم عهده آن بر من نیست» (صفحه ٩٣ سفرنامه )، و حتی در پایان کتاب می‌نویسد: «این سرگذشت آنچه دیده بودم به راستی شرح دادم. وبعضی که به روایتها شنیدم، اگر در آنجا خلافی باشد، خوانندگان از این ضعیف ندانند، و مواخذت و نکوهش نکنند» (صفحه ١٧۴ سفرنامه). این عالی‌ترین جنبه فکری یک فرد دانشورز را نشان می‌دهد. ناصرخسرو از شمار خردگرایانی چون ابوریحان، ابن سینا، و خیام است. بنابراین در جهانی که خرافات دینی، خزعبلات سبز فایل و یاوه‌های پست مدرنیسم جهان را فراگرفته است، بیش از بیش به دیدگاه‌ها، شیوه‌ها، ونگرشهای آنها نیازمندیم.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مسجد جمعه آمد
حران
مسجد سرمین
این جانب تصمیم گرفتم که در سال ١٣٨٢ به مناسبت هزارمین زاد رود برای بزرگداشت این اندیشمند ایرانی مسیر سفر او را به حج رفته و گزارشی از این سفر بنویسم و ببینم جهان در این هزاره چه دگرگونی‌هائی پیداکرده است و مردمان چگونه زندگی می‌کنند. از آنچه ناصرخسرو دید چه چیزهائی بر جای مانده و چه چیزهائی از بین رفته، و چه چیزهای نوین دیگری به جای آنها آمده است. من بر این اعتقاد بودم که اگر آن پیل اندیشه چنین کرد، موران بیشه نیزباید به اندازه خرد خود دلیری کنند، از لانه خود سرکی بیرون بکشند و جهان را ببینند.
قلعه حلب
مقبره ابوالعلاء معریر معره النعمان
رفتن در مسیر ناصرخسرو به حج در ابتدا کاری بزرگ و دشوار می‌نمود. مسیری را که او طی کرد اکنون در قلمرو ده کشور قرار دارد که میان برخی از این کشورها جنگ در جریان بود، برخی با همسایگان خود در جنگ بودند، دو کشور افغانستان و عراق هم اکنون تحت سلطه نیروهای آمریکا هستند و فلسطین نیز در اشغال اسرائیل است. برای طی این مسیر می‌بایست از همه این کشورها روادید گرفت. بعضی از این کشورها اگر مهر ورودی کشور دیگر را روی گذرنامه می‌دیدند آن مسافر را به کشور خود راه نمیدادند. زبان فارسی، ترکی، عربی و عبری زبان رسمی این کشورهاست. اما زبان انگلیسی زبان مشترک بین آنها است. از همان ابتدا معلوم شد که در این مسیر شهرها و روستاهای بسیاری از بین رفته‌اند و در کنارشان و یا به جایشان شهرها و روستاهای دیگری ساخته شده‌اند. نام برخی شهرها و روستاها تغییر پیدا کرده و بسیاری از این مسیرها مستقیم تر و کوتاه‌تر شده بودند. به همه نقشه‌های قدیمی و جدید رجوع کردم و مسیر کلی سفر را مشخص کردم. پس از تهیه مدارک و گرفتن ابزاهای مختلف، مطالعه نقشه‌های متعدد راه‌ها و مسیرهای سفر، پیداکردن اطلاعات مربوط به آب و هوا و نوع لباس لازم در این کشورها، هزینه زندگی در این کشورها و مقدار لازم پول برای هر یک از این کشورها و تخمین تقریبی زمان لازم برای دیدن مکانها و شهرهائی که ناصرخسرو از آنها دیدار کرده است، نوع الکتریسته، و شکل دو شاخه برقی در این کشورها، و کارهای دیگری که معمولا برای سفر به کشور دیگری لازم است، به ویژه سفر به کشورهائی که برای اولین بار انجام می‌شود، آماده سفر شدم.
دولابهای شهر حماء
مشکلات سفر من با مشکلات سفر ناصرخسرو بسیار متفاوت بود. در زمان او ناامنی راه ها به علت وجود راهزنان بیشمار و تهیه آب و غذا مهمترین دغدغه یک مسافر بود. من این مشکلات را نداشتم، اما در عوض گرفتن روادید از کشورها ومزاحمت ماموران امنیتی درون این کشورها مشکل بزرگ من بود. جهانی که من دیدم سریع‌تر حرکت می‌کرد. در زمان ناصرخسرو سفر حج پیاده و یا با اسب وشتر انجام می‌گرفت. چند سده بعد افراد ثروتمند می‌توانستند در کجاوه و هودج و تخت روان به حج بروند، اما هنوز سفر حج کاری بسیار مشکل، طاقت فرسا، و خطرناک بود. سپس کشتی‌های بخاری مسافرین را به حج می‌بردند. با ورود اتومبیل به سرزمین عربستان سرعت سفر بیشتر شد. کمی بعد سفر سرعت بیشتری گرفت زیرا هواپیمای جت مسافران را به حج می‌برد.

