۵۸۹۴/۱۲۸۷
۰۸/۴
X.2
X.2.2
۲۷۷۶/۴۳۷
۳۸/۱
شکل ۳-۴ نقشه واحدهای اراضی منطقه مورد مطالعه
۳-۱-۵- رژیمهای رطوبتی و حرارتی خاک
۳-۱-۵-۱- رژیمهای رطوبتی خاک (Soil Moisture Regimes)
رطوبت خاک در بسیاری از پدیده های خاکسازی نقش داشته و در ردهبندی خاک به صورت رژیم رطوبتی محفوظ میگردد. رژیم رطوبتی خاک فقط تابعی از اقلیم نیست، خاکهای عمیق و نفوذپذیر که توزیع باران بر روی آنها به صورت مطلوب صورت میگیرد، مخزنی مطمئن برای آب مورد نیاز گیاهان به شمار میروند ]۲۹[. از طرفی خاک اقالیم خشک لزوماً خشک نیست و بسته به نوع پستی و بلندی می تواند خشک و یا مرطوب تلقی شود چنانکه اراضی پست می تواند هرز آب اراضی بالادست را در خود نگه دارد. به منظور تسهیل در همبستگی بین رطوبت خاک و نوع اقلیم، فقط ضخامت معینی از نیمرخ خاک را که به نام بخش کنترل رطوبتی[۱۸] موسوم است در نظر میگیرند. مرز فوقانی این بخش عمقی از خاک است که ۵/۲ سانتیمتر آب آبیاری یا باران پس از ۲۴ ساعت در آن نفوذ می کند و مرز تحتانی این بخش را نیز ۵/۷ سانتیمتر آب پس از ۴۸ ساعت خیس می کند ]۲۹[. با توجه به وضعیت پستی و بلندی اراضی و رطوبت موجود در خاک، رژیم رطوبتی دشت مهران اریدیک[۱۹] یا توریک[۲۰] تعیین میگردد.در این رژیم بخش کنترل رطوبتی خاک در بیش از نیمی از سال و در عمق ۵۰ سانتیمتری که درجه حرارت ۵ درجه سانتی گراد یا بیشتر است، آب قابل جذب گیاه وجود ندارد. در این رژیم رطوبتی بیش از ۹۰ روز متوالی در عمق ۵۰ سانتیمتری که درجه حرارت خاک ۸ درجه سانتی گراد و یا بیشتر است، خاک در بخش کنترل رطوبتی خشک نمی باشد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۳-۱-۵-۲- رژیم حرارتی خاک (Soil Temperature Regimes)
درجهحرارت خاک یکی از عوامل مهم در رشد گیاه و جوانهزدن بذر میباشد و با افزودن یک واحد به میانگین درجه حرارت سالیانه هوا بدست می آید.با توجه به بررسیهای صورت گرفته رژیم حرارتی خاک دشت مهران هایپرترمیک[۲۱] یا فراگرم میباشد که شامل مناطقی هستند که میانگین سالانه درجهحرارت خاک آنها بیشتر از ۲۲ درجه سانتی گراد و اختلاف بین میانگین تابستانی و زمستانی در عمق ۵۰ سانتیمتری خاک از ۵ درجه سانتی گراد بیشتر است ]۲۹[.
۳-۱-۶ پوششگیاهی و کاربری اراضی
شرایط ادافیکی توپوگرافی، ارتفاعی و آب و هوایی از جمله عوامل اصلی در شکل گیری تیپ گیاهی در هر منطقه میباشد و دخالتهای انسانی و تغییرات اقلیمی از جمله عوامل تأثیرگذاری هستند که میتوانند در کوتاه مدت نسبت به تغییر تیپهای گیاهی نقش پراهمیتی داشته باشند ]۲۹[. منطقه مورد مطالعه دارای شرایط خاص اکولوژیک، رویشگاهی و توپوگرافی و هیدرولوژیکی است با توجه به بازدید و برداشتهای صحرایی ۲ تیپ گیاهی (گراسهای یکساله + فوربهای یکساله و رملیک + گراسهای یکساله) شناسایی گردید.
۳-۱-۷ منابع آب منطقه مورد مطالعه
به طور کلی منابع آب موجود در منطقه، شامل رودخانههای گاوی و کنجانچم و آبخوان زیرزمینی دشت مهران که هم اکنون دارای یک دهنه چشمه و تعداد ۱۱۹ حلقه چاه میباشد (شرکت آب منطقهای).
۳-۱- ۸- هیدرولوژی آبهای سطحی
منابع آبهای سطحی دشت مهران شامل رودخانههای کنچانچم، گاوی و مسیلهای موجود در جنوب دشت میباشند.
