جدول (۳-۱) توزیع فراوانی گویه های پرسشنامه

مؤلفه‌ ها
شماره گویه ها

عوامل خدماتی

از گویه ۱ تا گویه ۷

عوامل مالی

از گویه ۸ تا گویه ۱۳

عوامل ارتباطی وانسانی

از گویه ۱۴ تا گویه ۱۹

عوامل و شرایط فیزیکی

از گویه ۲۰ تا گویه ۲۳

عوامل وابستگی سازمانی

از گویه ۲۴ تا گویه ۲۶

۳-۷- روایی^[۱۲]۱ و پایایی^۲ ابزار

۳-۷-۱- روایی

«منظور از روایی این است که مقیاس ها و محتوای ابزار یا سوالات مندرج در ابزار دقیقا متغیرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد. یعنی اینکه هم داده های گرد آوری شده از طریق ابزار مازاد بر نیاز محقق نباشد و هم اینکه بخشی از داده های مورد نیاز در رابطه با سنجش متغیرها در محتوی ابزار حذف نشده باشد یا به عبارت دیگر، عین واقعیت را بخوبی نشان دهد»(حافظ نیا،۱۳۷۷،ص۱۵۵).

صاحب نظران روایی را به شکل های مختلفی آورده اند که از بین آن ها می توان گفت پرسشنامه های حاضر(در پیوست شماره ب و ج) دارای روایی محتوایی^۳ و روایی نمادی^۴ (ظاهری یا صوری) می‌باشد.

– در روایی محتوایی که به آن اعتبار منطقی^۵ نیز گفته می شود عنوان شده است که اگر ابزار یا روش جمع‌ آوری داده ها همه ابعاد و محتواهای متغیر یا مفهوم مورد نظر را در برگرفت، دارای اعتبار محتوا بوده و درغیر این صورت فاقد اعتبار محتوا است(میرزایی،۱۳۸۸).

– روایی نمادی به قدرت وکشش ظاهری یا صوری ابزار یا شیوه جمع‌ آوری داده ها مربوط می شود و زمانی حاصل می شود که حتی افراد غیر متخصص از جمله طراح ابزار و آزمودنی های مورد بررسی تشخیص بدهند که آن برای سنجش ویژگی یا خصیصه مورد نظرمتناسب است(میرزایی،۱۳۸۸). بدین منظور پرسشنامه حاضر مورد تأیید اساتید راهنما و مشاور و (۳ )نفر از اساتید رشته مدیریت و همچنین (۴) نفر از کارشناسان بانک قرار گرفت و روایی محتوای آن مثبت ارزیابی گردید .

۳-۷-۲- پایایی

منظور از پایایی این است که اگر یک وسیله اندازه گیری که برای سنجش متغیر و صفتی ساخته شده است در شرایط مشابه و در زمان یا مکان دیگر مورد استفاده قرار گیرد، نتایج مشابهی از آن حاصل شود.

(حافظ نیا،۱۳۸۳).

برای اثبات پایایی این پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ^۶ که یکی از روش های سنجش پایایی همسانی درونی^۷ است استفاده شد. که بدین منظور تعداد۷۰ پرسشنامه به صورت آزمایشی توزیع شد (۳۰) عدد پرسشنامه مدیران و (۴۰ )عدد پرسشنامه مشتریان بانک ‌و آلفای به دست آمده برای این پرسشنامه در جامعه اول ۸۵/۰ و در جامعه دوم ۸۲۵/۰ می‌باشد. لازم به ذکر است که هرچه آلفا به(۱)نزدیک تر باشد، نشانگر همسانی درونی بالاتری است و معمولا آلفای حداقل۷۰ /۰ قابل قبول است (میرزایی،۱۳۸۸).

جدول (۳-۲) توزیع آلفای کرونباخ به دست آمده برای پرسشنامه در دو جامعه

جامعه

تعداد پرسشنامه توزیع شده

تعداد گویه ها

آلفای کرونباخ

مدیران شعب بانک رفاه شهر اصفهان دولتی

۳۰

۳۰

۸۵/۰

مشتریان بانک رفاه

۴۰

۳۲

۸۲۵/۰

جدول( ۳-۳ )توزیع آلفای کرونباخ به دست آمده برای مؤلفه‌ های جذب منابع در دو جامعه

مؤلفه‌ ها

ضریب آلفای کرونباخ مدیران

ضریب آلفای کرونباخ مشتریان

عوامل خدماتی

۹۲ /۰

۸۵/۰

عوامل مالی

۸۷ /۰

۸۸/۰

عوامل ارتباطی وانسانی

۷۸ /۰

۷۸/۰

عوامل و شرایط فیزیکی

۹۰ /۰

۷۹/۰

عوامل وابستگی سازمانی

۹۳/۰

۸۸/۰

۳-۸- روش گردآوری اطلاعات

پس از مراجعه به تمامی شعب بانک رفاه شهر اصفهان، پرسشنامه مدیران به همراه یک نامه که با مساعدت اداره امور شعب بانک رفاه استان اصفهان تهیه و تنظیم گردید، به هر یک از شعب بانک رفاه شهر اصفهان تحویل داده شد، که در آن از مدیریت شعبه درخواست شده بود که پرسشنامه را با دقت مطالعه و سپس پاسخ دهند. در ضمن در هر یک از شعب بانک رفاه شهر اصفهان، به طور مساوی اقدام به توزیع و جمع‌ آوری پرسشنامه مشتریان گردید.سپس با مراجعه مجدد به هر یک از شعب بانک، اقدام به جمع‌ آوری پرسشنامه مدیران گردید که این مرحله ۶ روز به طول انجامید