وضوخانه شهر حمص
بقایای آثار رومی در بیرون
قلعه جبیل در لبنان
عصر من همه امکانات مادی و رفاهی پیشین را بسیار بهترو بیشتر داشت و مسافرت سریع‌تر بود. مسیر ی را که ناصرخسرو در مدت شش سال و هفت ماه و بیست و دو روز ماه پیاده و سواره طی کرد، در حالی که من با تاکسی، اتوبوس، قطار و هواپیما در مدت ١١٧ روز رفتم. البته از درشکه، قایق، شتر، و موتور سیکلت برای مسیرهای کوتاه نیز استفاده کردم. اگر از زمان ناصرخسرو زنگوله شتران و آوای ساربانان سکوت صحرای حجاز را می‌شکست و فضولات چهارپایان ردپا و نشانه عبور کاروانیان بود، اکنون سرو صدای موتورهای جت و خودروهای مختلف و گازهای خفه کننده آنها، و زباله حاصل از مصرف بیش از حد جای آنها را گرفته بود. اگر زبان بین المللی در زمان او زبان عربی بود، و حتی تا قرن ها بعد صحبت کردن به زبان های اروپائی در عربستان خطرناک بود، در زمان من حتی در سرزمین عربستان زبان انگلیسی زبان بین المللی شده بود و زبان مشترک مسلمانان بود. در ابتدای ورود به جده قرآن، کتاب دعا، و مناسک حج به انگیسی و زبانهای دیگر، از جمله عربی، به زائران داده می‌شد. علایم راهنمایی در جاده‌ها و دستورها در خانه خدا به انگلیسی هم بود. اگر در زمان او لباس و معماری و فرهنگ اسلامی در سرزمینهای مسیر او حاکم بود، اکنون همه فرهنگ های جهان تحت تاثیر فرهنگ غربی بود و بخش عظیمی از مسلمانان همانند غربیان لباس می‌پوشیدند، غذا می‌خورند، زندگی و حتی فکرمی‌کردند. نه تنها بیشترمساجد و مکانهای عمومی مسلمان را غربیان می‌ساختند، بلکه معماری آنها متاثر از معماری غربی بود.
جهانی را که من دیدم همان جهانی نبود که ناصرخسرو دید. این جهان اکنون دگرگونی بسیار کرده بود و به یاری علم و تکنولوژی همه چیز سریع‌تر، بهتر و بیشتر شده بود. اگر او پس از حدود هفت سال بدون هیچ گونه تماس با خانواده اش به بلخ رسید، من هر لحظه می‌توانستم در جلوی رایانه بنشینم و از طریق اینترنت پیامهای کتبی برای خانواده‌ام بفرستم، و یا با تلفن با آنها گفتگو کنم. شاید بتوانم عصر خود را در مقایسه با همه کسانی که پیش از من به این سرزمین آمده بوده بودند عصر اطلاعات و ارتباطات بنامم زیرا رایانه، این ماشین همه کاره، اینترنت، این جام جهان نما، و تلفن همراه، این ابزار مصاحبت دائمی، ارسال اطلاعات و انجام ارتباط را ممکن کرده بود. با این سه ابزار انسانها و خبرها همیشه با هم پیوسته‌اند. می‌دانم که آیندگان شاهد فرآورده‌هائی بس شگفت‌ترخواهند بود که تخیل و ابداع بشر به ارمغان خواهد آورد. اما عصر من فرق دیگری نیز با عصر آنها داشت. آمدن به حج آسان‌تر و ارزان‌تر شده و با آسایش بیشتری همراه بود و آن نیروی جسمانی و طاقت فرسا را نمی‌خواست. به همین جهت تعداد حاجیان از صدها نفر در زمان ناصرخسرو به میلیون‌ها رسیده بود. حج هم از این رو عمومی‌تر و مردمی‌تر شده بود. طیف‌های وسیعی از جمله مردان و کودکان و زنان، که بعضی نیز باردار بودند، به حج آمده بودند. اگر ناصرخسرو درعربستان از شیر شترنوشیدن و سوسمار خوردن شکایت داشت و مجبور بود گرسنگی بکشد، خوشبختانه من چنین نگرانی نداشتم چون آب و غذا فراوان و ارزان بود و دور تا دور خانه خدا غذافروشی‌های گوناگون وجود داشت. راه ها نیز بسیار هموار بود و خودروها مسافرین را با سرعتی بسیار بیشتر از زمان های گذشته به مقصد می‌رساندند. حتی در عربستان اتوبوس‌های دارای تهویه زائران را از طریق بزرگراه‌ها از شهری به شهری دیگر منتقل می‌کرد. در منی و عرفات زایرین در چادرهای دارای تهویه به سر می‌بردند و در آن جا هم غذا و آب فراوان بود. اگر ناصرخسرو در سراسر سفر مجبور بود از شهری به شهری و در حمایت امیری و یا شاهزاده ای سفر کند و ازکمک مالی آنها برخوردار شود و یا برای گذران زندگی مزدوری کند، من این مشکل را نداشتم. در همه این کشورها دلار، همه می‌شناختند و آن را با جان و دل می‌پذیرفتند. حتی در برابر مسجدالحرام هر زائری میتوانست با تایپ شماره رمز حساب بانکی خود از ماشین خودپرداز دلار دریافت کند که بر پشت آن نوشته است: «به خداوندگار اعتماد میکنیم».
مقبره حضرت صالح پیامبر در عکا
مقبره شعیب در راه طبریه
مسجد قبه در قدس
مسجد النبی در مدینه
مسجد اقصی در قدس
کنیسه المهد در بیت اللحم
غار حراء
رمی جمرات
کعبه و مسجد الحرام
سفر مصر:
بخش اساسی سفر او مبتنی بر مصر است که از مدتها پیش یکی از منابع مهم تاریخ مصر ونواحی شهر قاهره در دوره فاطمی تلقی شده است ناصر در این بخش به تفصیل درباره بازرگانی وزندگی مردم شهر ورسوم سلسله فاطمی ونظام اداری در زمان مستنصر خلیفه فاطمی گفتگو می کند وی در شرق چیزهای بسیاری دید اما فراخی وامن مصر او را مبهوت ساخت وبه گمان قوی در قاهره بود که در نهایت با مذهب اسماعیلی گروید وپس از آن در وطن خود از داعیان پرشور آن مذهب شد.
سفرنامه از دیدگاه علم جغرافیایی مدون ضعیف است ومولف از دیدار خود باعلمای شهر ها کمتر گفتگو می کند وبی گمان وی به شیوه علم جغرافیای زمان خود آشناست، اما در تالیف کتاب مقاصد علمی ندارد واز شیوه ای مغایر با آن پیروی می کند وبا دقت نظری که دارد در ترکیب عمومی عالم ، آرای نادرستی را می پذیرد هدف او این است که آنچه را خود دیده یا شنیده است گزارش کند از این رو نوشتار او ساده وعاری از تصنع است اما گاهی زنده وبا طراوت وگاهی دراماتیک است در برخی موارد درباره ابنیه وآثار به تفصیل بحث می کند که برای خواننده ارزش چندانی ندارد تاریخ تالیف سفرنامه را نمی دانیم اما خود کتاب اغلب بر پایه یادداشتهایی تدوین یافته که ناصر در اثنای سفر نوشته بوده وعبارات کتاب این امر را تایید می کندف چنانکه وی نقشه هایی هم از برخی از راه ها به دست داده است این کتاب را اگرچه از لحاظ پایه فکری می توان از قبیل کتابهای زیارت(حج) دانست اما این اندیشه بر برداشتهای دیگری که در روح مولف تاثیر گذاشته و وی توانسته است انها را به صورت زنده وجاندار ارائه کند غالب نبوده است . (ا.ی.کراچکوفسکی، ص260)
سفر حج:
ناصر خسرو در حدود چهل ودوسالگی آهنگ سفر حج برای مسلمانان امری است عادی وفریضه ای است مقرر ونیازی به هیچ گونه تعلیل وتوجیه ندارد، اما سفر وی چنین نبود از قراین بر می آید که نوعی انقلاب فکری وروحی در وی پدید امده ونوعی شک نسبت به کردار خود او وعقاید مذهبی مردمان محیط او، وی را به سفر حج برانگیخته است ناصر خسرو تا این تاریخ زندگانی عادی ومنظمی داشته ودر رفاه وآسایشی نسبی روزگار خود را در بلخ یا مرو می گذرانیده است وی با فضل وکمال وتسلط بر ادب فارسی وعربی کار دیوانی داشته وبه اصطلاح امروز مستخدم دولت بوده واز باده گساری وخوشگذرانی پرهیز نمی کرده است پس چه شد که ناگهان دست از همه چیز برداشته وراهی سفر قبله شده است؟ نه در قصاید او می توان چیزی یافت که این انقلاب فجائی وناگهانی را باز گوید ونه در سفرنامه مطلبی جز بیان رویایی می تواند ان را تفسی کند اما از قراین وامارات می توان موجبات ودلایلی را بر این تغییر روش ورفتن به سویی دیگر استنباط کرد.
خراسان بزرگ قرن سوم وپهارم وپنجم عرصه ظهور حوادث ملی ومذهبی ومهد پیدایش امرای بزرگ، فقیهان، محدثان، مفسران، صوفیان وعارفان بنامی بوده وپیش از سایر مناطق ایران مشاهیری چون یعقوب لیث صفاری وامرای سامانی ودانشمندانی مانند امام محمد غزالی وعارفان وزاهدانی نظیر ابراهیم ادهم، شقشق بلخی، فضیل عیاض، با یزید بسطامی، ابوبکر کلابادی، شیخ ابوسعید ابوالخیر، احمد خضرویه وحکیم سنایی غزنوی پرورانده است برای ابراهیم ادهم، شقیق بلخی وفضیل عیاض سمرقندی در اساطیر صوفیان مطلب شگفت انگیزی هست که پیدایش تحول فکری انان را توجیه م یکند ، ولی برای ناصر خسرو حتی این توجیهات افسانه ای نیز وجود ندارد اما از قراین می توان حدس زد که او چندان از معتقدات خویش راضی نبوده ونوعی شک در ذهن وی پدید امده است نکته ای که هنوز روشن نشده مذهب اوست آیا ثبل از این سفر سنی بوده یا شیعه؟ تمایلی به باطنیان داشته است یا نه واگر داشته تا چه حد؟ اما قراین آشکار به مثابه نص صریح قوی وهدایت کننده است ناصر شغل دیوانی داشته وبه اصطلاح امروز مستخدم دولت ومأمور مالیاتی بوده است ان هم مأموری که به واسطه فضل وکمال وقدرت بیان، مورد توجه امیر غزنوی قرار گرفته است در محیطی وزمانی که محمود غزنوی بی دریغ، رافضیان وباطنیان را به هلاکت می رساند وبدان افتخار می کند وبازماندگان وی نیز کم وبیش همان روش را دنبال می کند چگونه ممکن است شخصی که شبهه فاطمی بودن در وی می رود مقرب دستگاه باشد؟( دشتی، تصویری از ناصر خسرو، ص157-160)