۳-۱-۸-۱ رودخانه کنچانچم
سرچشمه اصلی این رودخانه چشمه سراب میشخاص است که از ارتفاعات شرقی ایلام سرچشمه میگیرد. در طول مسیر به این رودخانه شاخه های متعددی از جمله گلگل ملکشاهی، اما و چاویز اضافه میگردد سپس وارد دشت کوچک امیر آباد در روستای گلان می شود. این رودخانه از ضلع شمالغربی وارد دشت مهران شده و پس از تلاقی با رودخانه گاوی در غرب مهران وارد خاک عراق می شود. میانگین آبدهی سرچشمههای این رودخانه ۵/۱ متر مکعب بر ثانیه میباشد. میانگین آبدهی درازمدت رودخانه کنچانچم در ایستگاه هیدرومتری کنچانچم حدود ۱۷/۶ متر مکعب بر ثانیه میباشد. ]۲۹[.
۳-۱-۸-۲ رودخانه گاوی
سرچشمه اصلی این رودخانه چشمهسراب ملکشاهی میباشد که از دامنههای جنوبغربی تاقدیس کبیرکوه سرچشمه میگیرد. به این رودخانه در طول مسیر شاخه های فرعی افزوده می شود. رودخانه مذکور پس از طی مسیر زیادی از میان سازندهای مختلف از ضلع شمال شرقی منطقه که اغلب از آهکهای ایلام و سروک تشکیل شده، وارد دشت مهران شده و پس از تلاقی با رودخانه کنچانچم در غرب دشت مهران وارد کشور عراق می شود. میانگین آبدهی سرچشمههای این رودخانه حدود۲۷۷/۰ متر مکعب بر ثانیه میباشد. رودخانه گاوی در محل ورودی به دشت به واسطه بافت درشت مصالح رودخانهای و بستر عریض، تغذیهکننده آبخوان دشت مهران میباشد. به طوری که به علت نفوذ شدید آب رودخانه در بستر آن، در دشت مهران فقط در مواقع سیلابی دارای آبدهی میباشد. در خروجی دشت مهران به واسطه بالا بودن تراز آب زیرزمینی نسبت به بستر رودخانه، رودخانه گاوی آبخوان را تخلیه مینماید. لازم به یادآوری است که در سالهای اخیر به علت افت تراز آب زیرزمینی میزان زهکشی آبخوان توسط رودخانه گاوی به شدت کاهش یافته است. میانگین آبدهی درازمدت این رودخانه در ایستگاههای هیدرومتری تنگ باجک و رستم آباد به ترتیب ۷۳/۱ و۳۵/۱ متر مکعب بر ثانیه میباشد. دلیل اصلی کاهش آبدهی رودخانه گاوی بین ایستگاههای هیدرومتری مذکور، تغذیه آبخوان آبرفتی مهران میباشد ]۲۹[.
۳-۱- ۹روش تحقیق
۳-۱-۹- ۱مدل بیابانزایی مورد استفاده
ارزیابی بیابانزایی بر اساس تشخیص و تعیین معیارها و شاخص های مناسب مربوط به بخشهای آب، خاک، اقلیم، پوششگیاهی و عوامل مؤثر در شناسایی فرایندها و پارامترهای دخیل در تخریب اراضی عملی میگردد. با مشخص شدن معیارها و شاخص های مربوط به هر منطقه و نیز پایش آنها در طی دوره های زمانی، امکان تجزیه و تحلیل داده های سری زمانی برای پیبردن به عوامل اصلی بیابانزایی و اثرات ناشی از آن، برای بیابانزایی امکان پذیر است. در این تحقیق جهت بررسی وضعیت بیابانزایی از معیارها و شاخص های شناسایی شده در طرح کالیبراسیون شاخص ها و معیارهای بیابانزایی استفاده شده است. مدل IMDPA که جدیدترین روش ارزیابی بیابانزایی در ایران میباشد، در سال ۱۳۸۳ ارائه شد ]۱[. مدل MEDALU توسط کمیسیون بین المللی اروپا در سال ۱۹۸۷ با هدف مطالعات بیابانزایی ارائه شد ]۱۶[.
در مدل IMDPA با توجه به تجربیات و نظرات کارشناسی نه معیار اقلیم، کشاورزی، فرسایش، ژئومورفولوژی و زمین شناسی، آب، خاک، پوششگیاهی، توسعه تکنولوژی و اقتصادی – اجتماعی به عنوان معیارهای بیابانزایی شناخته شده اند که به جهت کمی نمودن آنها از شاخص های مربوط به هر معیار کمک گرفته می شود. در ابتدا ۱۳۰ شاخص برای معیارهای نه گانه فوق الذکر شناسایی شدند در مرحله بعد با توجه به اینکه امکان تهیه آمار و اطلاعات از مناطق کشور برای ۱۳۰ شاخص وجود ندارد و از طرفی از نظر هزینه و زمان نیز مقرون به صرفه نیست، حداکثر برای هر معیار ۴ شاخص اصلی شناسایی و ملاک عمل قرار گرفت و تعداد شاخص ها به ۳۴ شاخص تقلیل پیدا کرد ]۱۵[. در مدل MEDALUS چهار معیار کلیدی مورد ارزیابی قرار میگیرد: کیفیت خاک، کیفیت اقلیم، کیفیت پوششگیاهی و کیفیت مدیریت. هر معیار نیز دارای شاخص هایی است که در واقع، لایه های آن معیار را تشکیل می دهند ]۱۶[.