۳-۹- روش های تجزیه وتحلیل داده ها

در این پژوهش، تجزیه وتحلیل داده ها به صورت آمار توصیفی و با بهره گرفتن از شاخص های آماری مانند فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار، برای توصیف و استخراج نتایج استفاده می شود. در ضمن، به خاطر عدم استفاده از نمونه گیری، از مدیران بانک رفاه شهر اصفهان در این تحقیق فقط از آمار توصیفی استفاده شده است. در سطح آمار استنباطی برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار spss ^[۱۳]۱ استفاده شده است که عبارتند از:

الف- آزمون t تک متغیره^۲

از این آزمون برای تجزیه وتحلیل گویه های پرسشنامه جهت تأیید یا رد هر یک از گویه ها اصلی استفاده می شود و از طریق آن میزان عوامل مژثر بر جذب منابع را مشخص می کند. پیش شرط استفاده از آزمون t ، نرمال بودن توزیع نمونه است. با توجه به قضیه حد مرکزی و این استدلال که حتی اگر جامعه ای دارای توزیع نرمال نباشد چنانچه نمونه بزرگتر از۳۰ عدد باشد عموماً توزیع نمونه، نرمال محسوب می شود. ‌بنابرین‏ جامعه مشتریان بانک از توزیع نرمال برخوردار است(نو فرستی،۱۳۶۹).

ب- آزمون تحلیل واریانس یک طرفه^۳

هدف از تحلیل یک متغیری، مقایسه دو یا بیش از میانگین می‌باشد تا مشخص شود که تفاوت های مشاهده شده بین میانگین های حاصل عامل شانس است یا تأثیر عمل آزمایشی، ‌به این روش که میانگین های دو یا بیش از دو سطح یک متغیر مستقل را با یکدیگر مقایسه می‌کند تحلیل واریانس یک متغیری گفته می شود. (شیولسون^۴،۱۳۶۸).

ج- آزمون t مستقل^۵

از این آزمون برای بررسی و تجزیه وتحلیل نظرات مشتریان بر حسب ویژگی های جمعیت شناختی نظیر جنسیت(مرد و زن)، وضعیت تأهل (مجرد و متأهل)و …. جهت معنی دار بودن و یا معنی دار نبودن نظرات مشتریان استفاده خواهد شد(سرمد و همکاران،۱۳۷۶).

د- آزمون توکی^۶

از آزمون تفاوت معنی دار حقیق توکی جهت مقایسه تمام حالت های ممکن یک به یک میانگین ها در سطح معنی دار(α) استفاده می شود. آزمون توکی از آزمون شفه قوی تربوده و از آن نباید جهت آزمایش مقایسه های ترکیبی(مقایسه های شامل از بیش دو میانگین) استفاده نمود(شیولسون،۱۳۶۸).

ه- آزمون رتبه بندی فریدمن ^[۱۴]۱

از این آزمون برای بررسی جهت تعیین وجود تفاوت در متغیر رتبه ای در ‌گروه‌های وابسته به یکدیگر استفاده می شود. پیش شرط استفاده از این آزمون رتبه ای بودن متغیر تحت مطالعه می‌باشد.

(افشین نیا،۱۳۸۴)

۳-۱۰- خلاصه و جمع بندی

در این فصل ابتدا روش تحقیق که از نوع کتابخانه ای و روش آن توصیفی_ پیمایشی است مورد بررسی قرار گرفت.جامعه آماری این پژوهش در برگیرنده مدیران و مشتریان شعب بانک رفاه شهر اصفهان می‌باشد و به دلیل حجم محدود جامعه مدیران، اطلاعات مورد نیازاین گروه از طریق سرشماری جمع‌ آوری می شود و همچنین از جامعه مشتریان به وسیله جدول کرجسی و مورگان تعداد ۳۸۴ نفر به صورت نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند.

این مدل شباهت زیادی با مدل “کمبر” دارد با این تفاوت که در مدل “بویلز” نتایج و نمرات پیشرفت تحصیلی و پیامد­های روانی حاصل از تجربه تحصیل در آموزش از راه دور بر ماندگاری یا عدم ماندگاری دانشجو تأثیر می­ گذارد.

• • مدل برنارد و هانگ برای ماندگاری دانشجو در یادگیری الکترونیکی

برنادر و هانگ (۲۰۰۴) پس از بررسی پیشینه پژوهش­ها و بررسی مدل­هایی چون مدل “تینتو” و “بویل” بر پیچیدگی و درهم تنیدگی عوامل مؤثر بر افت تحصیلی در آموزش از راه دور اذعان دارند. این پژوهشگران عوامل مؤثر بر ماندگاری دانشجو را در سه دسته تلخیص ‌می‌کنند. ۱) عوامل مربوط به فرد؛ ۲) عوامل مربوط به سازمان؛ ۳) عوامل وابسته به موقعیت. همان گونه که در شکل ‏۲‑۵ مشاهده می­ شود، این سه دسته عوامل سه ضلع مثلث را تشکیل می­ دهند.

متغیرهای مربوط به فرد

تعاملات در محیط عمومی

تعاملات در محیط ویژه

متغیرهای مربوط به موقعیت

متغیرهای مربوط به سازمان

نحوه ارائه

نحوه ارائه

نحوه ارائه

یادگیری ترکیبی

یادگیری برخط

یادگیری حضوری

تصمیم به

ماندگاری

پشتیبانی اجتماعی و تحصیلی

÷ برنامه درسی و آموزش

مدیریت سازمانی

شکل ‏۲‑۵:‏ مدل “برنارد و هانگ” برای ماندگاری دانشجو در یادگیری الکترونیکی

عوامل مربوط به فرد: شامل متغیرهای دموگرافیک، متغیرهای فردی (چون: مهارت و توانایی‌های تحصیلی، انگیزه) و پیشینه تحصیلی می­ شود.