مسافری که نامش ناصر خسرو است وعلوم متداول زمان را باژرفی آموخته است ودر خاندانی دیوانی گوشش به بسیاری تعابیر واصطلاحات وفنون دبیری وترسل آشناست وخود به فضل وادب شهرتی گرفته است وبر روابط مردم اجتماع از هر دست بینایی دارد واز زبانی گشاده برخوردار است وشنیده ها ودیده ها را می تواند خوب بازگو کند ومطالب را نیک بپرورد ودر قالب عبارات بریزد، با آینه خاطری چنین تابناک روی به سفر می اورد، سه هزار فرسنگ زمین را زیر پا می کند آینه خاطرش هر منظره ساکن متموج از طبیعت واجتماع را در ذهن تابناک منعکس می سازد وچون خود نقاش ومصور است تا حتی که به نشان دادن آن مناظر خللی وارد نشود وتصویر جاندار وزباندار به چشم بینندگان در آید، به کمک ذوق سلیم وذهن وقاد خطوط اصلی چهره های مشهودات ومسموعات را در خاطر رسم می کند واز راه اندیشه به کمک سرانگشتان هنرمند بر سفحه منقوش می سازد بی گمان هر بخشی از سفرنامه که موقعی جغرافیایی را وصف می کند، تصویری است که ناصر خسرو از آن کشیده است وبه اصطلاح امروز از آن عکس برداری کرده است اما نه عکس عادی ومعمولی، بله عکسی که عکاسی هنرمند از زاویه خاص که بتواند همه زیباییها وخطوط وانحناها را روشن به دیده بیننده در اورد بردارد ویا فیلم برداری که بداند از میان مناظر گوناگون کدام قسمت را برگزیند که نشان دهنده ونماینده جان ان منظره باشد شما وقتی وصف قلعه شمیران را بخوانید وبعد تصویری را ک از وضع امروز آن داریم ودر خلال صفحات کتاب جای داده ایم بنگرید با گذشت هزار سال نوشته ناصر خسرو را اگر از عکس گویاتر نیایید در همان خواهید یافت حال دیگر مواضع جغرافیای نیز چنین است من می پندارم کسی که وصف مکه و خانه کعبه واعمال حج را به دقت از این کتاب خوانده باشد وزیارت بیت الله الحرام او را دست دهد با وجود فاصله هزارساله در انجام دادن اعمال حج از آنان که پیشتر به ادای این مراسم توفیق داشته اند باز پس نخواهد ماند نقاط تاریخی دیگر چون بیت المقدس ومشهد خلیل وغیره را که کمتر دستخوش تحول وتغییر وضع شده اند با این آشنایی ذهنی می توان همانند یک آشنا دیدار کرد.
در مسائل اجتماعی نیز نخبه مطالب سودمند وارزنده، وبه عبارت بهتر، واقعیتها را تصویر کرده است ناصر خسرو در سفرنامه با بیهقی در تاریخ مسعودی از بسیاری جهات مشابهت دارد. اگر مطالب این دو کتاب تحلیل وموضوعات اجتماعی ومسائل هماهنگی جامعه آن روزگار از هر دو بیرونکشیده شود وهنرمندانه مصور ومنقوش صفحه گردد اجتماع قرن پنجم قسمتی از جهان اسلامی چهره ای روشن با خطوطی ممتاز ومسخص خواهد یافت وبسا نکات مبهم از پی تاریکی روی واقعی خود را به روشنی خواهد گشور. مقدمات کار ، قدرت نویسندگی، هنر وصف، حسن انتخاب وتوانایی تلخیص مسائل وکیفیت تهیه مواد ومصالح کار در این هر دو بزرگ مرد یکسانی دارد وصف فتح خلیج از سفرنامه را با وصف امدن رسول خلیفه به دربار مسعود یا اعطای وزارت به احمدبن حسن میمندی یا رفتن سلطان مسعود به مجلس تعزیت خلیفه عباسی در تاریخ بیهقی مقایسه کنید.(دبیرسیاقی، سفرنامه حکیم ناصر خسرو، ص 38-39)
ناصر خسرو مسافری است تیزبین در سفرنامه بسیاری از عجایب وطرفه هایی را که به چشمش عجیب امده ودر انها فواید ودقایقی یافته است همچون محققی که در شناخت جامعه ومردم شهرها نظر دارد به ضبط تازگیها وعجایبها پرداخته است از آن جمله نکته هایی است که در باب قیمت اجناس .. آنچه را که او به تفاویق از نرخ کالاها وامتعه بر اساس مشاهدات شش اله در سرگذشت سفر آورده است می توان در سه نوع بر شمرد : یک نوع قیمتهایی است مربوط به مواقع سختی، مانند انچه در ذیل احوال اطفهان گفته است دیگر قیمتهایی است مربوط به ارزانی بعضی ازاجناس به علت وفور آن جنس خاص در منطقه ای است که محل ومرکز اصلی به دست آمدن چنان جنسی است مانند خرما در سواحل خلیج فارس با عسل در اخلاط؛ سه دیگر قیمت بعضی اشیای ظریف شاهانه وطرایف زیباست مانند حصیرهای دست باف وپارچه های رزبفت ومقراضهای شامی ناصر خسرو درباره بهای نان ، انگور، عسل، جامه ودستار، حصیر، آب، خرما، شتر ونیز درباره مشاهیر عقال دیوانی واجاره خانه اشاراتی دارد… ( افشار، یادنامه ناصرخسرو، ص59-70)
مبالغه در ذکر وقایع ، سخن نابجا وسخیف ومغرضانه به هیچ وجه در سفرنامه وجود ندارد واز خرافات وافسانه سرایی هرگز مایه نگرفته است ، زیرا ناصر خسرو واقع بین هرگز از عقاید پوسیده وافکار بی پایه عوام الناس پیروی نمی کند وی همه جا شخص را به کوشش در کسب دانش، پایداری در برابر مشکلات زندگی، امید به پیروزی، فروتنی ودرستکاری وبه یاد خدا بودن واز او مدد خواستن بر می انگیزد واز پلیدی وتباهی باز می دارد.( وزین پور، سفرنامه ناصر خسرو،ص11)
اگر دعوت شود که از کلیه رسایل ومقالات وکتبی که در جهان منتشر می شود برای شناختن مردم ودانستن عادات وآداب ورسوم ملتها ، هیچ اثری مؤثرتر ومفیدتر از سفرنامه ها وسرگذشتهای جهانگردان خردمند نمی تواند باشد، سخنی گزاف واغراق نیست….