سیستم اطلاعات جغرافیایی یا GIS یک سیستم کامپیوتری برای مدیریت و تجزیه وتحلیل اطلاعات مکانی بوده که قابلیت جمعآوری، ذخیره، تجزیه وتحلیل نمایش اطلاعات جغرافیایی(مکانی) را دارد. داده ها در این سیستم براساس موقعیتشان نشان داده میشوند، GIS در زمینه های زمین شناسی، مطالعات زیستمحیطی، منابع آب و آبخیزداری، کشاورزی و … کاربرد فراوانی پیدا نموده است. به منظور تعیین شدت بیابانزایی یک منطقه و بااستفاده از دو مدل مذکور و نرمافزار ArcGIS بدینگونه عمل میگردد: با وزندهی به لایه های اطلاعاتی ارزش هر لایه را در شاخص موردنظر دخالت داده و تأثیر آن در بیابانزایی بررسی می شود. به هر لایه بر اساس تأثیر آن در بیابانزایی با توجه به بررسی منابع و استناد به کار سایر محققین و با توجه به شرایط منطقه مورد نظر برای مدل MEDALUS وزنی بین ۱ تا ۲ و برای مدل IMDPA وزنی بین ۱ تا ۴ داده می شود و نحوه وزندهی به صورت خطی و نسبت برابر است به طوری که ارزش ۱ بهترین(کمترین تأثیر در بیابانزایی) و ارزش ۲ و ۴ بدترین(بیشترین تأثیر در بیابانزایی) وزن است. در نهایت برای هر شاخص و با توجه به وزندهی انجام شده یک نقشه تهیه میگردد، سپس با تلفیق لایه ها در یکدیگر و گرفتن ریشه nام نقشه نهایی شدت بیابانزایی به دست می آید ]۵[.
۳-۱-۹-۲ روش ارزیابی وضعیت بیابانزایی
۳-۱-۹-۲-۱ انتخاب معیارها و شاخص های مؤثر بر بیابانزایی در منطقه مورد مطالعه
جهت استفاده از دو مدل مذکور و ترسیم نقشه بیابانزایی در منطقه دشت مهران، با توجه به شرایط منطقه چهار معیار به عنوان معیارهای کلیدی بیابانزایی در نظر گرفته شد. این چهار معیار عبارتند از: معیارآب، معیار خاک، معیار پوششگیاهی و معیار اقلیم. جهت رسیدن به این معیارها سعی گردید مطالعات نسبتاً کاملی در منطقه صورت گیرد. بنابراین هر یک از این پارامترها که به عنوان معیارهای بیابانزایی در نظر گرفته شده است، به صورت جداگانه مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند. در نهایت نقشههای معیارهای آب، خاک، پوششگیاهی و اقلیم با توجه به مدلهای مذکور، جهت ارزیابی و تهیه نقشه بیابانزایی در این تحقیق تهیه گردید و در انتها نقشه بیابانزایی در هر مدل به کمک این چهار نقشه و با توجه به معادله (۳-۴) ترسیم شد.
به هر شاخص بر اساس تأثیر آن در بیابانزایی با توجه به شرایط منطقه، مطالعات میدانی و نظر کارشناسان، برای مدل IMDPA وزنی بین ۱ تا ۴ و برای مدل MEDALUS وزنی بین ۱ تا ۲ داده شد؛ به طوری که ارزش ۱ در هر دو مدل بهترین و ارزش ۲ و ۴ بدترین وزن به ترتیب در مدل مدیترانهای و ایرانی بوده است. برای هر شاخص با توجه به وزندهی انجام شده یک نقشه در هر مدل تهیه گردید. در این روش و در دو مدل مذکور هر معیار از میانگین هندسی شاخص های خود طبق معادله ۳-۴ بدست می آید:
معادله(۳-۴) Index-X=[(layer-1).(layer-2)…(layer-n)]1/n
که در آن:
: معیار مورد نظرIndex-X
: شاخص هر معیار layer
: تعداد شاخص های هر معیارn
[سه شنبه 1401-04-14] [ 03:24:00 ب.ظ ]
|