عوامل مربوط به سازمان: به مؤسسه‌ یا سازمان ارائه دهنده آموزش الکترونیکی اشاره دارد. عواملی چون ساختار سازمانی، چشم انداز و مأموریت سازمان بر این دسته از عوامل تأثیرگذار هستند.

عوامل وابسته به موقعیت: شامل دو دسته تعاملات مربوط به مؤسسه‌ (تعاملات بوروکراتیک، تعاملات تحصیلی و اجتماعی) و تعاملات خارج از مؤسسه‌ (محدودیت­های مربوط به زندگی، کار و خانواده) می­ شود.

تشریح جزئیات مدل “برنارد و هانگ” از حوصله این بحث خارج است، این مدل که به زعم ارائه دهندگان آن جامع بوده و در عین حال نسبت به موقعیت حساس است. یک مؤسسه‌ در راستای کاهش میزان افت، ضروری است. با توجه به سیستم ارائۀ خود (برخط، تلفیقی و حضوری)، عوامل تأثیرگذار را در سه دسته عوامل شناسایی کرده و مداخلات لازم را برای کاهش افت انجام دهد.

• مدل بکِله^[۷۶] برای عوامل مؤثر بر موفقیت یادگیری الکترونیکی

مدل بکِله از جمله مدل­هایی است که برای موفقیت یادگیری الکترونیکی ارائه شده است. این مدل محدود به موفقیت دانشجو نیست. همان گونه که در دایره مرکزی شکل ‏۲‑۶ مشاهده می­ شود، موفقیت در این مدل محدود به موفقیت تحصیلی دانشجو نیست، اما از آنجا که یکی از شاخص­ های موفقیت، پیشرفت تحصیلی دانشجو است، در این گزارش پژوهشی به آن پرداخته می‌شود. منچاکا و بکِله (۲۰۰۸) اجزاء مدل را به قرار زیر تشریح کرده ­اند:

عوامل انسانی که به فهم، برداشت و توانمندی استاد و دانشجو از محیط­های یادگیری برخط اشاره دارد. انگیزش بالا، توانمندی بالا در کار با فناوری اطلاعات، نگرش و تجربه بیشتر در محیط­های یادگیری برخط، موجب موفقیت بیشتر خواهد شد.

عوامل مربوط به فناوری که به ویژگی­های تکنولوژی آموزشی اشاره دارد. دسترسی به انواع فناوری­ها در قالب­های مختلف و در زمینه ­های مختلف بر چگونگی، زمان، مکان و حتی آنچه که باید یاد گرفته شود، تأثیر می‌گذارد.

عوامل پداگوژیک که بر نحوه یادگیری و آموزش در محیط­های برخط اشاره دارد. از لحاظ نظری وقتی یادگیری موفق­تر است که یادگیرنده محور، همیارانه، مسئله محور، فرایند محور و منعطف باشد.

عوامل مربوط به درس که به طراحی آموزشی دروس بر می­گردد. سازمان درس، ارتباط درس با نیازهای دانشجو، اهداف و انتظارات شفاف و سایر عوامل از این حیث بر موفقیت یادگیری الکترونیکی تأثیر می­ گذارد.

عوامل مربوط به رهبری که به مدیریت و نقش رهبری در مدیریت فناوری اشاره دارد. عوامل مدیریتی به طور مستقیم چهار عامل دیگر را تحت تأثیر قرار می­ دهند، اما تأثیر مستقیمی بر موفقیت یادگیری الکترونیکی ندارد (منچاکا و بکِله، ۲۰۰۸، ص ۲۳۷).

عوامل مربوط به فناوری

همزمان، غیر همزمان، چند رسانه­ ای، کاربرپسندی، قالب، ابزارهای جایگزین، ظرفیت/سرعت

عوامل پداگوژیک

همیارانه، تعاملی، بازخورددهی، مسئله محوری، فرایند محوری، یادگیرنده محوری، انعطاف/چند جلسه رو در رو

شاخص موفقیت

پیامد­های یادگیری، رضایت دانشجو، یادگیری سطوح بالا، رضایت استاد، پایداری، مقیاس­پذیری، نرخ بازگشت

عوامل مربوط به رهبری

تدارک فناوری، آموزش کارکنان /دانشجو، توسعه حرفه­ای کارکنان /دانشجو، پشتیبان فنی، پشتیبانی اساتید، سایر لجستیک­ها

عوامل انسانی

مهارت ICT، انگیزش، نگرش، تجارب، برداشت از یادگیری، دانش و فناوری، برداشت از نقش فناوری در یادگیری

عوامل مربوط به درس

ساختار/سازمان، کیفیت محتوا، فعالیت­ها/پروژه­ ها، ارتباط، اهداف شفاف، انتظارات شفاف، انگیزنده بودن، چالشی بودن، منعطف بودن

شکل ‏۲‑۶: مدل “بکِله” برای عوامل مؤثر بر موفقیت یادگیری الکترونیکی

همان گونه که در شکل ‏۲‑۶ مشاهده می‌شود، مدل بکِله عوامل مربوط به یادگیری الکترونیکی را بیشتر از سایر مدل­ها مورد توجه قرار داده است. این مدل بیش از آنکه یک مدل مسیر باشد و عوامل مؤثر بر موفقیت یادگیری الکترونیکی را بر حسب تقدم و تأخّر شناسایی کند، چهارچوبی مفهومی برای عناصر موجود و مؤثر بر موفقیت یادگیری الکترونیکی است.

• مدل ادامه تحصیل در یادگیری الکترونیکی^[۷۷]

مدل ادامه تحصیل دانشجو در یادگیری الکترونیکی، توسط نیکولز^[۷۸](۲۰۰۸) ارائه شد. در این مدل بر اساس پیشینه پژوهش­ها مهم‌ترین متغیرهای پیش­بین با ادامه تحصیل دانشجو مرتبط ‌شده‌اند. شکل ‏۲‑۷ عناصر این مدل را نشان می‌دهد.