یکی از بزرگ ترین ودانشمندترین سیاحان ودنیا دیدگان معروف که شهرت جهانی دارد حکیم ناصربن خسرو قبادیانی مروزی است وسفرنامه ای که از وی به یادگار مانده از کتب بسیار ارجمند ونفیس است که ارزش واعتبار آن اگر از کتب هم طراز بیش نباشد، حتماً کمتر نیست سفرنامه ناصر خسرو نه تنها از نظر موضوع ومطلب بلکه در انشا وعبارت پردازی در ردیف بهترین کتب ادبی پارسی است زیرا ناصر یک جهانگرد عادی نیست که جهان را به چشم طاهر بنگرد ومشاهدات خود را با عباراتی ناپخته وعامیانه بنگارد او شاعر ونویسنده ای است حکیم، وحکیمی متدین ومذهبی، که جز به خردمندی گام بر نمی دارد وجز به عبرت ومعرفت چشم نمی گشاید واز بیان آنچه دیده وشنیده است جز راهنمایی وارشاد خلق غرض ومقصودی ندارد سفرنامه ناصر خسرو به قدری جاذب ودلکش است که خواننده چون در موضوع ومطلب آن فرو رود، سفرنامه ناصر خسرو به قدری جاذب ودلکش است که خواننده چون در موضوع ومطلب آن فرو رود ، به زیبایی عبارت نمی تواند پرداخت وچون به انشا وعبارت پردازی توجه کند از درک مضامین باز خواهد ماند پس ناگزیر هر که بخواهد از فواید این اثر عظیم فارسی بهره برگیرد، باید مکرر وچندین بار، هر بار به منظوری خاص، مطالعه کند تا مگر بهره ای تام وتمام یابد.( تجربه کار، ج20،ص 382-383)
از وصفی که ناصر خسرو از شهر لحسا نموده است چنین بر می آید که اگ رهم وابسته نظامات مدنی وامور مملکت داری وآیین های زندگی وسیاسی بوسعیدیان قرمطی نبوده است ، بدانها سخت با دیده احترام واعتبار می نگریسته ودر جزئیات امور مادی ومعنوی وفلسفی وشهر نشینی وآداب وسنن آنان مداقه نموده است همچنانکه نمی توان انکار کرد که در طول سفرش در سواحل خلیج فارس به آثار خاندانهای علوی ومذهب زیدی دلبستگی نشان داده واز انان با تجلیل واحترام یاد کرده است آیا وصف ابوسعید جنابی آسیابان یا آرد فروش بندر گناوه که آیینی به گونه آیین اشتراکی امروز بر سرتاسر سواحل شمالی وجنوبی سواحل خلیج فارس پی افکند وخود در شهر لحسا سر از اطاعت خلیفه باز زد وبا سپاهیان خلیفه جنگید واخلافش مسلمانان را در موقع طواف کعبه گردن زدند وسنگ حجر الاسود را به لحسا انتقال دادند ومردم را از نماز وروزه باز داشت ، از زبان ناصر خسرو حکیم باطنی نکته سنج که خود محقق پرغرور ومتعصی است با صفت «مردی شریف» جز توجه وتعلق خاطر ناصر خسرو را به مبانی فکری ومعتقدات فلسفی ومذهبی او می رساند؟ وآیا نه چنان است که ناصر خسرو پس از سفرها وپس از انکه دربار خلفای فاطمی مصر را که به تدریج به صورت مکتبی سیاسی وعادی خشک وسطحی در آمده بود ودر سطح مقولات اهل ظاهر جلوه می کرد ترک کرده بود وبرای آخرین بار با تفکر درباره آداب ومناسک حج، بیت اللله الحرام را پشت سر نهاده ، با علم واطلاع واز روی عمد وقصد سفر به یمامه ولحسا وبصره وحج بیت الله الحرام را پشت سر نهاده با علم واطلاع واز روی عمد وقصد سفر به یمامه ولحسا وبصره وخوزستان وبندر مهروبان را انتخاب کرده است ؟ تا در سرزمینی که منشا تفکرات قرمطی وباطنی وضد خلافت عباسی وطرفداری از خاندان عصمت توأم با مشرب فلسفی قدیمی ایرانی است به مطالعه وتحقیق ودانش اندوزی بپردازد؟
به هر حال حکیم گرانمایه ایران وحجت بزرگ خراسان، همچنانکه با راهنمایی مردی پارسی در بصره از کرامت ابوالفتح علی بن احمد که مردی« اهل بوده» و«فضل داشته» و وزیر ملک اهواز بوده بهره ها گرفته چنانکه از مساعدت وی به قول خودش « در کرامت وفراغ» به پارس رسیده است از نظر تحول فکری وسنجش آرا وعقاید فلسفی وبهره گیری از اندیشه های مترقی آن روزگار سواحل خلیج فارس که با مشربهای سیاسی ضد خلافت عباسی وضد بغداد ودوستی خاندان رسول خدا در هم آمیخته بوده است نیز بهره ها گرفته واساس اعتقادات علمی وفلسفی او در این بار استوار گشته است گوشه ای از این مباحثات ومجادلات علمی را ناصر خسرو در سرگذشت اقامتش در شهر ارغان یا ارجان یا بهبهان کنونی خود نوشته است :«…. ودر آنجا از اغلب مذاهب مردم بودند ومعتزله را امامی بود که او را ابوسعید بصری می گفتند، مردی فصیح بود واندر هندسه وحساب دعوی می کرد ومرا با او بحث افتاد واز یکدیگر سؤالها کردیم وجوابها گفتیم وشنیدیم در کلام وحساب وغیره»( اقتداری، یادنامه ناصر خسرو، ص77-78)
نکته مهمی که در سفرنامه قابل ملاحظه است دقت نظر ودید نویسنده است بسیار کسانند که چیزهایی جالب توجه از رابر

مدیریت دانش بر نوآوری فرایند تاثیر دارد.

ناهاپیت وهمکاران (۱۹۹۸) و ملا و وانگ (۲۰۰۵)، و یانگ لانگ و همکاران (۲۰۱۲)

نوآوری فرایند بر توسعه محصول جدید تاثیر دارد.

یانگ (۲۰۰۵)، بروکمن و مرگان (۲۰۰۳)، گلوت و ترزیوسکی (۲۰۰۴) و یانگ لانگ و همکاران (۲۰۱۲)

ویژگی شرکت‌های مختلف تفاوت معنی‌داری را در ارتباط بین متغیرها (مدیریت دانش ، نوآوری فرایند و توسعه محصول جدید) ایجاد می‌کند.

یانگ لانگ و همکاران (۲۰۱۲)

(منبع: یافته‌های تحقیق)
همانطور که مطالب فوق نشان می‏دهد از اصلی‌ترین عوامل موفقیت توسعه محصول جدید مدیریت دانش و نوآوری فرایند است. همچنین یکی از کارکردهای مهم مدیریت دانش علاوه بر تاثیر بر توسعه محصول جدید تاثیر مثبت بر انواع نوآوری‌ها به‌ویژه نوآوری فرایند می‌باشد. البته مطابق با نتایج تحقیق بر میزان تاثیر این روابط ویژگی‌های شرکت از جمله سن استقرار شرکت، تعداد پرسنل تحقیق‌وتوسعه، تعداد کارمندان و نوع صنعت تاثیرگذار می‌باشد. لازم به ذکر است با توجه به نتایج آزمون فرضیه‌های تحقیق و تایید روابط فرض شده مدل نهایی تحقیق به شرح شکل ۵-۱ ارائه می‌گردد:
شکل ۵-۱- مدل نهایی تحقیق
(منبع: یافته‌های پژوهش)
بنابراین با توجه به مدل تحقیق توسعه محصول جدید بخش مهمی از هر تجارت است و فرصت‌های رشد و مزیت رقابتی را برای شرکت‌ها فراهم می‌کند. همچنین مطابق با مبانی نظری تحقیق و همچنین نتیجه آزمون فرضیه سوم نوآوری فرایند یک ضرورت انکارناپذیر برای توسعه محصول جدید می‌باشد. از طرف دیگر مطابق با مطالعات انجام شده در فصل دوم و همچنین نتیجه آزمون فرضیه دوم تحقیق مدیریت دانش فاکتوری مهم در توسعه‌ی محصول به شمار می‌آید. البته مطابق با ادبیات تحقیق و همچنین نتیجه آزمون فرضیه اول تحقیق مشخص گردید مدیریت دانش پیش از آن که یک حوزه جدید مدیریتی با قوانین خاص خود باشد به عنوان یکی از مهم‌ترین اجزای فرایند خلق نوآوری هم مطرح است و اهمیت مدیریت دانش و رابطه آن با نوآوری به طور گسترده تایید شده است. بنابراین با توجه به این مطالب و همچنین نتیجه آزمون فرضیه چهارم تحقیق مدیریت دانش علاوه بر تاثیر مستقیم بر توسعه محصول جدید به صورت غیرمستقیم از طریق نوآوری فرایند هم بر توسعه محصول جدید تاثیر دارد. بنابراین با توجه به مبانی نظری تحقیق و همچنین روابط شناسایی شده بین متغیرها، مدیریت دانش در توسعه محصول جدید به صورت مستقیم و غیرمستقیم (از طریق نوآوری فرایند) تاثیر بسزایی داشته لذا سازمان‌ها با توجه به اهمیت مقوله توسعه محصول جدید و همچنین نوآوری فرایند در بازار کسب و کار امروزی بایستی به مدیریت دانش اهمیت ویژه‌ای داده و در راستای ارتقای و بهبود آن در سازمان گام بردارند. جهت بهبود مدیریت دانش در سازمان و در نتیجه بهبود نوآوری فرایند (فرضیه اول تحقیق) و همچنین توسعه محصول جدید به صورت مستقیم (فرضیه دوم تحقیق) و غیرمستقیم (فرضیه چهارم تحقیق) پیشنهادات زیر به به مدیران و تصمیم‌گیران شرکت‌ها پیشنهاد می‌شود:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ایجاد ساز و کارهای مناسب برای ارزیابی توان مدیریت دانش و تعریف و بازنگری برنامه توسعه مدیریت دانش در سازمان در جهت بهبود مدیریت دانش و در نتیجه بهبود توسعه محصول جدید به صورت مستقیم با توجه به نتایج فرضیه اول و غیرمستقیم از طریق بهبود نوآوری فرایند با توجه به نتایج فرضیه دوم و چهارم تحقیق.
استفاده از روش‌ها و شیوه‌های علمی مدیریت دانش و تاحد ممکن استخدام افراد متخصص در مدیریت دانش یا ارائه آموزش‌های تخصصی در این حوزه به کارشناسان با مدیران شرکت‌ها و همچنین تشکیل تیم‌های چند وظیفه‌ای که ترکیبی از نیروهای متخصص در تمامی حوزه‌های کسب و کار شرکت هستند و هدایت آنها در راستای تحقق اهداف پروژه‌های توسعه محصول شرکت در جهت بهبود مدیریت دانش و در نتیجه بهبود توسعه محصول جدید به صورت مستقیم با توجه به نتایج فرضیه اول و غیرمستقیم از طریق بهبود نوآوری فرایند با توجه به نتایج فرضیه دوم و چهارم تحقیق.