ادامه تحصیل دانشجویان در یادگیری الکترونیکی

نگرش دانشجویان به رایانه

انگیزش درونی دانشجویان

انگیزش بیرونی دانشجویان

رضایت­مندی دانشجو

پیشینه تحصیلی دانشجو

دموگرافیک دانشجویان

شکل ‏۲‑۷: مدل ادامه تحصیل در یادگیری الکترونیکی

در مدل ارائه شده توسط “نیکولز”نگرش دانشجو به رایانه عنصری شناختی، رفتاری و عاطفی است که پذیرش و رضایت کار با فناوری ­های رایانه­ای را موجب می­ شود. انگیزش درونی و بیرونی به اهمیت و عدم اهمیت تشویق­ها و جوایز بیرونی در دسترسی به اهداف به ویژه اهداف تحصیلی اشاره دارد. رضایت­مندی تحصیلی نیز بر نگرش و رضایت دانشجو از تحصیل به روش الکترونیکی دلالت دارد. پیشینه تحصیلی شامل متغیرهایی چون معدل مقطع کارشناسی و آزمون توانمندی تحصیلی^[۷۹] دانشجو است.

تواند در توسعه و بهینه کردن خدمات کتابخانه_­ای مثمر ثمر باشد.

۳۱

1. کتابخانه

   • 1. سازمان کتابخانه

لفظ کتابخانه به مفهوم کتابخانه ، مرکز اطلاعات، مرکز مرجع، یا عبارات مشابهی به کار می رود. این عبارات تداعی_­گر سازمانی است که اساس موجودیت آن ارائه خدمات اطلاعاتی از قبیل اطلاع رسانی، مدیریت اطلاعات، سند داری و مانند آن ها‌ است و لفظ کتابدار نیز به طور کلی به معنای فردی است، اعم از زن و مرد که در این سازمان کار می‌کند (اوانز، ۱۳۸۷، ص۱۲). هر محلی که در آن هدفی دنبال می شود و بر آن ضوابط و قوانینی حاکم است سازمان نام دارد. چستر بارنارد^[۵۹] سازمان را یک سیستم افراد یا نیروهایی می‌داند که آگاهانه هماهنگی دارند. هربرت سایمون سازمان را عبارت از سیستمی که فعل و انفعالات سلوکی و رفتاری اجتماعی انسانی است،‌ می_­داند که هریک از اعضاء و یا ‌گروه‌های شرکت کننده برای کاری که انجام می_­دهند سودی را دریافت می‌کنند. سازمان کتابخانه بهترین سازمانی شناخته شده است که اعمال تصمیم_­ها،‌ برنامه ها، روش‌ها، قوانین و مقررات خود را ثبت می_­کند(نقل در اثر براتی علویچه،۱۳۸۰،ص ۴۴-۴۲).

• • 1. ویژگی‌های سازمان و مقایسه آن با کتابخانه

اکثر ویژگی‌های‌ سازمانی‌ و مشخصاتی‌ که‌ سازمان‌ها دارند در کتابخانه‌ها نیز موجودند. این‌ها اساساً سازمان‌های‌ سلسله‌ مراتبی‌ هستند و بر مبنای‌ اصول‌ سلسله‌ مراتب‌ سازمان‌ها اداره‌ می‌شوند؛ کارها به‌ صورت‌ تخصصی‌ شده‌ تقسیم‌ و واگذار می‌شوند و واحدهایی‌ را شبیه‌ سازمان‌های‌ دیگر به وجود می‌آورند. کارکنان‌ ستادی‌ در کنار کارکنان‌ صفی‌ وجود دارند، هماهنگی‌ هدفمند است‌ و دارای‌ مکانیزم‌های‌ هماهنگی‌ خاص‌ خود می‌باشند (مارتین^[۶۰]‌، ۱۹۹۶، ص‌ ۱۱) .

هدفمند بودن: هنگامی که به تاریخچه و ویژگی_­های هر سازمانی دقت شود، دیده می شود که علت تشکیل آن سازمان با اهداف آن هماهنگی دارد. یعنی وجود سازمان مساوی با اهداف آن است. ‌در مورد کتابخانه نیز این امر صدق می۱_­۸۰، ص ۴۵). هدف از ایجاد کتابخانه_­ها،‌ گردآوری،‌ سازماندهی و اشاعه دانش بر بوده است (حسن زاده و نجفقلی نژاد، ۱۳۸۷، ص ۱۹).

ساختار سازمانی: هر سازمانی دارای نمودار سازمانی، و جایگاه ثابت برای هرفرد و شرح وظایف مربوطه دارد و از قانون استخدامی پیروی می_­کند.کتابخانه نیز مانند هر سازمان دیگری ساختاری دارد و هر فرد اعم از رئیس، معاون، کارکنان اداری، خدماتی و کتابداران جایگاه ویژه مخصوص به خود را دارند. هر فرد در سازمان کتابخانه دارای شرح وظایفی است که نسبت به آن وظایف مسئول بوده و باید آن ها را اجرا کند. از نظر حقوقی نیز کتابخانه پیرو قوانین حقوقی حاکم بر سازمان‌های کشوری است.

۳۲

قانونمند بودن: در هر سازمان اگر فردی جایگاهی دارد توسط قانون به او واگذار شده و تنها قانون است که می‌تواند جایگاه اورا سلب کند. تکالیف هر فرد را قانون تعیین می_­کند و سلیقه و نظر شخص خارج از چهارچوب قانون سازمان جایی ندارد. در کتابخانه نیز جایگاه رئیس، خدمتگذاران و مراجعه کنندگان را قانون تعیین نموده است. طبق قانون همه اقشار جامعه در سنین مختلف حق استفاده از کلیه امکانات موجود در کتابخانه را دارند، عضویت در کتابخانه نیز بر اساس قانون تعیین شده انجام می_­شود،‌ و کسی حق ندارد فردی را بدون جهت از عضویت محروم کند.