افزایش کانال‌های جذب دانش همانند حضور بیشتر در نمایشگاه‌ها و همایش‌های تخصصی و بهبود تعامل و اثربخشی جریان ورودی دانش بویژه در ارتباط با مراکز پژوهشی، دانشگاه‌ها و مشاورین و انتخاب افرادی در شرکت به عنوان دیده‏بان و مرزگستر دانش به منظور پیمایش محیطی و کاهش فاصله بین سازمان با دانش نوین محیط پیشنهاد می‌گردد در جهت بهبود مدیریت دانش و در نتیجه بهبود توسعه محصول جدید به صورت مستقیم با توجه به نتایج فرضیه اول و غیرمستقیم از طریق بهبود نوآوری فرایند با توجه به نتایج فرضیه دوم و چهارم تحقیق.
طراحی و اجرای مکانیزم‌های مستندسازی از یافته‌ها و تجربه‌های اعضای شرکت در طول انجام فعالیت‌ها و استفاده از ابزارهای مناسب مانند سیستم‌های اطلاعاتی جهت ثبت، نگهداری و بازیابی آنها و تعهد سازمان به ارزیابی دوره‌ای از میزان دانش سازمانی و ارائه گزارش‌های مکتوب از آن در جهت بهبود مدیریت دانش و در نتیجه بهبود توسعه محصول جدید به صورت مستقیم با توجه به نتایج فرضیه اول و غیرمستقیم از طریق بهبود نوآوری فرایند با توجه به نتایج فرضیه دوم و چهارم تحقیق.
با توجه به نقش افراد در انتقال دانش سازمانی برای ارتقای توانایی و انگیزه کارکنان می‌توان به اهمیت نقش آموزش، برنامه‌ها و دوره‌های آموزشی، تشویق و پاداش‌های سازمانی پی‌برد. در ایجاد چنین سازو‌کارهایی می‌تواند نقش مهمی در بهبود ظرفیت جذب کارکنان داشته باشد در جهت بهبود مدیریت دانش و در نتیجه بهبود توسعه محصول جدید به صورت مستقیم با توجه به نتایج فرضیه اول و غیرمستقیم از طریق بهبود نوآوری فرایند با توجه به نتایج فرضیه دوم و چهارم تحقیق
همچین از طرف دیگر جهت بهبود نوآوری فرایند و در نتیجه بهبود توسعه محصول جدید (فرضیه سوم تحقیق) علاوه بر پیشنهادات فوق به مدیران و تصمیم‌گیران در شرکت‌ها موارد زیر پیشنهاد می‌گردد:
ایجاد ساز‌وکارهای مناسب برای ارزیابی توان نوآوری در شرکت بویژه نوآوری فرایند وتعریف و بازنگری برنامه بهبود نوآوری فرایند در سازمان در جهت بهبود نوآوری فرایند در سازمان و در نتیجه بهبود توسعه محصول جدید با توجه به نتایج فرضیه سوم تحقیق.
همچنین برای توسعه ایده‌ها جهت نوآوری فرایند پیشنهاد می‌گردد که یک بانک اطلاعاتی از ایده‌ها تشکیل گردد و در سطح سازمان این بانک اطلاعاتی به اشتراک گذاشته شود و همچنین جلسات دوره‌ای بین واحدهای مختلف شرکت برای تعامل و تبادل نظر در خصوص نوآوری‌های بویژه نوآوری فرایند برگزار گردد. لازم به ذکر است این پیشنهاد در جهت بهبود نوآوری فرایند در سازمان و در نتیجه بهبود توسعه محصول جدید با توجه به نتایج فرضیه سوم تحقیق.
همچنین با توجه به نتایج فرضیه پنجم تحقیق پیشنهاد می‌گردد جهت افزایش تاثیر مدیریت دانش و نوآوری فرایند بر توسعه محصول جدید شرکت‌ها به استخدام نیروهای دانشی بویژه در واحد تحقیق و توسعه خود داشته باشند.
و در نهایت با توجه به محدود بودن دامنه پژوهش مطالعات زیر به دیگر پژوهشگران در آینده پیشنهاد می‏گردد:
بررسی و آزمون مدل برای شرکت‌های بزرگ و مقایسه با نتایج حاصل شده با تحقیق حاضر بررسی تاثیر مدیریت دانش بر انواع دیگر نوآوری و ارتباط این متغیرها با توسعه محصول جدید بررسی این مدل در جوامع آماری دیگر شهرها و استان‌ها با توجه به تفاوت‌های فرهنگی آنها. با توجه به اینکه علاوه بر مدیریت دانش عوامل دیگری نیز بر نوآوری فرایند تاثیر می‌گذارند پیشنهاد می‌شود در تحقیقات این عوامل به دو گروه عوامل موفقیت و موانع شناسایی و بررسی شود.
در محیط رقابتی توسعه محصول جدید یکی از برون‌دادهای مهم سازمان است. بنابراین پیشنهاد می‌شود در مطالعات آینده به دیگر خروجی‌های مهم سازمانی چون مزیت رقابتی و انعطاف‌پذیری بر اثر تاثیر گرفتن از مدیریت دانش و نوآوری توجه شود.
۵-۳- محدودیت‌های پژوهش
موارد زیر را می‌توان بعنوان محدودیت‌های تحقیق حاضر نام برد:
از آنجا که بسیاری از شاخص‌های متغیرهای پژوهش ملموس نبوده و براساس درک شهودی افراد می‏باشد، امکان خطا در آن بیشتر بود.
از دیگر کمبودها می‌توان به عدم همکاری برخی از پاسخگویان در تخصیص بخشی از زمان خود به‌منظور تکمیل پرسشنامه نام برد.
منابع و مآخذ