ارتباطات سازمانی: در سازمان_­­ها ارتباطات سازمانی بین کارکنان نیز برقرا است. در کتابخانه نیز ارتباطات رسمی و غیر_­رسمی بین کارکنان و مراجعه کنندگان وجود دارد_­. ارتباط رسمی بین کارکنان و مراجعه کنندگان هنگامی است که کتابدار با مراجعه کننده برخورد رسمی مطابق با اصول و ضوابط حاکم انجام می_­دهد. در حالی که ارتباطات غیر_­رسمی هنگامی است که کتابداری به دلیل اطمینان و شناختی که نسبت به مراجعه کننده دارد برخوردی غیر رسمی (در جهت پیاده شدن اهداف کتابخانه ) با او دارد (براتی علویچه،۱۳۸۰،ص ۴۹-۴۵).

سنجش و ارزیابی: با گسترش و افزایش پیچیدگی اهداف، فرآیندها و ساختار سازمانی، سازمان_­هایی می_­توانند به بقای خود ادامه دهند که پاسخگوی خواسته_­های مشتریان و ذی_­نفعان باشند. در هر سازمان مدیران به دنبال راه حل_­هایی برا ی بهبود عملکرد سازمان هستند و سعی می_­کنند از طریق سیستم های اندازه_­گیری عملکرد بر فعالیت_­های سازمانی نظارت داشته باشند. ‌بنابرین‏ کتابخانه_­ها نیز مانند سایر سازمان_­ها باید نشان دهند که منابع در ‌اختیار را به بهترین وجه استفاده کنند و از کیفیت بالایی در ارائه خدمات برخوردار باشند و به واسطه داشتن نقش محوری در فرایند توسعه پایدار باید در جهت بهبود مستمر و مدام خدمات خود گام بردارند این مسیر طی نمی_­شود مگر با ارزیابی خدمات با ابزارهای مناسب و سنجش عملکرد (حسن زاده و نجفقلی نژاد، ۱۳۸۷، ص ۲۸-۲۷).

۳۳

• • 1. کتابخانه‌های دانشگاهی

طبق تعریف دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی: به یک کتابخانه یا شماری کتابخانه که برای جوابگویی به نیازهای دانشجویان و استادان، توسط یک دانشگاه تأسیس، نگهداری، و اداره می‌شود کتابخانه دانشگاهی گفته می‌شود. شکل_­گیری کتابخانه_­های دانشگاهی به مفهوم امروزی در اروپا حدود سال ۱۸۵۵ و در امریکا به سال ۱۸۵۰ می‌رسد. اولین دانشگاه به مفهوم امروزی آن در ایران در سال ۱۳۱۳ با عنوان دانشگاه تهران تأسيس شد. با تأسيس دانشگاه تهران و شکل گیری دانشکده های مختلف آن پایه_­های کتابخانه_­های دانشگاهی نیز پی_­ریزی شد. اهداف این کتابخانه_­ها دقیقا منطبق با اهداف سازمان مادر آن یعنی دانشگاه است. با به کار_­گیری فناوری‌های جدید، بویژه استفاده از رایانه و شبکه_­های اطلاع رسانی، کتابخانه_­های دانشگاهی در حال تحول و تبدیل به مراکز اطلاع رسانی در سطح دانشگاه ها هستند (مزینانی، ۱۳۸۶، ص۱۸۹ـ۱۸۶).

فلسفه وجودی این نوع کتابخانه در دانشگاه_­ها، ‌دانشکده_­ها، مؤسسات آموزش عالی و دانشسراها کمک به استادان، مدرسان و دانشجویان برای پیشبرد کار تحقیق و تدریس است . کتابخانه_­های دانشگاهی همیشه به یک صورت نیستند بلکه ممکن است شامل کتابخانه_­های متعدد، به صورت کتابخانه مرکزی، کتابخانه_­های دانشکده ای و حتی بخش‌ها و رشته‌های گوناگون باشند ( علوی، ۱۳۸۷،ص ۱۹).

بارانی، درویشی، اعظمی، زرافشانی (۱۳۸۸) در تحقیقی به بررسی روند پیشرفت تحصیلی دانشجویان ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه رازی و عوامل مؤثر بر آن پرداخته‌اند. نتایج حاصل از آزمون رگرسیون چندگانه به روش گام به گام نشان داد که ۷۶ درصد از تغییرات متغیر پیشرفت تحصیلی (معدل) را ده متغیر شامل: محل نشستن در کلاس، وضعیت اقتصادی خانواده، اضطراب امتحان، خاستگاه سکونت، انگیزه و علاقه، باور به خودکارآمدی، جمعیت خانواده، میزان ملاقات با استاد راهنما (مشاوره)، آینده ی شغلی و میزان تحصیلات والدین، تبیین می نمایند . با توجه به نتایج، چیدمان کلاس ها به صورت کنفرانسی، اتخاذ سیاست های افزایش جذب و پذیرش دانشجویان بومی در دانشگاه ها، برقراری فرصت های بیشتر اساتید راهنما برای ملاقات با دانشجویان، و در نهایت، بهره گیری از الگوی یادگیری تجربی در آموزش، پیشنهاد گردید.

علاوه بر این تهمتن (۱۳۷۷) ‌به این نتیجه رسیده است که دانش آموزانی که انگیزش تحصیلی سطح بالایی دارند فعالیت­های تحصیلی بیشتری را می­پذیرند، تکالیف درسی بیشتری انجام می‌دهند در نتیجه موفقیت بیشتری کسب می‌کنند. در پی بررسی رابطه بین شیوه های فرزندپروری با انگیزش پیشرفت و متغیر اخیر با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دریافتند که انگیزش پیشرفت در پسران از دختران بیشتر بوده و با پیشرفت تحصیلی دارای همبستگی مثبت معنی داری است.

همچنین رودباری، احمدی و عبادی فرد آذر (۱۳۸۹) با بررسی عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی دریافتند، میزان قوت وضعف زمینه آموزشی دانشجویان در سال‌های گذشته، فاصله بین دیپلم و ورود به دانشگاه، تأهل، بومی بودن، جنسیت نیز در پیشرفت تحصیلی تأثیرگذار بوده است. آن ها معقدند چون نمونه آن ها دانشجویان خوابگاهی بودند احتمالاً برخورداری دانشجویان متأهل از خوابگاه متأهلین و کمک معیشتی مسؤلان ‌به این گروه از دانشجویان دلیلی بر معدل بالای آن ها است. آن ها دریافتند که دانشجویان مجرد، خوابگاهی و غیر بومی مرد پیشرفت تحصیلی کمتری داشته اند که با نتایج پژوهش های دیگر در خصوص پیشرفت تحصیلی بهتر در مجردها مغایرت دارد. این محققان یافته های پژوهش خود را استدلال نکرده اند.

به علاوه باقری (۱۳۷۳)، درپایان نامه خود تحت عنوان بررسی رابطه شیوه های فرزند پروری با انگیزش پیشرفت در رابطه متغیر اخیر با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر مقطع راهنمایی اهواز ‌به این نتایج دست یافت.

۱- بین متغیر استقلال آموزی، تسلط آموزی ‌و مراقبت آموزی با انگیزش پیشرفت رابطه معنی دار آماری وجود دارد.۲- بین نمره های انگیزش پیشرفت با نمره های پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت معنی دار وجود دارد.

مختاری (۱۳۷۳)، درپایان نامه خود با عنوان” مقایسه میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در دو نظام آموزشی جدید و قدیم درشهر اصفهان” ‌به این نتیجه رسید: آنچه بیشتر از نظام آموزشی بر میزان پیشرفت تحصیلی مؤثر است، خصوصیات دانش آموزان می‌باشد. به عبارت دیگر دانش آموزانی که دارای توانایی قبلی بیشتری هستند ،تصور مثبت تری ازخود دارند و انگیزش بیشتری برای پیشرفت دارند، درهر دو نظام از پیشرفت تحصیلی بیشتری برخوردارند.

خوانساری (۱۳۷۵) درپایان نامه خود تحت عنوان” بررسی رابطه جو عاطفی خانواده با انگیزش پیشرفت دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان های منطقه ۳ شهر تهران” به نتایج زیر دست یافت:

متغیرهای جو عاطفی (دموکراسی، دیکتاتوری و آزادی مطلق) خانواده وهمچنین تحصیلات پدر پیش‌بینی کننده مناسبی برای انگیزش پیشرفت محسوب نمی شود و فقط تحصیل مادر یک پیش‌بینی کننده معنادار برای انگیزش پیشرفت بوده و اهمیت دارد.

دارابی(۱۳۸۰) در پایان نامه خود تحت عنوان” رابطه جو خانواده”، پایگاه اجتماعی، ‌و مکان کنترل با انگیزش درونی در مقایسه با افراد برخوردار از مکان کنترل بیرونی از انگیزش پیشرفت بالاتری برخوردارند.

علاوه بر این شریفیان (۱۳۸۱)، پژوهشی با عنوان شناخت عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه شاهد انجام داده که نتایج حاصله در این تحقیق نشان می‌دهد پیشرفت تحصیلی با متغیرهایی چون میزان سن، باورهای سنتی، وضعیت اشتغال، پایگاه اجتماعی، وضعیت اسکان، نوع دیپلم، سال اخذ دیپلم، دفعات شرکت در کنکور و سال ورود به دانشگاه ارتباط نداشته و با متغیرهایی چون جنسیت، مسائل و مشکلات خانوادگی، میزان علاقه مندی، نحوه گذران اوقات فراغت، رشته تحصیلی، حضور در دانشکده و میزان آگاهی اجتماعی دانشجویان ارتباط دارد.

موسوی راد (۱۳۸۲) در پژوهشی ‌به این نتایج رسید که عواملی چون سطح سواد، درآمد والدین، طبقه بندی اجتماعی، محل سکونت، درآمد دانشجو (حمایت مالی از دانشجو) وضعیت اشتغال، سهمیه قبولی، وضعیت تأهل و معدل کتبی سال چهارم دبیرستان (موفقیت تحصیلی در دوره دبیرستان)، از عمده عوامل اجتماعی- اقتصادی مؤثر بر موفقیت تحصیلی و کسب مدارج بالای علمی و تحصیلی می‌باشد و بین این متغیرها و موفقیت تحصیلی رابطه مثبتی وجود دارد، همچنین عواملی چون سن، جنس، نوع دانشکده، مقطع تحصیلی، تعداد فرزندان بعد یا اندازه خانواده و ترتیب تولد با موفقیت تحصیلی مرتبط بوده و از عواملی تأثیرگذار محسوب می‌شوند.