• ادراکی ، محمد رضا (۱۳۸۷)، بانک توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط ایران، فصلنامه رشد فناوری، شماره ۱۲ ، صص ۳۳-۲۶ .

• اسکندری، محمد، قیدرخلجانی، جعفر، اعرابی، سید محمد (۱۳۹۰)، الگوی هماهنگی راهبردهای نوآوری محصول و فرایند بر اساس چارچوب ارزشهای رقیب، نشریه بهبود مدیریت، سال پنجم، شماره ۲، پیاپی ۱۳، صص ۹ تا ۱۳٫

• اکس، زولتان جی (۱۳۸۳)، صنایع کوچک و رشد اقتصادی، مقاله اول از کتاب نقش صنایع کوچک در اقتصاد مدرن، ترجمه جهانگیر مجیدی، تهران، موسسه فرهنگی رشا.

• امین بیدختی، علی اکبر، زرگر، سید مجتبی (۱۳۹۰)، بررسی موانع موجود در توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط () و ارائه چارچوب حمایت از این بنگاه‌ها ، نشریه کار و جامعه ، شماره ۱۳۸، صص ۴۸-۳۴ .

• انواری رستمی علی اصغر، شهایی بهنام. مدیریت دانش و سازمان یادگیرنده. تحلیلی بر نقش مستندسازی دانش و تجربه، مدیریت فناوری اطلاعات، ۱۳۸۸، ۱ (۲)، ۳-۱۸ .

• اخوان، پیمان، سرخوش، سید مهدی حسینی، منطقی ، منوچهر (۱۳۹۲)، بررسی رابطه نوآوری باز و موفقیت توسعه محصول جدید، سومین کنفرانس بین‌المللی و هفتمین کنفرانس ملی مدیریت فناوری.

• اخوان، پیمان، یزدی مقدم ، جعفر (۱۳۹۲) ، بررسی توام نقش اصول اخلاقی و مدیریت دانش بر عملکرد سازمانی، فصلنامه خلاق در علوم و فناوری، سال هشتم، شماره ۲٫

• دهقان نجم، منصور،. (۱۳۸۸ ) مدیریت دانش و نقش آن در نوآوری سازمانی. مهندسی خودرو و صنایع وابسته،:(۱۸) ۴۷-۵۲

• رهنورد فرج‌اله، محمدی، اصغر. شناسایی عوامل کلیدی موفقیت سیستم مدیریت دانش در دانشکده‌ها و مراکز آموزش عالی تهران. مدیریت فناوری اطلاعات ۱۳۸۸، ۱ (۳): ۳۷-۵۲ .

• سعیدا اردکانی، سعید؛ طباطبایی نسب، سید محمد؛ کنجکاو منفرد، امیررضا؛ و حکاکی، سید مسعود، (۱۳۸۹)، شناسایی و رتبه‌بندی عوامل موثر بر نوآوری با رویکرد. اولین کنفرانس سالانه مدیریت، نوآوری و کارآفرینی. شیراز، ۲۷ و ۲۸ بهمن ماه.

• سعیدا اردکانی، سعید، طالعی‌فر، رضا، حاتمی‌نسب، سید‌حسن، محمدی، فرهنگ، (۱۳۹۰) بررسی ‌و رتبه‌بندی عوامل و مولفه‌های موثر بر فرایند توسعه محصول جدید (مطالعه دیدگاه مدیران SME واقع در صنایع غذایی و آشامیدنی استان فارس)