حجازی (۱۳۸۵) تحقیقی ‌در مورد نقش عوامل اقتصادی- اجتماعی در موفقیت تحصیلی وعملکرد شغلی دانشجویان کشاورزی دانشگاه تهران انجام داده است. از نتایج حاصله چنین برداشت می شود که بین تحصیلات مادر و پدر نیز با موفقیت تحصیلی دانشجو (معدل لیسانس) رابطه معنی داری وجود دارد. ضمناً هیچ یک از سازه‌های تبار اجتماعی با عملکرد شغلی رابطه معنی داری نشان نداده است. ‌بنابرین‏ فرض اینکه چنانچه دانشجویان کشاورزی از بین افرادی که سابقه زندگی و یا آشنایی با روستا و کار کشاورزی داشته باشند در تحصیل و حرفه کشاورزی موفق ترند درست نبوده. این تحقیق نشان می­دهد که تفاوت معنی داری بین محل تولد دانشجویان (روستا، شهر، مرکز استان و تهران) از نظر عملکرد شغلی و موفقیت تحصیلی وجود ندارد.

معدن دارآرائی (۱۳۷۰) در تحقیقی که به بررسی عوامل انگیزش مؤثر و پیشرفت تحصیلی دانشجویان موفق دانشگاه اصفهان به منظور ارائه پیشنهاداتی به برنامه ریزان و ‌سیاست‌گزاران‌ نظام آموزش عالی کشور در راستای اتخاذ تصمیماتی جهت افزایش موفقیت تحصیلی سایر دانشجویان پرداخته شده بود فرضیات تحقیق را وضعیت اقتصادی و اجتماعی والدین و ویژگی های شخصی از قبیل هوش، استعداد تحصیلی، پشتکار، اعتماد به نفس دانشجویان، امکانات علمی دانشگاه، آینده شغلی رشته تحصیلی، علاقمندی توأم با انتخاب آگاهانه توسط دانشجویان و نیز محتوای دروس رشته تحصیلی در پیشرفت تحصیلی دانشجویان موفق مؤثر است یا نه؟ در نظر گرفته شده است. ‌بنابرین‏ طبق نتایج به دست آمده از این بررسی، مهمترین عوامل پیشرفت تحصیلی، ویژگی خانوادگی و دومین عامل ویژگی های شخصی است و در مرحله سوم ویژگی های رشته تحصیلی و محتوای برنامه آموزشی عنوان شده است.

«به مفهومی دیگر تلویزیون عبارت است از انتقال پیوسته تمام معلومات قابل رویت یک میزان دید توسط الکترومغناطیسی از یک نقطه به محل دیگر، به نحوی که تمام تغییرات طبیعی این میدان دید، حرکات، تغییرات روشنایی و تاریکی از دورها با احساس همزمانی و پیوستگی قابل تعقیب می‌باشد.»^[۱۲]

در سال ۱۸۸۴ بود که گاتلیب نیبکو نخستین سیستم تلویزیونی الکترومکانیکی را اختراع کرد.

ما در تاریخ و تکامل تلویزیون به نام‌های دانشمندان برجسته‌ای از قبیل: برد، فرانس ورت، زوریکین برخورد می‌کنیم که هر کدام به نوبه خود قدم‌های مؤثری در این راه برداشته‌اند. انتقال تصویر ثابت از فاصله دور از نیمه قرن نوزدهم پژوهشگران اروپایی را به خود مشغول داشته بود.

در سال ۱۹۲۸ شرکت توسعه سینما و تلویزیون برد نخستین سیگنال تلویزیونی بین اروپا و آمریکا را بین لندن و نیویورک پخش کرد. و همچنین در کنار این تلویزیون یک سیستم ضبط ویدیویی را در سال ۱۹۲۷ ارائه کرد که هنوز هم وجود دارد. وی در سال ۱۹۲۹ در نخستین دفتر خدمات تجربی تلویزیون الکترومکانیکی در آلمان حضور یافت و در سال ۱۹۳۱ نخستین برنامه پخش زنده را ساخت.

«در ابتدا پخش خشکی،‌ زمینی تنها راهی بود که از تلویزیون پخش می‌شد، زیرا قدرت پخش محدود بود، امّا با پیشرفت‌های بعدی که در این زمینه به دست آمد، با پخش صوت و تصویری از طریق کابل آخرین مناطق غیرقابل دسترس از نظر امواج تلویزیونی محو گردید. این کابل قدرت فوق‌العاده‌ای در هدایت صوت و تصویر دارد.»^[۱۳]

«در ایران تلویزیون در سال ۱۳۳۷هـ.ش برای اولین بار در میان کالاهای وارداتی کشور ظاهر شد و روز به روز بیشتر اشاعه یافت. در این سال تنها یک فرستنده تلویزیونی در تهران و پس از آن فرستنده دیگری در آبادان شروع به کارکرد که مالکیت آن ها را بخش خصوصی در اختیار داشت و اولین فرستنده تلویزیون دولتی در سال ۱۳۴۵ تحت عنوان «تلویزیون ملی ایران» تأسیس شد.»^[۱۴]

در وضعیت کنونی علاوه بر تهران اکثر استان‌های کشور دارای شبکه تلویزیونی هستند و نکته قابل توجه اینکه گسترش ماهواره‌های تلویزیونی مخصوصاً در سال‌های اخیر جنبه جدیدی از نفوذ فرامرزی است.

۲ـ۱ـ۳ـ۳ـ ماهواره

با توسعه تکنولوژی رسانه های تصویری نیز راه ترقی را پیمود به نحوی که در عصر حاضر دسترسی به ماهواره، اینترنت کار سختی نیست.

«لغت ماهواره طبق تعریف به سامانه‌ای گفته‌ می‌شود که در مداری به دور یک سیاره در حال گردش باشد. انرژی زیادی برای قرار دادن یک ماهواره در مدار مورد نیاز است. این انرژی معمولاً با کاربرد راکت به دست می‌آید.

در عصر کنونی ماهواره و فناوری وابسته، آن‌چنان در تار و پود زندگی بشر نفوذ کرده و به پیش می‌تازد که نقش تعیین‌کننده آن در دگرگونی تمدن بشری قابل توجه است.»^[۱۵]

ناگفته نماند که هرچند در وهله اوّل از واژه ماهواره مضرات آن در نظر تداعی می‌شود، ولی باید گفت این رسانه فرامرزی حاوی برنامه های آموزشی، علمی و… می‌باشد که مطمئناً برای اشخاصی که در زمینه‌های آموزشی و علمی فعالیت می‌کنند می‌تواند مفید واقع شود، ولی معایب ماهواره می‌تواند به نوعی باشد که ارزش‌های مذهبی و فرهنگی آن ها از طریق مشاهده برنامه های ماهواره‌ای مورد تغییر قرار گیرد و نوعی خودباختگی ملی در بین مردم آنجا به وجود آید.»

«اولین ماهواره‌های پخش تلویزیونی به نام‌های «مولینا» و «ارلی بیرد» توسط دانشمندان شوروی و آمریکا به مدار زمین فرستاده شدند که به صورت پخش غیرمستقیم بوده لیکن در سال ۱۹۷۳ اولین برنامه پخش مستقیم از فرستنده‌ها به گیرنده‌های شخصی در آمریکا صورت گرفت.^[۱۶]

‌بنابرین‏ با وجود ماهواره طیف وسیعی از انسان‌ها در جهان از برنامه های آن تأثیر مثبت یا منفی می‌پذیرند.

۲ـ۱ـ۳ـ۴ـ اینترنت

اینترنت برگرفته شده از کلمه اینترنت ورکینگ^[۱۷] یک شبکه رایانه‌ای است که شبکه های گوناگون را به یکدیگر متصل می‌کند. به طور معمول، اینترنت را معمولاً با سرویس‌های مشهور آن مانند پست الکترونیکی^[۱۸] می‌شناسند.

هسته اصلی شبکه هایی که اینترنت را تشکیل می‌دهند، اولین بار در سال ۱۹۶۹ به نام آرپانت^[۱۹] توسط آژانس پروژه های پیشرفته دفاعی زیرنظر وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا به وجود آمد. علاوه بر شبکه بزرگ آی‌سی‌پی/آی‌پی^[۲۰] قدم مهم دیگری که در راه تشکیل اینترنت برداشته شده تشکیل مرکز ملی علوم به روی اسکلت اصلی شبکه دانشگاهی بود که انسفنت^[۲۱] نام داشت و در سال ۱۹۸۶ به وجود آمد.^[۲۲]

با این کار شبکه های مختلف و نامتجانس با موفقیت در غالب اینترنت با یکدیگر همساز شده و متصل گردیدند. از این‌رو در خلال سال‌های دهه ۱۹۹۰م. اینترنت کم‌کم و با موفقیت جایگزین اکثر شبکه های قبلی رایانه‌ای شد.

هم‌اکنون از نظر ضریب نفوذ، کشور ما پس از کشور غاصب اسرائیل، امارات، بحرین و… در مقام هشتم منطقه قرار گرفته است.

مقامات ایرانی پیش‌بینی کرده‌اند تا پایان برنامه پنج ساله پنجم، با توسعه شبکه دیتای خود و افزایش ضریب نفوذ این رسانه قدرتمند به بیش از ۳۰ درصد، عملاً بیش از ۲۲ میلیون کاربر را به اینترنت متصل خواهند کرد.^[۲۳]

۲ـ۲ـ مفهوم جرم و پیشگیری

با توجه به موضوع پژوهش نقش تلویزیون در پیشگیری و ارتکاب جرم، دو اصطلاح جرم و پیشگیری در طول نگارش چندین بار مورد استفاده قرار گرفته است، ‌بنابرین‏ برای دستیابی به اهداف موردنظر و رسیدن به نتایج مفید ناگزیریم از همان ابتدا مفهوم جرم و پیشگیری را مورد بررسی قرار داده و اینکه مقصود از جرم موردنظر در این پژوهش که کدام مفهوم جرم بوده و در ادامه به اجمال به تبیین مفهوم پیشگیری پرداخته و به اجمال چند نوع از پیشگیری را نام برده و اینکه پیشگیری که از طریق تلویزیون می‌تواند در ارتکاب جرم صورت پذیرد از چه نوعی می‌باشد.

۲ـ۲ـ۱ـ مفهوم جرم از دیدگاه‌های مختلف

۲ـ۲ـ۱ـ۱ـ مفهوم جرم از منظر حقوق کیفری (ق.م.ا)

ماده ۲ق.م.ا مصوب ۱۳۷۰ـ هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم محسوب می‌شود که این تعریف از جرم در پیش‌نویس ق.م.ا جدید ‌به این نحو اصلاح گردید. هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است، جرم محسوب می‌شود.^[۲۴]

همان طوری که از مفاد ماده قانونی مذکور برمی‌آید، در قانون جزا فعل یا ترک فعل یا رفتاری جرم دانسته می‌شود که در قانون برای آن مجازات در نظر گرفته شده باشد مثل مواردی چون: قتل، کلاهبرداری و خیانت در امانت که در قانون جرم‌انگاری شده‌اند.

«این اصل که در حقوق جزا به عنوان اصل قانونی بودن جرم و مجازات مشهور بوده و در اکثر قوانین اساسی و جزایی دنیا وجود دارد، اجازه هیچ گونه اقدامی قبل از وقوع جرم را نمی‌دهد و یا به عبارتی قصاص قبل از جنایت را جایز نمی‌داند.»^[۲۵]

‌بنابرین‏ درحقوق کیفری تا زمانی که جرمی اتفاق نیافتاده و عمل خلاف موازین اجتماعی به وقوع نپیوسته است، نباید به بهانه حالت خطرناک مبادرت به اعمال اقدامات تأمین یا کیفری نمود.

۲ـ۲ـ۱ـ۲ـ مهفوم جرم از منظر جرم‌شناسان و جامعه‌شناسان